Ku po shkon Perandoria Amerikane... (Analizë)

[Enri]

Kete shkrim e shkruajta dhe e paraqita ne nje konference nderkombetare per marrdheniet nderkombetare ketu ne Rodos. Gjithashtu do te botohet ne Korrik nga revista greke "Ceshtjet e Jashtme". Shpresoj qe me kete shkrim te mundoheni te kuptni sadopak dhe optiken tjeter te asaj qe japin disa, duke u bazuar ne argumentime te fryra ne antiteza te vetes se tyre ne pothaj cdo fjali te tyre, disa qe harrojne qellimshem shume gjera, dhe kjo eshte me e rrezikshmja.


Ne perpjekjen e tij te shndrroje fitoren ushtarake ne nje supremaci politike per konsum te brendshem ne shoqerine amerikane ne prag te zgjedhjeve te 2004, presidenti amerikan Xhorxh Bush duhet te pranohet qe ka shenuar perparime te dukshme. Aderimi I Frances, Rusise dhe Gjermanise ne vendimin e marre nga Keshilli I Sigurimit te OKB-se ne 22 Maj 2003, konfirmon dhe ratifikon, dhe zyrtarisht tashme, protektoratin amerikan te Irakut. Pranimi ne 25 Maj te “Road Map” (Harta e Rruges), te cilen e propozoi Kuarteti I Njohur qe eshte angazhuar ne zgjidhjen e konfliktit palestino-izraelit, e lejon tashme Washingtonin te sillet si nje “paqesjelles-paqeruajtes” ne rajonin e Lindjes se Mesme.
Por, duke hedhur nje veshtrim dhe ne Irakun e pushtuar, nderrimi I ushtarakut te larte Xhei Garnen me diplomatin Bremer, deshmon per veshtiresite ne rritje qe po hasin SHBA-te ne rikonstruktimin e strukturave minimale te nje shteti iraken. Dhe nga Riadi deri ne Kazablanka terrorizmi I tregoi ne rradhe te pare botes arabe, dhe pastaj gjithe botes qe s’eshte zhdukur dhe qe strukturat terroriste s’jane shkaterruar me largimin e Huseinit nga pushteti…
Gjendja mbareboterore sot eshte si kurrehere ne historine e njerezimit. Perandorite e medha, te ashtuquajturat dhe “boterore”, sic ishin Spanja e shekujve 16-17 dhe Britania e Madhe e shekujve 19-20, s’kane pothuajse asnje lloj ngjashmerie me perandorine e sotme amerikane. Ky pohim behet duke patur gjithmone parasysh dhe ndryshimin e kontekstit historik, social, teknologjik dhe politik te periudhave te lartpermendura. Globalizimi ka arritur ne nje stad te papare ndonjehere qe nderthur dhe lidh midis tyre tre nivelet : ekonomine, teknologjine dhe politiken, e shumices derrmuese te shteteve qe perbejne komunitetin nderkombetar.

Pasojat boterore.

Ne rradhe te pare jetojme ne nje bote e cila eshte e nderthurur dhe e nderlidhur aq shume saqe ka formuar nje dinamike te sajen, te parare deri me sot, per te cilen cdo ndalese, cdo pengese bllokon komplet procesin dhe ka pasoja te renda ne te gjithe boten. Kjo u pa qarte me bursat e gjithe botes dhe varesine e tyre ndaj marrjes nga trupat amerikane te cdo pike strategjike ne Irak. Gjithashtu shembull karakteristik perben dhe pneumonia SARS, e cila, megjithese u shfaq ne Kine, mori permasa boterore duke u shperndare me shpejtesi marramendese ne disa prej kryeqyteteve me te medhenj te botes si dhe ne nje numer te madh shtetesh.
Ne vazhdim, fuqia e jashtezakonshme e teknologjise vertetohet jo vetem ne sektorin ekonomik te pjeses me te madhe te botes se zhvilluar, por kryesisht ne sektorin ushtarak. Pushteti politik ne rang boteror kerkon pikerisht kontrollin e teknologjise, duke e paraqitur vetveten ne permasat gjeografike te nje shteti “boteror” (ky eshte dhe synimi final I procesit te globalizimit – krijimi domethene I nje shteti unik boteror) gje e cila ne te kaluaren s’merrej dhe aq parasysh.
Britania e Madhe, qe perbente perandorine me te madhe te kohes se saj, s’ishte gje tjeter vecse nje shtet me permasa mesatare. Dhe Hollanda – nje shtet me permasa perafersisht sa te Zvicres – arriti te ruaje nje rol protagonist ne skenen boterore te shek. 17te. Sot eshte e pamundur qe nje shtet te behet protagonist dhe superfuqi boterore, pavaresisht nese mund te jete teper I zhvilluar nga pikepamja teknologjike dhe ekonomike, nese nga pikepamja gjeografike ze nje vend te vogel ne harten e botes.
Gjithashtu politika ne ditet tona shfaq nje karakter teper te komplikuar. Koha ne te cilen jetojme eshte akoma nje periudhe ku mbizoterojne kombet-shtete, gje e cila veshtireson zhvillimin dhe konsolidimin e procesit te globalizmit, duke patur parasysh qe eshte akoma teper e pranishme ndjenja e shteteve per te mos lejuar tu largohen nga duart copezat kryesore te sovranitetit te tyre, ne dobi te nje strukture boterore, te nje shteti boteror. Kombi-shtet perbehet nga nje figuracion I vecante ne te cilin (te pakten teorikisht) popullata luan rolin kryesor ne procesin e vendimmarrjes. Ne te kaluaren ata qe merrnin vendimet s’para pyesnin shume se cfare mendonin masat e plebejve. Nga fundi I shekullit te 19te fillimi dhe gjithe shek. 20te, qeverite mund te bazoheshin ne aftesine e mobilizimit te shtresave te gjera te popullates se tyre.
Ne kundershtim me programin perandorak amerikan (dhe ketu eshte ndryshimi I madh) te gjitha perandorite qe njohu historia e njerezimit, ishin te ndergjegjshme per faktin qe s’mund te qeverisnin vetem boten dhe gjithashtu ishi te ndergjegjshme per faktin qe s’ishin te izoluara nga pjesa tjeter e planetit. Asnjera prej tyre s’e cilesonte vetveten te paprekshme, megjithë faktin që të gjitha besonin se ishin qendra e botës së civilizuar, siç p.sh. Kina apo dhe Perandoria Romake në kulmin e saj. Në sistemin e marrëdhënieve ndërkombëtare, që mbizotëronte në botë deri në fillimin e Luftës së Ftohtë, sovraniteti periferik përbënte rrezikun numër një.
Në shekullin e 19-të perandoria britanike ishte e vetmja perandori me fuqi “planetare”, në kuptimin se mund të ndërhynte ushtarakisht, politikisht dhe ekonomikisht në të gjithë botën, gjë e cila përbën dhe një precedent për perandorinë e sotme amerikane. Në të kundërtën, rusët e periudhës komuniste, të cilët kishin vizionin e një “bote të re”, e dinin shumë mirë që qeverisja dhe drejtimi i të gjithë botës ishte diçka që s’ishte brenda mundësive të tyre. Megjithëse e propaganduan këtë gjë gjatë Luftës së Ftohtë, në realitet asnjëherë s’u shkonte mendja për ta realizuar.

