Ismail Kadare

[laguna blu]

Tashmë është bërë rutinë shqiptare që aty nga fundi i verës apo në shtator të riaktualizohet gjithnjë dosja "Kadare". Mbase dikujt i pengon vjeshta e "Nobelit"? Duke mos hyrë në diskutimet se sa është i madh apo i vogël si njeri, vetvetiu më sillet nëpër kokë pyetja: kujt do t'i bënte sherr nobelisti i parë shqiptar në letërsi?

[Do Not Tread On]

Rrëfimi i panjohur i Kadaresë: Dyshimi për kancer, skaner në Greqi

Rrëfimi i panjohur i Kadaresë: Dyshimi për kancer, skaner në Greqi

Kur ndien se po të vjen fundi, kur ajo çka mund të lexosh në sytë e mjekëve nuk është shpresë, e vetmja dëshirë është të përqafosh, pse jo dhe të puthësh njeriun e panjohur që përpiqet të të mbajë në këmbë. Fundja, siç thotë Kadare “Ritualet nuk prishen në fund të jetës”. Këto ndjesi kishin përshkuar qenien e shkrimtarit të madh 30 vite të shkuara, kur ndodhej në Athinë, në një takim ndërkombëtar shkrimtarësh, të cilin po e shfrytëzonte edhe për të kryer një vizitë mjekësore. Marrëdhënies së acaruar mes Shqipërisë dhe Greqisë në vitin 1984, që ia bënte të pafavorshme vizitën në vendin fqinj, i shtohej edhe një ankth që lidhej me jetën e tij. Mund të ishte sëmurë me kancer. Dy mjekët shqiptarë që e kishin vizituar, e kishin këshilluar të bënte një skaner në Greqi… dhe kjo nuk ishte gjë e mirë. Ankthin e atyre ditëve Ismail Kadare e ka fiksuar në letër, në shënimet e tij. Mbërritja në Athinë, gjendja e tensionuar politike, protestat antishqiptare para Ambasadës, shoqërimi nga policia vendëse, vizita në spitalin grek dhe pritja e përgjigjes së mjekëve, ndërsa një infermiere me sy gri të thellë e shoqëronte nëpër korridoret e bardha. Për të gjitha tregon vetë Kadare.

SKANER NË ATHINË

Shënime
1
Jam ftuar në një takim ndërkombëtar shkrimtarësh në Athinë. Ftesa qëllon në kohë të favorshme. Shqipëria më 1984-n me këmbëngulje kërkon përmirësim marrëdhëniesh me fqinjin e jugut. Takimi është në shtator. Ftesa është miratuar qysh në pranverë. Kam dëshirë të shkoj në këtë takim. Dëshira shoqërohet me dyshimin se mos atmosfera politike turbullohet. Befas këtij dyshimi i shtohet një pengesë e re. Një krizë e përsëritur e shiatikut më rëndohet në fillim të verës, duke më bllokuar në shtrat. I pari mendim i zymtë që më vjen, është rrezikimi i udhëtimit. Është herë e parë që ai nuk rrezikohet prej shtetit.

2
Vizitë nga dr.Preza. Si përherë shoqërohet nga dr.Basha. Dr. Preza nuk thotë asgjë pa kërkuar mendimin e dr.Bashës. Ky i fundit, nga ana e tij, përsërit përpiktaz ato që thotë dr.Preza. Me sa duket, kam hernie diskale (dhjamth i shtyllës shpinore). Ndërkaq, përpara gjetjes së mjekimit të duhur afatgjatë, duhet përjashtuar dyshimi i kancerit. Ky është mendimi i dr.Prezës. Dhe natyrisht i dr.Bashës. Kur marrin vesh udhëtimin në Athinë, të dy këmbëngulin se duhet bërë një skaner atje. Për këtë do të më nxjerrin një autorizim. Gjatë verës përpiqem të bëhem i riaftë për ecjen. Gjithë shqetësimin e kam se a do të jem në gjendje t’i bëj ata 200 a 300 hapa nga porta e daljes së ndërtesës së aeroportit gjer te shkalla e avionit.

3
Ndodhem në Athinë, në hotelin “Astir Pallas”. Pishinë, diell, luks, shkrimtarë. Mjedis që i jep dyshimit për kancer një ngjyrim të veçantë pikëllimi. Ia tregoj shqetësimin Danilo Kishit, fqinjit tim në hotel, me të cilin u njoha që në minutat e para të mbërritjes. Për çudi, në vend të më thoshte ‘s’ka gjë, mos çaj kryet!’, i jep rëndësi dhe më nxit të mos i shmangem vizitës. (Pak kohë më pas, ai do të kalonte vetë nëpër kalvarin e njohur.)

4
Në Athinë është ende nxehtë. I shmangem marrjes së fjalës në forum, ngaqë s’di ç’të them. Ose më mirë, çdo gjë që mund të them, mund të merret për keq. Nga të dyja anët: nga vendi im në radhë të parë, nga auditori ndoshta. Atmosfera politike midis Shqipërisë dhe Greqisë befas keqësohet. Ajo që kisha frikë ka ndodhur, por tani s’më bën përshtypje fort. Në një darkë te zonja Fleming, vejusha e shpikësit të famshëm të penicilinës, më merren mendtë dhe rrëzohem. E zonja e shtëpisë e shqetësuar thërret një nga mjekët e njohur, mik të saj. Doktori i vjetër i shkollës angleze, me kostum të zi dhe orë me qostek, mbërrin në orën 11:00 pas darke. Më viziton. I them se kam një autorizim për skaner. Më thotë se duhet ta bëj patjetër. Më premton se do të ndërhyjë për të gjetur një vend në radhën e gjatë.

5
Në Athinë vazhdojnë prej disa ditësh manifestimet kundër Shqipërisë. Ambasada shqiptare është e rrethuar nga forca të shumta policie. Nisem për të bërë skanerin me një makinë të ambasadës. Një makinë e policisë na ndjek pas. Në fillim punonjësi i Ambasadës e quan atë ndjekje përgjim. Pas pak e ndërron vetë mendimin dhe e lavdëron: thjesht një kujdes për të na mbrojtur nga ndonjë provokim. Në oborrin e spitalit, makina e policisë nuk e fsheh që na shoqëron hap pas hapi. Madje, njëri nga policët hyn brenda në spital fill pas meje. Tjetri rri te hyrja.

6
Një infermiere e hijshme interesohet për mua. Flet një frëngjishte të këndshme dhe më thotë të mos mërzitem. Në të vërtetë kam një lloj qetësie, që mund të quhet edhe mpirje. Infermierja hyn dhe del disa herë. Gjatë kalimeve vjedhurazi më shikon gjithë kureshtje, me sytë e saj gri të çelët. Më në fund, qëndron përballë meje. – Më falni që po ju pyes, – më thotë me zë të ulët. – Ç’jeni ju? Unë ngre supet. – Pacient, – i them. – E di që jeni i huaj, – vazhdon ajo, – por… Nga një kthim i kokës drejt derës që çon në sallonin ngjitur, e kuptoj në çast përse e ka fjalën. Ka parë ose ka folur me policin, që ka zënë vend atje. Buzëqesh dhe i them: – Nuk jam i burgosur. Jam shkrimtar. – Natyrisht, – thotë ajo, – s’e kisha fjalën atje… Më falni… Sytë i ka të bukur, tepër të ëmbël dhe bardhësia e petkut të saj më duket tronditëse. Gjithë mjedisi duket sikur fsheh një mundësi dashurimi, nga ato që për arsye që merren me mend, nuk kryhen kurrë.

