Arbëreshët e Italisë - Këngët dhe traditat

[shigjeta]

Sa here lexoj per arbereshet e Italise ose kam patur rastin te takoj ndonje prej tyre, gjithmone me ka lene shume mbresa fakti qe edhe pse shekuj te larguar nga Shqiperia ne nje vend te huaj, perseri kane rruajtur gjuhen dhe zakonet, duke i percjellur ato brez pas brezi. Gjithashtu, njohja me nga afer e gjuhes dhe zakoneve te arberesheve eshte mjaft interesante per vete faktin se i kane rruajtur te mirefillta ato tradita qe kane patur paraardhesit e tyre shekuj me pare, pra ne nje fare menyre na jepet rasti te "udhetojme ne kohe dhe te vizitojme te kaluaren"

Po e filloj kete teme me kenge te kenduara gjate ceremonise se dasmes te arberesheve ne Kalabri.

Kendojne nje pale dasmore

Ulu, nuse, e lumja nuse
Erth hera ce kejo zonje
Vete nuse kejo zonje
Nde krahut te njij zoti
Te zardhet nji shpi e re

Kendon pala tjeter e dasmoreve

Ju po shoqe e gjitone
Kriheni mire keshetethin
Piksenia but’e beni pal (Mbeshtilljani ngadale)
Mos i keputeni ndonj’fill
T’e varesinj kejo here (Qe te merzitet kesaj here)

Kendon pala e pare e dasmoreve

Me kez te llamparme (shkelqyer)
Krenare per zotin ënd
O hjea e vashavet
Ngreu, se u menove shume

Pala e dyte

As menoi ndonjeri
Se menoi zonja e jema
Te m’i bjenej cohjen
Mos i fluturonej shpejt
Ni ce doni t’e anagasni
Tek e prasmja kejo here?
Monu shkepten dielli

Kendon per nusen pala e tret e dasmoreve

Pra m’i mbjedhur kudo vendt
Bera lulet tufa-tufa
Gjith gjerivet jai dergova

Pala e pare

O nuse vashedelire
Kuj je molla e pambjelle
Shtunur rrenjet pa bote?

Pala e trete

ëg kurraj ndonj’me potisi
Vet’ se hjea me lulezoi
Vete dielli m’bukuroi

Dhenderi, kur vjen me krushqit e gjen porten te mbyllur dhe ben sikur e hap me force

Krushqit (nga jashte)

Ndallandishe ekerbardhe
Hape shpejt e m’u buthto
Se m’t’erdh jari nde dere

Dasmoret (nga brenda)

Qeti shoke se eshte e zene
Kemi shqentezit nde finje
Kemi bukezit te furri
Sa t’i nxiermi e prana vjen

Pala e dyte

S’e menoi asnjeri
Se e menoi zonja e jema
Te m’i blintej cohen
Qe mos t’i largohesh shpejt
Perse doni qe ta ngutni
Ne kete oren e fundit?
Sapo shkrepi dielli

Pala e trete kendon per nusen

Mbasi i mblodha gjithandej
Bera lulet tufa-tufa
Gjith gjirivet ua dergova

Pala e pare e dasmoreve

O nuse, o vashedelire
Kujt je, molla e pambjelle
Hedhur rrenje pa toke?

Kendon per nusen pala e trete

As kurre ndonje s’me potisi
Vete hjea me lulezoi
Vete dielli me bukuroi

Krushqit (nga jashte)

Dallandyshe xverkbardhe
Hape shpejt e m’u defto
Se me t’erth miku ne dere

Kendojne dasmoret (nga brenda)

Heshtni shoke, se esht’e zene
Kemi rrobat ne finje
Kemi bukete ne furre
Sa t’i nxjerrim e pastaj vjen

Krushqit nga jashte)

Ma, ti zot’e dhenterrth
Mos me ec ni tremburith;
Se nke vete te luftosh
Po me vete te rrempesh
Ate kriemollezen
Ate mespurtekezen

Po ne kete kohe kendojne dasmoret

Porsi t’erth hera e nisen
Pash ti hje, motera ime
Porsi dielli kur del
Porsi vera qelqevet
Porsi peta nder mbesallt
Njota jashti te mbullihet
Jashti e gjith jeta e huaj
Si pellume e qiellvet
Me mallin e shokut end
Ti e lume nene shine

Kendojne krushkat

Mirr’ni po ka motera ime
Mirr’falim ti nka shoqet
Nka shoqet e gjitonet;
Mirr’ uraten e sat eme
Te sat eme e te tit’ eti

Kendojne dasmoret

Ce t’bera u, mema ime
E m’xier ti gjirit end
Gjirit end e vateres ate?

