Tajar Zavalani dhe Historia e Shqiperisë

[Veshtrusja]

Kapitulli 12
Me Jugosllavin Komuniste

Me 29 nanduer 1944 ushtari I fundit gjerman u largue prej Shqipnis. Komunistet kishin sigurue kontrollin e plote politik dhe ushtarak mbi tokat shqiptare. Nacionalizmi shqiptar, I rilindun mbas gati pesqind vjet robnije, kishte pesue disfaten ma te madhe, mbasi sundimi fashist ishte zavendesue me zgjedhen e komunisteve, te frymezuem dhe te perkrahun nga nji fuqi e huej kunder interesit tone kombetar. Ne siperfaqe komunistet muejten te mburren se ishin liberatoret e vertete te vendit tue qene se asnji ushtar I aleatve nuk shkeli ne toke shqiptare.

Porsa u vendosen ne Tirane si sundues fuqiplote te vendit, komunistet shpallen programin e tyne qi permblidhej ne kto tri fjale: “Me ndertue socializmin”. Kjo do te bahej tue kopjue verbnisht modelin sovjetik te farkuem nden diktaturen gjakatare te Stalinit. Por, ma se pari Enver Hoxha me shoke deshen me konsolidue pushtetin e tyne, tue likuidue cka ata quejten kriminelet e luftes. Ne ket kategori u futen jo ata qi kishin bashkepunue me okupatorin, qi kishin shkaktue vdekjen e atdhetarve te ndershem nga dora e anmikut te jashtem, por vetem ata qi kishin luftue kunder komunisteve dhe qi vazhdonin me qene kundershtare te diktatures se tyne. Nga ana tjeter shefat komunist u kujdesen ne fillim mos me bjerre besimin e atyne intelektualve dhe katundarve qi kujtonin ende se ardhja e komunisteve ne fuqi do te celte epoken e re te demokracis se vertete dhe mireqenies se pergjitheshme. Masku I levizjes nacional clirimtare nuk I pershtatej ma situates se re, prandaj klika sunduese komuniste e quejti vehten Fronti Demokratik. Teza zyrtare ishte se ne Frontin Demokratik mund te merrnin pjese Shqiptaret “perparimtare” qi nuk ishin antare te partis komuniste. Mjerisht, shum atdhetare me mendime radikale rane ne gracken e komunisteve dhe e paguen shum shtrejte gabimin e tyne.

Pa pushue mire zhurma e “triumdit kunder okupatorit”, nji vale terori shpertheu anembane Shqipnis. Propaganda komuniste bani nji fushate te terbueme per te ndeze urrejtjen kunder nacionalisteve qi kishin drejtue rezistencen kunder fashizmit. Ne ket atmosfere ku kishin dale ne siperfaqe instinktet ma te shemtueta te natyres njerzore, filluen veprimet te ashtuquejtunit “gjyqe te popullit”. Lista e atyne qe duhej te denoheshin dhe te ekzekutoheshin ishte pregatite ne qender dhe roli I ketyne gjyqeve ishte me I dhane nji pamje legale ketyne vrasjeve per te vetmin faj se viktimat kishin kundershtue komunizmin. Ne botimet e propagandes komuniste ata u akuzuen si kolaboratore dhe si anmiq te popullit. Prova me e mire e fajesis se tyne ishte gishti kercenues I prokurorit dhe britmat histerike te turmes qi kerkonte “hakmarrje”. U duk sheshit se qellimi I komunisteve ne kto gjyqe te kuridsuna ishte me likuidue forcat luftetare te nacionalizmit, gja qi kishin fillue qysh ne kohen e luftes. Te pandehunit mbrojten vehten me guxim shembullor dhe cfaqen haptazi nevertijen e tyne kunder komunisteve qi perdoren gjithfare dredhinash e mashtrime per me u paraqite si nacionaliste. Per te provue se kto gjyqe komuniste nuk kishin aspak te banin me drejtesin dhe denimin e fajtorve kunder atdheut, mjafton me thane se Mihal Sherko, I cili kishte punue si drejtor I shtypit, u denue, kurse Omer Nishani, I cili kishte botue artikuj lavderimi per okuptaorin ne flektoren “Fashizmi”, jo vetem qe nuk u denue, por u ba kryetar I “Republikes komuniste”.

Njikohesisht me “Gjyqet e popullit” ndjekjet dhe vrasjet e Shqiptarve qi kishin kundershtue ose qi mund te kundershtonin komunizmin, u kryen edhe nga gjykatoret ushtarake te brigadave partizane. Kto gjykatore vepruen mrapa dyerve te mbylluna, domethane se komunistet as nuk u perpoqen disi me fute ne kallep legal vrasen e njeresve te pafajshem qi kishte caktue klika e Enver Hoxhes me shoke. Simbas disa informatave jo te plota, gjate vitit te pare te diktatures komuniste, numri I viktimave te terrorit te kuq ishte ma teper se tremije vet. Ne burgjet e Shqipnis ishin mbylle ma se gjashtemije vet qi pritshin me u denue me vdekje ose me punim te detyrueshem ne kampet e perqendrimit. Torturat ma barbare, qi kishin cpike xhelatet e Stalinit, u perdoren nga komunistet shqiptar per me detyrue viktimat e tyne me pohue krime qi nuk kishin ba.

* * *

Ndertimi I socializmit do te bahej me etapa mbas strategjis politike te leninizmit. Me 1945 u shpall se revolucioni shqiptar ishtene fazen borgjeze demokratike. Keshtu shpjegohet qi ne qeverin e kryesueme nga Enver Hoxha merrnin pjese disa intelektuale te klases borgjeze. Kjo aleance me disa elemente te borgjezis vazhdoi derisa komunistet e ndjene vehten mjaft te forte sa me kalue ne te ashtuquejtunen faze socialiste te revolucionit. Per fat te mire, aleatet perendimuer e kuptuen natyren e vertete te regjimit komunist dhe prandaj refuzuen kerkesen e perseritun te Enver Hoxhes me shoke me dorzue krenet e levizjes nacionaliste qi kishin gjete strehe ne boten e lire. Nji mase tjeter qi damtoi rande prestigjin e Shqipnis si shtet I pamvarun ishte refuzimi I demokracive perendimore me pranue nji perfaqesi shqiptare ne konferencen e San-Franciskos per te vue themelet e Organizates se Kombeve te Bashkueme. Kjo duket se u ba nden presionin e qeveris greke, e cilangulte kambe se Shqipnija ishte nji satelit I Boshtit Rome-Berlin. Ky ishte nji gabim politik, mbasi u dha komunisteve rastin me ngjalle anmiqesin e Shqiptarve kunder demokracive perendimore dhe me paraqite Bashkimin Sovjetik si te vetmin mik te Shiqpnis.

Ne atmosferen e terrorit krijue ng vrasjet me shumice te “anmiqve te popullit” komunistet vendosen me ba zgjedhje per nji kuvend kushtetues, tue luejte deri ne fund komedin e perbuzeshme te demokracis. Simbas modelit sovjetik, ata parashtruen kandidatet e tyne ne emen te frontit demokratik. Kishte nji kandidat per cdo zone elektorale dhe ai ishte zgjedhe me kujdes nga keshilli antifashist I cdo krahine. Grat fituen te drejten e votes dhe mosha per te ushtrue ket te drejte u zbrite nga 21 ne 18 vjet. E vetemja liri qi iu la zgjedhesit ishte me I mohue voten kandidatit te komunisteve. Por sunduesit e ri te Shqipnis morren masa per me dijte se kush nuk ka votue per ta. Ne cdo zyre elektorale kishte dy kutija dhe votuesi duhej te hudhte sacmen ne njanen prej tyne. Por kutija prej teneqeje e kandidatit qeveritar ishte vesh me pelhure nga mbrenda dhe kutija tjeter ishte vetem teneqe. Kur binte sacma ne kutin e votes boshe tingellimi I jepte me kuptue vezhuesve se kush kishte refuzue me votue per komunistet. Ai damkosej si anmik I popullit dhe ne rastin e pare binte ne duert e policis se sigurimit, tue pague shtrejte at pak liri votimi q’I kishin lane vet komunistet. Megjithate, nji perqindje mjaft e madhe e elektrove abstenoi nga votimi per kandidatin zyrtar. Mbasi komunistet kishin shpalle se mbare populli ishte me ta, “komisioneve elektorale” iu desh me transferue sacmet nga nji...