7
Doktorët që do të më shikojnë, vijnë për të më takuar. Ata gjithashtu flasin frëngjisht. Janë tepër të sjellshëm, i ngjajnë mjekut me kostum të zi dhe me orë të vjetër me qostek. Të dy përmendin rekomandimin e zonjës Fleming. Sytë e infermieres bëhen edhe më të ëmbël. Është ajo që më ndihmon për t’u shtrirë nën mbulesën e rëndë të aparatit. S’bëj ndonjë përpjekje për të mos menduar. Mendimet kanë ikur të gjitha, si të duan të më lënë të qetë. Mpirjes i shtohet përgjumja. Kërkëllimat e lehta të aparatit e shtojnë atë. Vizita vazhdon gjatë dhe më duket se mund të dremit. Por diçka e papritur më sjell në vete. Befas më ngjan se po e kuptoj të folurën e dy doktorëve, që ndjekin në këmbë pamjen që jep aparati. Nuk kam ditur kurrë greqisht, veç disa fjalëve të pista, mësuar prej shokëve minoritarë të gjimnazit. Befas vërej se veç fjalëve të pista, di edhe ca fjalë normale. Pikërisht ato që nuk duhej t’i dija. – Dhenine dhiskales, – thotë njeri nga mjekët. – Ine allos. (S’është diskale. Është tjetër gjë.) Pikërisht ajo që, me sa duket, ka dyshuar dr. Preza, mendoj. Dhe natyrisht dr. Basha. Dhe më tepër se ata të dy, unë vetë.

8
Një trishtim i një lloji të veçantë më kaplon befas. Si prerjet kirurgjikale që zbuten nga qetësuesit, ai nuk arrin të më shkaktojë therje të dhimbshme. Është ndoshta trajta prej sarkofagu e aparatit, zëri i mjekëve që vjen sipër tij, gjuha e huaj në të cilën shpallet dekreti, vetë thelbi i dekretit, që nuk pranon mëdyshje. As falje e stratagjema për t’i bërë bisht. Janë, me sa duket, të gjitha këto që, në vend të panikut, më krijojnë një farë qetësie. Ine allos… Kaq ka qenë caktuar që të ndodhem në këtë botë. Të tjerë e kishin pasur afatin më të gjatë. Dhe po aq të tjerë më të shkurtër. Një copë herë nuk arrij të gjej se ç’moshë kam. Natyrisht, po të përqendrohem qoftë edhe një grimë mund ta gjej, por, i mpirë siç jam, nuk i kap dot vetvetishëm, pa fjalë dhe pa shifra, vitet e qëndrimit tim në botë. Më parë se të ndodhë kjo, në trurin tim bëhet një tjetër njehsim. Shumë shkrimtarë kanë vdekur më të rinj se unë. Ndoshta gjysma, ka mundësi shumica… Pushkini, për shembull. Përse më kujtohet pikërisht ai? Nuk e di. Dhe aq më pak nuk jam në gjendje të gjej sa vite ai është më pak se unë. Për gjendjen time kjo ngjan vërtet tejet e vështirë. Pra, Pushkini ka qenë më pak në këtë botë. Kjo është kryesorja. Ine allos. Ashtu si ai, ashtu si mijëra sivëllezër të mi, unë do t’i bindem dekretit. Nga të gjitha dekretet që kemi vuajtur, ky është më i pranueshmi. Je vetëm për vetëm përballë qiellit. Pa ndërmjetës. Pa duar të huaja. Dhenine dhiskales. Ine allos. Fjalët më përsëriten pa dashjen time. Ka diçka që më ikën, që fshihet. Herë-herë më ngjan se e kap. Ka lidhje me atë që ky kumt i keq më erdhi nëpërmjet gjuhës greke. Asgjë tjetër s’më ka ardhur nëpërmjet saj. Në gjimnaz, midis marrëzive të shumta, kam qeshur si gjithë të tjerët, me greqishten e nxënësve minoritarë. Ka ndodhur shumë vite më parë. Veç kësaj, s’kam menduar kurrë se një gjuhë mund të hakmerret kështu. Ine allos.

9
Mbulesa e shurdhët e aparatit nis të lëvizë ngadalë. Jam prapë i shtrirë, por tani jashtë bunkerit. Me sytë e lodhur shoh infermieren. Pastaj mjekët. Janë po ata, mjekët me sahate të vjetra me qostekë, që numërojnë orët që më mbeten në këtë botë. Bëj të ngrihem për të zbritur, por infermierja bën dy hapa drejt meje me ngut: ‘Non’, më thotë me zë të butë. ‘Vous ne pouvez pas.’ Më shpjegon se askush s’është në gjendje të zbresë menjëherë për shkak të marramendjes së fortë. Dy mjekët vazhdojnë të flasin me zë të ulët, por kuptimi im i greqishtes ka marrë fund përgjithmonë. Infermierja më afrohet edhe më. – Tani mbështetuni tek unë për të zbritur. Më kap krahun tim dhe ma vë rreth qafës së saj. Nga qafa, që ngjan edhe më e lëmuar nën petkun e bardhë, i vjen një erë e mirë. Ndërsa zbres, e lë kryet të afrohet edhe më te supi i infermieres dhe gjithë pikëllimi i lënies së kësaj bote, përpara se të lidhet me të afërmit, tempujt, katedralet dhe plazhet e gëzueshme, mblidhet befas tek ajo qafë vajze të panjohur. Ajo më shoqëron gjer te ndenjësja dhe ulet përbri meje. Mjekët janë ende në këmbë përbri aparatit. – Unë e di ç’kam, – i them vajzës. Ajo vështron e habitur për të thënë “jo”. – I dëgjova mjekët kur thanë “dhenine dhiskales. Ine allos”. Ce n’est pas une discale. C’est autre chose. – Kjo s’do të thotë ende asgjë, – thotë ajo. – Deshifrimi i fotografive të aparatit kërkon mjaft kohë. Ju kuptoni greqisht? – Jo, përveç atyre fjalëve. Vajza buzëqesh dhe përsëri bën “jo” me krye. Ajo vështron nga mjekët. Heshtja bëhet e vështirë. – A është polici përjashta? – Me siguri. Pse pyesni? Në të vërtetë, pyetjen e kisha bërë kot. Ose për të dëgjuar atë fjalë, që befas m’u duk e rëndësishme. Sikur të mos ishin mjekët, e ndieja se do ta përqafoja atë vajzë dhe po aq natyrshëm do ta puthja. Një gjë të tillë e kam pasur gjithmonë të lehtë. Jam i sigurt se nuk do të kishte kundërshtim. Ritualet nuk prishen në fund të jetës. Mjekët afrohen më në fund. Shtojnë se s’duhet të shqetësohem. Sytë e vajzës janë të thellë, me një gri të dendur, të pafund. Më shoqëron në sallonin përbri, ku nëpunësi i Ambasadës shqiptare dhe polici grek rrinë sikur s’kanë lidhje me njëri-tjetrin. Dalim njëri pas tjetrit të tre.

ISMAIL KADARE


(Marrë nga libri me kujtime i Helena Kadaresë “Kohë e pamjaftueshme”, botimet “Onufri”)

[AGIMDEDEJ]

Nuk eshte e thene qe nje njeri qe ka punuar mire per emrin e tij,duhet te kete vuajtje vetem nga ndeshkime politike.

[Do Not Tread On]

Kadare, mes Skilës e Karibdës në komunizëm

Kadare, mes Skilës e Karibdës në komunizëm

Ismail Kadare, romancieri shqiptar dhe kandidati në pritje i Nobelit, ka kohë që e ka ndarë më dysh opinionin, dhe jo vetëm për veprën e tij. Disa komentues perëndimorë nuk kanë qenë edhe aq të ngadaltë për t’u dhënë zë dyshimeve për dikë që ia doli mbanë të jetonte, relativisht i patrazuar, në Shqipërinë e Enver Hoxhës, një prej diktatorëve socialistë më brutalë (dhe më të krisur).

Pati disa pak entuziastë më të mëdhenj për dënimin me vdekje dhe regjimi shtypës i Hoxhës e shtriu juridiksionin e vet në të gjitha aspektet e jetës së shqiptarëve. Për të eliminuar kundërshtarët, ai burgosi mijëra persona në kampe pune të detyruar, ndërkohë që shumë të tjerë u torturuan dhe ekzekutuan. Për më tepër, kultura perëndimore konsiderohej si e dëmshme dhe armiqësore; madje, në mënyrë akoma më qesharake, mbajtja e mjekrës ndalohej si johigjienike. Sa i përkiste dhe i interesonte Hoxhës, e ardhmja e Shqipërisë ishte e rruar taze dhe – të paktën për një farë kohe – në aleancë me Bashkimin Sovjetik.

