Ismail Kadare

[javan]

"Tre mijë vjet...Akoma zjarret e Trojes
si floknaje e kuqe më rrinë në sy.
Po më i tmerrshëm se zjarret, kumet e vomet
ishte fundi fare,
kur u bë qetesi.

Troje e braktisur.
Gërmadhë
Hi i ftohtë
dhe poshtë ne të vdekurit shtrirë rresht.
Dhe papritur, në muzg sipër tokës se mardhur
u ndje diçka që atë çante përmes.

Ç'ishte kjo gërvimë kështu, kjo jehonë?
Vumë veshin. Kuptuam, grekët e ligj
përmbi qëndrën e qytetit me parmëndë lëronin
për të thënë se Troja përjetë vdiq."

... ... ...

[[Perla]]

"E penguara, requiem për Linda B", romani i ri i Ismail Kadaresë i kushtohet vajzave shqiptare të internuara. Kështu e përmblodhi përsëri homazhin me pak fjalë shkrimtari gjatë prezantimit të djeshëm të veprës së tij komplete. Në këtë mënyrë ai përgënjeshtroi lajmin e dhënë në disa të përditshme se ky roman i kushtohet Drita Çomos, vajzës së Liri Belishovës. "Libri flet për një njeri të penguar. Zakonisht në traditën e letërsisë botërore pengesën e krijon fati, këtu është përshkruar një pengesë e një tipi të ri më të vonshëm se fati, pengesa e shtetit. I kushtohet të gjithë vajzave shqiptare që kanë pësuar internimin dhe jo një emri, apo një tjetri. Vajzat shqiptare kanë thithur brengën shqiptare", - pohoi Kadare. Përmbledhja me 20 vëllime e krijimtarisë së Kadaresë është përgatitur dhe botuar nga shtëpia botuese "Onufri". Një letërsi e shkruar në harkun kohor të gjysmë shekulli.


Tek të rejat e "Veprës së Plotë" janë futur romani "Aksidenti" botuar së pari në frëngjisht dhe eksperimenti letrar, siç e quan autori, "Sorkadhet e trembura" një rrëfim për skenar filmi artistik.

Shekulli

[trysil]

Shqipëri e sertë
Borë e shi medet
Treqind beteja
Katërqind vjet...

ps
_____
Këto vargje të Kadaresë i kam lexuar, ka më shumë se 30 vjet, në një nga numrat e revistës "Nëntori" Është me sa më kujtohet sall një fragment poezie.

E, si mund të thuhet më shumë në vetëm katër vargje?!

[shigjeta]

Tunelet

Metro Arbatskaja.
Një linjë ikte djathtas,
Tjetra majtas vinte.
Lamtumirë, thamë ne.
Konduktorët flamurthët ngritën
Dhe si gojë të zeza të Harrimit
Tunelet e zeza na gëlltitën.

Moskë, 1958

[shigjeta]

Përcjellje vargjeve

U nisët,
Rruga është e gjatë.
Në të ka dhe diell, dhe ujq, dhe natë.
Shkëlqejnë vetëtima të rreme lavdie,
çakejtë ulërijnë nëpër korije,
E gjatë udha, shum' e gjatë.

Do të keni vallë fat në të largëtin shtegtim,
Apo eshtrat do t'ju mbesin botës tejembanë,
Në varre të panjohur, nën tufane,
Shqyer ujqish shkretëtirave,
Gojën plot me rërë
Do të jepni shpirt, duke më mallkuar
Që më te fortë nuk ju bëra?

Në secilin prej jush
Ca gjak dhe copa nervash vura
Dhe një dorë balte Shqipërie,
Që mbi dhe,
Kushdo që t'ju pjekë vendeve të huaja,
Mos guxojë t'ju quajë
Person pa atdhe.

Dhe rrugës po t'ju roniten fjalët si fletët,
Ikni më larg,
Le t'ju ngjani skeleteve,
Fjalëgjysmuar
Gjymtyrëgjymtuar.
Në pafshi si vdes rrugës ndonjë strofë e trishtuar,
Ikni më tej
Ajo le të vdesë,
Mëkati për të mbi mua le të mbesë

1961

[Fiori]

Mbarova dje librin 'Aksidenti' te Kadarese. Nga sa kam lexuar prej krijimeve te tij, mund te them se ky liber eshte krejt ndryshe.

Nuk e di eshte thjesht mendimi im, por i ngjet disi menyres se te shkruarit te Kunderes tek ky liber.

Disa here me pelqente menyra si i pershkruante gjerat/njerzit por kish dhe raste kur mendova se i kish rene shkurt sikur s'e kish mbaruar mendimin...Me beri pershtypje stili i thjeshte me te cilin pershkruante maredheniet e ciftit, pa qene banal (si shpesh kam lexuar nga autoret e sotem shqiptare), por ne te njejten kohe duke shprehur sensualitetin e mardhenieve, ndoshta dhe duke dale disi nga 'normalja'.

E sugjeroj librin, lexohet shpejt dhe ka mjaft mendime qe mund t'i marresh me vete pasi ke mbaruar leximin.