[Veshtrusja]

...vazhdim

kuti ne tjetren per me I dhane rastin propagandes komuniste me shpalle se kandidatet e Frontit Demokratik kishin fitue tetdhjet per qind te votave, kurse nji e pesta e elektorve nuk kishte votue fare ose kishte hudhe voten ne kutin pa emen kandidati. Mashtrimi I votave ishte pune e lehte, mbasi asnji nga korrespondentet e huej qi ndodheshin ne at kohe ne Shqipni, nuk u lejue te vizitonte nji zyre elektorale. Megjithate, bota mesoi nga gurime te terthorta se Enver Hoxha, I cili ishte kandidat ne Tirane, muer vetem 65 perqind te votave. Disa nga “intelektualet borgjez”, qi kishin vue besimin ne demokracin komuniste, u tronditen nga kjo komedi elektorale qi orvatej me I dhane pamjen e demokracis diktatures se nji partije, e cila vet dominohej prej nji grushti fanatikesh te dehun nga lakmija e pushtetit. Aleatet borgjez te komunisteve, qi cuen zanin kunder mashtrimit te zgjedhjeve, u paditen si pseudodemokrate dhe filloi fushata per likuidimin e tyne, tue I burgose dhe tue I dergue ne kampe te punimit te detyrueshem. Parimi I komunisteve ishte se votat e popullit nuk mund te ndryshonin karakterin e pushtetit, I cili duhej te perqendrohej ne duert “e klasave punonjese”.

Kuvendi kushtetues u mblodhe ne mbarim te vitit 1945 dhe proklamoi njizanit “Repuliken Popullore te Shqipnis” me Dr. Omer Nishanin si te parin prezident. Enver Hoxha u konfirmue ne ofiqin e tij si kryemiister dhe Koci Xoxe u emnue ministeri mbrendeshem dhe drejtor I policis se meshefte “Sigurimi”. U votue gjithashtu njizanit kushtetuta e pregatitun nga Keshilli Antifashist, domethane Enver Hoxha me shoke. Ne leter dukej sikur te gjitha te drejtat demokratike te qytetarit ishin te sigurueme: liri mendimi, liri fjale, liri shtypi, liri besimi fetar, etj., etj.. Ironija ma e madhe, mbas zgjedhjeve te Kuvendit qi e aprovoi, ishte neni I kushtetutes qi thoshte se “perfaqesuesit e popullit ne Asamblen kombetare zgjidhen me vota te pergjitheshme, te meshefta dhe direkte.” Mrapa ketyne fjaleve te kumbueshme meshifej realiteti I diktatures komuniste, qi legalizonte neni I dyte I kushtetutes. Simbas ketij neni, pushteti popullor ne Shqipni ushtrohet nga organet politike qi u krijuen gjate luftes per clirimin kombetar nga sundimi fashist dhe forcat e reakcionit te mbrendeshem. Kta orlane jane fryti I fitores se shkelqyeshme te masave popullore…

Prej asaj dite Shqipnija ka jetue nden tiranin e nji klike komunistesh qi gjoja veprojne ne emen te msave popullore. Me terror, propagande dhe nji dobi materiale aty-ktu, masat popullore sterviten me brohorite cdo veprim te klikes sunduese, edhe kur asht kunder interesit te tyne.

* * *

Para se me e njofte “de jure” regjimin komunist, aleatet perendimuer derguen ne Shqipni misione ushtarake per te raportue mbi gjendjen. Misioni ushtarak britanik ishte kryesue nga gjenerali I brigades Hodgson. Cilsija e tij zyrtare ishte perfaqesues I feldmareshalit Alexander prane Enver Hoxhes, kryekomandant I armates shqiptare. Shtetet e Bashkueme kisin dergue Z. Jacobs, nji nenpunes I Ministris se Jashtme te Washingtonit, I shoqnuem nga Z. Fulz, ish-drejtori I shkolles teknike ne Tirane. Te dy perfaqesuesit, britanik dhe amerikan, vizituen ne fillim disa qytete te Shqipnis dhe u priten me enthuziasem nga populli. Komunistet donin qi sundimi I tyne te njifej zyrtarisht nga fuqit perendimore, prandaj nxiten vet masat popullore me tregue gezimin e tyne me ane te manifestimeve te bujshme. Duket se raportet e tyne ishin te favorshme, mbasi me 24 nanduer 1945 ministrija e jashtme britanike I dergoi nji note qeveris se Tiranes ku thoshte: “Tue marre parasysh sigurimet e dhanuna nga qeverija shqiptare persa I perket mbajtjes se zgjedhjeve parlamentare te lira, qeverija britanike asht gati me e njofte administraten shqiptare si nji qeveri te perkoheshme dhe me ckembye perfaqesues diplomatik”. Shtetet e Bashkueme dhe Bashkimi Sovjetik bane shpallje te njellojta dhe kishin ra dakort qi njohja zyrtare e Shqipnis te bahej njikohesisht, ashtu si ndodhi me 1942. Por delegati sovjetik Koloneli Sokolov ia bani me hile kolegeve te tij me ndihmen nen dore te Enver Hoxhes. Ne mengjezin e nandorit, kur te tre perfaqesuesit e aleatve perendimuer kishin caktue te shkonin me I njoftue Enver Hoxhes njohjen zyrtare te Shqipnis, Brigadierit Hodgson dhe Z. Jacobs iu prune fletoren komuniste “Bashkimi” ku ishte botue me tituj te medhenj lajmi se Bashkimi Sovjetik ishte I pari qi njofti regjimin e ri ne Shqipni.

Prej asaj dite marredhaniet ne mes te misioneve britanike dhe amerikane dhe te qeveris komuniste te Tiranes shkuen tue u keqesue. Atyne iu mohue e drejta me udhetue lirisht neper Shqipni. Sa here qi dojshin me shkue ne nji vend, nji roje e aramatosun shqiptare duhej t’I shoqnonte, sikur me qene rob lufte. Enthuziasmi popullor I fillimit u kthye ne nji anmiqesi gati te hapet dhe cdo mjet u perdor per me I merzite dhe bile me I poshtnue. Emni I cdo shqiptari qi shkonte me vizitue ose qi takohej publikisht me kryetaret e misioneve britanik dhe amerikan merrej ne shenim nga policija e meshefte dhe ata qi pranonin me hye ne sherbim te tyne ndiqeshin si kriminele.

Britaniket ishin te vetmit ushtare aleat qi kishin luftue dhe kishin vdeke ne toke shqiptare. Prandaj qeverija britanike kishte dergue edhe nji mision per me u kujdesun per vorret e tyne. Komunistet e Tiranes I bane dhunen ma te rande mikpritjes shqiptare tue urdhnue ket mision britanik te largohej prej Shqipnije.

