Vallja

[deti_bajri]

Në grimën e vogël të kthesës së murrme,
Me frymën e thellë të thelbit tragjik,
Lëviz mbi qerpik pak pluhur i verdh

Në mal bie ylli i fundit atë natë,
Pranë grimës së vogël, në malin e rrallë

Të heshtur, pa frymë janë gurët e drurët,
Një djalë syjeshil lëkundet në degë,
Pamja trishtohet vetiu në harresë…

Nuk ka asnjë perde, koha ndalon
As drita nuk bie, as nata nuk vjen

Të mbushësh pesë gishtat e dorës me dhé
Të heshtësh së mbrami si guri në varr
Të bësh dashuri me tokën…ngadalë

Në degët e lisit varur një emër,
Si zog i murosur këndon bukurinë

E heshtjes së gjatë se koha ndaloi,
E zërat nuk bien nga qielli gjithmonë
I fundit ra ylli në malin përballë.

[deti_bajri]

Ëngjëll nuk ka sonte që bie në dritare,
Nuk vjen ai në netët e mbushura stuhi
Ky bar po rritet rrafsh me tokën e ligshtuar,
Dhe nata ngjan e mbyllur si zogu në kuvli.

I dehur prej një lëngu të athët dhe të verdhë
Zhytur në mes gjërash të murrme, qesharake
Pasqyrat janë të sheshta, blerimi është bërë krënd,
E fjalët janë të hirta, të rënda, dredharake.

Rëndon çdo kockë e bardhë dhe thyhet në vetmi,
Me ngjyrë është lyer dera prej lisi dhe prej guri,
Ti mbetesh fillikat nën pranga dhe lagështi...

Në ditët e pastajme ti belbëzon me barin,
Fillon të endësh ëndrra me lulet kuqaloshe
Me tokën bëhesh një, e toka është Parajsa

Tiranë, 19/06/2004

[Henri]

Është mirë kur hyn e del kështu si xixëllonjë Det, se më kujton që akoma s'të ka rënë vala. Përshëndetje

[deti_bajri]

Në majën e tij një kreshtë rrotull harkon,
E maja thellohet teposhtë në rrgajën zhuritur,
Po derdhet si qumshti në breg hana trishtuese…

Nën bredhin e ri është ulur burimi, në sy
Qerpik e në buzë praron pa nda rankimi,
E mbetur i vetëm si lodër, kalon udhëtari.

Errsirës i bie përtokë era kumbuese,
Mes ahut, lisit dhe gurit fryma e barit urtohet
Udhëtari ndalon e përkundet me tokën e zezë.

E zbardh pak hanë mes rrugës, e mali ofshanë
Pa frymë mbetet kraharori mbuluar me barë,
Me gjethe e krend e lule bore, në rrgajë…


15.03.2005

[Almaaa]

Te ka thene kush qe je mahnites?
Me ke munguar per disa dite rresht, nuk kemi komunikuar, kjo per shkak te ngarkeses se madhe qe une kam ne pune, por.... nuk harroj te shfletoj faqet ku shkruan ti Det i dallgezuar.

Shoh qe edhe jyve ju ka rene ca ritmi.... i krijimit....
Po pres me padurim shperthime te reja ne vargjet tuaja, apo... ne proze. Me keni premtuar...

Per sa kam lexuar deri me tash, jam e mrekulluar, kudo neper rreshtat tuaja, njefaresoj e gjej veten sikur valezoj edhe une ne to...

Me shume respekt per ju.

P.s. edhe kalofsh kendshem.

[deti_bajri]

Hydajet BAJRI




SHTËPIA E VJETËR




Roman





Po bie nata. Re të zeza mbushin me shpejtësi qiellin. Frynë një erë e lehtë, herë herë e vrullshme, që shton ritmet me rënien e errësirës. Një rrugë e asfaltuar, vende vende e çarë. Gjethet që i merr era duke i trazuar sikur ndodhen brenda një ene të stërmadhe, i ngre lart për t’i rikthyer përsëri. Bashk me erën në ajr ngrihen grimca pluhuri dhe gurë të vegjël. Dy tre shtëpi në anë të rrugës duken gjysëm të mbuluara nga pemët. Ato janë vendosur në largësi simetrike prej njëra tjetrës. Njëra prej tyre është me dyer dhe dritare të mbyllura. Pa drita.
Në anë të rrugës një lis i madh, që çuditërisht duket se ka mbirë aty shumë kohë më parë, ose i ka shpëtuar pa dashje natyrës, njeriut dhe qytetrimit. Sepse është i vjetër, shumë i moçëm. Mbase mund të jetë edhe pesëqind vjeçar, ndoshta edhe më shumë. Sepse gjithmonë ai ka qenë aty, gjithë historitë e rralla të asaj rruge lidhen me këtë lis, edhe ato më të vjetrat, edhe ato të gjyshërve, stërgjyshërve dhe baballarve të tyre. Degët e lisit duket se këndojnë gjithmonë, ato fëshfërijnë me disa tinguj të rrallë, pa ndërprerje, lehtë dhe me ritëm. Kurora e tij është shumë e ngjeshur, gati si një masë e padepërtueshme nga drita, era, shiu apo bora. Nën hijen e tij të krijohet përshtypja se ndodhesh brenda në ndonjë shtëpi natyrore. Shumë herë njerzit qëllon që kalojnë orë të tëra posht kurorës, në shi e në diell, të mbrojtur nga degët dhe gjelbrimi i përhershëm i këtij lisi të rrallë.

