ANDROPOVI ne driten e librit "Shekulli Sovjetik"

[Eni]

Njeriu që donte të reformonte BS



"SHEKULLI SOVJETIK" I MOSHE LEVINIT

Tek "Shekulli sovjetik", i sapobotuar në Francë nga "Le Monde diplomatique" dhe "Fayard", duke paraqitur dokumente të pabotuara, Moshe Levin paraqet një vizion të tërësisë së historisë së Bashkimit Sovjetik. Pjesa që pason ka të bëjë me tentativën e parë të madhe të reformës radikale të sistemit: atë të kryer nga Juri Andropovi, pasues i Leonid Brezhnjevit, që kish ndërruar jetë në nëndor 1982. Por vdekja e tij në shkurt 1984 do ta ndërpresë këtë ndërmarrje, e cila, pas intermexos së trishtuar të Konstantin Çernjenkos, do të vazhdohet nga Mikhail Gorbaçovi, pasi zgjidhet Sekretar i Përgjithshëm i Partisë Komuniste në mars 1985. Por do të jetë shumë vonë, jashtëzakonisht shumë vonë...

Juri Andropovi, i cili i njihte personalisht disa disidentë (mes të cilëve Roi Medvedevin) kish studiuar personalitetin e tyre. Kish lexuar veprat e tyre dhe shpesh edhe i kish vletrësuar, por misioni i tij si kreu i sigurisë politike shkonte më shumë se kaq. Ai llogariste që 8.5 milion njerëz qenë në gjendje të kalonin në veprim me rastin e parë. Ky potencial u ofronte disidentëe të shquar që të merrnin përsipër një rol katalizatori dhe të grumbullonin turma të mëdha. Në sytë e Andropovit, ishte e pamendueshme t'ju drejtoheshe metodave policore përballë vatrave të tilla, aq më shumë që një numër jo i parëndësishëm disidentësh deklaronte hapur se rreshtohej «në kampin tjetër». Megjithatë, në analizë të fundit, ishte i bindur se elementi vendimtar konsistonte në aftësinë e sistemit për t'u treguar efikas. Ose më mirë. hendeku midis nevojave në rritje dhe mjeteve në rënie të vazhdueshme (përfshi këtu edhe resurset intelektuale – mjaft të kufizuara – të drejtuesve) rritej pandërprerë. Ky diskutim nuk vlente vetëm për ekonominë, por edhe për themelet politike të sistemit. Në periudhën 1982 – 1983, për të pasur një shans suksesi, drejtuesit sovjetikë paradoksalisht duhej të pranonin jo vetëm që sistemi ishte i sëmurë – gjë që Juri Andropovi dhe Aleksej Kosigini (i vdekur më 1980) e dinin prej kohësh - por edhe që shumë prej organeve të tij jetike kishin vdekur dhe qenë tejkaluar. Ekonomisti Vasilij S.Nemçinov kishte parashikuar se gjërat do të merrnin një të prerë të keqe qysh nga viti 1965, kur kish sulmuar «një sistem mekanik të bllokuar në të gjitha parametrat themelore fiksohen paraprakisht, kështu që sistemi është i paralizuar nga lart – poshtë». Atëhere u deklarua vdekja e një individi, askush nuk besonte në mundësinë e një ringjalljeje, por kur bëhet fjalë për një formë qeverisjeje, mbetet mundësia që ta bësh copa-copa dhe të rindërtosh. Është evidente që Kosigini dhe Andropovi e njihnin situatën më mirë se cilido historian tjetër perëndimor, sidomos falë leximit të raporteve të cilat do t’i njihnim vetëm 25 vjet më vonë. Midis tyre përmend një vepër të pabotuar të urdhëruar nga Kosigini, në atë kohë Kryeministër, për seksionin ekonomik të Akademisë së Shkencave. Tri vjet pas paralajmërimeve të Nemçinovit, akademikët impenjohen në një konfrontim sistematik midis Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Sovjetik nga pikëpamja e strukturave ekonomie, e nivelit të jetesës, e progreseve teknologjike, e subvencionimeve materiale, e menaxhimit dhe orientimit të investimeve. Vendimi është si më poshtë: Bashkimi Sovjetik është i mundur në të gjitha sektorët, me përjashtim të prodhimit të qymyrit e të çelikut. Kjo është mburrja e regjimit, por dëshmon dhe sa i prapambetur është vendi: përbënte një sektor referimi qysh në shekullin e kaluar. Mesazhi është i qartë, ashtu si shkrimi i vjetër në gjuhën aramaike në muret e pallatit të Baltazarit në Babiloni, por shkrimi nuk lexon më "mneh thet ufarsin" (fjalë për fjale: ai ka reflektuar, reflektuar. Ai ka vendosur, ai ka shkatërruar), por "mneh rhnch... Usa" (ka reflektuar, reflektuar... dhe kanë dalë Shtetet e Bashkuara). Kërcënimi kështu nuk vjen më nga Zoti, por nga fuqia e Shteteve të Bashkuara. Nuk ka më asnjë minutë për t’u humbur për të proceduar në një transformim radikal të sistemit. Në origjinën e stanjacionit ekonomik – por edhe simptoma kryesore – ishte një Byro Politike në të vërtetë e dobët, e mbledhur rreth një Brezhnjevi me trurin tashmë të fikur, një impas poshtërues përballë të gjithë planetit. Nuk ishte e mundur të largohej Brezhnjevi sepse, ndryshe nga sa kish ndodhur me Hrushovin, nuk krijohej asnjë shumicë në zgjedhjen e një lider të ri. Një aspekt tjetër i kontekstit: oktapodi i korrupsionit. Disa anëtarë të familjes Brezhnjev thuajse e tregonin pjesëmarrjen e tyre në korrupsion. Lulëzimi i rrjeteve mafioze, me të cilat qenë të lidhur përgjegjës të shumtë të lartë të partisë, ishte një fenomen tjetër me të cilin vendi (por jo drejtuesit e tij) ishte ndërgjegjësuar dhe kish arritur një gjerësi të paprecedent. Në një moment në të cilin vendi e kuptoi se KGB-ja përgatitej ta sulmonte energjikisht këtë plagë dhe shtrëngoi morsën rreth familjes Brezhnjev e krerëve të tjerë të lartë të regjimit, papritmas në qiellin politik shpërthen një bombë: më 19 janar 1982 vret veten Semen Civigun, zëvendëskryeministri i Adropovit, njeriu hije i Brezhnjevit mb të. Do të pasojnë shpërthime të tjera të këtij lloji. Disa ditë më pas Mikhail Susllov, numri dy i Byrosë Politike, një konservator i flaktë, vdes me vdekje natyrale. Vdekja e tij është elementi kyç i ndryshimit të forcave në brendës të Byrosë Politike, në dëm të «kënetës».