Kadareja, sipas opinionit të ekspertit të respektuar të Ballkanit Noel Malcolm, ishte pjesë e klasës drejtuese të Shqipërisë, shumë i kujdesshëm për të mos e komprometuar veten. Gjykuar nga jashtë, ai konsiderohej si instrument i një regjimi mizor dhe i përmendur njëkohësisht me Vaclav Havelin dhe Aleksandër Solzhenicinin vetëm për ta dëmtuar. Pa dyshim, pak ishin të gatshëm për ta mbrojtur atë, por vala filloi të merrte kthesë ndërsa më shumë detaje u bënë të njohura në kapërcyell të mileniumit, se si ishte të jetoje e të ishe artist ndërsa punoje prapa perdes së hekurt.

Së fundmi, reputacioni i Kadaresë është lartësuar dhe çmimet, nderimet e pjesëmarrja në festivale të librit e kanë ngritur atë në një status, që më parë do të ishte i paimagjinueshëm. Tashmë, siç demonstrojnë edhe shënimet lëvduese në kopertinë të librit të përkthimit të ri, “Muzgut të perëndive të stepës” (i cili u botua së pari në vitin 1978), ai përmendet rregullisht krahasuar me Kafkën dhe nderohet nga pëlqimet e “Financial Times” dhe “Wall Street Journal”. Është një kthesë e jashtëzakonshme.

Për këtë, një pjesë e meritës duhet t’i jepet David Bellos- it, përkthyesit të respektuar të Kadaresë, hyrjet prezantuese të të cilit paraqesin një sfond të vlefshëm informues për lexuesin, që nuk e njeh jetën e pasluftës të Bllokut të Lindjes në përgjithësi dhe të Shqipërisë në veçanti. Siç edhe vëren ai, Shqipëria kishte qenë, që nga viti 1949, “një varësi virtuale” e BRSS-së dhe kishte siguruar vend ankorimi për të vetmen bazë të nëndetëseve sovjetike në Mesdhe.

Në fund të viteve 1950, sidoqoftë, Hoxha ishte alarmuar gjithnjë e më shumë nga liberalizimi i dukshëm i shoqërisë sovjetike nga Nikita Hrushovi dhe tensioni ndërmjet Moskës dhe Tiranës ishte rritur.

Prandaj, “Muzgu i perëndive të stepës” është pasqyrim i një kulture të paranojës dhe dyshimit, në të cilën kushdo që kryente një lëvizje të gabuar ose pëshpëriste diçka që mund të konsiderohej subversive, mund të priste të kishte pasoja ndëshkimore.

Në qendër të tij është nderimi me Çmimin Nobel për Letërsinë, në vitin 1958, i Boris Pasternakut, gjë që në Bashkimin Sovjetik shkaktoi një trazirë të fuqishme. Lexuesi i interesuar për të mësuar më shumë për këtë mund të kërkojë librin “The Zhivago Affair”, shkruar nga Peter Finn dhe Petra Couvee, i botuar më herët gjatë këtij viti. Rrëfimi i Kadaresë për këtë është si personal, ashtu edhe i krijuar dhe shumë lehtë i fiksionalizuar. Narratori i tij është një shkrimtar i ri shqiptar, student i letërsisë në Institutin Gorki, i cili u krijua për të prodhuar një kuadër shkrimtaresh që do t’i thurte lavde realizmit socialist. Duhet ta pranojmë se nuk është një nga leximet më të lehta dhe duhet ta ndjekësh për të mos humbur një numër të madh personazhesh, shumica e të cilëve janë persona realë. Por avantazhi është, sidoqoftë, portretizimi i Moskës në një kohë kur lexuesit e kësaj ane të fushës së betejës ideologjike ishin më të interesuar për “From Russia With Love” dhe “Dr No”, sesa për ndonjë gjë që shfaqej në lindje.

Ashtu si Kadare vetë, narratori rastësisht ndesh në disa faqe të “Doktor Zhivagos”. Më vonë, pasi Pasternakut i është dhënë Çmimi Nobel, ai ia përmend këtë një shoku, i cili i thotë: “Mos i thuaj asnjë fjalë njeriu. Mund të futesh në telashe serioze për asgjë”. Në Institut, narratori ndeshet me shkrimtarë të tjerë nga satelitë të BRSS-së, të cilët kanë braktisur gjuhën e vet, për të shkruar sipas një “recete” marksiste-leniniste sovjetike. Ky nuk është një kurs që ai dëshiron ta ndjekë. Për të, kultura dhe mitet, gjuha dhe historia e vendit të vet janë intrinsike për artin e tij dhe pjesë të këtij romani i kushtohen parafrazimit të baladave të ngjashme me ato të mitologjisë greke.

Megjithëse magjepsëse siç janë, mbi to bie hija e fushatës kundër Pasternakut, e cila u udhëhoq nga transmetimi ndërgjegjshmërisht hakmarrës-ndëshkimor dhe helmues, shenja dalluese e regjimeve të tilla. “Një e gjashta e dheut ndodhet nën sharje”, shkruan Kadare. Ndëshkimi i Pasternakut erdhi nga çdo qoshk, përfshirë thuajse të gjithë kolegët e tij shkrimtarë. Narratori sa ç’ka rënë në dashuri, po aq përjeton një torturë. Si Hoxha, ai është zhgënjyer nga Bashkimi Sovjetik, por për arsye krejt të ndryshme. Ai duhet të kthehet në shtëpi në Shqipëri, pavarësisht nga ç’pret të gjejë atje. Ishte një rrugë që vetë Kadare zgjodhi ta ndiqte, ku ngadhënjeu patriotizmi i tij i brendshëm, i lindur, ndaj tundimit për të qëndruar në ekzil. A ka pasur ndonjëherë ndonjë shkrimtar të ngecur më ngushtë ndërmjet Skilës e Karibdës?

Alan Taylor
HERALDSCOTLAND

[Do Not Tread On]

Darka e gabuar - Ismail Kadare
(fragment nga romani)

