Cikli i Kreshnikëve

[shigjeta]

Kenga me poshte nuk eshte shkeputur nga Cikli i Kreshnikeve, por eshte mbeshtetur ne kete cikel

Mejdani i Mujos me Balozin

Kur ka ken' Baloz Edelia
ne Jutbin' Balozi ka ra
Kunen Mujit don me ia marr
N'saraj t'Mujit Balozi ka dal'
po na rrin tri dit' e tri nete
kurrsesi Kunes s'mund ia njese
Trimi Muj' ne bjeshk' me gjua
ne kambe trimi a varrua
Hajt, Baloz, gjokun me ma pru
Shkon Balozi gjokun me ia marre
- Bjerem uj' Kune, po du me pi!
Shtrin doren njet me ia dhane
mas berrylit kerahin ia kape
n'vidhe t'gjokut Kunen ma ven
per krajlie e njaty e a nise
Mir' Muji Balozin e heton
mrapa Balozit i asht vu
Thojt' ne fyt Balozin ma kape
nen veti Balozin ma rrzon
krye e krah' me shpat' ia shkurton


Mali i Rrencit
Lezhe

[Era1]

shigjeta mbas kaq vjetesh lexova "Vajtimin e Ajkunes" qe me pelqen shume keshtu qe nuk me ngelet gje tjeter vetem te te falenderoj. Faleminderit sepse me shtove disa momente te bukura.

[shigjeta]

Era faleminderit per fjalet e mira

Ne ciklin e kreshnikeve paraqiten 30 kreshnik me Mujin dhe Halilin ne krye si figura qe pasqyrohen me te plota. Pervec karakteristikave te perbashketa, secili prej tyre dallohet nga te tjeret per cilesi te vecanta. Keshtu, Basho Jona eshte nje kreshnik plak, i nderuar nga te gjithe dhe shquhet per pjekuri e urtesi, Zuku Bajraktari eshte nje trim i ri, i sinqerte dhe i ndjeshem, Arnaut Osmani i cili shquhet per qendrese te jashtezakonshme etj.