Pas vdekjes së këtyre dy njerëzve, Andropovi vuri dorë në raportet mbi korrupsionin dhe filloi që të gërmojë më thellë, gjë që e tronditi përfundimisht aftësinë e «kënetës» që të ruante në favorin e saj ekuilibrin e brendshëm të Byrosë Politike dhe të Komitetit Qëndror. Kështu kreu jotipik i KGB-së Andropov mundi të bëhej Sekretar i Përgjithshëm thuajse rastësisht. Qëndroi në pushtet pothuajse 15 muaj (edhe kjo e rastësishme), por brenda kësaj periudhe të shkurtër paraqiti disa probleme interesante. Kjo paralizë e sistemit, kur nuk ishte praktikisht askush në timonin e vendit, nuk ka penguar që në një moment të dhënë të araqitej një pilot i vërtetë, në gjendje që të impononte një ndryshim kursi, duke filluar me shkundjen e situatës në krye. Në mënyrë të pakontestueshme, në fillim rastësia ka luajtur një rol të rëndësishëm, por është mirë të nënvizohet shpejtësia me të cilën «këneta» e kohës mund të bonifikohej nga një spastrim energjik i elementëve në aparatin e partisë që e mbështesnin. Qenë të mundura inisiativa të reja, falë ardhjes së kuadrove të rinj drejtues. Pikërisht kjo ka ndodhur me Andropovin. Vjaçesllav Kevorkov, një prej bashkëpunëtorëve të tij më të ngushtë në KGB, funksionar i lartë i kundërspiunazhit, na zbulon disa karakteristika të personazhit. Me të thënat e tij, Andropovi reflektonte lidhur me mundësinë e përfundimit të një marrëveshjeje me inteligjencën në mënyrë që ta ndihmonte në reformimin e sistemit. Modeli i tij ishte dukshëm Anatolij Lunaçarski, i cili në kohërat e Leninit kish ditur të fillonte dhe bashkëpunonte me një grup të tillë shoqëror. Andropovi kish kuptuar përsosshmërisht faktin se sëmundja kryesore e partisë buronte nga dobësia intelektuale e kuadrove dhe e drejtuesve të lartë të saj. E gjitha kjo që disa kanë mundur të shkruajnë lidhur me aderimin e tij në «brezhnjevizëm» lind nga keqkuptimi. Një gjë është e qartë: posti i tij ishte në mëshirën e vendimit të Brezhnjevit. Kevorkovi citon opinionin e shefit të tij: «Pothuajse asnjë nga drejtuesit aktualë të partisë apo të shtetit nuk i përket kategorisë së politikanëve të talentuar, të cilët të mund të përballojnë vështirësitë në të cilat ndodhet vendi». Në çdo mënyrë, për të Andropovi i përket asaj kategorie dhe e përfundon librin e tij me këtë shprehje: «Andropovi ka qenë padyshim burri fundit i shtetit që ka besuar në vitalitetin e sistemit sovjetik, por jo të sistemit ashtu siç e kish trashëguar kur ishte ngjitur në atë post: besonte vetëm në vitalitetin e sistemit që synonte ta krijonte me reforma radikale». Kjo dëshmi dhe të tjera akoma duken se demostrojnë që një politikan i inteligjencës së Andropovit e kuptonte se sistemi duhej të rindërtohej, sepse themelet e tij ekonomike dhe politike ndodheshin ashmë në gjendje të mjeruar. Ta rindërtoje nuk nënkuptonte gjë tjetër veçse ta zëvendësoje me një gjë tjetër, duke proceduar me etapa. Arësyetonte vërtet në këto terma? Duke u nisur nga fakti se arkivat e tij personale janë deri më tani akoma të ndaluar, vendimet që ka marrë apo që kish ndërmend të merrte mundësojnë të japim një përgjigje pohuese.