[Enri]

Pjesa e dyte dhe e fundit

Qe ketej e tutje gjendja ndryshon, pasi SHBA-te ndien nevojen te sigurojne dretpersedrejti nje numer sa me te madh bazash ushtarake, duke zhvilluar paralelisht dhe politiken e kontrollit politik te ketyre vendeve ne menyre terthore dhe me mjete me teper politike.
Gjithashtu midis dy superfuqive (Britanise se asokohe dhe SHBA-ve te tanishme) egzistojne dhe ndryshime te dukshme ne e ndertimit te shtetit, per sa I perket ideologjise dhe ne strukturen e brendshme te shtetit (vendimmarrje, ekzekutiv, te drejtat sidikaliste, etj.). Perandoria britanike kishte nje plan britanik dhe jo universal, megjithese propagandistet e politikes britanike s’para u pelqente perdorimi I termit “britanik”, pasi preferonin “universal” duke dashur te shprehnin altruizmin e tyre te semure. Ne kete menyre abrogimi I skllaverise dhe I tregtise se sklleverve I sherbeu Britanise per te justifikuar fuqine e madhe detare te mbreterise, ne te njejten menyre qe mbrojtja e te drejtave te njeriut I sherben Shtepise se Bardhe per te justifikuar fuqine amerikane ushtarake, dhe nderhyrjet e saj. Ashtu sikurse Franca dhe Rusia e epokes se Revolucionit, SHBA-te perbejne nje superfuqi qe bazohet ne nje lloj “revolucioni universal”, dhe, si rrjedhoje e kesaj euforie, beson se I gjithe globi duhet te ndjeke shembullin dhe hapat e saj, domethene I ka dhene vetvetes besimin se eshte shpetimtarja e ketij planeti. S’ka gje me te rrezikshme sesa perandorite qe mbrojne interesat e tyre duke kujtuar se keshtu jane duke I sherbyer gjithe njerezimit. Dhe kete e ka vertetuar historia!
Nje ndryshim tjeter rrenjesor midis dy perandorive, eshte dhe fakti qe: Britania edhe pse perandori – dhe ne disa aspekte me globale se SHBA-te e sotme, perderisa ishte e vetmja fuqi e shfaqur ne historine e njerezimit qe kontrolloi ne menyre te plote dhe absolute detet dhe oqeanet e gjithe botes – nuk u perpoq kurresesi te merrte karakter pushteti (fuqie absolute) global, dhe as te shtinte ne dore pushtet territorial, ushtarak dhe politik ne Europe dhe Amerike. Perandoria sherbente interesat e ngushta ekonomike te saj, duke ndjekur nje politike perzierjeje ne mase sa me te vogel ne punet-problemet e brendshme te te tjereve. Gjithsesi kishte gjate gjithe kohes ndergjegjen e kufijve te saj ne lidhje me shtrirjen gjeografike dhe resurset e saj prodhuese.(me fjale te tjera e dinte se deri ku arrinte jorgani I saj dhe deri ku duhet ti shtrinte kembet).
Perandoria globale e shtetit te pare te industrializuar, hodhi bazat e procesit te sotem te globalizimit per lulezimin e te cilit tregtia dhe ekonomia britanike ka dhene shembullin e pare per vete faktin qe perbente nje sistem tregtie boterore ne te cilin sa me shume zhvillohej industria, aq me shume rritej vartesia e Londres per lende te para nga shtetet me pak te zhvilluara, per nevojen e hapjes se tregjeve te reja, dhe per nevojen e eksportimit te prodhimit shtese. Por le te mos hyjme ne kete ceshtje pasi shume prej lexuesve te ketij artikulli do te ngaterrohen me ekonomi politike nderkombetare dhe me marrdhenie monetare nderkombetare. Ceshtja eshte qe e njejta gje nuk ndodhi me ekonomine amerikane, e cila mbeshtetej ne mbrojtjen me xhelozi te industrive amerikane nga konkurenca e jashtme ne nje ekonomi qe po merrte pak nga pak, por me hapa te sigurte, permasat e nje ekonomie gjigande. Gjithashtu ketij fakti duhet ti shtohet dhe fakti qe ekonomia amerikane nuk ndodhet me ne nivelin qe ndodhej perpara disa kohe ne boten e sotme industriale, gje qe perben dhe nje prej pikave te dobeta te perandorise se sotme amerikane. Amerika importon nga pjesa tjeter e botes sasira te medha produktesh te perpunuara, gje qe shkakton, si nga ana e popullit te thjeshte, ashtu dhe nga ana e interesave tregtare amerikane, reagimin qe ka cuar ne favorimin e madh te industrise vendese.