Arnaut Osmani

Ç’fare ka ba ai Arnaut Osmani!
Dymbedhjete shoke i ka bashkue
Ne Bjeshke te Nalta trimi ka dale
Dymbedhjete aget shkjete ia kane zane
E jua kane shti prangat ne kambe;
Shka ka qite krali e i ka pyete:
- Cili jush sarajet m’i ka djege?
Qysh ka fole ai Osman Aga i Ri
- Vete sarajet, kral-o, t’i kam djege
Vete une kullat, kral-o, t’i kam shembe
Çfare kish’qite krali e kish thane;
- Shume nder, po une due me u ba
Thelle ne burg une due me u shti
Drite e diell mos me pa me sy
Flet Osmani me shoket e vet:
- Si s’ma mesuet mue nji dredhi
Si te dalim prej ketij burgu te zi?
Sa mire shoket Osmanit i kane thane:
- Paj, ne bafte kush ndonje dredhi
prove te madhe krali ka me i ba
be te rande Osmani paska ba
- Ne shtate furra te kuquna me më shti
qerpiku i synit njiher s’ka me m’u drithe
po provoj, - tha – sonte me u shti
sikur vdekja mue me ka ardhe –
kambet Arnauti m’i ka shtri
m’i ka mbledhe ai duert permbi gjoks
m’iu kane mbledhe shoket perreth tij
kane marre britme trimat e piskame
kane nise gjamen trimat me gjamue
- Mjeri une per ty, vllau em, o vella
Kur kane leshua, po, gjamen e trete
I ndjeu krali ne ode te vet
I ndjeu krali e po na i pyet
- Ç’kini ju, more robe te tretun?
A ju ka ra malli i shtepise?
A ju ka ra nder mend babe e nane?
A ju ka ra nder mend per moter e vella?
A ju ka ra nder mend per shijergja (qingja) te bardhe?
A ju ka merzite, - tha - balta deri n’gju?
A ju ka merzite – tha - mjekra per pa u rru?
A ju ka merzite – tha – drita per pa dale?
Çfare kane thane aget e ngujuem
- Asnji asosh, kral, nuk po ashte
Por nji shokn, kral-o na ka vdeke
Bese nuk zanka krali sa ka vdeke
Por ma therret ai çiken e vet
Çelsat ne dore çikes ia ka dhane
- Ulu nji here te ai burg i zi
Edh kqyr se cfare ka ndodhe aty
Kur ka nise – tha – n’ate burg me hy
Arnautin po ma shef te shtrime
Bash jaran ma kish pase ate djale
Para kralit çika kishte dale
Ka qite kralit çika e i ka thane
Ne vig ishte Osman Aga i Ri
A ma fal qe ne dhe ta shtij? –
Aspak bese krali s'e ka zane
Njiqind vete n’dere t’burgut i ka cue
Dhjete ma te fortit brenda n’burg i ka shti
Krejt i vdekun Arnauti ngjan
Jashte e qiten, krali ma ka pa;
Por sa kopil krali kishte qene!
Ka nise poven e prove po ban:
I ka mbledhe nante gjarpna t’shullanit
Ne gjoks gjarpnat trimit ia ka vue
Sa fort gjarpnat e kane qokate (pickuar)
Sa i gjalle kish qene, per t’gjalle s’u ndie!
I ka ndeze dy zjarre te medhenj
E ndermjet Osmanin po ma shtjen
Pra e mbrapa lekura m’i pelcet
Gjalle kish qene, per t’gjalle s’u ndie!
Aspak bese krali s’i ka zane
M’i ka marre njezet maja gozhdash
Per nen thonj thelle ia ka shti
Dersa gjaku trimit m’i ka dale!
Gjalle kish qene, per t’gjalle s’u ndie!
As hiç bese krali s’i kish zane
Se i pabese vete fort kishte qene
Po don krali dhe nji prove me ba
M’i ka zgjedhe tridhjete çika t’mira
Mire po i vesh e mire po i mbathe
Ne krye t’vdekunit bashke po kercejne
Perreth te vdekunit çikat po lodrojne
Perreth te vdekunit mire po kendojne
Çika e kralit tek kryet i ka qellue
Mire Osmani çiken ka hetue
Me njanin sy ai ma ka shikue
Buza n'gaz trimit m'iu ka ba
Mire po qesh njera ane e mustakut
Çika e kralit asht kujtue
Mbi fytyre shamine i ka leshue
Ç’kane qite çikat tjera e kane thane!
-Tash, po, qesi Osman Aga i ri!
-Zoti u vrafte, - çika u ka thane-
se ky djale nji here ka vdeke
shpirti n’gaz, shoqe, i ka dale –
ç’ka i ka thane çika babes se vet:
- Pash ate zot, kral, qe t’ka dhane
dhe ne vdekje njeriun me e mundue
e gjithfare provesh ne te me i provue?!
Po ai ka vdeke e ka mbarue;
Era e keqe ketij ashte tue i ardhe
Se tash tri dite ka denje mbi doke
A thue t’vdekunit, kral, po i trembesh?
Hiqja prangat, pra babe, - i ka thane –
Edhe duert me ia shpengue! –
As hiç krali prape s’ka besue!
Ma ka thirre ai balozin me shpate
Nder sy te tij Osmanin e ka lirue
Per mbi krye shpaten ia ka leshue
Sa mire Osmani shpaten e ka hetue*! (e ka pare)
Fluturim ne kambe asht çue
Shpaten ne dore ai po e merr
Se i terbuem balozin po e pret
Kurkujt nder mend s’po i bjen me qendrue
Tmerr i madh te gjitheve u ka hy
T’tane te vdekun Osmani i ka ba;
Synin kralit trimi ia verboi
Krahin kralit trimi ia shkurtoi
Rrafsh ne toke kullat ia rrenoi
Dymbedhjete aget trimi i çliroi…
Se atje une vete nuk kam qene
Si kam ndie e si me kane thane
Po burrat e forte gjithçka mund ta bajne

Shale – Malesia e Madhe

[shigjeta]

Po "MUji , pas vdekjet"?
Ajo eshte e bukur , nder te tjera...