Shtëpia me dritare të mbyllura është më afër lisit. Gjithë hapësira nga muret e shtëpisë deri tek trungu i gjerë nuk është më shumë se njëzet metra. Megjithse ajo ngrihet në një kodër, me të dy katet e saj, çatia e lartë nuk e kalon majën e pemës gjigante. Muzgu duket se krijon një lidhje mase të plotë të hapësirës mes shtëpisë dhe lisit. Si një masë e gjallë e një trupi të vetëm, të padepërtueshëm nga asgjë, qenie frymore apo sendi çfarëdo.

Në një natë të tillë, me erë, pluhur dhe gurë të vegjël qielli nuk konceptohet më si i tillë. Asnjë yll nuk duket në kupën e zezë mbi çatinë e pjerrët të shtëpisë dhe mbi kurorën e madhe të lisit. Feksin vetëm dritat e shtëpive rrotull, disi të zbehta që ngjajnë me vatrën e zjarrit që po shuhet nga çasti në çast. Duket se agimi është larg dhe vështirë se drita e ditës që do vijë do të ndriçoj këtë masë të trashë dhe të njëtrajtshme errësire.

Shtëpia në kodrën e vogël me dritare të mbyllura dhe pa drita hesht. Asnjë zhurmë ose shenjë jete nuk duket rrotull saj. Ajo më shumë ngjan si një gjalles natyre, e krijuar vetiu në këtë peisazh magjik dhe të rëndë. E ndërtuar me gurë të gdhendur dhe të rëndë, me mure të trasha, dritare të vogla që ngjajnë më shumë me frëngji, lartësia e të cilave është mbi shtatin e një burri, zhytur mes një gjelbërimi gllabrues, asaj i dallohen vetëm konturet e drejta që të krijojnë idenë e një shtëpie. Vetëm çatia e pjerrët me tjegulla të kuqe mbuluar edhe ajo me lëmyshk të jep mendimin e plotë se aty duhet të jetë një shtëpi.

Nuk ka ndonjë arkietkturë unike, thua se ata që e kanë ndërtuar kanë dashur pikërisht këtë gjë, që ndërtesa të mos binte në sy, që kalimtarët të kalonin shkujdesur; që gjithçka të ketë ngjyrimet e vogla të ambientit rrotull, të shuhet edhe detaji më i vogël duke krijuar shkrirjen e natyrshme më natyrën e zakonshme. Ajo është më shumë një vazhdim i kodrinës plot gjelbrim.
Kodrina mbaron pikërisht në anën e pasme të shtëpisë. Maja e një shkëmbi duket se është themeli i saj. Askush nuk e dinte se çfarë ndodhet në anën tjetër, pasi shkëmbi ngrihej nga toka si një pllakë e pjerrët gjigante, e pakalueshme nga njeriu. Shtëpia ngjante si e mbështetur në këtë shkëmb, e ulur aty në një kolltuk të madh natyror, e qetë dhe madhështore. Thuhej se përtej ka një humner, të thellë dhe të murrme. Mbase gabojnë, pjesën përtej shtëpisë askush nuk e kishte parë. Në të dy anët relievi mbulohej nga një pyll i ngjeshur prej lisi.

Shtëpia nuk ka asnjë murë rrethues, as ndonjë lloj gardhi ose shenje se ajo ka një oborr. Në fakt duket sikur oborri i saj fillon pikërisht këtu tek busti e lisit, rrënjët e të cilit ngulen thellë në tokën e zezë. Thjeshtë ngjajnë si vazhdim i njëra tjetrës, qetësisht në një dialog normal dhe krejt të zakonshëm. Një rrugicë e hollë, krijuar nga gurë të vegjël mezi dallohet tek rrëshqet e mbuluar nga bari drejt derës prej lisi të trashë. Dera nuk ka ndonjë çelës a bravë, por vetëm gjurmën e lëmuar të një prekje të lehtë.

- Ky është lisi- tha Zanziana.
- Je e sigurtë?
- Po. Kur unë u largova ajo natë ka qenë njëlloj si tani. Me erë. E mbaj mend muzikën e kurorës.
- Prit... – Meti duket sikur edhe ai fillon të dëgjojë feshfërimën e lisit.

Asnjëri nuk lëviz nga makina. Herë herë era qetësohet dhe ata dëgjojnë frymëmarrjen e njëri tjetrit. Të dy mendojnë të njëjtën gjë, të dy duket sikur ndjejnë të njëjtën frikë dhe nuk duan të lëvizin nga makina.
- Do presim këtu të zbardhë- tha Meti.
- Më mirë. Nuk mund të hyjmë që sonte në shtëpi. Kushedi...
- Cigare?- Zanziana flet pa vetdije dhe me duart që i dridhen shkrep çakmakun.
Gaca e kuqe e cigares lëviz gjithë nervozizëm në errësirën e thellë. Çuditërisht temperatura e erës që nuk ndalon ndryshon si me magji. Herë e ngrohtë e ëmbël dhe ledhatuese, pastaj e ftohtë dhe therëse.
- Ajo natë ka qenë njësoj si sonte. Çdo gjë si tani, pus- pëshmërit me vete Zanziana.
- Dhe?
- Më bëhej sikur lisi dhe shtëpia më ndiqnin nga pas. Qëndronin pas meje, gati të më rrëmbenin përsëri. Mjaftonte të ktheja kokën ose të ndaloja. Me dukej sikur krejt ky peisazh do më mbulonte, dhe unë do gjendesha brenda tij.
- Tani jemi të dy këtu. Por jemi bashk...mos ki frikë- Meti përkëdhel dorën e saj duke e shtrënguar paksa.

Zanziana mbyll paksa sytë. Rruga e gjatë ka bërë të veten, ajo ndjehet e këputur. Meti i heq bishtin e cigares nga dora. Mbyll xhamin e makinës. Do rrinë aty deri në mëngjes.