Egziston nje antiteze midis ideologjise se nje bote qe mbizoterohet nga njera ane nga tregtia e lire nen kontroll amerikan, dhe nga ana tjeter, interesave politike te disa “kokave” te SHBA-ve, te cilet kjo ideologji I ve ne rrezik. Zhvillimi I tregtise se armeve perben njeren prej menyrave te zgjidhjes se kesaj ceshtjeje qe mund fare mire te karakterizohej si “konflikt interesash”. Ky fakt, perben dhe nje ndryshim tjeter midis perandorise britanike dhe asaj amerikane.
Ne SHBA, kryesisht mbas Luftes se Dyte Boterore, akumulimi I armatimeve ne kohe paqeje arriti ne nje nivel te papare ndonjehere, si ne historine e vete SHBA-se, ashtu dhe ne historine e njerezimit dhe kjo gje mund te shpjegohet vetem me nderhyrjen e “bllokut te industrise se armatimeve” ne procesin e percaktimit te politikes se jashtme dhe te dogmave perkatese, ashtu sic denuncoi dhe presidenti amerikan Duait Aizehauer dikur ne kohen e presidences se tij ne vitet e pasluftes.
Perandoria britanike arriti ne kulmin e saj gjate nje shek. (1815-1914), periudhe gjate se ciles bota s’njohu luftra te medhaja boterore. Dhe, megjithe asimetrine e dukshme ne fuqi ushtarake midis SHBA-ve dhe URSS, sidomos ne vitet e fundit te Luftes se Ftohte, atehere kur dukej qe Amerika kishte superioritetin absolut, zhvillimi me ritme te pershpejtuara I armeve vazhdoi dhe biles edhe mbas fundit te Luftes se Ftohte. Fundi I Luftes se Ftohte I gjeti SHBA-te si superfuqi te vetme, qe tashme sundonte jo vetem boten perndimore, por gjithashtu dhe tere globin me fuqine e ideologjise se tyre triumfuese qe ishte mbuluar me nje mantel euforie, I cili I jepte akoma me shume force per expansion. Nderkohe le te mos harrojme ketu qe gjithe fuqia dhe supremacia e SHBA-ve ushtrohej ne majen e piramides se aleances ne te cilen figurojne si fuqia kryesore. Por natyrisht qe asnjerin s’e genjente mendja per sa I perket mundesise se kufizuar te aleateve te ndikonin SHBA-te. Pushteti gjendej (dhe gjendet) ne Washington dhe askerrkund tjeter. Ne nje fare menyre mund te themi qe Europa e “njohu” atehere (me mbarimin e Luftes se Ftohte) Ameriken si te vetmen perandori globale, kurse sot, pikerisht mosnjohja nga ana e aleateve europiane e rolit te padiskutueshem te SHBA-ve si perandori globale eshte ajo qe e ka “nxehur” Shtepine e Bardhe.

