Populli shqiptar iu bashkua koalicionit antifashist nė Luftėn e Dytė Botėrore, duke dhėnė kontributin e vet pėrkrah shteteve tė tjera pjesėmarrėse nė tė. Rirreshtimi nė kėtė anė ishte e vetmja zgjidhje e shqiptarėve nė mbrojtje tė interesave shqiptare. Forcat politike qė u angazhuan nė kėtė drejtim kontribuan tė mos mbyllej rruga e aspiratave pėr njė Shqipėri tė lirė dhe etnike, qė ishte edhe program i rilindasve dhe qė u pėrfshi edhe nė vendimet e Konferencės sė Bujanit. Pėrse PKJ goditi vendimet e Konferencės dhe pėrse PKSH heshti atėherė kur vendosej pėr fatin e Kosovės?
Ejup RAMADANI
Kosova ėshtė vetėm njė nga trevat shqiptare, kurse shteti shqiptar, pas vitit 1913, ka pėrfaqėsuar mė pak se gjysmėn e kėtyre trevave. Problemi i trojeve dhe i popullit shqiptar pėrgjatė viteve tė Luftės sė Dytė Botėrore ishte i madh dhe kompleks, i cili nuk ėshtė trajtuar siē duhej jo vetėm nga zyrat e diplomatėve europianė, por as nga historiografia botėrore, sidomos ajo sllave.
Populli shqiptar ėshtė i vetmi nė botė i cili pasi ēliroi trojet e veta me forcat e veta, pa pjesėmarrjen e shteteve tė huaja, ndihmoi nė asgjėsimin e ushtrive fashiste nė Mal tė Zi, Sanxhak, BeH, Kroaci dhe Slloveni. Shqiptarėt luftuan edhe kundėr forcave ēetnike mė 1944/45, po ashtu ata u vranė prapa shpine nga eprorėt komunistė sllavė tė Armatės Jugosllave, qė ishin nisur nė luftė kundėr trupave italiane dhe gjermane nė prill tė vitit 1941, pastaj u masakruan nė Tivar, u zhdukėn nė Frontin e Sremit, me urdhėr tė Shtabit tė Pėrgjithshėm tė Ushtrisė Jugosllave, u vranė nė Ferizaj, Drenicė, Tetovė etj.
NGJARJET QĖ I PARAPRIJNĖ KONFERENCĖS SĖ BUJANIT
Konferenca Nacional Ēlirimtare pėr Kosovėn dhe Rrafshin e Dukagjinit (Konferenca e Bujanit), u mbajt nė kohėn kur lufta ēlirimtare antifashiste po pėrparonte me hapa tė shpejtė dhe njėkohėsisht ndihej nevoja pėr krijimin e njė organi udhėheqės nė Kosovė.
Kapitullimi i Italisė fashiste, nė shtator 1943, shtroi nevojėn pėrpara forcave politike nė Kosovė pėr formimin e Kėshillit Antifashist, si organ mė i lartė politik.
Konferenca e Bujanit u organizua me iniciativėn e Komitetit Krahinor tė PKJ-sė pėr Kosovė dhe Rrafsh tė Dukagjinit. Pėr mbajtjen e saj shqiptarėt e Kosovės morėn pėr bazė edhe vendimet e marra nga organet udhėheqėse tė Luftės nė Jugosllavi, sidomos tė mbledhjes sė KANĒJ (Kėshillit Antifashist Nacional Ēlirimtar), tė mbajtur nė Bihaē, nė nėntor tė 1942. Nė pėrputhje me vendimet e kėtyre mbledhjeve, popujt e Jugosllavisė, ndėr to edhe shqiptarėt, duhej tė formonin kėshillat nacionalė - ēlirimtarė. Shqiptarėt e Kosovės morėn pėr bazė edhe deklaratat e udhėheqėsve politikė jugosllavė qė flisnin pėr barazi mes popujve dhe faktin se shqiptarėt deri nė atė kohė trajtoheshin si komb. Gjithė kėto deklarata koha i dėshmoi se ishin vetėm demagogji e udhėheqėsve jugosllavė.
Shqiptarėt nuk u ftuan nė Jajce
Njė moment tė rėndėsishėm pėr qėndrimin e PKJ-sė ndaj shqiptarėve pėrbėjnė vendimet e mbledhjes sė dytė tė KANĒJ, qė u mbajt nė Jajcė mė 29-30 nėntor 1943, ku morėn pjesė 146 delegatė nga tė gjitha viset e Jugosllavisė, ku shqiptarėt nuk morėn pjesė sepse nuk ishin ftuar. Nė kėtė mbledhje u vendos krijimi i Jugosllavisė mbi baza federative, ku sigurohej barazi e plotė e serbėve, kroatėve, sllovenėve, malazezėve dhe maqedonasve dhe gjithashtu njiheshin kėshillat nacional-ēlirimtare tė kėtyre popujve si organe mė tė larta politike. Ēėshtja shqiptare nuk u pėrmend fare nė kėtė mbledhje, kurse statusi i Kosovės nuk u pėrcaktua. Gjithashtu nuk u ftua asnjė pėrfaqėsues i PK tė Shqipėrisė, pėrkundėr asaj se nė mbledhjet e komunistėve shqiptarė merrnin pjesė emisarė jugosllavė, kurse nė disa raste e kishin edhe fjalėn kryesore, siē ishte rasti me Miladin Popovi[in dhe Dushan Mugoshėn, Svetozar Vukmanoviē - Tempon etj. etj.