- Zanzi, Zanzi, jam këtu, të kam xhan, mos qaj, - thotë Meti duke e shtrënguar në krah vajzën. Me flokët e shpupurisur dhe faqen e majtë me vijat e mbështetëses. Nga dritarja gjysëm e hapur një rreze dielli i bie në sytë blu. Ndalon për një çast e hutuar dhe hedh përtej shikimin, me sytë gjysëm të mbyllur nga drita e fortë. Hap derën dhe fillon të hedh ngadalë hapa të vegjël, thua se nuk mundet ndryshe. Rrotullohet rreth vetes duke përpirë çdo detaj të rrugës së shkretë. Lisi është po aty, veçse tani krejt i qartë. Madhështor. Edhe shtëpia në kodrën e vogël, e mbuluar nga gjelbrimi. Shermasheku i shtrirë ngado, ka mbuluar gjithë pemët, muret, dritaret, gati gjithë çatinë. Madje edhe oxhaku mezi dallohet nga gjelbrimi.
Zanziana ecën me hapa të vegjël drejt shtëpisë. Pas saj Meti më shumë vështron vajzën se sa shtëpinë e gjelbër. Në mendje i kalon portreti i Zanzianës ditën kur u përball me të në Hithrou. Pas një pilotimi të gjatë dhe të lodhshëm nga përtej Atlantikut, mendimi i vetëm që kishte ato çaste qe hoteli, dushi, darka, pastaj klubet e rralla të Londrës. Duke rendur drejt daljes ai ndjen vetëm se në lëvizje e sipër dikujt i kishte hedhur çantën përtokë. Ndalon duke kërkuar falje një vajze që po e shikonte gjithë nerva.
- Nuk shikon se ku lëvizë, zotëri? Të dukem gjë e vogël apo jam e padukshme?
- Më falni ju lutem...me falni, zonjë! Më ndjeni!
- E çfarë vlere ka kjo e falur? Duhet të keni thyer kujtimin tim, vazon time!
Vajza kishte hapur zinxhirin e valixhes dhe ashtu gjithë nerva gati në të qarë me kokën ulur.
- Mbase nuk është dëmtuar shumë, mund të riparohet. Doni t’ju ndohmoj unë? Ju lutëm më lejoni...
Ai nuk e kishte mbaruar dotë fjalinë kur vështrimi i vajzës qe përballur më të tijin. Një pal sy të qiellt dhe plot lot që lëshonin xixa e kishin shtangur para saj. Balli i gjerë dhe nofullat e vogla të shtrënguara gjithë inat e dhimbje, flokët e zeza, të drejta dhe buza e tultë që dridhej e kishin tronditur. Ai kishte arritur të thoshte vetëm kaq:
- Më lejoni...më lejoni, ju lutem...
- Çfarë t’ju lejoj Zoti Pilot? Të më thyeni ndonjë gjë tjetër?
- Zonjushë, edhe njëherë ju kërkoj ndjesë!

Aty për aty, ai qe kthyer të largohej, paksa i inatosur, pasi vajza nuk kishte dashur t’ia dinte për ndjesën e tij. Tek i afrohej daljes, dëgjon një zë të ëmbël, të qetë.
- Je i falur zoti pilot. Vazoja ime për fat nuk është thyer. Më ndjeni ju mua.
- Oh, më vjen mirë për këtë. Unë nuk doja kurrsesi, por thjeshtë gjithmonë kështu më ndodh; të vrapoj.
- Gjithmonë?
- Jo gjithmonë, por sa herë vi nga fluturimet e gjata. Më duket mrekulli që po hedh hapa përsëri në tokë. Met. Methju Grand. Emri im. Pilot i British Air.
- Zanziana Lisi. Filologe, Universiteti Oxfordit.
Të dy qenë ndalur duke parë njëri tjetrin në sy. Vonë Meti që kujtuar se dora e vajzës ishte shtrirë drejt tij, në pritje. Rrëmbimthi shtrëngimi i tij qe aq i fort, sa për një moment ai ndjeu kërcitjen e butë të gishtrinjëve të saj të gjatë.