[...]
Ja ç’kishte ndodhur. Atë pasdite të paharrueshme, kur tanket dhe autoblindat, pas shkarrangjitjes rënkuese hynë në qytet, prej njërës autoblindë, atje te sheshi i Bashkisë, kishte dalë komandanti i divizionit gjerman, koloneli Fritz von Schwabe, mbajtës i Kryqit të Hekurt.
Pa çmpirë ende këmbët, në kohën që shoqëruesit e tij prisnin urdhrat e para, ai ia nguli vështrimin pamjes në një mënyrë, që i habiti të tjerët. E si të mos mjaftonte kjo, po aq mungues, si të fliste me vete, shqiptoi fjalët: “Gjirokastër... kam një mik këtu...”
Shoqëruesit kujtuan se po bënte mahi, çka ishte dhe s’ishte e besueshme, pas një dite aq të gjatë e plot të papritura. Por koloneli vazhdoi me të njëjtin zë: një mik të madh, një shok universiteti... më të ngushtin e miqve... vëlla e shkuar vëllait...
Shoqëruesit pritën që, më në fund, t’ia shkrepte gazit, siç bëhet pas mahive të tilla e, pasi të thoshte “bëra shaka”, të shpjegonte shkakun e mahisë.
Asgjë e tillë s’ndodhi. Përkundrazi, duke vështruar shoqëruesit me ca sy të menduar, që nuk ia kishin parë kurrë, ai tha emrin e mikut, fakultetin ku kishin qenë bashkë në Mùnchen dhe adresën vendase të tij: Doktor Gurameto i madh, alias grosse doktor Gurameto, Rruga Varosh, 22, Gjirokastër. Albanien.
Pa e marrë veten nga kjo, shoqëruesit dëgjuan urdhrin e komandantit që të gjendej e të sillej menjëherë përpara tij shqiptari i çuditshëm. Katër ushtarë, hipur në dy trirrotësha, me mitraloza në duar dhe me adresën e të kërkuarit, u nisën me rrapëllimë të gjenin njeriun.
Ngaqë banorët ende nuk kishin dalë nga strehimet, askush nuk e pa atë që ndodhi, mbërritjen e ushtarëve te porta e doktor Gurametos, trokitjen, marrjen e tij me vete.
Te sheshi i Bashkisë, ndonëse i kishin besuar më në fund fjalët e kolonelit, kur vunë re nervozizmin me të cilin ai priste mikun e shpallur, shoqëruesve, kushedi pse, iu ngjall përsëri një fije dyshimi. Ishte vërtet mik i madh, vëlla e stërvëlla apo dikush që kërkohej për t’u dënuar? Pa e vrarë mendjen më tej, me njëfarë kureshtie, tani po prisnin nëse doktorit të famshëm do t’i jepej ndonjë medalje e lartë apo do të pushkatohej për ç’kushedi krim.
Trirrotëshat mbërrinë njëri pas tjetrit, me të njëjtën rrapëllimë të padëgjuar, por që tani nuk habiste kurrkënd, ngaqë mbërritja e doktorit enigmatik s’mund të mendohej veçse e tillë.
S’dukej të ishte fjala as për medalje e as për dënim. Ishte tjetër gjë ajo që pikërisht ishte dukur e pabesueshme, sentimentale, si nga shekulli i kaluar, më thellë, si nga koha e kalorësisë.
Në krye doktori u duk se shtangu, thua se nuk e njohu shokun e shkollës (kalimi i viteve, uniforma ushtarake e sidomos dy gjurmë plagësh mbi fytyrë, kishin qenë ndoshta shkaku i mosnjohjes), por pastaj çdo gjë shkoi siç duhej.
Përqafimet e natyrisht mallëngjimi dhe lotët ishin të tillë, saqë fije të tjera hamendjesh nisën të valaviteshin e sakaq të treteshin aty për aty... A ishte vizituar koloneli te mjeku kohët e fundit?.. Nga ana tjetër... një përdëllim i tillë... kaq... O, jo, jo... nuk mund të ishte kjo... As njëri e as tjetri s’dukeshin të atillë... Një diçka tjetër ishte megjithatë... Koloneli von Schwabe, ndonëse i ri e me gradë të paktë, kishte lidhje të forta atje në Berlin, në qendrën e Rajhut... Ai mund të dinte gjëra që s’i dinte kush... Ai mund të dinte, për shembull, se ky doktor shqiptar mund të emërohej befas... guvernator i Shqipërisë.
Ndërkaq, mallëngjimi vazhdonte. Gjetja e vëllait të humbur, si ato që tregoheshin në baladat e vjetra, nuk do të ishte më prekëse. Koloneli, si të ishte në mendjen e tyre, po i thoshte diçka të ngjashme doktorit.
Nibelungen, he? Kodi Lek Dukaxhin, he? Të kujtohet ç’më thoshe te “Taverna e vejushës Marthe”? Besa shqiptare, mikpritja.
Më kujtohet, si s’më kujtohet?, përgjigjej doktor Gurametoja i madh.
Ishte i mallëngjyer pa dyshim edhe ai, por një hije e pashpjegueshme i kalonte herë pas here në sy.
Fytyra e kolonelit, gjithashtu, herë pas here ngurosej.
Kaq shumë e ëndërroja këtë takim, thoshte mendueshëm. Kur qëllonte që dikujt i tregoja për ty dhe për Shqipërinë, siç e kisha lexuar te Karl Maye dhe siç ma kishe thënë ti, më merrnin ndoshta për të marrë... Sepse ata nuk e dinin lidhjen time me ty... Nuk e dinin se, kur kujtoja se po jepja shpirt, ty të kisha ndër mend. Aq shumë të kisha ndër mend, saqë befas m’u duk se jo mjeku ynë ushtarak, por ishte ti që po më operoje... Të kujtohet kur më kishe thënë se kishe parë njëherë një ëndërr të frikshme, ku të dukej se po operoje vetveten?.. Ja, ashtu m’u duk... Po më operoje ti... pavarësisht se veglat i kishte ndër duar tjetërkush... Pra, ti më shpëtove... më ngjalle, më thirre, më ktheve nga vdekja.
Në çast e preu të folurën dhe vuri dorën te balli, aty ku kishte njërën nga shenjat e plagëve. Kur nisi të fliste prapë, zërin e kishte të ngadaltë, gati-gati të pikëlluar.
Kështu pra... kur mora urdhrin... kur më thanë: merr divizionin e tankeve dhe shko të pushtosh Shqipërinë... mendimi i parë ishte për ty. Ishte fjala jo ta pushtoja, por ta shpëtoja Shqipërinë, ta bashkoja me Rajhun e përjetshëm dhe, natyrisht e në radhë të parë, të të gjeja ty, vëllain tim... Dhe kështu u nisa hareshëm në vendin e Besës, siç më kishe thënë ti...
Ai prapë pushoi së foluri, këtë herë për një kohë të gjatë.
Në qytetin tënd, doktor Gurameto, më qëlluan.
Zëri i tij ishte tani i ngjirur dhe fytyra i nxinte.
Shoqëruesit ndiqnin të zymtë të folurën e kolonelit. I ngrirë, pa thënë asgjë, dëgjonte doktor Gurametoja i madh.
Më goditën pabesisht... Kur pararoja, me shpirt ndër dhëmbë, arriti të jepte lajmin: na goditën! mendimi im i parë ishte prapë për ty. Për fajin tim, ngaqë të besova ty, i shtyrë nga mallëngjimi, mendjelehtësisht i kisha nisur drejt vdekjes. Nuk e fsheh, me pezëm të tmerrshëm thirra: Gurameto, tradhtar, ku e ke besën tënde shqiptare, ku?!
Ja ku doli, gati sa nuk thirrën me zë shoqëruesit e kolonelit... Kishte dalë atje, ku ata kishin dyshuar. Doktor Gurametoja i madh ishte i humbur.
Ai vetë rrinte shtang, pa u përgjigjur. Zëri i kolonelit sa vente bëhej më i mbytur. Të dërgova lajm. Mijëra fletushka të hodha me avion. Po vij si mik. A pret miq, o i zoti i shtëpisë? Pastaj, si përgjigje, u duk pararoja që po kthehej me shpirt ndër dhëmbë. Kur pashë ushtarët e mi, me kokat që u vareshin anash motoçiletave, nuk e fsheh, më erdhi të ulërija. Ku janë fjalët që kemi folur te “Taverna e vejushës Marthe”, ku është besa jote, Gurameto? Përse nuk flet?
Doktori, më në fund, arriti të fliste:
S’të godita unë, Fritz.
Ah, ashtu?! S’më godite ti? Aq më keq. Vendi yt më goditi.
Unë përgjigjem për portën time, jo për atë të shtetit.
Është njëlloj.
S’është njëlloj. Unë s’jam Shqipëria, ashtu si ti s’je Gjermania, Fritz.
Ah, ashtu?
Ne jemi tjetër gjë.
Koloneli uli sytë dhe qëndroi një grimë kohë mendueshëm.
Tjetër gjë, murmuriti. Thënie e bukur. Ti je i çuditshëm, Gurameto. Kështu ke qenë përherë, i veçantë. Ti je Mbinjeri, apo jo? Domethënë, ti s’je i kësaj bote.
As ti, Fritz.
Do të thuash, ndaj s’merremi vesh me të tjerët?
Ndoshta. Unë kam mbetur ai që isha.
E unë jo? Ti mendon se uniforma që mbaj, plagët që kam marrë, lufta, Kryqi i Hekurt më kanë ndryshuar? Ja ku ta them, aspak.
Në qoftë ashtu, Fritz... Në qofsh ai që ke qenë, unë të ftoj për darkë në shtëpinë time, sipas kodit që kemi folur. Sonte.
Koloneli vuri dorën te balli, si ta kishin goditur. Vështrimin e kishte të akullt, thua se ai vështrim thoshte: të shkoj për darkë, në vendin ku më qëlluan pas krahësh?
Përpara se të përgjigjej e përqafoi Gurameton, por këtë herë ftohtësisht. Ky i fundit, duke e marrë atë përqafim si mospranim të ftesës, tendosi qafën. Përgjigja, për habi, ishte e kundërt.
Të jap fjalën se do të vij. Pastaj, duke ia afruar kryet te veshi, pëshpëriti: s’besoj se ke me më pre në besë.
Fjalët e fundit i tha gjysmë shqip e gjysmë në gjermanishte të vjetër.
Kur mbrëmja ra mbi qytet, doktor Gurametoja i madh ndjeu ta kaplonte një pikëllim i madh, i panjohur. Tek dëgjonte zhurmat e përgatitjes së darkës, që nga tremja e katit të dytë, vështronte portën e shtëpisë, ku i ftuari do të trokiste.