Tue mbylle nji sy mbi kto sjellje te komunisteve, qeverija britanike vazhdoi hapat per te cele marredhanie diplomatike me Shqipnin tue emnue T. C. Rapp si minister fuqiplote ne Tirane. Majori V. Smith, I cili kishte qene pjestar I misionit ushtarak britanik gjate luftes, u emnue si ndihmes I ministrit. Komunistet refuzuen me I dhane vize majorit Smith, tue vue si aresye se kishte marre pjese ne orvatjet e misinit ushtarak britanik gjate luftes per me prue nji afrim ne mes te nacionalisteve dhe komunisteve. Qeverija britanike u bind se me komunistet shqiptare nuk mund te bahej pune dhe urdhnoi ministrin Rapp me u kthye mrapa. U terhoq prej Shqipnije edhe misioni ushtarak britanik qi pat shkue atje ne mbarim te luftes, dhekeshtu muer fund njohja jeteshkurten e regjimit komunist. Po ne at koheu terhoq edhe misioni I Shteteve te Bashkueme. Ne rastin e tyne shkaku I percipte ishte mosaprovimi nga qeverija komuniste e traktatit tregetar qi pat nenshkrue me Ameriken qeverija e Shqipnis se pamvarun.

* * *

Me 1 shtatuer 1945 qeverija komuniste e Tiranes nenshkroi nji marreveshtje me U.N.R.RA., organizaten e Kombeve te Bashkuem per te ndihmue kombet e Europes qi kishin vuejte nden sundimin nazisto-fashist. Ne marreveshtje u percaktuen kushtet e ...

[Veshtrusja]

veprimit te organizates UNRRA ne toke shqiptare. Misioni I UNRRA merrijti ne Shqipni pakma vone dhe pa se populli kishte nevoje per ndihma ne shkalle te gjane. Ma se dyqind katunde ishin braktise per aresye se banesat ishin damtue rande ose djege deri ne themel. Simbas nji llogarije numri I shtepive te shkaterrueme arrinte 18.000, domethane nji shtepi ne cdo 15. Gati 100.000 vet ishin pa strehe dhe gati nji e pesta e popullsis nuk kishte petka per me veshe. Tridhjetmije vet kishin vdeke nga shkaku I luftes. Damet ne mes te bagetis dhe kafsheve te trasha ishin ne nji shkalle katastrofike.

Ne planin e ndihmave per Shqipnin, UNRRA kishte caktue ushqim, veshmbathje, vegla dhe pajime bujqesore dhe industriale me nji vlefte totale prej gati njizet e nande milion dollare. Deri ne muejin qershuer 1947, kur misioni I UNRRA u largue prej Shqipnije, sasija e ndihmave kishte arrijte 162.000 ton me nji vlefte te pergjitheshme prej 23 milion dollare. Kto shifra perbajne 80 per qind te sasi se caktueme ne planin e fillimit dhe japin me kuptue se komunistet detyruen misionin e UNRRA te largohej prej Shqipnis para se ma plotesue programin e vet. Pa u thane troc antarve te misionit “Ikni!”, komunistet e Tiranes u qiten kaq shume pengime sa me e ba te pamundun vazhdimin e veprimtaris se tyne, qi synonte me ndihmue popullin dhe jome forcue tiranin komuniste. Autoritetet komuniste merrshin ndihmat gratis dhe ia shitshin popullit me cmim te nalte, tue perdore te ardhunat per qellimet politike te tyne dhe jo per te ble sende q’I hynin popullit ne pune, siur ishte caktue ne marreveshtjen me UNRRA. Mbasi detyruen misionin e UNRRA me u largue, sunduesit komunist, ne vend qi me e falenderue, akuzuen pjestaret e tij se ishin orvate me nxite popullin kunder qeveris.

* * *

Me 22 tetuer 1948 kryqezori britanik Saumarez dhe destrojeri Vlolage lundruen permes kanalit te Korfuzit dhe u ndeshen mbas minave detare q’I shkaterruen gati krejt. Dyzet e kater marinare britanik mbeten te vdekun ne ket ngjarje tragjike qi u quejte “Incidenti I Korfuzit”.

Nji jave ma vone Enver Hoxha I dergoi Organizates se Kombeve te Bashkueme nji note ku shpallte se luftanijet britanike kishin shkele ujnat toksore te Shqipnis me qellim qi me shkaktue trazime ne Shqipni. Propaganda komuniste shkoi edhe ma larg, tue perhape nji deklarate qi gjoja kishte ba komandanti I flotes britanike te Mesdheut ku thoshte gjoja se luftanijet britanike kishin lundrue gjate bregdetit te Shqipnis me baterit e tyne gatime cele zjarrin.

Nga ana e qeveris britanike I pari hap I shte me zbulue se kush vendosi minat ne kanalin e Korfuzit. Dihej se fill bas lufte, ne pellgun e Mesdheut dhe ne Detin Adriatik ishin krye operacione te gjana per te qerue minat qi fuqit e Boshtit Rome-Berlin kishin vue me qellim qi me damtue anijet aleate. Shtabi aleat per qerimin e minave ne ujnat e Mesdheut ishte kujdesun vecanerisht me 1946 per me sigurue qi lundrimi permes kanalit te Korfuzit te bahej pa rrezik. Shqipnija nuk ishte perfaqesue ne Shtabi, mbasi nuk kishte mjete minaqeruese per te marre pjese ne operacionet qi u kryen ne at zone nga luftanijet minaqeruese te Greqis.

Luftanijet britanike Saumarez dhe Volage lundruen permes kanalit te Korfuzit tue qene te sigurta se nuk do te ndeshnin ne asnji rrezik. Shkaterrimi qi pesuen erdhe si fare I papritun dhe Admiraliati britanik muer menjihere masa per te zbulue se si ndodhen minat ne ujnat e kanalit te Korfuzit. Nji shpallje zyrtare britanike e 13 nandorit 1946 thoshte se luftanije minaqeruese te flotes britanike kishin gjete 22 mina te vendosuna ne menyre qi me prishe anije qi mund te lundronin ne at zone. Operacioni minaqerues ishte krye ne ujnat toksore te Shqinis prej Butrinti deri ne Vlone. Enver Hoxha u bazue ne ket fakt per te protestue edhe nji here prane Kombeve te Bashkueme kunder dhunimit q’I bahej sovranitetit te Shqipnis.

Me 10 dhetuer 1946 ministrija e jashtme britanike I dergoi qeveris komuniste te Tiranes nji note ku theksoheshin kto pika: Kanali I Korfuzit asht nji vije lundrimi nderkombetar dhe mund te perdoret lirisht nga anijet e cdo shteti. Luftanijet brtianike kaluen permes kanalit te Korfuzit ne baze te ketij parimi te drejtesis nderkombetare, tue mos pase ndonji qellim anmiqesor kkunder shtateve gajte kanalit. Qysh se kanali I Korfuzit u deklarue I spastruem nga minat anmike, anijet e shum shtetee kane pase lundrue deri ne majin e vitit 1946 pa gjete asnji pengim nga ana e autoriteteve greke ose shqiptare.

Mbas “incidentit” Shtabi aleat I Mesdheut urdhnoi qi te kryhej nji operacion per te nxjerre minat qi duket se ishin vue rishtas. Operacioni do te kryhej pjeserisht ne ujnat toksore te Shqipnis, dhe nande luftanije britanike u ngarkuen me ket detyre. Ne mbarim te operacionit u gjeten 22 mina te fabrikueme ne Gjermani. Vezhguesit e paanshem, qi u ndodhen prezent, pane vet me sy se metali I minave dhe I kabllos q’I lidhte per mos me luejte prej vendit shkelqente prej vojit dhe kjo ishte prova ma e mire se minat kishin qene ne uje per nji kohe te shkurte.