***

Ata të dy janë në oborr e shtëpisë. Dritaret e katit të parë nuk duken fare, të mbuluara nga gjelbrimi. Vetëm dera prej lisi. Meti e ndjek vajzën i heshtur, por gjithë kureshtje. Ndërsa Zanziana mezi çapitet drejt portës. Duket se këmbët e saj janë të lidhura nga gjithë ai gjelbërim, barë, degë të harlisura ngado.
Mjafton një prekjë e lehtë dhe dera sikur hapet vetiu. Ajo ndalon në pragun e gurtë të shtëpisë, duke pritur Metin. Një qetësi e pluhurt hapet para tyre, e pluhurt dhe e gjelbër. Në dyshemenë prej dërrase kanë mbirë fije të holla bari. Të zerdhura nga mungesa e dritës, të holla dhe të gjata. Holli i madh i shtëpisë ndriçohet nga drita që vërshon prej derës. Në dy anët e oxhakut shkallët e mermerta harkojnë drejt katit të dytë. Në ballë një portret, një burrë me sy të mprehtë, ballë të lartë, flokë të thinjura, edhe ai i mjegullt nga pluhuri i trashë.
Ajri për çudi është i freskët, i lehtë. Muret janë të zverdhura, vende vende të plasaritur. Në anën e djathtë të oxhakut ndodhet një bibliotekë gjigante, prej druri të errët gështenje. Librat e trashë rëndojnë raftet e tejmbushur. Prej andej ndjehet një erë athët celuloze dhe myku. Edhe tavolina afër, kolltuqet, skrivania, gjithçka ka një hije të errët e madhështore.
Zanziana ka mbetur pa fjalë në mes të hollit. Duket sikur po ledhaton me vështrim çdo mobilje, muret, librat, portretin, gjithçka. Sytë e saj janë mbushur me lot, buza e poshtme i dridhet lehtë. Një shkulm lemze i vjen të dal nga kraharori, sa gjithë qenia e saj lëkundet.
Më vonë të dy shkrihen në një përqafim të gjatë. Meti vazhdon të pëshpëris fjalë të ëmbla në anglisht duke përkëdhelur supet e saj.
- Met, ti nuk e di se kjo shtëpi është gjithë bota për mua. Është nëna, babai. Është edhe shkolla ime. Prej këtu e kam filluar të njoh dhe mësoj për gjithçka. E kupton? – Zaniziana po fliste shqip, ndërsa Meti po e shikonte me dhemshuri, duke e pushtuar të tëren me krahët e tij.
- Mbaj mend se një natë po recitoja Zhuljeten, ulur në kolltukun përballë. Babai nuk ishte në shtëpi. Me sytë e mendjes sime Romeo qe ngjitur në lisin përballë. Unë prisja sa ai të mbaronte fjalinë, që të thoja edhe unë fjalët që duhej. Gjthmonë sipas Shekspirit. Ashtu me sytë gjysëm të mbyllur për një çast unë dëgjoj një zë të vertetë që po thoshte fjalët e Romeos. Babai im qe kthyer... ai fillon të luaj bashk me mua “Romeon e Zhulieta”. Pastaj shpesh bënim prova të dy, derisa një natë ai më tha:
“Bija ime, sonte do të bëjmë shfaqjen gjenerale. Ska gjë, këtu nuk ka spektator, drita, zonja as zotërinjë. Por ti mos ki dert, gjithçka do të jetë e vërtetë.”
“E vërtetë deri ku? Deri në fund?”- pyes unë e habitur.
“Jo deri në fund, ti e di se kjo është një lojë, loj aktorësh bija ime. Ne nuk do të vdesim”



Kreu I


Në pranverën e vitit 1999 Dega e Epërme turfullonte nga gjethnaja. Kurrë më parë nuk kishtë shpërthyer me aq vrull gjelbrimi i harlisur. Aroma e luleve të blirit, trëndafilit, notonte ajrit plotë lagështi. Lumenjt e vegjël malor shkulmonin drejt fushës me pasion. Degët plot jetë të pyllit riosh heponin drejt dritës, ndërsa në Livadhet e Hanës notontë gjithë flora si një detë i gjelbër.
Dega e Epërme shtrihej në një rrafshnaltë të vogël mes malësh. Rrotull saj malet me kurora pishash dhe lisi, liqene dhe livadhe pa fund. Me një dimër të ftohtë por të thatë, me pranverën gjithë shira, me verën e bollshme me fruta qershie e mollë të kuqe, Dega e Epërme ishte si një parajsë e vogël për banorët e saj.

Atë ditë u nisa herët drejt Degës së Epërme. E kisha lënë takimin me Zanzianën dhe të fejuarin e saj që një natë më parë. Megjithë këmbënguljen time që ata të mos udhëtonin natën për tek Shtëpia e Vjetër, qe e pamundur që ajo të bindej. Duket malli e kishte kapluar keq, sa lutjet e mia dhe të Metit nuk e ndalën dotë.

Rrugës m’u kujtuan ditët kur ne të dy, unë me Zanzianën shkonim në shkollë. Unë isha tre klasë më lart. Çdo mëngjes e prisja para shtëpisë së saj, nën hijen e madhe të lisit. Ajo dilte duke vrapuar me çantën në krahë, me flokët kapur me dy karfica të mëdha, veshur më një grykëse të zezë me jakë të bardhë. Gjithmonë afrohej duke qeshur dhe ne përplasnim duart duke thënë një “formulë” tonën, të shpikur vetëm për ne të dy.
“E dielli në mengjes do lindi përsëri,
Qytetit t’i bëj dritë e lulet t’i harlisë”

Në fakt Dega e Epërme nuk ishte qytet, por ne na pëlqente ta quanim ashtu. Madje shpesh nëper fletoret tona shkruanim “Dega City” duke vizatuar trotuare të gjera, kinema, teatër, stacionin e policisë, bashkinë, pa harruar asnjëherë Lisin me kurorën e gjerë. Zanziana shpesh vizatonte një Kopsht Zologjik, duke me thënë: “Nuk ka qytet të vertetë pa një kopshësht zologjik!”
Një ditë, në orën e letërsisë, ajo vizaton në fletoren e detyrave një kishë. Në maj të këmbanares Kuazimodon duke mbajtur për dore Esmeraldën që të mos rrëzohej. Mësuesja e letërsisë e gjen të përhumbur duke vizatuar me shumë pasion. Ajo ia merr fletoren duke i thënë se do të ma tregonte mua, kushëririt të saj. “Babin tënd nuk kam pse e thërras, ai nuk mund të flasë. Do i them Edmondit që t’i thotë nënës tënde. Nesër të vish këtu me nënën ose me gjyshin!”
Gjyshi i Zanzianës vinte i gjatë, flokëthinjur dhe i hajthëm. Mustaqet e bardha, vetullat, flokët mbi ballin e lartë, lëkura e rreshkur nga dielli i fortë, krijonin një portret të ashpër prej burri të rreptë. Zanziana dukej sikur e kishte sjell me zor deri në oborrin e shkollës pasi gjatë gjithë kohës e tërhite për dore.
“Ju duhet të keni ndonjë bibliotekë në shtëpi? Mbase nuk është shumë mirë që e lejoni vajzën e vogël të lexoj kaq shumë. Shumë herët për të mësuar se kush është Esmeralda shoku Arif!”
“Vajza ime vetëm vizaton, ka ndonjë të keqe këtu?”- kishte thënë me zërin kumbues gjyshi i saj.
“Po, sepse ka vizatuar një Kishë, një kumonë dhe Esmeraldën, Arif!”- ia kthen mesuesja e letërsisë me një zë të qetë por të vendosur. “Dhe ti e di shumë mirë se çfarë do të thotë të vizatosh kisha, sidomos në shkollë! Të lutem...a mos do ishte më mirë që të bisedosh më shumë me këtë fëmijë...sepse e gjitha është një gabim i madh. Të lutem, jo në shkollë, jo në fletoret e detyrave!”
“Por është një vajzë e mrekullueshme, e bukur dhe shumë e zgjuar, zotëri!”, kishte shtuar ajo tek i shrëngonte dorën gjyshit të saj. “Zoti i dhasht fat dhe lumturi!”