Kendojne dasmoret (ne vend te prinderve te nuses)

Pace uraten ti, bir
Si te t’Inezoti edhe tenen
Le zakonezit qe ke

Krushqit (nga jashte)

Po ti zot e dhenderre
Mos me ece trembure
Se nuk vete te leftosh
Po me vete te rrembesh
Ate faqemollezen
Ate mesmenjollezen

Po ne kete kohe kendojne dasmoret

Pasi t’erdh koha te nisesh
Pac hje ti, motra ime
Posi dielli kur del
Posi vera qelqeve
Porsi peta ne mesallet
Ja se jashtmi te rrethon
Se jashtmi krejt gjindja e huaj !
Si pellumbe e qiejve
Me mallin e shokut tend
Ti e lume dhe nene shi

Kendojne krushkat

Mer ti pra moj motera ime
Mer leje nga shoqet
Nga shoqet e gjitonet
Merr uraten e sat’eme
Te sat eme e te tyt eti

Kendojne dasmoret

C’te bera u, mema ime
Qe me nxier gjirit tend
Gjirit tend e vatres sate?

......vijon.....

[shoku_sar]

«E bukura More»



Moj e bukura more

si të lash e më s’të pash

Si të lash, si të lash

siç të gjeta nuk të lash

Atje kam unë zotin At

atje kam unë zonjën Mëmë

atje kam dhe detin Vella

gjithë mbuluar

të gjithë mbuluar

të gjith mbuluar nën dhe

Ah e bukura More


ne anglisht:

OH MY BEAUTIFUL MORE



Oh my beautiful More

Since I left you

I have never seen you again

I have my father there

I have my mother there

I have my sea there, my brother also

All buried in the earth

Oh my beautiful More

[shoku_sar]

"O Maria" is a song written by unknown author in Greci at some unknown time. It has been handed down orally over the generations and has been written out now only after considerable research among the elders of the town. It was included in an Italian publication entitled "RASSEGNA NAZIONALE DI MUSICA E CANTI POPOLARI ITALIANI" - Barletta - 30 maggio 1981, by Scuola Media Statale "A. Covotta", Sez. Staccata GRECI


Oh Maria
If you Maria
would you like to come to my house
papa and mama would be happy.

How could I without being married
I could not stay even for an hour.

To get married would serve for nothing,
for I leave for America
and we would be apart.

Go to America
with the blessing of God,
I am still a young girl
and I will wait for you.

I leave and you take my respect.
We will marry on my return.

This America is all a lie.
Everyone says that.

But this America is a reality
and I have sung to you about it
with the accordion.

Now give me your hand Maria.
Let us be together
for just another hour.

When I arrive at the station,
I will turn my gaze toward Greci
and I will ask myself
"My Maria, where have I left her?"


-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Here's the Italian version as published:


O MARIA
Se tu, Maria,
volessi venire a casa mia
papa' e mamma sarebbero felicissimi.

Come potrei senza essere sposati
non potrei durare nemmeno un'ora.

Sposarci non servirebbe a nulla,
partito per l'America
noi ci separeremo.

Vai pure in America
con la benedizione di Dio,
io sono ancora una ragazzina
e ti aspettero'.

Io parto e tu portami rispetto,
ci sposeremo al mio ritorno.

Questa America e' tutta una bugia:
ne parli a tutti.

Ma questa America e' una realta'
ed io te l'ho cantata
con la fisarmonica.

Ora dammi la tua mano Maria
potremo stare insieme
solo per un'altra ora.

Quando arrivero' alla stazione,
volgero' il mio sguardo verso Greci
e mi chiedero':
"La mia Maria dove l'ho lasciata?"