Ky fakt I dha aresye Ministris se Jashtme Britanike me thane se minat qi shkaktuen prishjen e dy flutanijeve britanike ishin vue ne ujnat toksore te Shqipnis ne kohen e qeveris komuniste te Tiranes dhe pra me dijenin e saj te plote. Kjo ishte nji shkelje shum serioze e ligjit nderkombetar, per te cilen qeverija komuniste ishte pergjegjese. Ne baze te nenit perkates te Konventes Nderkombetare te Hages, nenshkrue me 1907, cdo qeveri qi vendos mina ne det ne kohe lufte, dhe aq ma teper ne kohe paqeje, duhet medoemos te njoftoje qeverit e te gjith shteteve se ne cilat zona detare asht rrezik me lundrue. Tue mos ba asnji verejtje kur u shpall zyrtarisht se mund te lundrohej pa rrezik neper kanalin e Korfuzit, qeverija shqiptare konfirmoi se kjo shpallje ishte e vertete.

Ne mbarim te notes qeverija britanike vuni kto kushte: qeverija shqiptare te lypte ndjese simbas formules tradicionale per te tilla raste, te jepte sigurime se incidente te ketij llojit nuk do te perseriteshin ma, te pagunte demshperblim per luftanijet qi u shkateruen dhe per familjet e viktimave. Qeverija shqiptare duhej te pergjigjej mbrenda 11 ditve, perndryshe qeverija britanike do t’ia referente cashtjen Keshillit te Sigurimit te Kombeve te Bashkueme.

Qeverija komuniste e Tiranes hudhi poshte cdo pergjegjesi per cka kishte ndodhe, tue thane se minat ishin vue ne ujnat e kanalit te Korfuzit prej agjenteve provokues te paguem prej atyne qi duen me diskreditue regjimin e ri te Shqipnis ne syt e botes.

[Veshtrusja]

Britanija e Madhe urdhnoi luftanijet e saj me lundrue afer ujnave toksore te Shqipnis per te frikesue popullin shqiptar. Enver Hoxha mohoi gjithashtu se lundrimi permes kanalit te Korfuzit asht nji e drejte nderkombetare tue thane se bante pjese ne ujnat toksore te Shqipnis.

Ne fillim te kallnorit 1947, qeverija britanike iu drejtue Keshillit te Sigurimit per te nda sherrin me komunistet shqiptar. Delegati britanik Sir Alexander Cadogan deklaroi me 22 tetuer 1946 se skuadra e flotes britanike lundroi afer bregdedit te Shqipnis, mbasi ne anen e ishullit te Korfuzit ndodhej ende nji zone e minueme nga Gjermanet. Ne perfundim te parashtreses se tij, delegati britanik kerkoi qi Keshilli I Sigurimit te pranonte kto pika: minat qi shkaterruen luftanijet britanike ishin vendose ne ujnat e kanalit te Korfuzit me urdhen ose me dijeni te qeveris shqiptare; qeverit shqiptare dhe britanike te merreshin vesht ne mes te tyne dhe ne rast se kjo orvatje deshtonte, konflikti t’I parashtrohej perseri Keshillit te Sigurimit. Nderkaq, cashtja te mos shlyhej nga urdhni I dites; Keshilli I Sigurimit te kerkonte nga te gjith shtetet te cilet kane kufi me detin te merrnin masa per te qerue minat qi mund te ndodheshin ne ujnat e tyne toksore.

Delegati sovjetik vuni veton kunder cdo vendimi unanim te Keshillit te Sigurimit qi nuk ishe plotesisht ne favor te Shqipnis. Rezoluta qi kishte propozue delegati britanik u aprovue me 7 vota ne favor dhe dy vota kunder. Tue mos qene ne gjendje me rregullue vet konfliktin, Keshili I Sigurimit vendosi qi cashtja t’I referohej Gjykatores Nderkombetare te Hages. Qeverija britanike iu drejtue Hages, tue theksue se vuemja e minave ne det ne kohe paqeje pa lajmerue te gjith shtetet ishte nji krim kunder njerzimit. Qeverija komuniste e Tiranes pranoi qi konflikti t’I referohej Hages, por jo ne termat e propozuem nga qeverija britanike. Mbas shum bisedimeve u gjend nji komprozmiz dhe gjykatorja nderkombetare u thirre te vendoste mbi kto dy pika: Qeverija shqiptare ishte pergjegjese ose jo per minat qi shkaktuen damtimin e rande te dy luftanijeve britanike ne kanalin e Korfuzit; Britanija e Madhe kishte shkele ose jo ligjin nderkombetare dhe sovranitetin e Shqipnis ne ujnat e saj toksore tue veprue ashtu si bani me 22 tetuer dhe 12-13 nanduer 1946.

Pikpamjet dhe argumentat e te dy paleve u parashtruen dhe u shoshiten gjan e gjate ne Gjykatoren e Hages dhe gjyqi vazhdoi gati dy vjet. Me 9 tetuer 1949 Gjykatorja Nderkombetare dha vendimin e vet. Mbi piken e pare gjykatorja vendosi me shumice votash se qeverija shqiptare ishte pergjegjese per eksplozionet e 22 tetuerit 1946, mbasi minat nuk mund te ishin vendose ne Kanalin e Korfuzit pa dijenin e saj; prandaj qeverija shqiptare duhej t’I paguente damshperblim Britanis se Madhe per damin e luftanijeve dhe per familjet e 44 marinarve qi vdiqen gjate “incidentit te Korfuzit”.

Sa per piken e dyte, Gjykatorja Nderkombetare cfaqi mendimin se ne kohe paqeje anijet e te gjith shteteve mund te lundrojne pa pengese permes ngushticave qi bashkojne dy dete, si Kanali I Korfuzit qi bashkon Detin Jon me Detin Adriatik. Mbas mendimit te Gjykatores, nuk kishte nevoje qi Admiraliati britanik te kerkonte leje nga qeverija shqiptare, mbasi kalimi I luftanijeve permes Kanalit te Korfuzit ishte pa donji qellim te keq. Kanali I Korfuzit hynte ne kategorin e ngushticave qi mund te perdoren si vije lundrimi nga anijet e te gjith shteteve te botes dhe asnji nga shtetet bregdetar nuk ka te drejte me pengue lundrimin e tyne ne kohe paqeje.

Persa I perket operacionit minaqerues qi kishte krye flota britanike me 12-13 nanduer 1946, Gjykatorja Nderkombetare u bind se puna ishte krye me vendim te shtabit nderkombetar te Mesdheut dhe qeverija shqiptare kishte qene informue zyrtarisht. Operacioni ishte krye nden mbrojtjen e nji fuqije detare britanike dhe ishte shtrie deri ne ujnat toksore te Shqipnis. Grumbullimi I nji skuadre luftanijesh britanike ne ujnat toksore te Shqipnis ishte kunder frymes se drejtesis nderkombetare. Avokati I qeveris britanike parashtroi argumentat se kjo ishte e vetemja menyre per te zbulue se si ndodhen minat ne Kanalin e Korfuzit. Gjykatorja nuk e pranoi ket argument dhe vendosi se Britanija e Madhe kishte shkele sovranitetin e Shiqpnis ne ujnat toksore te saj. Dy antare te Gjykatores votuen kunder kesaj pike te vendimit.

Sa per damshperblimin me te holla, Gjykatorja Nderkombetare vendosi se qeverija shqiptare duhej t’I paguente Britanis se Madhe shumen prej 863.947 lira sterline. Mbi ket pike votat u ndane 10 ne favor dhe 6 kunder. Nder ata qi votuen kunder ishte edhe Kryetari I Gjykatores Nderkombetare juristi francez Profesor Basdevant (Badevan). Ai shpalli se nuk kishte nji baze ligjore mbi kompetencen e Gjykatores per te vendose mbi shumen e damshperblimit.