Para shtëpisë së vjetër Lisi i madh qëndron hijerëndë si një monument. Meti e Zanziana po pastrojnë shtëpinë.
- Mirëmëngjes Ed- tha Zanziana.
- Mirëmëngjesi- thash unë duke tokur dorën me Zanzianën si një herë e një kohë.
- “E dielli në mëngjes do lindin përsëri,
Qytetit t’i bëjë dritë e lulet t’i harlisë”- vargun e dytë e tham të dy me një zë. Sytë e Anzës shkëlqenin nga një dritë plot lagështi. Zëri i saj dridhej, aty për aty qe gati për të plasur në vaj, por gjithçka e ndalon në çastin e fundit. Anza, kështu e kisha thirrur Zanzianën që ditën kur ajo ia kishte thyer hundët Vladimir Çatallit, djalit ilegal të Aleksandër Mirkos.
- Ed, Metin e vura në punë. Kjo shtëpi ka shumë nevojë për ndërhyrje. Nuk e di a do kemi kohë, por shtëpia është gati e pabanueshme- tha Zanziana me shikimin drejt dritareve të shtëpisë. Meti po mban në krahë një kolltuk të rëndë prej lëkure të zezë.
Ata po lëvizin gjithëçka në katin e parë të shtëpisë. Në librat me kapakë të trashë, shumica me ngjyrë të errët shkëlqejnë titujt prej ngjyrë floriri.
- Ed, do vish me mua posht në bodrum?- pyet Zanziana me zë të ulët.
- Pse shtëpia paska bodrum?- them unë i habitur. Qindra herë kisha luajtur në atë shtëpi me Anzën, njihja çdo skutë të saj, çatinë, trarët, shkallët, mobiljet e vjetra, dritaret. Por asnjëherë nuk kisha parë ose dëgjuar për bodrumin e shtëpisë së vjetër.

Zanziana më tërheq për krahu duke pëshpëritur.
- Shtëpia ka shumë të fshehta Ed. Im atë aty ka jetuar.
- Anza, yt atë a nuk e kishte dhomën sipër, në katin e dytë?
- Po Ed...ne kemi shumë për të folur. E di se do jetë e vështirë të më kuptosh, por unë nuk jam krejt ashtu siç dukem. Ed... duket unë nuk kam qenë banorja e lumtur e Shtëpisë së Vjetër- thotë Zanziana mendueshëm.
Unë ndaloj. Meti vazhdon të mbartë në krahë gjithçka mund të lëvizet nga kati i parë. Jasht dritareve, në degët e pemëve sillet rrotull një këngë bilbilash. Ndërsa ne duhet të flasim. Çfarë të fshehtash ka brenda këtyre mureve të trasha prej guri? “Po Anza?!”- belbëzoj pa mundur të marr veten nga hutimi që mbuloj gjithë qenien time.

***

Pasdite, në të perënduar të diellit, kur hija e kurorës së Lisit mbulon gjithë shtëpinë, Zanziana më zgjat një libër të trash me kapak blu të errët.
- Ed, të lutem lexoje me nge. Është libri që ka shkruar nëna ime për vete, për mua, për tim atë, për gjyshin, për babain tim, Shtëpinë e Vjetër. Lutem mos më gjyko; edhe unë shumë vonë kam zbuluar se kush isha.
- Mirë Anza- them unë i heshtur me duart që më dridhen. Dukej se fjalët nuk na dilnin më.
Tek largohem ndjej një lloj shtrëngimi në kraharor. Unë jam rritur bashk me Anzën, por ajo nuk është më ajo vajza që mbaja mend. Si sot më kujtohet hollakja e gjatë me sytë blu, që vetëm vraponte, qeshte, luante me djemt. Në shkollë ishte më e mira, ua merrte nga goja fjalën mësuesve, e gatshme për çdo pyetje të vështirë, trime sa askush nuk guxonte t’i afrohej. Tani ajo duket krejt tjetër, një zonjë e re në kulmin e lulëzimit, e menduar dhe e heshtur, mbushur me dhimbje por e vendosur. Ngjan sikur do të thotë: “Jam këtu për të ndryshuar disa gjëra, për të kryer punë, pikërisht atë çka të tjerët ma lanë mua në dorë dhe unë jam këtu për të bërë gjërat që duhet.”
Kureshtja se çfarë është ky libër që më dha Anza është e fortë. Pse kaq shumë mistere në atë shtëpi? Pse Anza dukej shume solemne kur më dha librin? Apo mos malli e ka bërë të ndjehet si në një rit tradicional? Libri është përbri meje në sediljen e makinës. E hap ngadal diku nga fillimi. Një shkrim i rrumbullakosur me embëlsi mbush gjithë faqet e librit të trashë. Vazhdoj të shfletoj ngadal. Në krye të faqeve është një numër i shkruar po me dorë, një titull dhe një datë. Letra ka marrë një ngjyrë gruri të hapur, herë herë gri. Kapakun e trash të librit e mbyll, me frikën se fjalët e tij do më rrëmbejnë. “Të arrij njëherë në shtëpi”- mendoj me vete pa ia ndarë sytë muzgut dhe hijeve të pjerrta që po binin rrutull rrafshnaltës në Degën e Epërme.