Ne bjeshke te nalta Mujin e kapë nji dhimbe e forte e vdes. Kalojne shate vjet e kurrkush nuk din gja per te; nji baloz vec, tue mos ndie, se e permende kush Mujin per trimni, bahet nakël per dekë te tij e shkon me ia kerkue vorrin. I a gjene e ia dhunon, tue i lype ma teper te dekunit bejleg.
Muji don m’u cue e s’mundet: atehere porosit nje qyqe, te shkonte me i lajmue Halilit per shka po i bante e po i thonte balozi.
Halili del e pret balozin, i cilë vorrin Mujit, te cilin e gjen gjalle e te forte, e merr me vedi e kthejne ne Jutbine.

Muji mbas deket

Kur ish’ kane Muji me Halilin
N’bjeshke te nalta trimat kenkan dale
Dhimbte e madhe Mujit ia ka ngjite
Edhe Muji Halilit te i ka thane:
-Dhimbte e madhe, vlla, m’a ka ngjite
Nuk po muj n’kambe me qindrue’
Por qe jete, Halil, due me ndrrue:
E t’ma mbarojsh nji vorr te gjane
Ne vorr mue si t’me shtish
E ne shpi kur t’bajsh me kthye
Se a dekë Muji kuj mos i difto
Se me ndie krajlica se un jam dekë
Aty vendin ty nuk t’a lane. –
Qaty jete Muji paska ndrrue
E ne vorr Halili te e ka shti
E n’shpi djali kenka shkue
Na jane mbushe shtat dit e net
Kan kalue e jane ba shtate vjet
Kush per Mujin gja nuk ka dijte
Por Halili, kur p’e pvetin
Thote: ka dale nder miq me shetite
I a bjerre, tha, pahi ageve te rij
S’ndihet kush ma per trimni
Kan nise shkjet me cue krye
Tha, deri zana po pevete:
Si nuk shkojme Mujin me e gjete;
Qe shtate vjet qi s’e kem pa
Edhe ndore s’i kem dhane
Kishte dale nji baloz prej deti
E te krajli kenka shkue
Edhe krajlit balozi i ka thane:
-Sa kopil Muji kenka kane
Qi n’bjeshke t’nalta qi ka deke
E Halilin e ka porosite
Qi kurrkuj mos me i kallxue
Due me dale vorrin me i a lype.-
N’bjeshke te nalta balozi ka hipe
Paska ndeje tri dit e tri net
I a ka lype vorrin, i a ka gjete
E ka nxjerre nji hu te gjate
T’gjith me rend vorrin tuj ia rrehe:
-Çou, mor turk, n’mejdan me m’dale
Ndo t’a çarti fen e Muhametit
Ndo t’i nxjerr eshtnat prej vorrit!”
Ka marre Muji per m’u cue
S’p’e lane drrasat n’kambe m’u cue
Por m’ka ndie nji qyqe tuj kendue:
“Amanet qyqes te i ka thane:
Shko e m’i thuej Sokol Halilit
Ka dale nji baloz prej detit
M’a ka lype vorrin, m’a ka gjete
Gjith me hu vorrin tue m’a rrehe
M’thote: Çou turk, n’mejdan me m’dale
Ndo t’i nxjerr eshtnat prej vorrit
Ndo t’a çarti fen e Muhametit”
Fluturim, tha, qyqja kenka que
N’bahce Halilit m’i ka shkue
Ka marre pushken Halili per me e gjue
Atehere qyqja te i ka thane:
“Mo’ti djale, mue per me m’gjue
Se mue Muji me ka cue
Nji fjale t’keqe me t’difute:
Se i ka dale nji baloz prej detit
Edhe vorrin me hu a tue ia rrehe.-
Sa mire Halili qyqen m’a ka ndigjue
Shpejt e shpejt n’shpine gjogut i ka ra
Tim e mjegull gjogun m’a ka ba
E te vorri Mujos m’i ka shkue
Shpate ne qafe balozit m’i ka ra
Kryet ne toke balozit ia ka qite
Edhe Mujos vorrin ia ka zbulue
Kambekryq Mujin m’a ka gjete…!
Mujin zanat e ki’n pa’ çue
Se fort nakël i’n kane ba
Qysh ne vorr kreshniku m’u kalbe
Doren Mujit Halili ia ka dhane
E prej vorrit Mujin m’a ka qite
E m’gjog t’vet Mujin m’a ka hipe
Shndoshe e mire nJutbine me te ka ra
Shum trimni bashke prap qi i kam ba