Megjithqi kane kalue gati njizet vjet, Incidenti I Korfuzit nuk asht mbyll ende. Qeverija komuniste e Tiranes nuk ka pranue vendimin e Gjykatores se Hages mbi fajesin e saj dhe ka refuzue te pagueje damshperblimin. Qeverija britanike ngul kambe qi te paguhet prej arit te Bankes Kombetare te Shqipnis qi u gjend ne Gjermani nga ushterija amerikane ne mbarim te luftes se dyte botnore. Keshtu qi jane ba tash tre shtete kandidat qikerkojne tansisht ose pjeserisht arin e Bankes Kombetare: Shqipnija, Italija, dhe Britanija e Madhe.

Kosova e tradhetueme

Qysh kur I shpallen lufte nacionalizmit shqiptar, komunistet kryen tradhetin e tyne ma te madhe kundrejte popullit te Kosoves. Sikur e pame ne nji kapitull te maparshem, Enver Hoxha me shoke bane hasha (mohuen) marreveshtjen e Mukajt sepse permbante zotimin me luftue per Shqipnin e pamvarun mbrenda kufijve te saj etnike. Ket mohim ata e bane mbas urdhnit te patronit jugosllav, I cili ishte pergjegjes per ta para Kominternit.

Tue dijte pra qysh ne shtatuer 1943 se komunistet jugosllav nuk do t’I njifshin popullit te Kosoves te drejten e vetvendosjes, Enver Hoxha me shoke I rrejten Kosovaret pa piken e ndergjegjes, tue I binde te luftojne ne radhet e Levizjes Nacional Clirimtare. Propaganda komuniste shpallte se kur te vinin ne fuqi Mareshali Tito dhe Enver Hoxha, do te triumfonte demokracija integrale dhe kufijt kombetare te shtetit borgjez do te mos kishin ma kuptim. Kosovaret do te jetonin si vllazen me popujt e tjere te Jugosllavis dhe kurrgja nuk do t’I ndante nga Shqipnija e 1913-es. I vetmi kasavet I Shqiptarve te Shqipnis dhe te Kosoves duhej te ishte me debue okupatorin e huej dhe diten qi te perfundohej ky qellim, do t’agonte lirija e andrueme per popullin e shumvuejtun te Kosoves.

[Veshtrusja]

Ndersa nji pakice ra ne kurthin e propagandes komuniste dhe luftoi ne radhet e Levizjes Nacional Clirimtare, shumica derrmuese e Shqiptareve te Jugosllavis u pregatiten dheu armatosen per te mbrojte lirin e tyne kunder Serbit dhe Karadakasit, qofte komunist ose shovinist. Me inciativen e nji grushti atdehtaresh te venosun u mblodhe ne Prizren ne shtatuer 1943 nji kuvend me perfaqesues nga te gjitha krahinat shqiptare te Jugosllavis. Atje u bashkuen dy brezat e lufetarve per lirin e Kosoves dhe themeluen organizaten qi u pagezue me emrnin historik “Lidhja e dyte e Prizrenit”.

Lidhja e dyte e Prizrenit, e kryesueme nga nji Komitet Ekzekutiv I zgjedhun prej Kuvendit te shtatorit, iu perveshe punes per te oganizue luften kunder Shkjaut ne bashkepunim me qeverin e Tiranes, e cila ishte ba nji qeveri kombetare qysh se muer fund aneksimi I Shqipnis nga Italija mbas permbysjes se regjimit fashist. Ne Kosove ushterija gjermane okuponte vetem disa pika strategjike dhe nuk nderhyni aspak ne administraten civile te vendit. Prandaj Kmiteti Ekzekutiv I Lidhjes se Dyte te Prizrenit kreiu detyren e qeveris, ne bashkepunim te ngushte me nepunesit e emnuem nga qeverija e Tiranes.

Nga dita e themelimit te Lidhjes se Dyte te Prizrenit populli I Kosoves luftoi papremas ne dy fronte. Pikse pari Kosovaret pesuen sulmet e terbueme te cetnikve shovinist serb e malazias te Drazha Mihailovicit. Ne librin e tij te vogel, por shum te cmueshem Z. Tahir Zajmi pershkruen ndeshjet e gjakeshme qi trimat e Kosoves paten me Shkjaun qi kishte ba mend me I shfarue. “Aty kah mbarimi I Nandorit te vitit 1943, cetniket serb te Drazho Mihailovicit leshone sulmin e pare dhe djegin e plackisin disa katunde ne qarkun e Pejes. Por populli ne bef dhe I gatshem, tue iu pergjegje kushtrimit te Lidhjes se II te Prizrenit, hudhet me shpejt ne fushe te betejes. Lufta vazhdon plot 22 dite me te vrame e te palgosun ne te dyja palet; aniku, megjithse I vendosun nder pozita strategjike te Maleve te Kolashinit, thyhet dhe shpartallohet.”

Dhe keshtu perleshjet per vdekje te popullit te Kosoves me anmikun shekullor ndjekin njanaptjetren e nji rithem te shpejtuem, tue lane Shqiptaret ma se 40.000 deshmore ne sheshet e betejave. Sa per rrenimet materiale nuk iu dihet hesapi, por nji gja e sigurte asht se me duzina katunde te krahinave shqiptare te Jugosllavis u bane hi dhe pluhun. Emnat e prijesve te kesaj lufte heroike do te figurojn nji dit me skronja te arta ne martirologun pa fund te kombit shqiptar.

Ndersa trimat e Kosoves po I bajshin balle me sukses sulmeve te cetnikve shovinist serb e malazias, ne horizontin tragjik te asaj krahine shqiptare u cfaq nji anmik I ri nden trajten e brigadave komuniste te Titos. Ishte mbarimi I vitit 1944 dhe divizionet e ushteris se kuqe kishin zbrite ne Gadishullin balkanik, tue u ndihmue komunisteve here me ushtare te regjun ne lufte, here me material lufte. Prapseprap, brigadat e Mareshalit Tito nuk qene te zojat me thye vet rezistencen e popullit te Kosoves dhe te krahinave te tjera shqiptare. Shefi I komunisteve jugosllav iu drejtue cirakut te tij ne Tirane, tue lype t’I dergonte dy divizione, gjoja per te lufute kunder Gjermanve. Simbas burimeve komuniste jugosllave, divizioni I peste I partizanve shqiptar u dergue drejtperdrejt ne Kosove e Metohi. Ne bashkepunim te ngushte me njesit e levizjes nacional clirimtare jugosllave divizioni shqiptar siguroi “librimin” e Prizrenit dhe te Jakoves. Kosovarve te pezmatuem, qi tregojshin pakenaqesi me sjelljet e komunisteve shqiptar, komandanti I nji brigade shqiptare u thoshte: “Perse luftoni e derdhni gjak kot, tue dijte se porsa te stabilizohet gjendja, Kosova dhe gjith viset shqiptare te Jugosllavis patjeter do te bashkohen me Shqipnin, gje per te cilen mund te jeni fare te sigurte?”