----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Here is "O Maria" written in the old Arberesh language, as published:
NOTE - The Arberesh lower case e with two dots over it does not come up on this copy... soooo wherever you see this symbol: ë , please read it as a lower case letter e with two dots over it!!

----------------------------------------------------------------------------------------------------------


Oj ti Mari
Oi ti Mari
nd-do vish m-ne
sa tatta e mëma
kan shumë hare.

Ma si do vinj
pa vën kuror
sa nëng rënjonjë
mangu një orë.

Ma kjo kuror
ng-i masgjë
sa u vetta l'Amerëka
e ti mua me-lë.

Ec al'Amerëka
ngracia dhë Di
sa u jam vazarela
e t-faramonj ti.

Vetta al'Amerëka
e m-shpjerë unorë
sa u possa vinj
t-vë kuror.

Ma kjo l'Amerëka
i gjithë bujë
sa ti m-a thua
ma gjithë njari.

Ma kjo l'Amerëka
ishët gjithë a-ftetë
sa t-a këndova
ma një sunett.

Nani nëm doran
ti Mari
sa njetrë orë
t-shohinj ti.

E kur arenj
ka ajo stacjun
u pririnj sit
ka aji katund.

U pririnj sit
ka aji katund
Marian imma
ku m-a-le.

[shoku_sar]

Alla Madonna del Castelluccio

I lart, ka nj'anë, i madh,

gurash mbë hi çë dalin,

me lisa çë kanë rrënjë

mëse një quind vjet,

ti je shpia e Sheën Mërisë.

Ti mos na le,

ti mos na harro.

Ndëj dorën

e ruaj me sy të mirë

arbëreshin dhe të hujin,

kur lehet,

kur ha,

kur lozën,

kur shurben,

kur prëhet,

kur flë.

Ti vet je

hjea e madhe.

Ti vet je

unaza nëpër quiellin

edhe ne.


ne italisht
Alto, inclinato, maestoso,

di grigi massi sporgenti,

di alberi che hanno radici

centenarie,

tu sei la casa della Madonna.

Tu non abbandonarci,

tu non dimenticarci.

Distendi la mano

e guarda con occhio benigno

l'albanese e il forestiero,

quando nasce,

quando mangia,

quando gioca,

quando lavora,

quando riposa,

quando dorme.

Tu sola sei

la nostra protezione.

Tu sola sei

l'anello tra il cielo

e noi.

[shoku_sar]

Mjegulla
La nube (letteralmente la nebbia)

Ajo mjegullëz e zezë

duket se është një vërtet,

si mal ngrëhet

nga deti i bardhë.

Vet anvet

shkëndilaz dritie

nga dielli çë perendon.

varka

e rrahur nga suvala,

sonde,

rri e lidurez,

deti për të është i mbillur.

Tue një cik nata,

adhe më e zezë.

ne italisht

Quella nube di pece

sembra aver consistenza,

quasi montagna ergersi

dal mare schiumoso (bianco).

Solo d'intorno

sprazzi di luce

dal sole che tramonta.

La barca

percorsa dall'onda,

questa sera,

rimarrà legata,

l'altomare l'è proibito.

Fra poco la notte

ancor più tetra.

[shoku_sar]

Fjetat - lulie
Petali
Organeti i çarë

vej tue gjetur notat

për një këngë malli,

vuxha e piksur,

buzëza në shkëlquim,

në vapën e tenit.

Dhe dora e trëmbshme

ngit fjetat-lulie

të bardha mundafshi.

Ndonjë e këputurez

mbi krahëzit të verdhë

ëmbëlsisht thahej.

Quielli i hapur,

organeti i çarë,

mbi shurit të djegshme.

ne italisht

L'organetto stonato

cercava le note

d'un canto d'amore,

la voce languida,

le labbra splendenti,

nell'afa del treno.

E la mano tremante

accarezzava i petali

bianchi di seta.

Qualcuno reciso

sulle spalline verdastre

dolcemente appassiva.

Il tetto dischiuso,

l'organetto stonato,

sulla sabbia infuocata.

[shoku_sar]

Ana
L'angolo

Ujez nd'ta'anë,

afër është jeta,

krahtë të ndrequr,

jo më shurbejnë.

Sytë pa mjegull

tue ikur te moti:

cikat më të bukura,

cikat më të dashura,

të ligat, me lotë.