Curraj – Epër

[Hyllien]

Ku e ka origjinen eposi i Mujit dhe Halilit ? Eshte interesante se tek ajo piktura shoh dhe dy kuaj mbrapa tyre ... ?

[Qafir Arnaut]

Ku e ka origjinen eposi i Mujit dhe Halilit ? .. ?

A nuk jane ata nga Jutbina e Krahines sipas vete epikes? Ka nje debat qe zhvillohet pasi cikli i ngjashem i perket edhe Boshnjakeve, dhe se kush eshte me i hershem..s'po merret vesh.

[Kreksi]

Kur e lexojm "iliaden" e homerit, hasim ne perndi e heronje te tille si ne eposin e Mujit e Halilit dhe nga struktura e themelimit te ketyre vargjeve apo cikli i kreshnikve, i perngjane shume kohes se Herkulit dhe detyrat e tija heroike.
me ardhjen e turqve ne ballkan, dhe pranimin e islamit, shqiptarët ne ballkanë fillojn te kendojn keto kengë, zakonisht te percjellura me ahutê, ne oda.
Mirepo zanafilla eshte e lashtë, mendoj se i perkete periudhes para homerike, se paku qe nga mivjeçari i i dyte para krishti !

Judbina dhe Kraina, jan vise pellasge, sipas mendimit tim, te bosnjes dhe hercegovines se sotme, ku ilirët pastaje e percjellin kete cikel te ne, trashegimtaret e tyre.
Une s'kam qen ne Judbin qe sot egziston me emrin Udbinë ne bosnje por kam takuar njerz qe kan vizituar kete vend qytez e vogël dhe thuhet se aty eshte ende grazhdi i kalit te Mujit, tejet i lartë, sa nje njeri i ngritur ne këmbë, i lartë !
mandej thuhet se deri vonë ka qen e ruajtur njera qizme e Mujit ne vendlindje te tijë.
Me siguri se me ardhjen e e sllaveve, shumica e banorve te ketyre anve shperngulen drejt jug-lindjes, ne malet e larta te shqiprise, ku prezervohet me se shumti ky cikel e ku pasatje perfshin edhe viset tjera.

Armet e herojve kreshnike nuk jan te kohes autentike, perpos muzdrakut e shtizave, shpatave etj, por armet e zjarrta jan çpikur si dihet krejt vonë, me ardhjen e fiseve mongole, ne krye Gjingis Kanin dhe pasardhsve te tije, qe pastaj venedikasit e perdorin pere here te parë në shekulin e XIII-të si bomba hedhse ndaj piratve.
Keshtuqe gjate kohes nder shekuj mund te themi se edeh cikli i kengve te kreshnikve iu eshte pershtatur epokes dhe modernizimit, sidomos aty kur thuhet ne nje vend se Muji kishte ndezur llullen me duhan dhe tymi ne vrancine po i shkon duke e pritur Arnaut Osmanin ne mejdan. Dihet pra se duhani vjen nga kontinenti i amerikes, pas Kolombos, më 1492, kurse kenget jan shume me te hershme e qe ky duhani iu eshte shtuar qe te behet kenga më e pershtatshme me kohen.
Mandej flitet edeh pere pirjen e veres, me shumicë nga halili, kjo tregon origjinen mitologjike te hershme mivjeçare, ku e gjejm edhe te greket, permes homerit, qe dikur ne ballkane vera konsiderohej si e shenjte dhe kishte perendin e saje te shenjtene vete. Pra kjo tregon se ngjarja ka ndodhur ne nje epoke para islamike dhe para historike se permenden ne te edhe bajlozet, si ne legjenden e Trojes ku hasim ngjajshmeri edhe tek legjenda tjeter e Gjergj Elez Alisë.