...

Ai erdhi përpiktas në orën që kishte premtuar, çuditërisht, pa zhurmë e rrapëllimë, si të kishte flatruar mbi qytet, për të mos e marrë vesh askush. Pikërisht kështu e kuptoi atë heshtim i zoti i shtëpisë, ndaj pyetja e parë që i bëri ishte nëse duhej të ulte perdet e të fikte gramafonin.
Për habinë e tij, tjetri u përgjigj: kurrsesi. Kur koloneli Fritz von Schwabe shkonte për darkë e sidomos në Shqipëri, le të ndizeshin llambat e të gjëmonte muzika, siç e kërkonin doket.
Ti më thirre për darkë, unë erdha!, tha me zë të bujshëm.
I qeshur e plor gjallëri ngjiti shkallët, ndjekur nga shoqëruesit, pas të cilëve vinte ushtari me një arkë me shampanjë. Ashtu hynë në sallonin e madh, i puthën dorën zonjës së shtëpisë dhe vajzës, pa harruar të përshëndesnin prerazi dhëndrin.
Zënia e vendeve në sallon, hapja e shampanjës dhe zgjedhja e muzikës për gramafon vazhdoi një copë herë. Njëfarë mpirjeje, e shkaktuar ndoshta nga ajo që asnjë shtëpi shqiptare ende nuk kishte pritur ushtarakë gjermanë, ashtu si këta të fundit s’kishin pasur të tillë rast, u kapërcye kur të ftuarit zunë vend në tryezën e darkës.
Qysh në krye u duk se ajo kishte marrë për mbarë. Hareshëm ngriheshin dollitë dhe zhurmëria e tryezës i shkonte shkumbëzimit të shampanjës, e kjo e fundit kryqëzimit të bisedave, që nuk kishin as vazhdimësinë e mërzitshme e as ndërprerjen e shthurur. Koloneli me të zotin e shtëpisë disa herë folën vesh më vesh, pa e fshehur se ngacmoheshin për kujtimet studenteske, të cilat kurrsesi nuk mund të përfytyroheshin pa emra pijesh e zonjushash, në kohën që zonja Gurameto, me sytë e saj të qeshur, jepte të kuptonte se nuk bezdisej aspak prej tyre.
O Zot, psherëtiu koloneli pas pak. Zëri nuk ishte aq i lartë, megjithatë një heshtje u krijua aty për aty. O Zot, tha prapë ai, kaq javë, kaq muaj kam ëndërruar të gjendem në një shtëpi të tillë...
Sytë iu mjegulluan prapë. Zëri iu zbut, ashtu si pasdite te sheshi i Bashkisë.
Kaq javë e kaq muaj, vazhdoi me zë të ulët, midis Europës së shkretuar, rrethuar nga morti e urrejtja, nuk ëndërroja veç një darkë të tillë... Gurameto, miku im, kur pak më parë të thashë se ditë të tëra mendjen e kisha tek ty, kjo t’u duk ndoshta e tepruar. Por më beso, kam qenë i sinqertë... Nga të gjitha shtëpitë e mundshme, ku ëndërroja të bujtja, në krejt këtë kontinent të trishtuar, e para e mbi të gjitha ishte shtëpia jote.
Të besoj, u përgjigj i qetë Gurametoja.
Të faleminderit, vëlla... Ishte dyfish joshëse.
Ngaqë ishte jotja dhe ngaqë ishte shqiptare. Ashtu siç ma ke thënë ti. Lek Dukaxhin... A më jep besën, o i zoti i shtëpisë! Formula madhështore. Gjithë kohën mendoja se, jo më kot, doket tona të lashta gjermanike ngjajnë me tuajat... Ato kode që bota i ka harruar, por që ne do t’i ringjallim... Këto thosha me vete, tek rrugëtoja mespërmes Europës së kallkanosur nga dimri... Të gjitha i kishim, të gjitha po i fitonim, veç diçka mungonte...
Një nga oficerët deshi të përfitonte nga heshtja, për të ngritur një dolli, por vështrimi i kolonelit e bëri ta linte gotën në vend.
E folura e tij sa vente e bëhej e vështirë.
Dhe, siç të thashë, kur mora urdhrin ta pushtoj... domethënë ta... bashkoj Shqipërinë, mendimi i parë ishte, do shkoj te vëllai i em. Do ta gjej kudo që të jetë. Dhe ja, erdha... por ti...
Ti...
Darkëtarët vështronin njëri-tjetrin, pastaj sytë e të zotit të shtëpisë, si të kërkonin ndihmë se si të shmangej kjo bisedë. Doktor Gurametoja ishte zymtuar përsëri.
Ti më godite, Gurameto... Pas krahësh, pabesisht.
Jo unë, tha dokori qetësisht.
E di. Por ti e di më mirë se unë se Lek Dukaxhin... se kodi juaj kërkon gjak për gjak... Gjak gjerman u derdh... gjaku nuk hup kurrë...
Me sy të mbyllur doktor Gurametoja priste vendimin.
Tetëdhjetë pengje do ta lajnë atë gjak... ndërsa ne hamë darkë, ata mblidhen... portë më portë...
Fytyra e të zotit të shtëpisë mbeti e ngurosur. Kishte dëgjuar diçka, por kishte kujtuar se urdhri do të sprapsej.
Të gjithë prisnin se ç’do të përgjigjej. Ndihej që diçka do të dilte nga ai gur. Të thoshte, për shembull, përse m’i thua mua këto? Ose: të thirra si mik, nderomë siç të nderoj. Ose thjesht të shqiptonte formulën e vjetër për druvezën e turpnueme. Pas së cilës, siç e kërkonte Kodi, të dilte në dritare për me lajmërue gjindjen se miku gjerman i kishte turpnue druvezën.
Doktor Gurametoja i madh nuk tha asgjë të tillë. Ajo që do të thoshte ishte tjetër gjë, këtë e ndiente, por edhe më e ndryshme ishte ajo që mendonte.
Në të vërtetë, s’ishte mendim. Ishte thjesht diçka e beftë, e pavend, shi në kohën që s’duhej, një ndërhyrje në trurin e tij, që ngjante se lidhej me ëndrrën e çuditshme, që ia kishte kujtuar koloneli disa orë më parë, te sheshi i Bashkisë. Vetëtimshëm, me qartësi verbuese, si asnjëherë tjetër e kujtoi ëndrrën kur, i shtrirë në tryezën e operacionit, befas kishte vënë re se mjeku që po e operonte ishte ai vetë. Ishte habitur disi, aq sa mund të habitej njeriu në ëndërr, madje, më fort se kjo i kishte bërë përshtypje shprehja e fytyrës së tjetrit. Prej saj nuk kuptohej nëse e kishte njohur a jo, madje, kishte patur dëshirën t’i thoshte: jam unë, a s’më njeh? Ndërkaq, kirurgu me thikat në duar e dha një shenjë njohjeje, por tepër të zbehtë, siç ndodh kur njeriu takon dikë të bezdisshëm, dhe ai prapë deshi t’i thoshte: kujdes, ki mëshirë, a nuk e sheh që jam unë, domethënë, ti vetë? Por mjeku kishte vënë maskën mbrojtëse ndërkaq, dhe tani atij i duhej të zbërthente shprehjen e maskës. Ajo ndryshonte. Herë i dukej se i jepte të kuptonte se, natyrisht, do të kishte mëshirë për të, si për të vetin, e herë e kundërta, për gjithkënd mund të kishte dhimbsuri, veç për të jo.
Deshi t’i thoshte: pse? Por narkoza nuk e linte. Shprehja e maskës sa vente bëhej më e rreptë. Tani që më re në dorë, do ta shohç ç’do të të punoj.
Dhe tortura vazhdonte. Bëra shaka, ti je unë, si mund të të bëj keq? E fill pas kësaj, idiot, si nuk e paske mësuar se armiku më i madh i njeriut është vetvetja? Si s’e ditke ti se nga tjetri ka gjasë të shpëtosh, por nga vetvetja kurrë? Dhe maska ishte përkulur mbi të për t’i ngulur thikën e parë, shi atëherë kur ai, nga klithma e vet, ishte zgjuar.
Në tryezën e darkës koloneli po i thoshte diçka, por zëri vinte si nga jashtë dhe ai s’ishte i sigurt se ia shkoqiste fjalët. Ti më ngjalle, Gurameto. Zëri ishte i ulët, fare i ulët: më ngjalle për të zezën tënde.
Natyrisht, për të zezën e vet ishte kjo që po ndodhte. Qysh tani, me siguri, anekënd qytetit po përgojohej si tradhtar. Dhe më pas, në ditët që do të vinin, në stinët, vitet, madje pas vdekjes, me siguri që ashtu do të përmendej.
Ai donte të klithte, si atëherë në shtratin studentesk në gjumë, për të shpëtuar nga ky makth. E hapi më në fund gojën, por në vend të klithmës, nxori vetëm dy fjalë, madje edhe ato qetësisht:
“Liroji pengjet, Fritz!”