Po nani harro

cikat çë shkuanë.

Hap krahtë

njetër her çë tunden,

çitu, shtrëngon

pasosurit dritje.

ne italisht

Disteso in quel canto,

vicina è la vita,

le braccia conserte,

non più operose.

Gli occhi sereni

fugaci nel tempo:

le cose più belle,

le cose più care,

i disagi, con lacrime.

Ma ora dimentica

le cose passate.

Distendi le braccia

di nuovo operose,

silente, abbraccerai

l'infinito di luce.

[shigjeta]

…..Vijimi i kengeve te dasmes…..

Kendojne dasmoret (ne vend te prinderve te nuses)

Pace uraten ti, bir
Si te t’Inezoti edhe tenen
Le zakonezit qe ke

Krushqit (nga jashte)

Po ti zot e dhenderre
Mos me ece trembure
Se nuk vete te leftosh
Po me vete te rrembesh
Ate faqemollezen
Ate mesmenjollezen

Po ne kete kohe kendojne dasmoret

Pasi t’erdh koha te nisesh
Pac hje ti, motra ime
Posi dielli kur del
Posi vera qelqeve
Porsi peta ne mesallet
Ja se jashtmi te rrethon
Sa jashtmi krejt gjindja e huaj!
Si pellumbe e qiejve
Me mallin e shokut tend
Ti e lume dhe nene shi

Kendojne krushkat

Mer ti pra, moj motera ime
Mer leje nga shoqet
Nga shoqet e gjitonet
Merr uraten e sat’eme
Te sat eme e te tyt eti

Kendojne dasmoret

C’te bera u, mema ime
Qe me nxjerr gjirit tend
Gjirit tend e vatres sate?

Kendojne dasmoret (ne vend te prinderve te nuses)

Pac uraten ti, bir
Si te Tenzoti edhe tenen!
Le zakonete qe ke
E me merr ata qe çion
Ce do besh te paft hje
Emrat an nder tu bil
T’i perthene u nderofshin

Kur vene kurore

Kendojne krushqit

Ketje lart, ketje per mal
Atje ish nje shesh i madh
Tek kullotejin thellezat
M’u leshua te nje petrit
Me te hjeshmen e sgjodhi
Me ngkrejti per qielli

Kendojne dasmoret

Se petrit’e strapetrit
Me lesho thellezezen
Njota keqë, si e rrempeve
Loteshit bunare gjine

Kendojne krushqit

Ai s’e leshon me, ne largon
Se me do per vet’hene

Pasi vehet kurora

(Kendojne krushkat)

Hapu, mal e benu udhe
Te m’shkonje kejo thelleze

Krushqit

Ky petrit e kraheregjënte!
Ben te bjere e as ka ku t’bjere
Bie nde deret se vjeheres

Krushqit e krushkat (vjerres)

Se ti zonje e shege e pjekur
Dili mb’udhe ture e mbudhepsur
Shtroi mundash per nen kembe
Brez e art shtjermi nder xerke
Dhe me merr ato qe gjen
Cfar do besh te paste hje
Emrat tan nder bijt tu
Me tu perthen, u nderofshin

Kendojne krushqit

Ketje, lart, ketje ne mal
Atje ish nje shesh i madh
Tek kullotenin thellenxat
M’u leshuati nje petrit
Me te hijshmen e xgjodhi
Ma ngriti per qielli

Kendojne dasmoret

O petrit e sterpetrit
Me lesho thellexezen
Ja, pasi qe e rrembeve
Keq me lot po bulon gjine

Kendojne krushqit

As e leshon, as e largon
Se ma do per vet’hene

Pasi vehet kurora

(Kendojne krushkat)

Hapu, mal, e benu udhe
Te me shkoje kejo thellenxe

Krushqit

Ky petrit khrahëergjente!
Ben te bjere, e as ka ku te bjere
Bie ne dere te vjeheres

Krushqit e krushkat (vjehrres)

O ti zonje sheg’ e pjekur
Dili mb’udhe dhe duke e ndeshur
Shtroi mendafsh per nen kembe
Brezin e art shtjermi ne xverk

