Pianistja Nora Çashku

[Albo]

INTERVISTA/ Flet pianistja, pedagogja e Akademisë së Arteve Nora Çashku

Nuk ishte e rastëtësihme lidhja e Asdrenit me Qiprian Pulumbeskun, për të bërë
muzikën e Himnit tonë Kombëtar.

Mua dhe Aleksandër Peçin na akuzuan për muzikë perëndimore
Në ’90 në Gjermani promovuam denjësisht mzikën e kultivuar shqiptare
Në një koncert isha veshur me golf të zi, më thanë ke mbajt zi për Titon
Sot ka një një rini jo të përgjegjshme në mësim
Do të doja të filloja studimet nga e para në Rusi

Albert ZHOLI

Një grua e qetë, inteligjente dhe shumë e pasionuar pas profesionit. Ka një kujtesë
perfekte teksa flet për shkollimin jashtë atdheut, mardhëniet me pedagogët dhe më
vonë si mësimdhënse në Akademinë e Arteve. Ajo ëështë bashkëshorte e një prej
regjisorëve të talentuar shqiptar, Kujtim Çashku, ku sipas saj jeta me nëj artist
është e bukur por dhe shumë e vështirë. Gjithë jeta e saj është e lidhur me pianon,
partiturat, me librat. Edhe kur ka dalë jashtë shtetit, synimi i saj me ato pak të
ardhura që ka pas ishte të blinte CD apo kaseta me këngë apo muzikë që nuk
gjendeshin në atdhe. Në sistemin monist jeta e saj ska kaluar në vaj, pasi në një
moment ka shpëtuar për mrekuli nga dënimi. Ajo rrëen qetë, me zë të butë sikur
ngjarjet e jetës ti kalojnë para si në ekran.

Ju keni mbarura studimet për piano. Rumania e asaj kohe ka pasur një shkollë muzike
që ju ka lënë mbresa?

Unë kam studiuar në Rumani, por nuk i përfundova aty studimet. Në fakt aty studjova
vetëm 3 vjet dhe më vonë u ktheva në atdhe pasi u prishën mardhëniet. Kjo më bëri që
vitin e fundit ta mbaroj në atdhe. Kur u ktheva, shkolla jonë ishte shumë e re në
moshë (Konservatori). Si çdo shkollë e re, ka të metat dhe të mirat e saj. Kur
fillova studimet në Rumani mund të them se ajo ndodhej në një situatë të avancuar
artsitike pasi Konservatori ku unë studioja ishte 200 vjeçar në atë kohë. Kështu që
vetkuptohet ndryshimi dhe situata e secilës shkollë. Unë shkova për të vazhduar
shkollën e lartë pasi kisha studiuar në Liceun Artistik në Tiranë. Kisha studiuar 12
vjet në Liceun Artistik dhe një vit në Instituin e Lartë të Arteve në atë kohë.

Si ka qenë Liceu shqiptar i asaj kohe?

Ishte një shkollë me baza mjaft të mira me trup pedagogjik shumë të devotshëm dhe
shumë të përkushtuar. Kështu që kur kam shkuar në Rumani kam qenë e përgatitur dhe e
përfaqsova vendin tim shumë denjësisht.


Një kompozitor rumuan ka bërë dhe muzikën e himnit tonë. A tregonte kjo për një
lidhje të muzikës midis dy vendeve?
Sigurisht. Midis dy vendeve tona ka pasur mardhënie shumë të mira historikisht.
Popujt tanë kanë lëvizur tek njeri tjetri dhe kanë gjetur një klimë të ngrohtë të
ndërsjelltë. Kjo ka bërë që dhe shumë emigrantë shqiptarë sidomos intelektualë të
ndjeheshin mirë në këtë vend dhe të shkëmbenin eksperienca. Duhet thënë që
universiteti rumun i mjekësisë ka qenë ndër më të vjetrit në Evropë. Rumnaia ka një
kulturë të madhe . Lidhjet mes dy popujve tanë datojnë në fund të viteve 1800.
Kështu që nuk ishte e rastëtësihme dhe lidhja e Asdrenit me Qiprian Pulumbeskun, për
të bërë muzikën e Himnit tonë Kombëtar. Mes popujve tanë ka shumë lidhje të cilat
vazhdojnë edhe sot.