Ktu provohet se qendrimi kundrejt Kosoves asht tradhetija ma emadhe e Enver Hoxhes me shoke. Ne Shqipni ata provokuen vllavrasjen me qellim qi me shtype nacionalizmin e me venose diktaturen e tyne totalitare. Kurse ne Jugosllavi komunistet e Tiranes vune Shqiptaret te vriten me njani-tjetrin per me I dorzue Titos Kosoven dhe krahinat e tjera shqiptare ne nji pjate prej argjendi, te perlyeme me gjak arbnori. Megjithate, Josif Broz Tito as nuk ia dijti per nder Enver Hoxhes qi dergoi Shqiptaret me derdhe gjakun per me I sigurue komunisteve jugosllav sundimin e Kosoves. Natyrisht, ne fjalimet zyrtare dhe ne botimet e propagandes trumbetohej me potere “miqesija e perjeteshme shqiptaro-jugosllave, qi u cimentue me gjakun e derdhun se bashku ne fushat e betejave kunder okupatorit fashisto-nazist.” Mirepo kur erdhi puna me krijue Federaten e Jugosllavis, njimilion e m teper Shqiptarve iu mohue jo vetem e drejta e vetvendosjes, por edhe e drejta me formue nji republike me vehte. Kosova-Metohija u ba nji krahine autonome nden qeverin e republikes serbe, ndersa krahinat e tjera te banueme nga Shqiptare u ndane ne mes te Serbis dhe Maqedhonis.

Shqiptaret e Jugosllavis nuk pranuen pa kundershtim te kthehen nden zgjedhen e maparshme per haterin e Enver Hoxhes, qi lakmonte me sundue Shqipnin e 1913-es me perkrahjen e Mareshalit Tito. Simbas kallzimit te Tahir Zajmit, ndeshja e pare me brigadat komuniste jugosllave filloi ne kallnuer 1945 dhe vazhdoi deri ne fillim te marsit. Stabi I partizanve u detyrue te dergonte brigade mbas brigade dhe bile me perdore bomardues per te shtype kryengritjen shqiptare me qender ne Drenice. Partizanet e Titos u suellen pa meshire, tue masakrue gjind, tue djege e tue rrenue katunde. “Komandanti trim Xhem Has Gostivari, -shkruen T. Zajmi, qe kishte rejtue per shum kohe fuqit vullnetare te Tetoves, Gostivarit dhe Kercoves, ne luftime te pergjakeshme kunder partizanve serbo-maqedhonas, u terhoq nder male mbas pushtimit te vendit nga partizanet jugosllav me ndihmen e brigadave te Enver Hoxhes dhe vazhdoi rezistencen deri ne pranveren e vjetit 1946.” Ai u vra me te pabese, tue qene I tradhetuem nga nji bashkatdhetar ne sherbimin mercenar te anmikut.

Dallkauklleku I komunisteve shqiptar ndaj Jugosllavis komuniste arriu kulmin kur Miladin Popovic dhe Dushan Mugosha u larguen prej Shqipnije. Te gjith krenet e atehershme te partis, nga te cilet ka mbete gjalle sot vetem Enver Hoxha, u shkruejten letra personale, tue cue ne qiell sherbimet qi kta agjente te Mareshalit Tito I kishin ba Partis Komuniste Shqiptare, tue veprue si mami ne lindjen e saj ilegale. Tue perdore mbiemnat ma te kumbueshem dhe superlativet q’I kane zanat dallkauket e Orientit, Enver Hoxha me shoke, cfaqen mirenjoftjen e tyne te thelle per kontributin e Mugoshes dhe Popovicit ndaj organizimit dhe stervitjes se brigadave partizane. Shkurt Enver Hoxha, Liri Gega, Koci Xoxe, etj. Sikur u shtrine barkas perpara agjenteve te Titos tue vikate: “O velinimete! Ne sajen tuej do te mund te sundojme popullin shqiptar per dobi te Jugosllavis komuniste!”

[Veshtrusja]

Me Titon dhe kunder Titos

Mbas gjith ketyne sherbimeve ne dam te nacionalizmit shqiptar nuk asht per t’u cudite qi Jugosllavia e Titos ishte e para qi lidhi marredhanie diplomatike regjimin komunist te Tiranes. Tue I paraqite kredencialet Prezidentit Nishani, ministri I Jugosllavis foli fjale bombastike mbi vllaznimin e popujve te Jugosllavis dhe te Shqipnis qi u cimentue me gjakun e derdhun se bashku. Ai parashikoi se njohja e Shqipnis nga ana e Jugosllavis, “qi ashtu bazue mbi themele te shendoshte, do te vazhdoje se te jet jeta.”

Mbas deklaratave te kumbueshme erdhe nenshkrimi I traktatit te miqesis dhe asistences reciproke. Jugosllavia dhe Shqipnija komuniste zotoheshin me I ardhe ne ndihme njana-tjetres me te gjitha mjetet ushtarake ne rast te nji agresioni te jashtem. Te dy shtetet firmues moren persiper gjithashtu me bashkepunue ne cdo lame te veprimtaris nderkombetare per hir te paqes dhe sigurimit botnuer. Njikusht tjeter e I ketij traktati caktonte detyrimin e te dy paleve mos me lidhe me nji fuqi te trete asnji marreveshtje qi mund te damtonte shtetin fqi dhe aleat. Mareshali Tito u angazhue te mbronte Enver Hoxhen me shoke per nji periudhe njizet vjetesh, qi mund te zgjatej me pelqeimin e te dy paleve.

Mbas traktatit politik u nenshkrue edhe nji seri traktatesh ekonomike, teksti I te cilave nuk u botue. Por nga zbulimet qi vet komunistet shqiptar bane mbasi u prishen me Titon me 1948, duel ne shesh se ne realitet Shqipnija komuniste ishte katandise ne poziten e njikrahine administrative te Jugosllavis. Kufini doganor ne mes te Shqipnis dhe Jugosllavis u syprimue dhe tarifa jugosllave u zbatue edhe ne Shqipni. Dinari u ba monedha zyrtare e Shqipnis dhe leku ra ne nivelin e nji paraje lokale. Jugosllavia duket se u zotue me I dhane Shqipnis mjetet e prodhimit dhe cdo pajim tjeter per te shvillue burimet ekonomike te saj. Marreveshtjet ekonimike parashikonin krijimin e nji vargu shoqnish te perzieme jugosllave dhe shqiptare mbas modelit sovjetik qi u perdor ne marredhaniet ekonimike te Rusis me Polonin, etj. Kto shoqni mikste do te ngarkoheshin sidomos me shfrytezimin e burimeve te bakrit, kromit, vojgurit, ashtu dhe per te ndertue hekrudha, centrale elektriku, mjete transporti, etj.

Faza e re e bashkepunimit te ngushte vllaznor ne mes te Shqipnis dhe Jugosllavis komuniste u kunorezue me viziten zyrtare qi Enver Hoxha bani ne Belgrad. Tue fole ne nji gosti qi Prezidenti I Federates komuniste Jugosllave shtroi per nder te tij, Enver Hoxha tha kto fjale qi u pergenjeshtruen nga jeta tre vjet ma vone: “Gjaku qi derdhen bijte ma te mire te kombeve tone tue luftue per qellime te perbashket ka cimentue miqesin dhe vllaznimin ne mes te tyne per gjith jeten.” Prezidenti Ribar I Jugosllavis iu pergjegje Enver Hoxhes po me at ton: “Gjaku I derdhun ne sheshet e betejes nga lulja e djelmenis sone ka vue themelet e miqesis se amshueshme nemes te vendeve tone dhe do te siguroje bashkepunimin ne mes te tyne ne vjetet e ardheshme.” Per me vulose ket miqesi te perjeteshme, Prezidenti jugosllav dekoroi Enver Hoxhen me Urdhnin e Heroit Kombetar, dekorata ma a nalte e Jugosllavis komuniste.