Aleanca

Ne ditet qe jemi duke perjetuar s’egziston me nocioni I “kualicionit te deshires se mire” (coalition of willing)* sepse politika e jashtme amerikane eshte me pak popullore nga te gjitha qeverite amerikane ne histori dhe me e papranueshmja nga opinioni boteror nga te gjitha politikat qe jane ushtruar nga cdo superfuqi.
Mbas Luftes se Dyte Boterore, kur rreziku (me teper ne sferen ideologjike) I URRS-se ishte I pranishem, amerikanet I manaxhonin marrdheniet e tyre me Europen ne menyre me te moderuar, duke patur gjithmone parasysh qe ne rast te nje lufte midis dy blloqeve Europa do te ishte ajo qe do te ndodhej ne linjen e pare te frontit kunder trupave sovietike. Natyrisht qe marrdheniet e SHBA-ve me Europen gjate Luftes se Ftohte ishin te kushtezuara nga SHBA-te per vete faktin qe ishin keto te fundit qe kishin supremacine ne sektorin e teknologjise ushtarake. Eshte pikerisht kjo arsyeja qe Amerika ishte gjithmone kunder krijimit te nje force ushtarake te pavarur te Europes. Dhe eshte pikerisht kjo arsyeja ne te cilen gjendet rrenja e disakordit (e mosqenies dakort) me Francen e De Golit, e cila donte qe te zoteronte nje teknologji te avancuar ushtarake ne menyre qe te ishte me e lire ne veprimet e saj, te njejten gje e Franca, se bashke me Gjermanine perpiqen te realizojne tani me krijimin e strukturave ushtarake europiane jashterrezes se ndikimit te NATO-s.
Mbas rrenimit te Bashkimit Sovietik, SHBA u gjeten (sic e thashe dhe me siper) superfuqia e vetme e padiskutueshme qe asnje shtet s’mund te vinte ne dyshim ose s’deshironte te vinte ne dyshim. Kjo menyre e papritur dhe e dhunshme e te trguarit force, veshtire se mund te kuptohet, perderisa nuk pershtatet as me politiken imperiale te ushtruar ne te kaluaren dhe as me interesat e qarqeve te caktuara te ekonomise amerikane. Politika qe mbizoteron ketu e ca kohe ne Washington duket shume irracionale dhe absurde ne syte e vezhgueshme te jashtem, gje e cila I ka veshtiresuar te gjithe qe te arrijne te kuptojne cili eshte qellimi final I saj. Nga ana tjeter per vendimmarresit e Shtepise se Bardhe eshte e sigurte qe behet fjale per konfirmimin e superioritetit global te SHBA-se si e vetmja superfuqi e padiskutueshme, konfirmim I cili duhet –sipas tyre- te realizohet me mjete ushtarake.
Pyetja eshte: ka shprese kjo lloj politike te jete e sukseshme? Planeti eshte shume I komplikuar per tu qeverisur vetem nga nje fuqi e vetme, nga nje shtet I vetem sado I madh qe te jete ai. Nuk duhet te harrojme qe Amerika eshte e varur resurse qe po pakesohen, ose qe do te pakesohen ne te ardhmen. Megjithese ekonomia e tyre vazhdon te jete akoma e forte, pjesa qe perfaqeson ne ekonomine boterore po vjen duke u zvogeluar, keshtu qe do te jene te detyruar te bashkepunojne dhe me shtete te tjere per te siguruar vazhdimesine e tyre.
SHBA-te, sigurisht qe s’e cojne neper mend te pushtojne ushtaraisht te gjithe planetin. Qellimi I tyre eshte te bejne luftra periferike, te vendosin ne vendet e “mundura” qeveri te cilat do te jene sherbetoret e tyre besnik. Por kjo do te jete pa rezultat, gje te cilen me mire tja leme kohes ta vertetoje. Lufta ne Irak, ne terma ekskluzivisht ushtarake ishte nje fitore e makines ushtarake amerikane, kjo eshte e pranuar nga te gjithe. Por qeveria e presidentit Bush ju perkushtua vetem realizimit te atij qellimi dhe s’para u interesua shume te njihte se cilat jane nevojat qe dalin ne pah mbas pushtimit te nje shteti, cilat jane detyrat qe ligjet internacionale percaktojne, cilat jane kushtet e qeverisjes se ketij vendi, etj, ashtu sic bene Anglezet me Indine, nje shembull karakteristik kolonizimi.
“Shembulli I demokracise”, eshte modeli qe amerikanet duan te servirin ne te gjithe boten nepermjet Irakut, s’ka deri ne keto momente asgje shembullore, asgje qe mund te merret si model nga shtetet e tjera te “aksit te se keqes”. Lufta ne Irak perben nje shembull karakteristik te mendjelehtesise te atyre qe marrin vendime per politiken e jashtme te SHBA-se ne Washington. Iraku u mund, por Iraku s’u dorezua, kete le te mos e harrojne…! Jo per gje po Iraku ishte aq I dobet saqe qendresa ishte e pamundur perballe ushtrise me te perparuar qe ka njohur derime sot historia e njerezimit. Paralelisht Irakut i rastisi te jete dhe vend I pasur me nafte qe mund te perbente dhe nje prej avantazheve, por jo, aspak. Lufta ne Irak u be per ti treguar planetit se kush eshte tanime padroni, kush eshte ai qe diktoje tashme se cfare duhet bere dhe cfare jo, cfare eshte e drejte dhe teorikisht e sakte dhe cfare jo…
Politika qe evokojne me te madhe ekstremistet ne Washington, ajo e rikonfigurimit te plote te hartes se Lindjes se Mesme eshte pa kuptim… bosh! Si I thone…! Nese kane ndermend te largojne mbreterine e Arabise Saudite nga qeveria me thuaj ti mua ke do te vene ne vend te tyre? Nese mendohen seriozisht per te rikonfiguruar rajonin e para gje qe duhet te benin eshte ajo e ushtrimit te presionit (serioz) mbi Izraelin. Tanime u vendos dhe armepushimi I tre organizatave me te medhaja palestineze prej tre muajsh. A thua te jete I qendrueshem? Babai Bush e beri ne 1991, (ushtroi presion mbi izrealitet mbas luftes se Gjirit) por pasuesi I tij ne Shtepine e Bardhe s’e vazhdoi kete gje. Ne vend te presionit ndaj destabilizuesit 40 vjecar te Lindjes se Mesme, qeveria e sotme shkaterroi nje prej dy qeverive popullore te Lindjes se Mesme (qe s’bazohej ne Saria-n dua te them) dhe po pergatitet te shkaterroje dhe tjetren, Sirine.