Përse studioi për piano dhe jo për ndonjë vegël tjetër muzikore Nora. Ishte një
shtysë e brendshme apo një dëshirë familjare?

Eshtë një kujtim i dhimbshëm që më shtyu drejt pianos.Unë kam pasur një vëlla
pianist i cili në moshën 16 vjeç u vra aksidentalisht. Ai para se të vdiste kishte
lënë amanet që Nora duhet të luajë në piano, të vazhdojë rugën time. Unë isha vetëm
5 vjeç ndaj mora përsipër të çoj para ëndrrën e tij të pa realizuar.

Sot je e bindur që kjo ka qenë rruga jote|?
Po. Jam e sigurt që kjo ka qenë rruga ime dhe pavarsisht amanetit të vëllait këtë
rrugë do të kisha ndjekur. Në të njëjtën kohë them se kam bërë maksimumin e
mundshëm në profesion, pasi jam një femër që nuk di ta humb kohën kot, që nuk rri
dot pa piano dhe që kur jam në shtëpi me të punoj dhe pushoj njëkohësisht me këtë
instrument magjik.

Një jetë në piano. Çështë skena për ju?
Kam dalë shumë shpejt në skenë që në shkollë 8-vjeçare dhe kam marrë pjesë në gjithë
dekadat e majit ku bëheshin koncerte madhështore. Numri i koncerteve të mia është i
panumërt ku prirja ime ka qenë për soliste. Pra në gjithëe koncertet unë kam qenë
thuajse soliste. Kam luajtur dhe në Ansamble të muzikës së dhomës, por prirja ime ka
qenë soliste. Janë të shumta aktivietet, koncertet si brenda dhe jashtë atdheut.

Ndonjë gjë të veçantë në këto aktivitete?
Në fillim të viti 1990, në shkurt kam qenë në një grup me Ibraim Madhin dhe Renato
Riton në Gjermani me një grup për të promovuar kulturën shqiptare. Ky aktivitet
ishte i rëndësishëm pasi vendi ynë ishte në lëkundjet e fundit. Ishte momenti kur
sistemi komunist i kishte ditët e numëruara dhe muri i Berlinit ishte shembur. Duhej
të paraqiteshim denjësisht. Ballafaqimi i kulturës sonë në këtë moment ishte shumë i
vlefshëm. Për ne ishte një mission i rëndësishëm promovimi i mzikës së kultivuar
shqiptare. Vërtet dolëm shumë mirë. Morëm vlerësime maksimale.Shtypi gjerman shkroi
shumë në atë kohë. Ishte një moment përgjegjësie që ja dolëm mbanë.

Kë do të veçonit nga aktivietet e sistemit monist?
Muzika jonë në sistemin monist nuk propogandohej jashtë, por vetëm kur vinte ndonjë
delegacion i huaj. Por një moment s’do ta harroj kurrë. Në dekadat e majit merrja
pjesë në një koncert për piano dhe orkestër të shkruar nga Aleksandër Peçi, që
përfqasoja RTSH, në mbrëmjen që do të jepej para publikut dhe udhëheqjes së kohës.
Ishin motivet e një kënge shkodrane “Karafilat që ka Shkodra”. E luaja me shumë
passion, pasi ishte shkruar me një gjuhë të re teknike por edhe nga forma. Por
athere kurrë nuk mund të jepej një shfaqje pa dalë para komisioneve. Koncerti po
afronte dhe më kërkuan të dilja në provë para komisionit. Kishte të deleguar nga
Komiteti i Partisë së Tiranës. Pasi luajta me orkestrën e radios na mblodhën në
zyrën e Drejtorit të Radios të dikutonim. Kjo pjesë u tha se kishte pjesë të
huazuara nga perëndimi. Pra me nuanca jo të pranueshme për muzikën e vendit tonë.
Pasai i
pyetën të gjithë muzikantët e pranishëm se si do veprohej. Më pyetën dhe mua.
Ishte moment delikat pasi duhej mbrojutr dhe autori por dhe të kihej në kujdes
orientimi i partisë. Thikë me dy presa. Thashë që është pjesë shumë e bukur që e
luaj me shumë frymëzim me shumë kënaqësi. Doli se isha unë që kisha mendime
dekadente, moderrne, që nuk përputheshin me vijën e partisë. Athere kompozitori
ndryshoi disa pjesë të muzikës që u pranua. Në darkë do dilja në skenë dhe i mora
borxh një shoqeje një golf të zi. Kisha veshur dhe një fund të rregullt deri në gju
i përshtëtshmë për kohën. Veshje korrekte, serioze, shumë e pranueshme. Koncerti u
prit shumë mirë. Kishte shumë duartrokitje. U ndjeva mirë. Por…(hesht disa momnete)
Ç’ndodhi më pas?
Eh..E pabesueshme…! Të nesërmen kur unë prisja falënderime, pashë që më priste
Drejtori i Akademisë në shkallët e godinës. Më pyet Nora çke bërë mbrëmë? Isha në
koncert që shkoi shumë mirë i thashë. Çkishe veshur më tha? I tregoj…Ai
psherëtiu..Më tha se e kishin thirrur në Komitet të Partisë dhe i kishin thënë se
Nora ishte veshur me të zeza se kishte mbajtur zi për Titon. Se besoja. Titua kishte
5 ditë që kishte vdekur dhe as që e shkoja ndër mend se çlidhje kisha unë me Titon.
Për të mos thënë që as e dija se ai kishte vdekur.