E diela e parë e majit, viti 1956

Unë e nënshkruara Rushe, lindur në Degën e Epërme në një ditë të premte të vitit 1938, nga babai im Arif Dega dhe nëna Selvie, po filloj të shkruaj librin tim, për vehte dhe për jetën time. Askush nuk ka të drejtë të lexoj ato çfarë unë do të shkruaj në këtë libër, askush nuk mund ta atë zotëroj përveç meje dhe çka është më e rëndesishme, ky libër do të mbaroj ditën që unë nuk do të kem më fuqi të shkruaj asnjë fjalë të vetme. Për këtë betohem në çfarë kam më të shtrenjt në jetë, në emrin e babait tim dhe në shpirtin e nënës time!
Këtë libër do të ketë të drejtë ta lexojnë vetëm fëmijët e mi, pasi unë të mos jem më ndër të gjallët e kësaj bote.

Sot kam ditëlindjen. Alberti më ka dhuruar këtë libër të bardhë, me shumë faqe. Kapakët e tij të trash më pëlqejnë, ngjyra blu e errët duket se shkon me germat prej floriri dhe fjalët “Bloc Note” para pendës së artë. Më ngjan sikur ajo pret dorën time të mbush me fjalë këto vija të holla rozë. Në faqen e parë është një tufë me trëndafila të kuq dhe të bardhë, në cep të faqes disa vija të holla njëra pas tjetrës. Aty unë shkrova emrin tim, mbiemrin, ditëlindjen dhe vendlindjen. Faleminderit Albert. Je shumë i mirë dhe uniforma e pilotit që veshe sonte të shkon shumë.
Nuk e di se çfarë pati Alberti që më shikonte me ata sy. Më duket se fustani që kisha veshur i pelqeu. Në fakt ai është fustani i nënës time, punuar me dorë, i qëndisur në kraharor me disa motive lulesh. Është i bardhë, me pala të shumta dhe me dantella të hapura përpara. Edhe rruazat që mbaja sonte janë të nënës sime. Ato m’i dha im atë sot në mëngjes. Më thirri në dhomën e tij duke më thënë: “Bija ime, tani je rritur, këto rroba janë të nënës tënde. Ti i ngjan shumë asaj, duhet të të rrinë shumë bukur. Merri, por të lutem ruaji të papërlyera rrobat e saj”. Nuk e di pse tha ashtu babai.
Pas darke im atë vuri gramafonin në punë. Pasi i kurdisi ngadalë me duart që i dridhen lehtë lëshohet në kolltukun e madh me sytë e humbur diku përtej mureve të shtëpisë. Sytë e babait u mbushën me lot. Më ndjek me shikim dhe buzëqesh lehtë tek sheh se Alberti me fton në vallzim. Unë nuk di të vallzoj, por Alberti këmbëngul duke më thënë se gjithçka është shumë e thjeshtë, mjafton të ndjek levizjet e tij.
“Është Çajkovski” –tha babai nën zë.
Alberti është një burrë i gjatë, elegant. Xhaketa e pilotit që ka veshur, spaletat prej argjendi, supet e drejta dhe shpatullat e gjera, simbolet simetrike dhe shenjat e vogla, kopsat ngjyrë gri të hapur në xhaketën e bardh, pantallonat elegante dhe rripi i brezit prej lëkure të zezë, i japin një qëndrim solemn. Tani po vë re se flokët e tij janë thinjur paksa. Gjysma e ballit të lartë mbulohet nga balluket e gjata, të cilat fshehin shenjën që ka në ballë. Më dukej se nuk peshoja fare në krahët e tij, ndërsa ai më rrotullonte pa m’i ndar sytë për asnjë çast. Unë u trullosa paksa, nuk e di, nga vera që kisha pirë apo nga sytë e Albertit.
Alberti gjithmonë më është shmnagur, vetëm darkave vonë ai vinte në tryezë bashk me ne. Pa fjalë, i qetë dhe i heshtur, ulej përballë tim eti dhe mërmëriste me vete një lutje. Vonë mësova se ai thoshte në anglisht lutjen e krishterë “Ati ynë që rri në qiell, bukën tonë të përditshme falna sot!”.
Mbaj mend si tani natën kur babai e solli në shtëpi. Unë isha vetëm gjasht vjeç. Qe errur me kohë, ndërsa unë rrija ulur te këmbët e krevatit të nënës sime, e sëmurë rëndë. Jasht binte një shi gjëmëmadh, vetëtinte ndërsa bubullimat dukej se më ngrinin peshë. Nëna ime më shtrëngonte dorën duke pëshpëritur fjalë që unë nuk i kuptoja. Afër saj unë nuk ndjeja shumë frikë. Lisi i madh në oborrin e shtëpisë lëshonte një oshtimë vajtuese, ndërsa hija e tij e madhe shfaqej herë herë e frikshme në çastin që shkrepte drita.
Papritur dëgjoj zërin e babait.
“Rushe, Rushe, hape derën bij!”
Babai shfaqet në pragun e gurtë me një burrë të bëshëm në krahë, i gjakosur dhe i lagur. Ato çaste, më kujtohet shumë mirë, vetëm nxitova të ndihmoj, megjithse doja të dija se çfarë ka ndodhur dhe kush është ai burri në supet e tim eti. Vonë, kur unë po ofroja peshqir dhe ujë për ta larë, ndërsa babai i kishte hequr xhaketën, vë re se burri i shtrirë pranë oxhakut kishte një uniformë të bardhë, të ndryshme nga ato që kisha parë deri atëherë. Ajo nuk ngjante as me gjermanët, as me uniformat e tjera të partizanve që vinin shpesh ne Degën e Epërme. Nga balli i lartë i rridhte një vijë gjaku, ndërsa dorën dhe këmbën e majtë nuk i lëvizte fare. Vetëm një rënkim i lehtë i dilte nga nofullat e shtrënguara fort.
Pas 6 muash unë mësova emrin e tij. Albert Xhekson, Kapiten i Parë i Forcave Ajrore të Madhërisë së Saj.