Ndryshimi i emrave ka ndodhur edhe ky me vone, pra pas islamizimit, duke e ilustruar kengen me emra islam te disa personazhve me negative, si duket pa humbur fare vleren e heroit kryesor Mujit, qe besoj se ka mbetur origjinale qe prej mija vitesh keshtu, e ndryshe eshte emri i Halili Garis, kuptohet i ndryshuar, por vete mbiemri tregon se ka origjine tipike iliro shqiptare.

[Hyllien]

Mirepo zanafilla eshte e lashtë, mendoj se i perkete periudhes para homerike, se paku qe nga mivjeçari i i dyte para krishti !

Ku bazohesh per nje pohim te tille ?

[shigjeta]

Me poshte po sjell disa fragmente nga parathenia e librit Eposi i Kreshnikeve dhe Legjendave, botuar ne 1937 dhe permbledhur nga At Bernardin Palaj dhe At Donat Kurti
…
Ne nji numer te panjehun kangesh, percjelle goje ne goje gjate shekujve, populli ka ruejte gjymtyret e njij eposi te vertete, qi ka protagonist Gjeto Basho Mujin (me mujte - pas fuqise qe i dhane Zanat e Oret), nji kreshnik te fuqishem, te pathyeshem e te pavdekshem.

Kanget, si siellen rreth ktij kreshniku e rreth shokve te tij, nuk kendohen gjithkund; por kemi me i ndie posaçe ne Malci te Madhe, ne Dugagjin, ne Kosove, ne Puke, ne Diber, ne Ljare e ne Shestan.
….
Kemi perpara sysh nje kolekcjon 342 kangesh, materjal i çmueshem mbledhe me mund te madh per gadi 40 vjet prej françeskanvet. Meritimi ma i pari i mbete At Shtjefen K. Gjeçov, arekeologut shqiptar qe i mblodhi ne vj. 1905. Mbas drejtimit te tij ne vj. 1919, P. Pernardin Palaj filloi kolekcjonin systematik neper male.
Ne vj. 1924 me botimet ne “Hylli i Drites” u bani me dijte shqiptareve e te huejve, se kanget e kreshnikeve jo vec se s'ishin per t'u perbuze, por perkundrazi do te cmoheshin si visare literatyre, si monumenta te gjalle fisnikije shpirtnore e si perfytyrimet e pasterta te karakteristikave kombetare.
....
Asht per t'u vu re, se kanget e kreshnikvet kendohen gjithmone e vetem me lahute, qi ne Malci te Madhe thirret laute e me ndoi kange edhe sharki.

Kanga, me te cilen percillen rreshtat, asht faret e thjeshte e gjithmone melankonike. Ne setcillin mbarim rreshti keputet me nje ceure te gjate, qi ka lidhni me rreshtin, qi vjen.

Jonja ndrron pak a shum si mbas kangtarit;

Mbas rithmit muzikues te gjitha kanget e lahutes kendohen pa perjashtim dheterrokeshe; me sa ne deklamacjon dalin 9-10 rrokshe perzie shpresh me 8-7 rrokshe.

Kangtari rroket i plotson tue persrit fjale, a tue shtue nji ''tha'' a ''kqyr'', a tue shti ndermjet bashktinglloresh a ne mbarim te fjalve ndoi -e- te ngulte si bie fjala pevete, kendon, dhane, sote, mjesnat-e...

[Kreksi]

Me avancimin e e e teknologjise dhe informatikes, sidomos imazhit numerikë, do ishte e udhes qe regjisoret tane t'i hyn punes duke vjelur vlerat tona kombtare e sidomos duke e adaptu(pershtatur) ciklin e kengve kreshnike, do dalin filma te shkelqyer, jo vetem pere ne, por edhe pere boten e jashtme.
Besoj se me mjete te vogla mund t'ia arrijm se shpejti te dalim me Trillogjin e Gjeto Basho Mujit me titull : "Gjigantet e bjeshkve te Namuna" ose ne tri pjese, besoj se do te ishte njeqind here me e pasur se sa " Perndia e Unazave"