Pranimi publik I kesaj politike eshte pikerisht ai qe nenvizon dhe ve ne dukje boshllekun e kesaj politike. Ne vend qe te korrespondojne me nje strategji te vertete shprehjet si “aksi I se keqes”, “road map” s’jane vec fjale pa kuptim te brendshem qe supozohet te kene nje fare fuqie kur I thua, por jo, hicgje, jane fjale boshe. Gjuha e re qe po sundon politiken e jashtme amerikane, dhe bashke me te dhe gjithe boten, eshte pikerisht ajo qe te jep te kuptosh se sa boshe dhe pa te ardhme ne terma afatgjate eshte politika e prodhuar nga Shtepia e Bardhe. Vete Bushi duken sikur s’ben politike, por sikur luan nje loje shahu ne tryezen e tij, te cilen s’ka kuptuar akoma qe e ka te humbur. Zyrtaret e larte si Ulfovici kujtojne se jane rambot e botes kur flasin neper intervista, s’e kuptojne valle keta “mendimtare” se cfare urrejtjeje ngallin fjalet e tyre? Vetem nje gje ka rendesi per ta: superqufia e Amerikes. E perkthyer me terma te politikes internacionale atehere duhet te kuptojme qe SHBA-te mund te nderhyjne ne gjithsecilin shtet me prerekuiziten qe s’eshte nje shtet “shume I madh”, qe “fitorja aty do te arrihet lehte” dhe qe s’para I pelqen (Amerikes) menyra e tyre e qeverisjes. Kete gje do te ishim shume naive po ta quanim Strategji. Bile s’mund te presim qe kjo lloj “strategjie” te sjelle rezultate; do ishte shume e gabuar. Amerika duhet te kuptoje qe eshte teper I dukshem rreziku qe pasojat per te te jen teper te medhaja. Ne sektorin e brendshem vendi rrezikon te kthehet ne nje ekonomi ushtarake, kurse ne sektorin e jashtme egziston rreziku I destabilizimit te te gjithe planetit.
Kete gje e deshmon fare mire dhe destabilimi I tanishem I rajonit te Lindjes se Mesme, qe eshte shume me I fuqishem se ai qe egzistote para 10 vjetesh, akoma dhe para pese vjetesh. Politika amerikane eshte duke I neperkembur te gjitha perpjekjet, zyrtare dhe jozyrtare per ruajtjen e rendit boteror. Ne Europe le te mos harrojme qe pepjekjet e saj per te neperkembur NATO-n rezultuan ne nje lloj ‘harrrese’ te organizmit, dhe perpjekja per ta shndrruar ne fuqi policore boterore ishte dicka me shume se qesharake. SHBA-te e snobuan qellimshem BE-ne, si pjese e nje strategjie te tyre, dhe jane duke u perpjekur qe te shkaterrojne dhe nje prej arritjeve me te medhaja te epokes se Mbasluftes se Dyte Boterore, ate te Shtetit Social. Per sa I perket OKB-se, kriza qe shume thone qe po kalon tani s’do te thote gje, per vete faktin qe gjate gjithe kohes qe ka egzistuar OKB-ja ka qene gjithmone ne doren e SHBA-se, kryesisht, perderisa ne Keshillin e Sigurimit, Amerika ka patur gjithmone te drejten e Vetos.
Por nje pyetje tjeter qe shtrohet eshte dhe ajo se: Si do ti perballohen SHBA-te nga shtetet e tjera te konstelacionit te shteteve te planetit? Nje pjese e tyre, dhe midis tyre dhe vendi yne, zgjodhen aleancen me SHBA-ne. Por me te rrezikshmit jane ata qe nga njera ane e urrejne ideologjine aktuale qe pershkon politiken e jashtme te Pentagonit, por nga ana tjeter perkrahin programin amerikan per nje shekull te ri nen hegjemonine e SHBA-ve, me pretekstin qe kjo lloj politike do te zhduke me ne fund disa padrejtesi rajonale dhe periferike, sic eshte dhe mosrespektimi I te drejtave te njeriut.
Ne diskutimin publik per luften ne Irak, vetem nje pjese e vogel e intelektualeve amerikane beri thirrje per te perkrahur nderhyrjen, me pretekstin qe me ne fund do te vihet drejtesi ne bote. Por kjo eshte nje drejtesi qe do te vihet e shume gjak, gjak njerezish te pafajshem, gjak femijesh, grash dhe nenash, gjak qe asnje shtet s’ka pse tu fale amerikaneve, KY ESHTE NDRYSHIMI I MADH QE AKOMA S”E KANE KUPTUAR. Kuptohet qe disa qeveri jane aq te rrezikshme, saqe zhdukja e tyre do te ishte ne te miren e njerezimit, kete s’e ve askush ne dyshim. Por kjo s’ mund te justifikoje pranimin e rrezikut qe perben per planetin tone nje superfuqi boterore e cila qendron me indiferentizem dhe snobizem ndaj nje bote “tjeter, (te jashtme)” te cilen s’ka arritur akoma te kuptoje, ose qe s’do te kuptoje, dhe nga ana tjeter I jep vetes mundesine te nderhyje ndaj cdo shteti qe I kundervihet (politikisht).
S’mund te profetizoj per kohen qe do vazhdoje te mbreteroje perandoria amerikane, pasi s’jam profet. E vetmja gje per te cilen jam absolutisht I sigurte eshte qe perben ne fenomen te perkohshem ne historine e njerezimit, sic ishin te gjitha perandorite. Ne shek. e 20te ndoqem fundin e e te gjitha perandorive koloniale me fitoren e pavaresise te shteteve te Lindjes se Mesme dhe Afrikes, fundin e te ashtuquajtures “Perandori 1000 vjecare te Hitlerit” qe s’zgjati vecse 12 vjet dhe fundin e vizionit sovietik per nje revolucion boteror. Perandoria mund te shkaterrohet ne rradhe te pare nga forca te brendshme, duke patur parasysh qe ekonomia amerikane s’po sjell rezultatet e deshiruara, dhe gjithashtu faktin qe opinioni publik amerikan interesohet me teper per ato qe ndodhin brenda SHBA-se, se per ato qe ndodhin ne bote. Dhe ne rradhe te dyte mund te shkaterrohet dhe nga koalicione te shteteve te tjera te botes ne nje perpjekje politike per ti ndaluar te shkaterrojne planetin qe u perket te gjithe popujve dhe ne rradhe te pare brezave te ardhshem.