Ndoshta po pata kohe mund te sjell pjese nga libri ne te ardhmen.

[Mau_kiko]

Kadaren se kam dururar dot s shkrimtar, asnjehere nuk me kane pelyer apo terhequr veprat e tij. Mund ta kem lexuar shume si autor, dhe prap se honeps dot. Mund te jem nga te paktet, ne mos i vetmi, qe skam aspak simpati per te, si individ, ashtu edhe si autor.

[Xhuxhumaku]

"Aksidenti" i Kadaresë, ta lexosh, humbje kohe

» Dërguar më: 10/08/2010 - 14:12

"Financial Times"

Unë ndihem i privilegjuar, që e di se si ka qenë shekulli i 19-të. Jo të kem një ide të mirë nëpërmjet kërkimit apo imagjinatës, por ta kem këtë ide sepse e kam parë dhe e kam jetuar. Në vitin 1987, unë bëra një udhëtim në Shqipëri dhe pavarësisht nga fakti se kryeqyteti, Tirana, ishte i zymtë dhe gri dhe ekspozita e vetme në Muzeun Kombëtar ishte mjaft e rezervuar, ai ishte ende një qytet që kishte fytyrën e tij. Por, kur shkoje në zonat rurale, të dukej se ktheheshe 100 vjet prapa, ndërsa shihje fshatarët tek ecnin pa këpucë. Të jetoje në Shqipëri në atë kohë, ajo ishte domethënia e vërtetë e përvojës pas Perdes së Hekurt. Sado keq të ishte në Hungari apo Poloni, mund të ikje gjithsesi. Por, Shqipëria ishte një bunker, një bunker i tmerrshëm.
Ismail Kadare, i lindur në 1936 ishte në fakt i vetmi shkrimtar nga Shqipëria që mori famë ndërkombëtare. Novela e tij e 17-të, "Aksidenti" është një rrëfim për Ballkanin pas rënies së Murit të Berlinit, por për ata që nuk e kanë përjetuar çmendurinë e diktatorit Enver Hoxha është e vështirë të vlerësojnë një paragraf ku protagonistët përshkruajnë përshtypjet gjatë një vizite: "E pabesueshme' tha ajo pas një pauze... restorantet përgjatë rrugës me emrat e Hollivudit ishin të jashtëzakonshëm, kishte shumë vila me pishina private, komunistët e dikurshëm ishin kthyer në oligarkë dhe shtresa e mesme një zot e di se ç'transformim po pësonte…"
Aksidenti nis në mënyrë premtuese me vdekjen në një aksident në Austri të një çifti shqiptar, ku një prej të cilëve, punonte për Këshillin e Europës. Aksidenti nuk ushqente dyshime, por agjencitë e shërbimeve sekrete në Ballkan besonin të kundërtën, dhe njësoj si të ishte vdekja e princeshës Diana, gërmuan gjithfarëlloj teorish konspiracioni për këtë.
Si një veteran i Shqipërisë staliniste, Kadare ka dhuntinë të përshkruajë paranojën dhe të përdorë suspansin gjithandej, ndërsa "Aksidenti" ka shumë refleksione të çuditshme për historinë kaotike të Ballkanit në 20 vitet e fundit: "mirënjohjen e serbëve për mbrojtësit e tyre dhe inatin ndaj shkatërruesve, që mendohej se do të zgjaste përgjithnjë por që ka nisur të zbehet.
Zotimi i tyre për hakmarrje, inati dhe nostalgjia për të shkuarën tashmë kujtohet me kuriozitet më shumë sesa dhimbje".
Megjithatë, kjo është një novelë e mërzitshme dhe personazhet kanë thellësinë e një flete letre.
"Aksidenti" vjen me një rekomandim të shkrimtarëve të organizatës "Pen International". Por, ata duhet të ndihen të turpëruar që kanë dhënë një rekomandim të tillë, pasi ky libër mund ti heqë lexuesve interesin për letërsinë njëherë e përgjithmonë.
Ismail Kadare është kthyer në një figurë qëndrore të qarqeve letrare, më shumë sepse ai ka qenë brenda totalitarizmit. Duhet të kujtojmë se shumë kampionë të demokracisë dhe fjalës së lirë që dolën nga komunizmi, shumë prej shkrimtarëve të Europës Lindore që keni dëgjuar, e nisën karrierën duke e mbështetur sistemin apo duke mos bërë asgjë për ta kundërshtuar atë, derisa krijuan stilin e tyre. Kadare është te të shtatëdhjetat dhe në vitet e fundit, veprimtaria e tij ka qenë modeste, edhe pse ai fitoi çmimin e "International Man Booker Prize" në vitin 2005. Ashtu si Kundera, Kadare ka jetuar në Paris dhe duket se miklimi i intelektualëve francezë është i dëmshëm për prozën. "Piramida" e botuar në vitin 1993, që flet për ndërtimin e piramidës së Keopsit, është një alegori e Shqipërisë së Enver Hoxhës që ndoshta duket kurioze për të njohur Shqipërinë, por nuk është aq e këndshme për ne të tjerët.
Duhet të kthehesh prapa deri te "Dosja H" që është botuar në vitin 1981 për të gjetur diçka që i ngjan një novele të vërtetë; historisë interesante të dy studiuesve që vizitojnë Shqipërinë në vitet '30 për të studiuar poezinë epike shqiptare. Nëse ndiheni të joshur nga Kadareja dhe në fakt duhet thënë se ai ka talent të konsiderueshëm, duhet të zgjidhni novelat e hershme të tij; "Prilli i Thyer" në 1978 apo i preferuari im, "Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur" në 1963. Një histori e dhimbshme e një gjenerali gjerman, që vjen në Shqipëri për të rikthyer në vendin e tij eshtrat e ushtarëve gjermanë të Luftës së Dytë Botërore, do t'ju bëjë të kuptoni pse shumë e konsiderojnë Kadarenë si një novelist. "Aksidenti", për fat të keq është një humbje letre dhe kohe për këdo, që nis ta lexojë atë.