Tani është vonë. Jasht dritares sime janë yjtë, qielli, toka, lisi, krejt Dega e Epërme. Dhoma ime është në katin e dytë, përball ajo e babait. Ai nuk fle pothuajse asnjëherë këtu, gjithmonë dremit në kolltukun e tij të madh prej lëkure. Mban oxhakun me zjarrin prej dru lisi. Në shtëpin tonë zjarri nuk shuhet kurrë, dimër verë. Nata është shumë e freskët në Degën e Epërme.
Akoma më duket se dëgjoj zërin e Albertit.
“Rushe, e di se jeni e mahnitshme? Faleminderit për vallzimin. Je kërcimtare e zonja! Hapy birthday!”
Pse më shikonte ashtu? Se çfarë kishin sytë e tij sonte...nuk e di.

Unë ndalova. Nuk po u besoja syve, vetëdijes. Nuk po arrija të mbushesha me frymë, emocioni po derdhej në çdo qelizë timen. Duart nuk më bindeshin, ndërsa një mekje e beftë më kap në kraharor. Një mjeshtri të tillë nuk e kisha hasur ndonjëherë. Nuk mbaj mend të kem lexuar asnjë libër që të kishte kaq magji të thjeshtë, ngjtëse, një atmosferë trullosese dhe të mrekullueshme njëkohësisht. Fjalët ngjajnë sikur kanë lindur aty, pikërisht për atë libër të shkruar me dorë. Njëmijë mendime më kaplojnë tek rrekem të kuptoj se kush është Alberti, ky burri me uniformën e pilotit. Çfarë donte ai në Shtëpinë e Vjetër, pse ka kaq pak fjalë për të? Ku ka jetuar ai, ku banonte, ku flinte? Rushja shkruan për të si për një njeri të njohur, të shtëpisë. Tek endem nëpër dhomë duke thithur thellë cigaren e fortë, shikimi më shkon tek libri i hapur që më pret në tavolinë. Rikthehem tek ai i babëzitur, të zbuloj faqet e tjera të këtij libri të rrallë.


E diela e dytë e Majit, viti 1956

Do të shkruaj vetëm të dielave. Sepse e diela për mua është më e lirë dhe e mirë. Se çfarë ka kjo ditë diçka të veçantë, të qetë dhe të paqme. Më ngjan sikur unë jam në një vend intim, në një kohë intime vetëm për vetën time.
Në shtëpi pothuaj jam gjithkonë vetëm, ndonjëherë i bëj shoqëri Albertit. Këtë vitin e fundit duket sikur më shmanget, më thotë me plot delikatesë se është i zënë. I mbyllur në dhomën e tij të fshehtë, gjysëm të errët, fytyra e Albertit ka marrë të bardhën e mureve përreth. Për të hyrë në dhomën e tij duhet të shtrysh me gjithë forcën faqen e bibliotekës. Pas saj një palë shkallë zbresin poshtë në një bodrum të sajuar. Muret janë forcuar me gurë të mëdhenj, të gdhendur. Në fund të shkallëve në të djathtë është dera e rëndë prej dru lisi. Më kujtohen ditët kur babai e ndërtoi atë dhomë të fshehtë, ditët pasi në shtëpinë tonë erdhi Alberti. Mbaj mend kur mbante në supe trastën plot dhe që e nxirte nga bodrumi i shtëpisë. Punone gjithë natën, nën dritën e llambës me vajguri. Unë sillesha rrotull nëpër shtëpi, duke ndihmuar me sa mundja tim atë.
“Rushe, më dëgjo me vëmendje zemer. Ky burri është miku ynë, është shoku i babait. Mbaj mend, këtë mos ë harro asnjëherë: askujt nuk duhet t’i thuash se ai jeton këtu tek ne. Më kupton?”
Unë tunda kokën në shenjë pohimi, e habitur por edhe serioze se bëhej fjalë për diçka të rëndësishme.
Më kujtohet se babai e ndërtoi dhomën e Albertit për tre muaj. Ai sapo kishte filluar të ngrihej në këmbë, lëvizte dy hapa nëpër dhomën e errët për t’u ulur sërish gjysëm i shtrirë pran oxhakut. Atë ditë ai kishte zbritur nga çatia ku flinte, që atë natë kur erdhi për herë të parë në shtëpinë tonë.
“Zoti Albert, dhoma mbaroi. Është gati. Që sonte mund të flesh atje.”
Babai im fliste pak. Kurr nuk e mbaj mend të ketë thënë më shumë se dhjetë fjalë njëherësh.