Fshehja e vendimeve nga rusėt, Kominterni dhe opinioni i gjėrė
Disa studiues janė tė mendimit se vendimet e KANĒJ-sė mbi krijimin e federatės jugosllave nuk kanė qenė tė njohur pėr opinionin e gjėrė. Ata bazohen nė pohimin e anėtares sė Byrosė Politike tė KQ tė PK tė Bullgarisė Cola Dragoiēeva: "Vendimi i KANĒJ-sė pėr krijimin e federatės jugosllave na erdhi vonė, nga mesi i pranverės sė vitit 1944.". Gjithashtu edhe deklaratat e udhėheqėsve jugosllavė se mbledhja u pėrgatit nė fshehtėsi dhe se vendimet fshiheshin nga rusėt, Kominterni dhe opinioni i gjėrė.
Nė literaturėn historike, mospjesėmarrja e shqiptarėve nė kėtė mbledhje sqarohet me faktin se PKJ dhe PKSH shihnin problemin e Kosovės si ēėshtje qė do tė zgjidhej prej tyre pas pėrfundimit tė luftės. Pas gjithė kėtyre konstatimeve tė historianėve,del se shqiptarėt nuk i njihnin vendimet e mbledhjes sė dytė tė KANĒJ-sė, pasiqė ata ishin kundėr interesave tė popullit shqiptar tė Kosovės.
Karta e Atlantikut si bazė e Konferencės
Ėshtė me rėndėsi tė pėrmendet se Konferenca e Bujanit u mbajt pas mbledhjes sė dytė tė KANĒJ-sė, pas vendimit tė Parlamentit shqiptar pėr bashkimin e tokave shqiptare nė Jugosllavi me shtetin e ri shqiptar, qė u formua pas kapitullimit tė Jugosllavisė sė dikurshme, pas Lidhjes sė Dytė tė Prizrenit dhe pas Mbledhjes sė Mukjes. Kėto mbledhje i paraprinė Konferencės sė Bujanit, e cila kishte pėr bazė, veēmas, Kartėn e Atllantikut, tė formuluar mė 14 gusht 1941 nga ana e fuqive tė mėdha, ku nė pikėn e tretė thuhej: "Respektohet e drejta e gjithė popujve tė zgjedhin formėn e qeverisjes dhe sovraniteti e vetėqeverisja t'u kthehet atyre qė u ėshtė marrė me forcė". Mė 19 deri 30 nėntor tė vitit 1943 kemi Konferencėn e Moskės, me pjesėmarrje tė Anglisė, SHBA-ve, Bashkimit Sovjetik dhe Kinės, ku u ndie nevoja e formimit tė njė organizate ndėrkombėtare tė pėrgjithshme tė mbėshtetur mbi barazinė sovrane tė tė gjithė popujve, tė hapur pėr anėtarėsimin e gjithė shteteve, pėr ruajtjen e paqes dhe sigurisė ndėrkombėtare etj. Nė pikėn e gjashtė tė Deklaratės thuhet: "Pas pėrfundimit tė konfliktit Fuqitė e Mėdha nuk do tė pėrdorin forcėn e tyre ushtarake nė territoret e shteteve tė tjera, me pėrjashtim tė rasteve tė parashikuara nga kjo deklaratė dhe pas konsultimeve tė pėrbashkėta".
Lidhur me vendimet e Konferencės sė Moskės, sekretari amerikan i shteti C. Hull, deklaroi pėrpara Kongresit: "Gjatė kohės qė vendimet e katėr fuqive hynė nė veprim, nuk do tė kemi nevojė pėr sfera interesi, pėr aleanca ose pėr rregullime tė atilla qė nė tė kaluarėn e hidhur i detyruan kombet tė pėrpiqeshin shumė pėr mbrojtje tė sigurisė dhe interesave tė tyre".
Nė kėtė periudhė u mbajt edhe Mbledhja e Teheranit (dhjetor 1943), me pjesėmarrjen e tre fuqive tė mėdha. Nė Deklaratėn e saj thuhet: "Me kėshilltarėt diplomatikė ne kemi studiuar problemet e sė ardhmes. Ne do tė kėrkojmė bashkėpunim dhe pjesėmarrje aktive tė tė gjithė kombeve, tė mėdhenj e tė vegjel, popuj qė me zemėr e mend i janė pėrkushtuar luftės pėr zhdukjen e tiranisė, tė skllavėrisė, tė shtypjes dhe mungesės sė tolerancės. Ne do t'i mirėpresim kurdoherė ata qė do tė vendosin tė hyjnė nė familjen botėrore tė kombeve demokratike".
Jo rastėsisht i pėrmendėm kėto ngjarje, sepse ato i paraprinin Konferencės sė Bujanit qė ėshtė ėshtė temė e shqyrtimit.
Krijoni Kontakt