Sot painoja a është bërë një instrument muzikot masiv?
Po. Po bëhet nga dita në ditë. Ky ëshët një moment i gëzueshëm për shoqërinë. Dhe
pse ka shumë gjëra të trishtuara në këtë drejtim po shihet se po rritet interesi.
Pra shohim se një pjesë e mirë e pasanikëve të rinj, tashmë po marrin në shtëpi
paino,jo vetëm që ti kenë si sende zbukurimi, si mobilje, por dhe po edukojnë
fëmijët me mësimin e këtij instrumenti magjik. Tani kanë filluar të marrin mësues
poianoje nëpër shtëpi. Pianoja po bëhet pjesë e shumë shtëpive sidomos në Tiranë.
Ndjehem mirë për këtë.

Akademia shqiptare sot a krahasohet në shumë drejtime me Akademitë (Konservatorët)
Evropiane të muzikës?
Nuk mund ta them se krahasohet. Mund të them një gjë se ne kemi individ të spikatur
të nivelit evropian apo botëror, por jo e gjithë shkolla jonë. Evropa ka shkolla
shekullore, ka mjete didaktike, ka instrumnetë, kushte mësimore. Përpjerkjet dhe
tendencat janë për të rritur nivelet e mësimdhënies dhe rezultate e studentëve por
janë dhe faktorë të tjerë që do sdo smund ti anashkalosh që të përballesh me
Akademitë evropiane të Arteve. Për tu ballafaquar dhe ecur përkrah këtyre shkollave
duhet një rrugë e gjatë pasi 50 vjet nukjanë shumë si esperienë po ti krahasosh me
shkollat evropiane me 250 vjet apo 300 vjet shkollë.Ata rendin, ne ecim.Kaq.

Të ndalemi në një fenomen tjetër që nuk egziston në shkollat e huaja. Fenomeni i
mitmarrjes si dhe mospërgjejgshëmria e pedagogëve në mësimdhëie?Si do ta
përkufizonit ju këtë fenomen?

Unë kam 34 vjet pedagoge. Vetë e them se për mua nuk egziston mitmarrja, pasi dhe
vetë më duket e pabaesushme që një pedagog të marrë lekë nga studenti. Më duket
absurde. Por them se ka pedagogë të përgjegjshëm në mësimdhënie siç ka dhe të
papërgjegjshëm si vetë shoqëria jonë që kështu funksionon. Por brezi i vjetër I
pedagogëve të Akademisë së Arteve ngelet i përgjegjshëm, kërkues në mësimdhënie. Jo
se unë i përkas atij brezi, por kështu janë brezat, ndryshojnë nga njeri -tjetri.
Por ka dhe të rinj shumë të përkushtuar dhe kjo nuk duhet mohuar.Unë mendoj që një
pedagog duhet të bëjë njëherë emrin artistik pastaj të tjerat.

Kush ëshët problemi më i madh sot në Akademinë në mësimdhënie?