* * *




Kopertina e romanit "Darka e Gabuar"

[sirena_adria]

Osmani e dekoron shkrimtarin Ismail Kadare me urdhrin “Hasan Prishtina”

Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani e ka dekoruar shkrimtarin Ismail Kadare me urdhrin “Hasan Prishtina”.

Osmani tha se me veprat shkrimtari Kadare ka mbrojtur e ka promovuar kulturën, traditat e gjuhën shqipe.

Ajo shtoi se Kadare ka qenë një gardian i së drejtës së popullit shqiptarë.

“Vepra e të cilët është një enciklopedi e jetës së shqiptarëve. Jam shumë i lumtur që jeni këtu kur Prishtina e jonë e dashur është veshur me petkun e librit. Prania juaja në panairin e librit është një mesazh i rëndësishëm”.

“Ju keni qenë vazhdimisht pikë referimi për shqiptarët. Nëpërmjet krijimtarisë suaj ju keni dhunën shembullin për shqiptarët. Ju e keni shpalosur artistikisht si rrallë kush historinë e tradita shqiptare. Ju e keni mbrojtur e keni promovuar kulturën shqiptare, si dhe keni qenë një gardian i së drejtës së popullit shqiptarë”, tha Osmani.

Shkrimtari Kadare tha se për të nuk ka nderim më të madh se dekorata që morri nga Osmani.

“Së pari ju falënderoj, jam shumë i prekur që të jem afër jush për këtë nderim kaq të madh. Është një fat i radhë që një popull të nderoj dhe të të quaj bashkë mbrojtës të të drejtave te tij”, tha Kadare.


Lajme.al

https://www.lajme.al/osmani-e-dekoro...san-prishtina/

[sirena_adria]

ISMAIL KADARE – NJË RRËFIM PËR SEKRETET E ROMANEVE DHE ÇMIMIN E FUNDIT

2019


Shqipëria, një vend i vogël në Gadishullin Ballkanik, ra në komunizëm pas përfundimit të Luftës Botërore. Për dekada, ajo që njerëzit thonin dhe shkruanin u censurua rreptësisht në Shqipërinë komuniste.

Ismail Kadare, shkrimtari 83-vjeçar shqiptar ishte adoleshent kur iu fut rrugës së letërsisë duke kopjuar me dorë Makbethin e Shekspirit dhe bëri emër si një romancier në moshë 27 vjeçare me romanin e tij të parë “Gjenerali i ushtrisë së vdekur (1963)”.

Kadare kërkoi politik në Francë në 1990 dhe vazhdon të shkruajë atje që atëherë. “Bota ende nuk e kupton sa tragjike është të jetosh në një vend që nuk e do letërsinë. Letërsia është gjëja më e çmuar në jetë, ” shkruan Kadare në një intervistë të dërguar me email.

Besoj se ju keni mësuar pak për shkrimtaren korean Pak Kyongni pasi jeni njoftuar për çmimin. Ç’mendim keni për të?

Kam dëgjuar fjalë shumë të mira për shkrimtaren Pak Kyongni dhe më duket një fakt shumë i bukur, që ky çmim mban emrin e saj. Gjithashtu, është një gëzim për mua që këtë çmim e ka marrë para meje një shkrimtar që e çmoj shumë si Amos Oz, një nga miqtë e mi më të mirë. Letërsia është e tillë, ka në thelbin e saj globalizmin. Ne jetojmë në një shtëpi të madhe, që quhet tokë, glob tokësor. Në thelbin e saj, është universale, e përjetshme, e pamoshë, e pa vend, në kuptim e pa caktuar në një vend. Ndjehem i nderuar që e kam fituar këtë çmim në Korenë e Jugut.

Në 1970, Parisin e përshkroi një stuhi letrare, botimi i “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”. Një libër i cili ju ka dhënë një emër të madh në botën letrare. Si lindi ky roman?

Ka filluar si një tregim i shkurtër, mbresë. Por është e bukur si fakt që të jep jeta ndonjëherë. Jeta shpesh nuk te jep fakte të bukura, por i krijon shkrimtari. Në këtë rast është një dhuratë, një ngjarje e pazakonshme që ka brenda diçka që kapërcen vetveten. Një mision i çuditshëm, që ndodh në botë shumë rrallë, që ndodh midis dy vendeve shumë rrallë. Dhe që ndodhte në Shqipëri në një atmosferë jo të përshtatshmë për të. Do me thënë, vinë përfaqësues të një ushtrie që ende quhej e NATO-s, armiqësore për ne, për të kryer një mision njerëzor, të cilin Shqipëria komuniste dhe nuk e kuptonte mirë.

Shqipëria s’ishte mësuar me mallëngjimet e vjetra, të kaluara, të stërkaluara, të harruara, të paharruara, të fajit, të jofajit. Pra ishtë një subjekt, një ngjarje që të jepte liri. Por liria në këtë rast, dhe befasia, janë të përshtatshme për letërsinë por janë të rrezikshme në një vend ku liria nuk çmohet, në një vend ku liria, përkundrazi, të kall frikën. Kjo është. Kjo kundërthenie, bëri që unë t’i kthehesha shumë herë kësaj teme, sepse sapo e shkrova, m’u duk se ishte më e thellë, gjithmonë se ç’mendova në fillim, më e thellë, më e ngatërruar, më problematike. Nisi si tregim, pastaj u pasurua si novelë, u botua në shtyp, pastaj u kritikua.

Ky është romani më i njohur në botë i juaj, por sipas mendimi tuaj nuk është romani më i mirë, apo jo?

Unë mendoj që nuk është romani im më i mirë, por më i njohuri, vërtet pasi unë kam qenë shumë i ri kur e kam shkruar, njëzet e pesë vjeç, shkrimtar i ri në një vend, domethënë, në një rend shoqëror të mjerë, të trishtueshëm, jashtëzakonisht armiqësor për letërsinë, për një talent. Dhe në fillim, sigurisht unë s’krijova… një temë e tillë s’të krijonte asnjë afërsi me shoqërinë socialiste, me shtetin, me klimën, gjithçka ishte e kundërt me atë që neve e kishim bazuar artin tonë, letërsinë tonë të realizmit socialist.