Kap pushtetin me shpejtësi dhe pa tronditje. Fillon të veprojë me maturi të madhe, por shumë shpejt vendi kupton se në Kremlin po përgatisin disa serioze. Hapat e para janë ato që prisnin të gjithë: Andropovi dëshiron të rivendosë disiplinë në vendet e punës. Përveç punëtorëve, bëhet fjalë edhe për të riedukuar elitat, që sigurisht nuk shkëlqejnë për etikën e tyre në punë. Ai dënon dashurinë e tyre të çfrenuar për daça luksoze dhe kënaqësi të tjera të jetës (për të dihet se jeton në mënyrë shumë të thjeshtë). Sapo përhapet lajmi, popullariteti i tij rritet. Vendi e ka një padron dhe kjo shikohet. Një reformë kërkon përgatitje dhe kohë: ngrihen grupet e refleksionit dhe komitete. Disa masa janë provizore, të tjera shtyhen përtej, të tjera janë bile të pakthyeshme. Për shembull, spastrimi me trumbetime i një shtrese të tërë përgjegjësish të aparatit midis më reaksionarëve, shtylla të skuadrës së mëparshme qeveritare. Një kënaqësi tjetër për inteligjencën: largohet Sergei Trapeznikov, edhe ai i përkëdhelur i Brezhnjevit, që hiqej si ideologu kryesor i partisë. Inkuizitor i madh i regjimit, stalinian i flaktë, ndiqte me dëshirën të pastër të hakmarrjes shkrimtarët dhe universitarët që bënin diskutime pak të pëlqyeshme prej tij. Nën Andropovin, roli i Gorbaçovit u rrit vazhdimisht. Njerëz të rinj kanë tani akses në poste kyçe në aparatin e partisë. Andropovi i propozon Vadim Medvedevit drejtimin e Departamentit të «Kërkimit dhe të Universitetit». Medvedevi ishte kritikuar ashpër për «mosbindje» atëhere kur kish tentuar ta bënte Akademinë e Shkencave Shoqërore të partisë, drejtor i së cilës ishte, një institut të vërtetë kërkimor. Andropovi e informon që është i domosdoshëm një këndvështrim i ri, për të përshpejtuar përparimin tekniko – shkencor dhe për të përmirësuar situatën e shkencave shoqërore, veçanërisht të keqtrajtuara nga Trapeznikovi: Akademia e Shkencave Shoqërore duhet t’u kushtohet studimeve serioze, në vend që të prodhojë tekste ideologjike absolutisht të paqëndrueshme. Në vitin 1983 Vladimir I.Vorotnikov, Zëvendëskryeministër i Republikës Federative Ruse, është emëruar Kryeministër i kësaj republike dhe anëtar i Byrosë Politike. Në ditarin e tij, ai shkruan se ka mbetur thellësisht i impresionuar nga inteligjenca e demostruar nga Andropovi gjatë bisedave të tyre, shënimet e tij, të marra gjatë mbledhjeve të Byrosë Politike, zbulojnë një Andropov energjik e të vendosur, që përballon pa ndrojtje probleme gjithnjë e më komplekse: disiplina në vendin e punës, por edhe funksionimi i ekonomisë dhe kërkimi i një modeli të ri ekonomik; mënyra e tij për të përballuar ndryshimin është shumë pragmatike; dëshiron që të zgjerojë gradualisht reformat e vendit. Hapi i parë i rëndësishëm në sektorin ekonomik konsiston në lënien e fabrikave që të punojnë «mb bazën e një vetëfinancimi të plotë» (polnyj hozrascet), duke marrë në konsideratë raportin kosto/fitim. Por Vorotnikovi, i sapoardhur, akoma pak i informuar për kuzhinën e Byrosë Politike, nuk thotë asgjë për komitetet që mblidhnin personazhet e rangut të lartë për t’i përgatitur këto ndryshimë. As ai nuk ishte në korrent të reformës së partisë që kish në mendje Andropovi. Andropovi përmbledh inisiativat e para, ndërsa njëkohësisht përgatit të tjera, dhe flet: «Duhet