Unë gjej dhe shoh sot një rini jo të përgjegjshme. Një rini jo shumë të fokusuar
jose ekrahasoj me berzin tim apo atë pas meje. Popërmend një fakt. Ne në kohën toonë
nuk kemi poasu manjetoona, nuk kemipasur teelvizora,por rinim prapaderës së
fonotekës ën Akademi (duke qenë nënës të Liceut)me orë të tëra për të për të
dëgjuar një vepër. Pra egzistonte një dëshirë për të dëgjuar një mzukië më shumë,
një vepër më shumë, interpretime të ndryshme që eshe sot kur kemi 20 vjet që jemi
me dyer të hapura unë sërishmi kur shkon dikush jashtë këkroj të më sjellin një
disk, partitura me muzikë. Me këtë brez shoh të kundërtën. Kam vënë re se sa herë
dal jashtë me studentët nëpër konkurse apo Festivale nuk i kam parë ndonjëherë të
blejnë një disk një partiturë, por fugojnë pas veshjeve, apo gjërave luksoze. Ky
është një tregues shumë sinjifikativ. Sot duhet ti thuash
studentëve blini këtë partiturë, këtë disk apao dëgjoni në “you toobe”, këtë apo
atë muzikë…!! Eshët një brez që është indiferent. Shkollat nuk kanë shumë displinë
dhe kërkesë llogarie.

Pengjet?
Ah sikur të kisha mundësi të filloja dhe njëherë studimet nga e para.

Dhe ku doje të studioje sërshmi në Rumani?
Jo.Këtë herë në Rusi
Përse në Rusi?
Sepse për mua është vendi I gjenive muzikor. Në ëmnyrë absolute. EmilGilles,Horovic
janë shumë emra pianistësh që kanë qenë dhe mbeten më të mirët në botë. Shkolla ruse
e pianos është e pa zëvëndësushme. Ajo ëshët një shkollë që mësohet kudonë botë. Në
shkollat më të mëdha private të muzikës në Amerikë,në rancë,Angli japin
mësimpianistët apo muzikantët rusë. Janë të papaërëritshëm.

Bashkshortja e një regjisori të njohur, Kujtim Çashkut. A ka egzistuar xhelozia mes
jush dhe a është e vështirë të bashkjetojnë dy artistë?

Të jetojnë dy artistë është shumë e vështirë pasi janë dy individualitete. Akoma më
keq (qesh) kur shenjat e horoskopit janë të përngjashme (qesh). Ne jemi Dashi dhe
Luani (qesh). Pra është e vështirë. Patjetër njëri duhet të hap pak rrugë. Në këtë
rast e kam marrë unë këtë barrë apo risk dhe pse jam gjithmonë e zënë. Xhelozia
ëshët pjesë e dashurisë ndaj individit që ke përballë dhe ndaj familjes. Familjen
e kam dashur dhe e dua ndaj kam marrë përsipër atë, tërheqjen.

Emra shqiptare gjithmonë e shumdiskutuar. Për pozicionin,për amiljen,për
punën..Mendimi juaj?

Femra shqiptare po bën përpjekje por ato janë të orientuara nga politika që femrat
të zënë këtë apo atë pozicion. Nuk është se ka pas një politkë të natyrshme që femra
të ketë fituar terren çdo ditë. Femra mbetet ende femër. Pa atë poziciin që duhet..

Mendoni se shoqëria është maskiliste?
Po ashtu është. Shoqëri maskiliste. Por jo çdo gjë fitohet menjëherë.

Por flitet për të drejtat e femrave, kur në të kundërt thuhet se femrat shqiptare
vlejnë për të dëshiruar në veshje..?
Po, është e vërtetë. Edhe unë e konstatoj këtë.Ka shumë femra që vishen jo në mënyrë
serioze gjatë ditës së punës. Femra shqiptare por sidomos ato poshtë 30 vjeç i japin
priotitet veshjes duke lënë mënjanë punën, veshjen serioze Duan të tërheqin
vëmendjen duke mos vënë në plan të parë mësimin, studimin, thjeshtësinë…Duhet një
moment reflektimi..

Me se merret në kohën e lirë Nora?

Dëgjoj muzikë. Vetëm muzikë por edhe ndonjë libër..Futem në “you toobe” dhe deëgjoj
dhe mësoj aty…Kam hyrë vonë në botën e internetit , por aty gjeta një zbulim pasi
jam lidhur me të gjithë idhujt e mi artistikë. I jam borhli shumë librit. E kujtoj
kohën e rinisë kur lexoja shumë sidomos romane. Eh…Por nënësve u jap gjithmonë
detyra shtëpie në pushime, që ata të jenë të lidhur me librin.