Gostia

Kush e beri triesen?
“E beri buka e vera
Rrushi te kuq e marvaziu
E mish dashi e derri t’eger”
(Triesa e njij perendi
ce ujdhsen te bilzen)
“Buzesumbullat e regjenta
Grepat e artis
E ato cohëkathera
Zonja te martuara
Me vethe margaritare
E volishkelqieme”
Te dita haredelir
Vjen thelleza maleshit
Vjen me krahet pjono bore
Tund e shkunden krahezit
E m’mbjon qelqezit
Perpara nusen e bardhen
Refjuturuame

“Mori vashe e bardha vashe
Si m’u ndjete somenate?”
Gjeta u meme e gjeta tate
Gjeta vellezer rrushishtare
Gjeta u motera levduara
E vete kam trimin e ri
Diten me rriten me si
Naten me shtergon nde gji”
“Iu ruat’ Inzot’ nde jete
U dhet dite t’bardha e vjete!”

Gostia (PERSERITJE)

Kush e beri gostine?
Gostija e njej princi
Qe nisen te bijezen
“E beri buka dhe vera
Rrush i kuq i malvaziu
Mishi i dashit e i derrit te eger
Buzesumbullat e ergjenda
Pirunjt e artez
E ato cohekalterat
Zonja te martuara
Me vethe margaritare
E mollzashkelqyera”
Te deta gezimkulluar
Vjen thellenxa malesh-o
Vjen me krahet plot me bore
Tund e shkund krahethit
E m’blon kupezat
Perpara nuses se bardhe
Mendimeperndame

“Mori vashe, e bardha vashe
Si u gdhive sot menates?”
“Gjeta vellezer te rrezikshem
Gjeta u motra te levduara
E vete kam trimin e ri
Diten me rriten me si
Naten me shterngon ne gji
“Ju ruajte Zotyne ne jete
U dhent dite te bardha dhe vjete!”

[shigjeta]

Kenge dashurie

Vajta siper mbi katund
E perpoqa te bukuren
Gjithe zemera m'u dridh
Gjithe kurmi m'u rrenqeth
Doj te levdoja, s'doj te levdoja
Doj t'i thosheja: hene e reze
Esht e re edhe e plote
Doj ti thosheja: laureshe
Laureshe dhe si henezëe
Doj t'i thosheje: ftoi bardhe
Eshte i bardhe e ka emblesi
Doj t'i thosheje: shpat ergjende
Ergjend ë, e ngrehureze
Doj t'i thosheja: vash e reze
Po lumete ju, o trima
Qe dikerki te ma levdoni
Kete te bukuren zonje time
Edhe sot dhe pergjithmone

***

Bre, i biri i Fugies
Duke vatur rrug me rruge
Me kesul syvet
E verviti nerenxene
E m'i ra s'bukures
Ne dor e ne llerzat
Tek me rrij e perarontej
E kumbist qelqeve
Qelqevet ballkonite
U tromaks vasheza e zbardheme
Po pergjegj e jema:
"T'raft dore, i lumi trim
Qe m'i re bijes time
Ne dor e ne llerezat!"
"Mos e nem, ti, zonja mem
As pa, as fajtoi"
E ate vrejti ne t'qeshur

[shigjeta]

E let, e leteza vashe
Pa ngi (rrith) vrap ne perivolt
Te me shqyesh nje dege ullij
Me gjithe ullinjte e zes
Po si e ka syrine vasha
Mori vashe e bardha vashe
Mori zembërëza e jime
E let, e leteza, vashe
Pa ngi (rrith) vrap ne perivolt
Te me shqyesh nje dege ftua
Me gjithe ftonjete e bardhe
Po si ka gjivone (gjirin) vasha
Mori vashe e bardha vashe
Mori zembereza e jime
E let, e leteza,vashe
Pa ngi (rrith) vrap ne perivolt
Te shqyesh nje dege shege
Me gjithe sheget e kuqe
Posi ka buzet vasha
Mori vashe e bardha vashe
Mori zembereza e jime
E let, e letez gerqinje
Pa ngi vrap ne perivolt
Te me shqyesh nje dege molle
Me gjithe mollet e embla
Posi ka faqet vasheza
Mori vashe e bardha vashe
Mori zembereza ime