Rezultati I pare dhe ma I damshem I kapitulimit ekonomik te komuisteve shqiptar perpara Titos ishte me perla prej Shqipnis sasinat e medha mallnash qi tregetaret e vendit tone kishin grumbullue gjate okupates italjane per aresye se nuk kishin besim ne lireten. Llogaritet se kto mallna do te kishin mjaftue me sigurue nevojat personale te popullit shqiptar per 15 ose 20 vjet. Ne baze te lidhjes moentare, agjentet e qeveris jugosllave blene pjesen ma te madhe te ketyne mallnave tue I pague me dinare pa vlefte. Gjithashtu agjentet e qeveris se Belgradit derguen prej Shqipnije ne Jugosllavi nji sasi prej 5.000 ton lesh me qellim qi me e punue dhe me e kthye ne Shqipni ne forme petkash te gateshme per Shqiptaret me I veshe. Mbas nji kohe te gjate nji sasi petkash erdhen prej Jugosllavije, por ishin prej pambuku dhe do fije artificiale (ba ga dora e njeriut) qi nuk te mbanin shum ngrofte.

Kto ishin si duket hapat e pare drejt koordinimit te shvillimit te ekonomive jugosllave dhe shqiptare simbas nji plani te perbashket. Me fjale te tjera, Shqipnija do te sherbente si burim I landeve te para per te realizue programin e industrializimit te vrullshem te Jugosllavis. Drejtoret e shoqnive te perzieme industriale dhe tregetare shqiptaro-jugosllave do te kishin per detyre me rregullue shvillimin ne ket drejtim te ekonomis shqiptare. Sa per ndihmen qi Jugosllavija do t’I jepte Shqipnis per te krijue nji industri te veten kjo do te mbetej fatalisht nji leter e vdekun, mbasi Jugosllavia nuk kishte per vehte mjete prodhimi si maqina e pajime gjithfaresh per industrin mekanike. E vetemja ndihme qi Shqipnija muer prej Jugosllavis ishte bereqet nga fushat e begateshme te Kosoves dhe krahinave te tjera shqiptare. Per Titon ky ishte nji cmim fare I vogel qi pagoi per te mbajte kto krahina nden sundimin e tij komunist. Pervec kesaj marreveshtjet ekonmike me Shqipnin, nenshkrue per nji afat prej tridhjet vjetesh, do t’I jepnin rastin Jugosllavis me nxjerre disa here ma teper vleften e “ndihmes” ne produkte bujqesore q’I dha Shqipnis e vitin e pare te “bashkepuniit te ngushte e vllaznor”.

Dami ma I madh qi I pruni Shqipnis aleanca e komunisteve me Jugosllavin e Titos ishte sidomos ne lamin e marredhanieve nderkombetare. Natyrisht nuk dijme se cka ndodhi mrapa sqenes. Por nji tok ngjarje te asaj kohe krijojne pershtypjen sikur udheheqesi komunist jugosllav veproi sistematikisht per te shtye Enver Hoxhen me shoke te bjerrin simpathin e aleatve perendimuer dhe te izolojne vendin nga bota e qytetnueme. Incidenti I Korfuzit konfrimon ne menyre tragjike ket politike jugosllave qi kishte si qellim te mrame me e kthye Shqipnin ne republiken e shtate te Federates se Jugosllavis. Hapi I pare u ba kur komunistet shqiptar me sjelljet e tyne brutale dhe pamjeshkurte detyruen Shtetet e Bashkueme dhe Britanin e Madhe me terheqe misionet e tyne prej Shqipnis dhe mos me dergue perfaqesues diplomatik.

* * *

Kur Tito e prishi me Stalinin, Enver Hoxha e prishi me Titon dhe u hudhe ne kampin e Sovjetve nden Stalinin. U duk sikur ai priste rastin me u ckepute nga perqafimi vllaznuer I aleates jugosllave qi po I zinte frymen. Miqesija e perjeteshme u kthye nga nji dit ne tjetren ne urrejtje dhe perbuzje. Maqina e propagandes komuniste filloi me leshue nji rreke akuzash dhe sharjesh nga ma te ndytat e aresnalit komunist. Nji rezolute e Komitetit Qendruer te Partis Komuniste Shqiptare (ose Partija e Punes si I thone tash ne Tirane) thoshte: “Komiteti Qendruer I Partis Komuniste Shqiptare cfaq solidaresin e plote me vendiin e Kominternit dhe denon rreptesisht tradhetin e shefave komunist jugosllav, te cilet kane mohue parimet e Marksizmit-Leninizmit dhe kane dezertue kampin e socializmit.” Shtypi komunist e shvilloi ma gjate ket teze tue shpalle se Partija Komuniste Shqiptare nuk kishte qene dakord me partin moter te Jugosllavis, e cila perdorte menyra tinzare, tradhetare dhe trockiste per te realizue qellime egoiste.” Mbas denimit theorik, erdhe akuza konkrete se krimi ma I madh I Titos kishte qene me kthye Shqipnin ne nji koloni te Jugosllavis. Kjo ishte Shqipnija e herojve te Levizjes Nacional Clirimtare qi derdhen gjakun per te lirue popujt e Bosnjes, Herzegovines, Kosoves dhe Metohis.

Tue ndeze urrejtjen kunder Shkjaut te cdo ngjyre politike, Enver Hoxha me shoke gjeten zemren e Shqiptarve, te cilet sigurisht ndihmuen per deshtimin e planeve te Titos qi bazohej ne Koci Xoxen dhe oficeret e Sigurimit. Te gjith ndjene nji kenaqesi te meshefet tue pa komunistet qi cqyenin portretet e Titos ne zyrat dhe vendet publike, ndalonin kanget lavderuese per “heroin jugosllav”, grisnin fletoret dhe cdo gja te shtypun qi vinte prej Belgradit. Faza e fundit e kesaj fushate plot vner ishte prishja e shoqnive tregetare dhe industriale shqiptaro-jugosllave dhe debimi I gjith perosnelit jugosllav, tue perfshie edhe diplomatet e oficeret. Ne krye te ketyne te fundit ishte Komisari politik suprem I ushteris shqiptare, me te cilin ushterija jugosllave kishte nderue si motren e Shqipnis. Shtypi I Belgradit ngriti berihajin kunder ketij ofendimi te pafalshem dhe qeverija jugosllave I dergoi nji note proteste qeveris komuniste te Tiranes. “Qeverija jugosllave, - thoshte nota, - proteston rreptesisht kunder ketyne fyemjeve te pashembullta drejtue kunder perfaqesuesit te armates jugosllave. Kto sharje dhe vepra brutale te autoriteteve shqiptare drejtue kunder personit te Mareshalit Tito jane ne kundershtim te plote me marreveshtjet e shumta qi lidhin te dy shtetet.” Nota mbaronte tue kerkue, gati ne forme ultimatumi nga qeverija shqiptare te lypte ndjese zyrtarisht dhe te terhiqte sharjet e pajustifikueshm. Enver Hoxha me shoke, nden mbrojtjen e patronit te ri, Stalinit, nuk e perfillen ket kerkese kategorike dhe u pergjegjen tue shpalle se te gjitha marreveshtjet me Jugosllavin isin anulue dhe I gjith personali jugosllav I ngarkuem me zbatimin e tyne ishte debue prej Shqipnis, tue I dhane nji afat prej vetem 48 ore.

Te gjitha kto ndodhen mbrenda pes dite mbas debimit te Jugosllavis prej Kominternit. Megjith protestimet e kumbueshme, Jugosllavija nuk bani asnji veprim kunder komunisteve shqiptar dhe kj okuptohet, mbasi Tito ishte krejt I izoluem nga bota komuniste dhe perendimore, tue pase gjithmone frike se mos Stalini e rrezonte nga pushteti me ane te agjeteve te mbrendeshem. Shqipnija qendroi ne kampin sovjetik dhe sfidoi Jugosllavin komtiniste deri sa vazhdoi konflikti I Titos me Stalinin.