Bazohej në një gjë shkretanë, një gjë jashtëzakonisht e trishtueshme për artin. Gëzimi, optimizmi, qielli ishte blu, që shndriste. Kurse ky ishte një roman me baltë, shi dhe vdekje. Ishte i mbarë si letërsi por krejtësisht i mbrapshtë për vendin ku jetoja.

Në romanin tjetër tuaj, “Pallati i Ëndrrave”, ju iu afruat shumë afër rrezikut, duke jetuar në një vend diktatorial si Shqipëria, ku pavarësisht nga alegoria, ishte e qartë që ju i bënit autopsi vendit ku jetonit?

Unë nuk u nisa me këtë qëllim, si të thuash që, po ia hedh regjimit me një temë jo të përshtatshme për të. Në letërsi, zakonisht, shkrimtarët seriozë, nuk nisen nga dikanëri të tilla. Vetvetiu tema e tillë, e shtypjes së njeriut, është e natyrshme, dhe meritat e tij, ose mosmerita e tij, është që ta vërë re këtë gjë ose të mos e vërë re këtë gjë.

Cilët shkrimtarë ju pëlqejnë dhe cilat vepra konkretisht?

Mua më ka pëlqyer letërsia dramatike, për arsye që mund t’i duken një lexuesi, një kritiku, një studiuesi, një akademiku, mund t’i duken mjaft banale. Është njëlloj si të habitesh pse fëmijëve iu pëlqejnë tmerret ndonjëherë. Fëmija sa është natyrë e padjallëzuar, e pastër, aq më shumë do të shikojë tmerrë të frikshme, të kundërta. Dhë unë kur isha fëmijë, më tërhiqnin shumë fantazmat, dhe pak a shumë, shtëpia ku banoja ishte e tillë – në Gjirokastër – që ma nxiste këtë përfytyrim. Ma nxiste përfytyrimin e frikshëm.

Këtë çudi ma ma nxiti edhe një shkrimtar që unë s’kuptoja çfarë ishte dhe ai quhej Shekspir, nga Anglia, i përkthyer, dhe u mahnita, se libri quhej “Makbeth”. Sigurisht e shfletova në fillim, pastaj e shfletova me kujdes, e lexova një më një, nuk kuptova thelbin e tij, s’mund ta kuptoja se ishte vepër shumë e thellë. Por ama u kënaqa shumë që atje kishte magjistrica, fantazma, që uleshin në tryezë, që vinin iknin. Më pëlqente çdo gjë e këtij libri dhe m’i errësoi të gjithë librat e tjerë. Shekspiri më errësoi çdo letërsi tjetër, edhe atë greke. Shekspiri ishte kaq i ashpër dhe dramatik, impresionant.

Homeri më pëlqente, por, normalisht, ashtu si edhe të tjerëve. Kjo ishte diçka e mirë se më mbajti në ekuilibër, që të mos degradonte fantazia ime vetëm për tmerre. Për çudi, ai që më ekuilibroi vërtetë ishte Servantesi me “Don Kishotin”. Nëse në veprën time ndjehet humori, këtë e kam nga Don Kishoti.

Cila është këshilla që mund t’u jepni shkrimtarëve të rinj kudo në botë?

Botimi i hershëm mund të jetë mbase edhe fatal. Për fat të keq, që më vonë m’u shndërrua në mbarësi, emri im doli në shtyp si shkrimtar, shumë përpara se të isha shkrimtar. Më doli në mënyrë qesharake, në një përgjigje të gazetës “Letrari i ri”, te rubrika “Posta e redaksisë”. Përgjigjja ishte tallëse për mua: “Ismail Halit Kadare.

Lexuam vjershat tuaja, por ato, të mos ju vijë keq, që po jua themi, por janë shkruar në një gjuhë që letërsia nuk i pranon fare.” Kishin botuar dhe strofën time të parë. Unë që as doja t’ia dija se çfarë më shkruanin, por isha i mrekulluar nga emri im i shtypur për herë të parë në gazetë. Mendoj se ashtu si pija u ndalohet adoleshentëve, mund t’u ndalohet edhe të botojnë herët.

Çfarë do donit t’i thonit lexuesit tuaj korean?

Lexuesit koreanë dua t’i shpreh mirënjohjen, sepse ka treguar interesim për veprën time, po ashtu edhe përkthysve dhe botuesve koreanë që kanë sjellë në këtë vend të largët mbi dhjetë libra të mi.


/ Gazeta Shqip / Insajderi.com

https://insajderi.com/ismail-kadare-...imin-e-fundit/

[sirena_adria]

Corriere della Sera/ Ismail Kadare: Fuqia e informacionit sot po rikthen një tjetër totalitarizëm, atë mbi kulturën

Shkrimtari Ismail Kadare rikthehet në libraritë italiane me një roman të shkruar rreth 40 vjet më parë. “Pallati i ëndrrave” ruan gjithë fuqinë dhe freskinë distopike të së tashmes.

Në një intervistë për “La Lettura” të Corriere della Sera, shkrimtari flet për kohën kur u shkruajt romani, marrëdhënien me Enver Hoxhën, arratinë në Francë e deri për teknologjinë dhe frikën se mos kjo e fundit po na kontrollon mendjen.

I nderuar zoti Kadare, fillimisht ju falenderoj shumë që pranuat këtë intervistë. Kjo intervistë po bëhet me rastin e botimit në Itali të veprës suaj “Pallati i ëndrrave”, botuar në Shqipëri në vitin 1981. Cili është këndvështrimi juaj aktual ndaj një libri që keni shkruar më shumë se 40 vjet më parë?

Është një libër i shkruar për atë kohë. Shqipëria ishte një vend totalitar dhe si shkrimtar ndjeja që përmasa e komunizmit dhe pushteti i tij mbi individin po bëhej absolut. E gjithë ajo atmosferë që përshkruhet në këtë vepër nuk ndryshon shumë nga totalitarizmi shtypës i Shqipërisë së Enver Hoxhës në atë periudhë. Në kokën time, gjithë ajo zymtësi që kam mundur të shpreh ishte e vërtetë, e sot kjo më gëzon që kam mundur ta shpreh. Letërsia të jep mundësinë e jetës dhe në kushte të tilla. Ky ishte fati im, jeta me letërsinë.
Në kohën kur u shkrua ishte absolutisht aktual. Por edhe tani është aktual, por me kalimin e 40 viteve asgjë nuk ka humbur nga kualitetet e tij. Unë me gëzim i rishfaq edhe njëherë ato mendime për publikun e sotëm.

E bën aktual fryma kritike, mohuese që ka pasur që në atë kohë, ka qenë shumë e ashpër. Më gëzon fakti që kam pasur një mendim aq radikal për kohën. Kjo ashpërsi nuk ka rënë me kalimin e kohës. Ndaj librit në ato vite pati presione, ndalime, kritika. Për herë të parë pas daljes së këtij romani mendova se do të më arrestonin, pasi fryma anti-sistem në të ishte e dukshme.

Dhe cili është këndvështrimi juaj ndaj njeriut dhe shkrimtarit Ismail Kadare të vitit 1981? Mendoni se keni ndryshuar shumë? Dhe nëse po, si?

Nuk mendoj se kam ndryshuar. Ne letërsi gjërat ndryshojnë shumë ngadalë, në mendjen e shkrimtarit gjithashtu, e kjo është diçka pozitive.
Në vitin 1981 pikëpamjet e mia mbi totalitarizmin, kërkonin të konfiguronin një Shqipëri evropiane ashtu siç ishin rrënjët e saj. E kam mbrojtur këtë pikëpamje me veprat e mia, në mënyrë të natyrshme, duke besuar në një përkatësi të hershme evropiane të këtij populli që jetoi një nga sistemet më të egra komuniste. Gjithë vepra ime përpiqet të orientojë lexuesin drejt një zgjimi të brendshëm, por dhe aq të bukur që letërsia mund ta japë, dhe pse në ato vite dukej e pamundur.