gsh.

[Xhuxhumaku]

Aksidenti, një roman ambicioz

» Dërguar më: 10/08/2010 - 14:06

Jean-Paul Champseix

Romani i fundit i Ismail Kadaresë, pa dyshim, do t'i befasojë lexuesit e tij të zakonshëm. Periudha komuniste, edhe pse është përmendur, nuk është më në plan të parë dhe vetë Shqipëria nuk është më shprehimisht qendrore. Flitej me shaka se në tërë veprat e këtij shkrimtari, nuk kishte as hero, as dashuri. Ky pohim bie poshtë me "Aksidentin", i cili ka të bëjë kryesisht me natyrën e marrëdhënieve dashurore. Një çift që jeton një dashuri të gjatë, edhe pse shumë të stuhishme, përfundon në një humnerë, pas gabimit të një shoferi taksie. Kryhet një hetim, në përpjekje për të rindërtuar ditët e fundit të viktimave.
Si gjithmonë, te Kadareja është e pamundur të vendosësh fakte. Realja të shpëton, përvidhet, tretet ose merr forma që sfidojnë logjikën. Nuk bëhet fjalë për subjektivitetin e thjeshtë njerëzor ose të mosrrjedhshmërisë së dëshirës ose të rindërtimeve. Realiteti ka të bëjë me tjetër gjë. Të gjallët nuk janë veçse përdorues të një universi, që i shohin veç dukjen.
Kadareja, atëherë kur jetonte nën diktaturën staliniste dhe të turpshme të Enver Hoxhës, nuk pati kurë mundësi të trajtonte temën e seksualitetit. Në këtë vepër, ai i kushton një vend të paparë më parë. Megjithatë, erotizmi merr aspektin shqetësues të shfaqjes, zotimeve arkaike dhe sekrete.
Ky roman ambicioz, kundër rrymës - e pakta që mund të themi për të - shkëlqen në një arsyetim të stërholluar, tepër tërheqës, që bëhet magjepsës me të gjitha pistat që hap. Raportet e çiftit kthehen në një antropologji të thurur me tregime të panumërta, të para si "rrëfimi i të vdekurve". Kadareja gjykonte dikur se censura staliniste kishte vrarë para kohe në trurin e tij "qelizat pararojë, vetë ato që ripërtërijnë artin" (Bisedë me Eric Faye, Corti, Paris, 1991). Sidoqoftë, disa prej tyre duhet t'i kenë rezistuar goditjes… Hetuesi, në fund të romanit, jep frytin e përsiatjes së tij në shkëmbim të pasqyrës që do të marrë me vete në varr. Ai harton një testament, duke dëshiruar që varri i tij të hapet pas një mijë vjetësh, sepse është i bindur se "pasqyrat, te të cilat gratë zbukuroheshin përpara se të putheshin, ose të vriteshin, diçka thithnin prej tyre. Mirëpo në këtë botë shërfillëse askujt nuk i kishte rënë ndërmend të merrej me to".

("La Quinzaine Litteraire") Nëntor 2008

[andreas]

Dy komente ku njeri kundershton tjetrin kush ka te drejte valle?!Nuk e kam lexuar akoma kete roman te Kadarese por me ben pershtypje diversiteti i ketyre dy komenteve qe nuk e kam idene se c'rol do te luajne ne ecurine e romanit.Natyrisht gjithkush ka kendveshtrimin e tij personal nga ku e sheh dhe e percepton nje roman ,por kushdo qofte ai askush nuk mundet te garantoje pa anshmerine dhe objektivitetin ne kritiken e tij...Megjithate Kadareja eshte nje dhe i vetem, i madh per nga permasat e krijimtarise se tij sepse eshte i vetmi shkrimtar shqiptar qe me talentin e gjenine e tij arriti me menyre te persosur e koincize te ngreje ne art historine ,mitet,balladat dhe traditat shqiptare.Ai eshte shperhesi me autentik i shpirtit dhe artit shqiptar,i paperseritshem,i pa arritshem dhe i pa vdekshem si nje nga burrat me te shquar qe ka lindur rraca dhe gjeni i lashte i shqipes...