Grindja ne mes te udheheqesve komunist jugosllav dhe sovjetik shkaktoi nji krize te madhe ne radhet e klikes sunduese te Shqipnis. Koci Xoxe si kryetar I Sigurimit ishte ba aq I forte sa me kontrollue levizjet dhe korrespondencen e vet Enver Hoxhes. Ai kishte pase lidhje te ngushta me komunistet jugosllav dhe ne ditet kur u shpall vendimi I Kominternit kunder Jugosllavis, bani nji orvatje per te zane vendin e Enver Hoxhes, me qellim qi me shkue me Titon kunder Stalinit. Ktu gjeti rastin Mehmet Shehu per me dale ne siperfaqe si njeriu ma I fuqishem mbas Enver Hoxhes. Koci Xoxe, bashke me ndjekesit e tij ne pozita te nalta, u arrestuen dhe u paditen si tradhetore qi kishin komplotue per me I dorzue Shqipnin komunisteve jugosllav. Mbasi u torturuen mjaft se me ba pohimet e dhuna per me u denue me vdekje, Koci Xoxe me shoke u nxoren perpara gjykatore supereme te “Republikes popullore” dhe moren denimin e caktuem ma pare nga klika e Enver Hoxhes, qi kishte jetue me frike se mos pesonte vet fatin e tyne. Fund i kapitullit 12

[Zarathustra.]

Markagjoni ka qene minister i Italianeve o trim, dhe nga ata me besniket dhe me katilet.

"As minister of the interior, Italians finally succeded in recruting the Mirdita chief Gjon Marka Gjoni, who would demonstrate considerable ruthlessnes in his pursuit against the partizans.
But Bushati gonvernment lasted only a few weeks. Problems between premier and Marka Gjoni began immediately, principally with regard to the handling of resistance in the south. The government, composed primarily of northerners, had less chance than previous two governments of convincing the southerners to cease their resistance, so the minister of the interior (Marka Gjoni) favored abandoning persuasion for force. Bushati disagreed."

Interesante fakti qe Zavalani ka qene i majte ne ate kohe, kete nuk e dija. Kjo e ben edhe me fallco interpretimet historike te tij, sidomos ato kundra Nolit, sic e akuzon ai per lidhje me bolsheviket. Per kohen komunizmi ishte ideologjia e progresisteve, shpetimi nga kapitalizmi i eger dhe nga falimentimi i tij sic ndodhi ne krizen e 1929-32, dhe fundi i komunizmit nuk ishte parashikuar ai qe perjetoi 70 vjet me pas. Zavalani nuk ka te drejte aspak te gjykoje veprimet e Nolit ne vitet 20 si kritik i 30 apo 40 viteve me pas, kur gjerat ishin me te qarta.

Si ka mundesi te pyese Zavalani pra, se "C'pune kishte Noli me Rusine ne ate kohe". Rusia e asaj kohe nuk ishte leng groshesh, dhe revolucionit bolshevik nuk i njihej akoma fundi i falimentuar. Ja pse Zavalani (nqs ka qene i majte ne ate kohe) del shume bllof me keto komente.

[Veshtrusja]

Ne realitet po te lexosh disa nga poezit e Nolit qe e kritikojn aq shume periudhen e Zogut do te shohesh se e ka perkrahur ne nje fare menyre bolshevikun. Por kjo sdo te thot se noli ishte Komunist...megjithate disa here eshte shprehur sikur te kishte parime te tilla...

As Zogu as Noli as smund te krahesohen me Enver Hoxhen. Dhe me vone Legaliteti, Balli Kombetar, ashtu si dhe perkrahesit e Nolit u bashkuan per te luftuar kunder Komunizmit... kjo ka rendesi

[Zarathustra.]

Noli dhe Abaz Ermenji (te cilin Zavalani nuk e permend fare) kane qene padyshim figurat me perparimtare te shekullit te kaluar ne Shqiperi. Noli ishte individ liberal dhe progresist, si i tille ai ishte i hapur dhe tolerant ndaj cdo ideje te tille, vec asaj feudalo-mesjetare te aplikuar ne shqiperi nga Zogu.

Sigurisht qe Noli do akuzohet si Bolshevik, por Noli kerkonte revolucion ne nje kohe qe Shqiperia kishte shume nevoje per nje te tille. Ishte koha e permbysjes se nje rendi te tere qe Europa e kishte hequr qafe 200 vjet me pare. Sikur Noli te kishte dale me sukses ne ate ndermarrje kjo do ishte dicka teper pozitive per shqiptaret edhe strategjikisht, pasi do evitonte ekzekutimin e ketij ndryshimi shoqeror nga Enver Hoxha 20 vjet me pas, i cili ishte shume here me radikal. Enver Hoxha shfrytezoi pikerisht nevojen dhe vullnetin e shqiptareve per ndryshim dhe evolucion shoqeror duke e kanalizuar ate drejt nje ndryshimi ekstrem. Por nqs kjo do ndodhte me pare nga Noli, i cili nuk ishte komunist por liberal, shqiptaret do ishin me te permbajtur dhe me pak pasionant ndaj komunizmit dhe ideologjise revolucionare te tij. Noli, mbas Rilindasve solli ne shqiperi frymen e ndryshimeve shoqerore dhe ekonomike te revolucionit Francez. Sigurisht Noli ishte i diplomuar ne Harvard dhe nje njeri me njohuri te shumeaneshme, muzike, letersi, perkethime, diplomaci, teolog, etj etj.

Zavalani me sa vura re, nuk i permend keto. Sic te thashe Zavalani komenton jashte konteksit te kohes, por ne tani te gjithe e dime se cili eshte fundi i komunizmit, aftesia ishte ta parashikoje qysh atehere, dhe me sa thate edhe ju me lart, Zavalani ishte vete nje nga te genjyerit e idese komuniste, si i tille ai nuk mund te kritikoje askend si Bolshevik.

Sigurisht qe Noli dhe Zogu nuk krahasohen me Hoxhen, jo vetem nga arritjet por edhe nga momenti historik qe qeverisen, Hoxha ishte lider gjigand e absolut, i lindur per te qene i tille, si thote edhe Jovan Bregu "Adap-Llagar per Magazine". Koha i sherbeu Nolit ashtu sic i sherbeu edhe Zogut edhe Hoxhes, por ndersa Noli dhe Zogu nuk i sherbyen kohes Hoxha po, te pakten per 10-15 vitet e para ai e njohu shume mire kete pergjegjesi, ashtu sic falimetoi te njohe me vone pergjegjesine per ndryshim.


Me tej Zavalani totalisht le pa permendur nje fakt teper thelbesor kur akuzon Hoxhen dhe partine Komuniste Shqiptare si bashkpuntore me Jugosllavet kunder Kosoves. Partia Komuniste Jugosllave kishte miratuar dy here me pare ne kongreset e saj (i fundit ne 1941) vetvendosjen per popullin e Kosoves. Keshtu qe Enveri me te drejte kishte pse te ishte aleat me nje parti te tille te pakten parimisht. Sepse me vone komunistet Jugosllave e drodhen ky nuk eshte faji i Hoxhes..... ne fakt me vone edhe Hoxha ua drodhi Jugosllaveve, dhe jo ashtu si thote Zavalani, qe gjoja Jugosllavet e rropen shqiperine gjate asaj periudhe, por pasi u mori disa miliona dollare ndihma dhe asistence, ne favor te shqiperise.

[Brari]

Leshator.. mendoj ta leme te kompletohet me gjith kapitujt Historia e shkruar nga Zavalani e pastaj ne tema tjera diskutojme per pikat e ndryshme..

Pra mos te nderhyjm ketu qe te jet si Liber i vecant ..pa llogjet tona..