[Zarathustra.]

Te keqen e analizes o trim

Dmth sipas teje nen rregjimin e Sadamit nuk vriteshin dhe ekzekutoheshin njerez te pafajshem, bile nja 20 here me shume se vrau e do vrasi pushtimi amerikan i Irakut.

Mendimi yt eshte teper i rendomte dhe i zakonte. Eshte ai ne esence mendimi i turmes, apo i masave qe sigurisht e identifikojne veten me me te dobtin dhe me te mjeruarin. Kur ti gjykon per kete ceshtje e ve veten ne vend te irakianit apo iranianit dhe mendon e funksionon si ata. Sa e lehte eshte kjo per ty. Por ti nuk e ve dot veten ne vend te amerikanit se kjo kerkon vlera prej teje, vlera te larta e te perfeksionuara qe i perkasin nje shoqerie superiore ne cdo aspekt te jetes. Keshtu qe le te behemi mjerane irakiene se keshtu eshte me e lehte. Mendimi i masave ngelet i pavlere ne esence se zgjidhjet nuk i japin masat por liderat.

Per ju cdo gje me pushtet, cdo gje e pasur e fuqishme, e zhvilluar dhe perparimtare, eshte djallezore dhe vrasatare. E fuqia, pushteti dhe zhvillimi vazhdimisht eshte shoqeruar me rreptesine dhe agresivitet, ndryshe nuk mund te jesh lider i fuqishem.
Por miresia qe i ka ardhur dhe do ti vije botes nga triumfi amerikan eshte madheshtor krahasuar me cmimin qe bota paguan per kete. Hidhini nje sy kombeve qe lulezuan nen protektoratin amerikan, Japonise, Taivanit, Korese se Jugut. Hidhini nje sy sot botes dhe kuptoni se aty ku ka paqe aty eshte interesi dhe investimi amerikan, ja pse amerikes i intereson paqja me shume se kujtdo ne bote; se amerika triumfon ne kohe paqe si ekonomikisht dhe moralisht.

E te vjen keq sidomos kur shikon se si nje shqiptar merr apo gjen argument kunder amerikes duke e kthyer veten ne nje individ qe e gjykon boten perreth totalisht jashte kerkesave te interesit te vet. Pra te gjykosh sot ameriken si irakian dhe jo si shqiptar eshte gomarlleku me i madh qe ne bejme. Ta vleresoh ameriken si te "mire' apo te "keqe' duke e bere kere gjykim bazuar mbi ate cka amerika i ben irakut dhe jo mbi ate cka amerika ne jep ne, eshte degradimi dhe degjenerimi i ekzistences se nje popullate.

Thoni se e beni kete ne emer te "virtytit". Por jeni kaq te verber sa mos te kuptoni se "virtyti" eshte shpikja jone. Ai nuk buron nga normat universale te moralit por nga nevojat dhe interesi yne. Cdo komb qe ngateron detyren dhe interesin e vet me konceptin universal te saj eshte i destinuar te zhduket. Pra ne duhet ta gjykojme ameriken vetem ne baze te interesit tone ne mardheniet me te dhe aspak nga menyra se si amerika sillet me kete apo ate komb tjeter.

Amerika deri me sot kombit tone i ka dhene jete dhe i ka shpetuar ekzistencen disa here. Llogjika juaj dikton mendimin "ne djalle vafshin shqiptaret, shiko se cfare po ben amerika ne Irak. Te injorosh te mirat e amerikes ndaj nesh duke gjykuar moralin e nderhyrjes amerikane ne Irak, do te thote te jesh anti-jete, e mqs ato jete qe nderhyrja amerikane shpetoi jane jete shqiptaresh do te thote me tej te jesh anti-shqiptar.

[Enri]

Shkrimi im u botua dhe sot ne gazeten "Shekulli"
Mund ta lexoni ne webin e gazetes. Klikoni Ketu

Megjithese i mungotnte pjesa me e madhe dhe me e kuptimshmja.
Pershendetje

[Laerta]

Shume i Dashur Enri!
Me pelqeu shume artikulli dhe analiza e holle qe i behej sistemit te sotem global-politico-economic.

Mesa pashe une artikulli jot vervitej perreth temes se globalizimit/effected consequecat.
Kapitalismi ne aspektin me te integruar ose me mire, neo--liberalizmi, ndrushimet themelore ne political/economical regimes, nuk e di nqs e ke lexuar ndonjehere Karl Polanyn apo jo. e pare nag nje veshtrim historik.
Lindjet dhe reniet e perandorive dhe sistemeve ekonomike, dhe pse linden dhe rane. Amerika, pse amerika?
Amerika nje hegemmony brenda sy sistemeve-embedded liberalism dhe neo-emmbedded liberalism nen laiser fair.
Imperializmi i ri-intitucionalizmi-dhe global village nen globalizimin
Dhe pergjigja e pyetjes a eshte stabel ky lloj sistemi i ri/ dynamismi i mundshem, hubja e nje hegemonie!