Për një person si unë, që sot lexon për herë të parë veprën “Pallati i ëndrrave”, ky roman është befasues sepse është shumë aktual. Mendonit se po shkruanit mbi të gjitha një alegori të regjimit komunist shqiptar? Apo ishit në dijeni, tashmë që në atë kohë, për shtrirjen universale dhe të përjetshme të romanit?

Shkrimtari e ndjen me intuitë për gjërat që shkruan e jeton, se duke qenë të kohës ato janë njëkohësisht të përjetshme. Për fat të mirë kjo temë që zhvillohet në këtë roman është e përjetshme.
Vepra është një satirë e totalitarizmit, që kalon kufijtë lokalë e kombëtarë. Thagma e këtij romani është shkruar te një nga novelat që kam shkruar paralelisht në atë kohë. Ndoshta te “Qorrfermani” kam idenë e një personazhi që të çon tek ëndrra. Më vonë, ky mendim do të fekste tek unë kur dëgjova mbi disa vjedhje në Tiranë. Vjedhje të çuditshme, groteske, në plan të parë, por që zgjuan tek unë projektimin e skëterrës. Kishte kohë që më joshte projektimi i një skëterre. E kam treguar këtë e në librin “Kohë për rrëfim”, një bisedë me një studiuese shqiptare ku them se “E dija që ishte e vështirë, për të mos thënë e pamundur, të shkruaja një vepër të tillë. Vetëm pasi shkrova dy kapitujt e parë të veprës, ndjeva se po realizoja atë që më ishte dukur e pamundur: skëterrën. Ishte një lloj mbretërie e vdekjes ku, në mos ne vetë, ishte gjumi dhe ëndrrat tona, një pjesë e jetës sonë që gjendej matanë, ndërkohë që ne ishim këtej.
Romani pasqyron tensionin midis etnicitetit kombëtar dhe atij perandorak për një individ e dinasti, fati i të cilëve është i lidhur njëkohësisht me politikën kombëtare e atë ndërkombëtare. Isha i vetëdijshëm për fatalitetin që mund të më sillte ky libër, por aq i bindur në fuqinë universale të kësaj teme.

A është fuqia e ëndrrave në roman e ngjashme me fuqinë e informacionit në botën e sotme?

Imazhet e fuqishme dhe logjika gati surreale e bënin personazhin e këtij romani Mark Alemin shpesh të pafuqishëm përballë fuqisë së ëndrrave.
Bota njerëzore ka aftësinë të përshkruajë e përsërisë veten në shumë forma, të gjejë mënyra për t’i mbijetuar pengesave. Alegoria e “Pallatit të Ëndrrave” në kontekstet e reja kulturore, shoqërore, apo një bote e cila tashmë po përballet me konflikte të reja më ashpra siç janë dy vatrat e luftërave të reja, që po sjellin një kërcënim për stabilitetin, rikthen vëmendjen tek nevoja e urtësisë njerëzore.
Fuqia e informacionit në kohët e sotme po rikthen një tjetër totalitarizëm, atë mbi kulturën. Ruajtja e kulturës në këto ujëra të fuqishme të informacionit është detyrë e njerëzve të shkrimit.

Çfarë mendoni për përpjekjet e teknologjisë, e cila po funksionon (punon) kudo në botën bashkëkohore, nga Kina në Silicon Valley, dhe po bëhen përpjekje të digjitalizohet gjithçka, dhe si rrjedhojë ndoshta një ditë a do të mund të arrihet deri aty sa të kontrollohet mendimi njerëzor?

Kjo është një përpjekje e pamundur.

Çfarë roli luajti vepra “Pallati i Ëndrrave” në lidhje me situatën tuaj në Shqipëri edhe në lidhje me vendimin që ju morët për të jetuar në Paris?

Ky roman më solli shumë telashe dhe pse isha mësuar me telashe. Zakonisht botimi i veprave të mia shoqërohej gjithnjë me kritika në shtyp, mbledhje në Lidhjen e Shkrimtarëve. Kudo në Tiranë flitej se “është ndaluar libri i Kadaresë dhe pritet dënimi”. Botimi i veprave të mia në Francë ka luajtur një rol të jashtëzakonshëm në lidhje me situatën në të cilën unë si shkrimtar ndodhesha në Shqipëri. Franca, lexuesi perëndimor ka luajtur një rol në shpëtimin e situatës sime. Më vonë në Kafe Rostand në Paris kam takuar një gazetare franceze e cila më ka treguar se ka shkuar në ambasadën tonë dhe ka pyetur mbi gjendjen time. Erdhën shumë informacione nga Perëndimi, që shtypi i huaj interesohet për Kadarenë dhe kjo e trembi Enver Hoxhën. Në këtë rast veproi mekanizmi i mbrojtjes perëndimore. Ka qenë periudha më e zezë në jetën time.
Largimi im drejt Francës duke ikur përgjithmonë nga vendi im erdhi në rrethana kur kuptova se kjo ishte mënyra e vetme për të ndryshuar kursin e regjimit në Shqipëri. Udhëheqësi komunist i asaj kohe duket se nuk do ta bënte një veprim të tillë. Ika kur mendova se ky veprim do të luante një rol për rënien e komunizmit në vend.

Keni lindur në të njëjtin qytet, Gjirokastër, me diktatorin Enver Hoxha. Cila ka qenë marrëdhënia juaj me të?

Nuk kam pasur asnjë marrëdhënie personale me të. Ne kemi qenë komshinj, në lagjen më të vjetër e më të madhe të Gjirokastrës, te rrugica që unë i kam ringjallur emrin e çuditshëm “Sokaku i të marrëve”. Në Gjirokastër Enver Hoxha nuk njihej shumë gjatë luftës, pasi shtëpitë gjirokastrite kishin shumë identitet të fortë dhe nuk lejonin spikatjen e identiteteve të zbehta. Mendimi im i gjithëkohshëm për Enver Hoxhën ka qenë jo pozitiv. Nuk gjendet në veprën time askund ndonjë përshkrim ku të theksohet admirimi për të. Kjo shpaloset qartë, sidomos, te “Dimri i vetmisë së madhe”, ku ai përshkruhet gjerësisht në biseda me të tjerët dhe s’ka ndonjë ndryshim midis tij dhe galerisë së personazheve krejtësisht negative të atij që quhej blloku komunist.

Në moshën 11-vjeçare ju kopjuat me dorë të gjithë Makbethin. Pse Shekspiri ishte kaq i rëndësishëm për ju?

Tragjedia e Shekspirit pushtoi mendjen time që kur isha ende fëmijë. Makbethi shfaqi para meje botën e letërsisë. U dhashë pas kësaj magjepsjeje siç i jepesh një feje. Me mendimin se po ta kopjoje librin bëhet yti, pra bëheshe autor, e kopjova të gjithin me dorë me një laps e një letër. Ky ishte një koncept i çuditshëm që nuk e di se nga më lindi dhe nuk arrij ta shpjegoj dot, por një ide e tillë më vazhdoi për një kohë shumë të gjatë, duke menduar se përderisa unë kopjoja një libër, isha njëkohësisht dhe pjesëmarrës në krijimin e tij. Kështu, pasi kopjova një pjesë të Makbethit, jetoja vetëm me të.
Shekspiri ka qenë gjithnjë i rëndësishëm në veprën time e vijon të jetë si një mjeshtër që të udhëheq drejt portave të letërsisë së madhe.

Ndryshe nga shkrimtarët e tjerë të mëdhenj të mërguar, si Conrad, Nabokov apo Kundera, ju nuk e keni braktisur kurrë gjuhën tuaj origjinale, shqipen. Përse?

Mendoja se mund ti jepja më shumë artit tim me këtë gjuhë. Gjuha shqipe më ka dhënë gjithë hapësirën për të shprehur përmes saj përfytyrimet e mia. Nuk kam ndjerë asnjëherë pengesë në artin tim nga kjo gjuhë, por jam magjepsur vazhdimisht pas bukurisë së saj.


Javanews.al

https://javanews.al/corriere-della-s...-mbi-kulturen/