të ndryshojmë mekanzmat ekonomike dhe sistemin e planifikimit». Një grup refleksioni ad hoc – që ndoshta ekzistonte, nën një formë tjetër, akoma përpara ngjitjes së tij në pushtet – vihet në punë. Ndërkohë, «rehabilitohet» bujqësia e vogël private, të cilën Nikita Hrushovi e kish reduktuar apo ndaluar, dhe administrata merr një paralajmërim të fortë: shërbimet ministrore nuk kanë ditur të japin shembullin e një organizate të mirë dhe nuk kanë arritur të krijojnë kushtet e një «atmosfere pune mjaft produktive». Ndryshimet e ndërmarra janë të rëndësishme dhe të tjera, të parashikueshme duken në fazë fillestare. Disa pjesë të verbaleve të mbledhjeve të Byrosë Politike (tashmë në dispozicion) hedhin një dritë akoma më të çuditshme lidhur me strategjinë në fazën e përpunimit. Në momentin në të cilin afrohet fushata për rizgjedhjen e organeve të mëdha të partisë, e shoqëruar nga raportet rituale, Andropovi, në një rezolutë zyrtare, deklaron papritmas në gusht të vitit 1983: «Asambletë elektorale të partisë i nënshtrohen një skenari të paracaktuar, pa një debat të ndershëm e të thelluar. Kurrikulumet e kandidatëve janë tashmë të gatshme për botim; mbytet cfarëdo inisiative, cfarëdo kritike. tash e prapa, nuk do të tolerohet më asgjë e kësaj natyre». Është një bombë e vërtetë. Të kritikosh padronët e partisë të errësuar nga interesat e tyre dhe t'u bësh të kuptojnë se mund të hiqen, në momentin në të ciliën hapet fushata për rizgjedhjet, krijon një situatë absolutisht të paprecedent për të gjithë sektorin drejtues. Në pjesën më të madhe, deri më tani qenë rizgjedhur po ata, në të gjitha nivelet e hierarkisë. Nëqoftëse «zgjedhje» nuk nënkuptonte më «emërim», ekzistonte rreziku që fushata të kishte një atmosferë krejtësisht të ndryshme. Kështu tregonte se ishte në korrent se e ashtuquajtura "parti" ishte një kufomë, se ishte e kotë ta ktheje në jetë dhe se e vetmja gjë e mbetur për t'u bërë ishte ta shkatërroje krejtësisht. Është pikërisht kjo që kanë kuptuar drejtuesit sovjetikë të kohës. «Stabiliteti i kuadrove» i famshëm (siguria e ruajtjes së postit, pavarësisht cdo gjëje që ndodhte) po zhdukej dhe, bashkë me të, zhdukej pandëshkueshmëria e «kohës së bukur të kaluar». Pushteti komod dhe parazitar i klasës së liderëve të partisë-shtet po i afrohej fundit. Zgjedhje autentike në brendësi të partisë nënkuptonin shfaqjen e korenteve dhe daljen e liderëve të rinj; nga këtu mund të lindëte një parti, cilado qoftë emri i saj. Një parti e ngjashme në pushtet, me një program reformash, mund ta kish pilotuar vendin në tranzicionin e ri drejt një modeli të ri. Natyrisht, e gjitha është pjesë e historisë «së nëqoftëseve dhe të sikureve». Andropovi, i cili vuante nga një sëmundje e pashërueshme, shtë shuar me shpejtësi në vitin 1984. E ka pasuar Konstantin Çernjenko, një aparatçik pa personalitet, edhe ai i sëmurë rëndë, mbretërimi i të cilit zgjati afërsisht trembëdhjetë muaj. Pas kësaj "partia" ndodhet përballë një situate të pazakontë: në vitin 1985 ja më së fundi një Sekretar i Përgjithshëm i ri, Mikhail Gorbaçovi, trashëgimtar i Andropovit, njeri me ide shpesh të drejta, i cili do të njohë një ngjitje spektakolare, por fatkeqësisht edhe një rënie po aq të zhurmshme.

Përgatiti: ARMIN TIRANA




COPYRIGHT RILINDJA DEMOKRATIKE