Pse amerika ka mbijetuar dhe mori rolin er nje polici nderkombetar post WW2
Pikerisht sepse ekonomia amerikane arriti nje productivy te lart ne krahasim te ish fuqive economike europuiane, qe ishin quasi shkaterruar nga lufta. Ameriak pasi permiresoi teknologjite e ndryshme ne sectorin e manifacturing, dhe pasi perdori punen, relativisht te nenvleresuar, arriti te kontribonte me factore rrites ne shtimin e productivitetit.
Gjithashtu sic e thate dhe juve, ishte shitja e armeve masive dhe revenute e medha qe ky lloj aktiviteti solli.
Gjate asaj kohe Amerika mundi te krijoje nje pjsese te madhe ne foreign debt duke printur dhe shume tresury bonds, i perdori keto investime ne infrastrukture, qe pati resultatet e veta ekonomike.
Gjithashtu u be vendi garantor i gjermanise qe te zhvillohej.
Krijoji njje grumbullim te madh assetesh duke u bere garantor ne dhenien e lekeve (lender) dhe i teknologjise se vjeter.
Pati nje politike agresive proteksioniste kundrejt ekonomise.
Nuk mori pjese ne Bretton Wood System ose GATT, general agrrements in trade and tariffs, sepse prej politikes se saj proteksioniste, Zhvilloj micro-technologjite dhe financen + biotekniken dhe robotics.
Shfrytezoi resorcat ekonomike te shteve fqinje ne menyre brutale.
Forcoi dollarin ne nje menyre qe ngriti cmimin e eksportve te gjerave qe ishin te domosdoshem si psh tekstilet, agriculturen, vajin, armet etj, she shtoi konsuminin e produkteve vendas duke ulur ne menyre te konsiderueshme importet, duke nje ekonomi me shkalle te larte, dhe kjo arriti ne ngritje te llogarive kombetare.
Kjo ka qene pak me shume embedded liberalismi amerikan!
Duke e pare ameriak qe dhe bota po zhvillohej dhe po e kalonte ne produktivitet dhe teknologji duke shfaqur nej konkurence te larte, dhe u ulen superfitimet e individeve, ate here filluan krizat ekonomi dhe politike, te ashtuquare krizat e vajit, dhe heqjen e sistemit te floririt. Ameriaka e beri dollarin njesh si floriri, Nenshkroi kontrata tregtie te ndryshme, te perperje me teknologjine etj, e ashtequajtur Uruguay Round, mori dhe iniciativen e WTO world trade organization, dhe IFI international Financial Institutions, qe benin kontrollimin e finances nderkombetare, ishin doktore te ekonomise dhe jepnin receta shume shok dhe pak therapi, qe e pesoi ne menyre makabre/Afrika.
Nejse se shume u zhgjata tek Amerika.
Une dua te them se globalizmi eshte nje realitet i tmerrshem per boten, sepse do humbasi diversiteti, kultura, ecological systems. Eshte per te ardhur keq kur lexon artkuj te ndryshem se cfare pasojash ka sjelle deri tani globalizmi,
Vendimet qe do merren tani ne lidhje me ekonomine-politiken dhe jeten sociale do behen ne shkalle nderkombetare dhe do kene pasoja te jashtzakonshem tek micro level, sek komunitetet e ndryshme, me varferizimin e rajoneve duke i shtuar siperfaqen e ashtequajture Bote e trete, duke krijuar dopjo standarte, duke krijuar varferizimin e zonave brenda nje shteti, duke formuar nje elite internacionale qe flet nje zhargon exclusive, dhe jo inclusive, I heq cdo shanc te mundur cdo shteti pr te avancuar, e ben qenjen njerezore skllav te mbijeteses, dhe nevojave ditore, duke i hequr cdo lloj dinjiteti te mundshem.
Pra pyetja, a eshte ky sistem stabel. Ne asnjemenyre, Une enjof vetem per neo-gramchian, dhe jam dakort me Colin Leys dhe Polanin, qe do te thote qe e vetja menyre per tu shmanguar keti lloj sistemi eshte counter-hegemony vetem dhe rritja e zerave te popujve te ndryshem qe kerkojne dinjitetin e tyre dhe sovranitetin e vendit te tyre.
Puetja ime eshte si ju mberthen juve globalizimi sa te ndjeshem jeni kundrejt kesaj teme dhe realiteti brutal.

[Laerta]

Leshator!
Ti flet me shume kompetenca dhe pa bindje.
E identifican vetem me borgjezet, dhe njerezve qe nuk kane asnje lloj karakteri pervec varferizimit te popujve.
Nuk eshte sepse une apo enri po bejne generalitete ne lidhje me te fortet e te pasurit, por historia vete e ka krijuar nje perspektive populariste te tille.
Te uroj gjithe te mirat dhe vrarje te ndergjegjes!
Nejse nuk dua te shkaktoj konflikt por eshte gabim ajo qe ti thua se ne jemi xharlatane te keqinj dhe i cenojme karakterin te fuqishmeve dhe te pasurve.

[Zarathustra.]

Ju nuk i cenoni karakterin askujt, ju me pasionin tuaj anakronik, anti-globalizmi dhe pro-populist kendoni plot qejf dhe i uroni gjithe gezim MJERIM te MBARE races humane mbi kete rruzull.

Flet per globalizimin dhe fillon e ia keput kot si ciftja e Dules, duke na folur per tradita e kultura qe do zhduken. Ti flet nga pozicione nostalgjike, dhe emocionale ndersa jeta sot ne bote po behet gjithmone e me shume konkurente dhe njerezit flasin per te ardhmen e tyre nga nevoja per mbijetese dhe mire-funksionim. Te mos njohesh nevojen per globalizim sot do te thote te mos evolosh dhe zhvillohesh, do te thote pra pikerisht te "vegetate" apo pluckosh ne tradite apo kultura qe ne thelb perkethehen ne "te shkuaren" e cila nuk evolon.

Ja pse amerika eshte kaq perpara nga zhvillimi ndaj cdo kombi tjeter.Sepse ajo s'ka tradite, apo me mire tradita e saj eshte rritja, zhvillimi, dhe evolimi i metejshem. Ja pse ne fund te fundit u krijua amerika. Ajo ishte dhe eshte nje alternative e njerezve qe nuk duan te njofin kufi ne rritjen dhe zhvillimin e tyre, ajo eshte pra nje 'escape' nga bota e traditave dhe kulturave anakronike.

Eshte pikerisht clirimi nga rregullat regresiste te ketyre traditave, hapja dhe liberalizimi i mentalitetit te shoqerise, si dhe "the persue of intrest" qe eshte burimi i cdo ekzistence mbi kete planet qe e a bere ameriken te tille.

Traditat dhe kulturat kane mijera vjet qe e provojne veten fatale per njerezimin ne kete bote. Ne emer te diferencave, divergjencave dhe kontradiksioneve kulturore kombet, shtetet dhe popullatat kudo ne kete bote kane shqyer dhe masakruar njei tjetrin ne jete te jeteve. Diferencat kulturore kane qene burimi i diferencimit dhe polarizimit me te skajshem te kombeve dhe popullateve te botes si dhe burimi i ideologjive me agresive dhe me shkaterrimtare mbi kete rruzull, vete Nazizmi ishte i tille. Ne emer triufit te kesaj apo asaj kulture apo tradite kane humbur jeten miliona njerez qe nga Egjypti i lashte, duke vazhduar me Kryqezatat, me Nazizmin, e duke ardhur deri ne ditet e sotme ne Ballkan, konflikte te cilat ne vete i vuajtem.

Formimi i amerikes mbi baza te reja dhe pa iu referuar ketyre traditave plot konflikt e barbarizma ishte ndoshta procesi me hyjnor i dhene nga Zoti (per ata qe besojne) dhe me organiku dhe i natyrshmi (per ateistet). Fokusimi drejt triumfit te mireqenies dhe begatise humane, dhe jo i traditave te ketij apo atij kombi, fisi apo klani, ishte arritja dhe evolimi me i larte i races humane qe nga ekzistenca e saj.

Eleminimi i tradites sjell eleminimin e konfliktit, dhe te diferencave inatcore dhe Europa e bashkuar eshte shembulli me i qarte dhe me i suksesshem i ketij fenomeni. Europa pra, qe s'ka jetuar ndonjehere ne historine e saj 50 vjet ne paqe e stabilitet.

Globalizimin sigurisht e ka frike i paafti dhe i pazoti qe kerkon ndihmen e tradites per te qene dikushi. Ishte e modes dikur, kur gjermani psh ne gjermani kishe perparesi per punesim edhe pse ai ishte me i paafte psh se nje emigrant kinez per ta bere kete pune. Kjo eshte pra bota e tradites, ajo eshte anti-vlere dhe teper regresiste pasi nuk i sherben me te mirit dhe me te aftit.

E amerika qe ne fillimin e ekzistences se saj ka qene shoqeria e vlerave dhe e zotesise, dhe jo e tradites, se ketij apo atij kombi. Ke vlera dhe aftesi? je gati te punosh dhe sakrifikosh per ate qe kerkon te arrish, per te qene i suksesshem, per te care rrugen e zhvillimit dhe progresit human? Eja ne Amerike, ku askush nuk te paragjykon se nga je apo ciles tradite i perket.

Ja pse amerika me nje popullate kaq diverse dhe kaq te shumellojshme nga cdo aspekt ka arritur te krijoje shtetin dhe kombin me stabel dhe me te qendrueshem ne bote.

[Laerta]

Shume i dashur Leshator!

ATo slantet e tuaja si "ciftaja e dules" conservoj nje cike!
ne rradhe te pare mua ti me dukesh se me flet ne heat of passion, dhe jo me fakte bindese. Nejse ja dhe kritika ime ne rrethe me komentin tuaj!
A mund te pyes ty disa gjera??? Cfare e kupton rolin ti si Citizen?
Sepse nje nga roli i nje citizeni ehste ne rradhe te pare conservimi i njje grupi social qe ju i perkisni, te beni cdo te mundu per te arritur gjene me optimale per ato shoqeri, duke mos favorizuar dhe discriminuar ne baze te se ardhurave ekonomike, te kujdesi per environment, te eliminomi kontradiktat!
Si e kuptoni juve fjalen zhvillim??????
Mos do te thuash avancim i ekonomise te disa vendeve, shkretiomi i shtresave te ula, jo mireqenia e shume vetave, mbyllja e shume institucioneve shoqerore, qe per shume njerez jane vitale, jo konservimi i ambjentit dhe i kultures.
dhe velkla i dashur kero jane plaget e renda qer sjell globalizimi.
Te gjitha faktet qe ti sjell per Ameriken jane Ahistorike ne lidhjen me zhvillimin e kapitalizmit amerikan. Lexo nje cike shkrimet e mia te mesiperme ose mund tete reklomandoj shume artikuj qe te freskojne nje cike memorjet tende.
Ti i drejtojhesh ose me mire aluson ne menyre jo direkte, darwinismit dhe "survival of the fittest", sepse juve thoni me i forti qe ka mundesi te beje sa me shume leke do mbijetoije dhe te varferit le te vdesin. Pra atehere ti nuk je per zhvillim dhe evulim por rikthehesh ne speriudhate erreta ose e identifikon veten tende me barbarians.
Evulucioni duhet te embrace every aspect of human development and environment!
Per vec kesaj faza kulminante e capitalizmit Angles e huazuar me vone nga ai american sipas IR(Internation relations) marxiste, apo IPE (international Political Economy) constatojne per sjellejn e lufterave te medha, e vetmja kjo nga concurenca e madhe per toke dhe per welth, sic solli dhe me hershem colonializmin dhe imperializmin!
Nqs do te zgjerosh me teper horizontin tend po te jap nja dy referenca:
Ankie Hoogvelt: Post Colonialism; Political Economy of Development dhe
Stephen Shrybman: world Trade organization ; a citizen's Guide

Kam dhe shume te tjera nqs keni deshire

Me respect laerta

[Laerta]

Ja dhe pse ne amerike i dashur Leshator ne shume zona si Psh, Bronnx apo Queens etc, " the life expentasi nje nga shenuesit e Human development index eshte 1 jave dhe shume me e ulet se ne vendet e botes se trete", the smog in new york, dhe popullimin e burgjeve, per nga krimet me te ulta qe njef ky rruzull tokesor, majne recorde boterore.
Ne amerike asnjehere nuk do jetoja, sepse e shikoj absurditetin e asaj shoqerie, dhe zhargonin ekonomic skandaloz qe po flet kohet e fundit!

[BOKE]

Laerta, do te te lutesha per dy gjera:

E para, qe ose te shkruash shqip, ose anglisht, por jo "shqinglisht".

Dhe e dyta, te lutem leri menjane termat marksiste si borgjez, kapitalizem etj., se nuk shkojne më.

P.S. Mendova se jetoje ne Shqiperi, por qenke ne Kanada. Jo Ali Baba, por Baba Aliu.