***

Turqishtja ime nuk është edhe aq e mirë. Më është dukur gjuhë e rëndë, si e ngjyrosur me baltë. Im atë më thotë se duhet ta mësoj shumë mirë, sepse librat që kemi në shtëpi shumica janë në turqisht. Ka edhe në gjuhë të tjera, kryesisht revista dhe gazeta të vjetra. Por unë kam filluar të mësoj anglisht me zotin Albert. Çdo ditë zbres në dhomën e tij dhe marr mësimin e rradhës. Alberti është mësues i zoti. Çdo fjalë e thënë prej tij mua më ngjit shumë shpejt. Sot mësova se Mbretëria e Anglisë është ndër më të vjetrat në botë. Mësova se në Londër është një lumë që quhet Tamiz dhe kryeministër i Britanisë së Madhe është Mr Çurçill. Anglia qenka një ishull i madh në veripërëndim të Europës, që gjithmonë ka qenë mbretëri.
Alberti qenka nga rrethinat e Londrës, shtëpia e tij është sa një kështjellë, në një fermë të madhe, rrethuar me pyje dhe livadhe. Kur flet për vendin e tij i bie një nur i pashoq, sytë i bëjnë dritë, nganjëherë zëri i dridhet gati si në vaj. Unë gjysmën e fjalëve nuk arrij t’i kuptoj, por e ndjej se ai e ka shumë për zemër vendin e tij. Shpesh ndodh që babai im përkthen ndërkohë që Alberti tregon për kështjellën në veri të Londrës.
“Në pyllin përballë shtëpisë, diku mes drurëve të lartë është një lëndinë e madhe. Atje luaja së bashku me dy shokët e mi; Bill dhe Endrju. Billi ishte më i madh se unë, një vit e gjysëm, ndërsa me Endrju ishim moshatar. Në fakt ata ishin kushërinjt e mi, djemt e dy xhaxhallarve. Atje mes pyllit, lëndina kishte formën e një zemre gjigante. Të rinjë siç ishim, prisnim dashurinë e parë. Në mendjen tonë ajo do vinte në formën e një zane, do zgjidhte njërin prej nesh si të përvëluarin e zemrës. Vjedhurazi ne shkonim tek lëndina jonë çdo javë me shpresën se do të shfaqej zana jonë. Por ajo nuk erdhi kurrë.”
“Im atë donte që unë të shërbeja në ushtri. Studiova në Akademinë Mbretërore Ushtarake. Më vonë u përzgjodha si aspirant në Flotën Ajrore të Madhërisë së Saj. Mësova gjithçka për avionët, stërvitje pafund, derisa erdhi dita që unë të ngrihem në qiell.”
Tregimet e Albertit janë të qeta, fjalët duken sikur rrjedhin ëmbël nga buzët burrërore. Nuk jam në gjendje ta përcaktoj pamjen që merr kur rrëfen për vendin e tij. Më shumë se tregim fjalët e tij ngjajnë me një gjendje, ngjyrë. Herë herë e fortë dhe e ndezur, pastaj më qetë dhe shtruar gati në të pëshpëritur. Sikur të gjitha këto nuk na i tregon ne, por vetes së tij.




Kreu II

Zanziana erdhi në qytet në të perënduar të diellit. E kishim lënë takimin tëk Qendra e Re Tregtare në të hyrë të Lagjes së Re. Nuk e di pse nuk përdorim emra që në krye të herës, por gjithmonë vazhdojmë t’i thërrasim vendet me fjalët që na vjen më për mbarë. Lagja e Re nuk është më e re, po ashtu edhe Qendra Tregtare (e Re!). Megjithse kafet i ka të mira, duket se rrugicat po ngushtohen dita ditës. Në atë pikë të qytetit ka gjithmonë njerëz, sidomos të rinjë, vajza dhe djem që nxjerrin në pah hiret e moshës me një shkujdesje këmbëngulse. Ka edhe më në moshë, tridhjet ose dyzetvjeçarë të kamur që kërkojnë të kënaqin syrin ose të joshin seksin e kundërt me pijet energjike më në modë.
- Cigare?
- Po- pa vetdije unë marrë nga dora e Anzës çakmakun me ngjyrë bronxi.
- Ed, ditët ë mia nuk janë edhe aq të mira. Nuk jam e lodhur, përkundrazi. Dikush po më ndjek dhe ti e njeh mirë. Është Vladimir Çatalli. Ku e mori vesh ai që unë u ktheva në Degën e Epërme?- tha ajo me një tonë disi nervoz.
- Anza, ai është shumë dhelpër. Je takuar me të?
- Po. Sot në mëngjes një makinë mercedes ngjyrë bari ndaloi tek Lisi i Madh. Unë me Metin sapo qemë ngritur. Shoh se një burrë flokëgjatë dhe me mjekërr të zezë po shikonte nga shtëpia mbështetur tek makina. Nuk ia vumë veshin, por ai vazhdoi të rrinte aty pincë. Dikur unë nuk durova më gjatë dhe i afrohem. Ishte ai, Vladimir Çatalli.
- Po?
- Asgjë, thjeshtë i them se unë u ktheva, tani përgjithmonë. Dhe se jam gati t’ia thyej hundët përsëri. Ai vetëm u përvesh njëherë deri në gjoks dhe iku. “Unë këtu kam qenë përherë” tha ai duke u larguar.
- Dhe?
- Rrugës për në qytet makina e tij më ka parakaluar disa herë. Tani nuk është vetëm, janë tre veta. Metit nuk i thash asgjë.
Unë heshta. E dija se Vladimir Çatalli nuk do ta linte rehat Anzën. Në mendje më erdhi dita kur ne u përleshëm nën hijen e Lisit të madh. Vladimiri vinte aty pothuaj çdo ditë. Thërriste në kup të qiellit vargjet e një kënge të çjerr:

“Dil përjashta goca ime,
Trupi im është mbush me qime”

Fjalën “goce” nuk e përdornin në Degën e Epërme, por ajo ishte në fjalorin e Çatallit. Kumbullat e zeza në Degën e Epërme piqeshin në shtator, ndërsa Vladimiri thoshte: “Më pelqejnë shumë gocat e zeza, të njoma dhe të thata.”

“Mbushur plot dhe qimezi,
Barku im ka shumë uri!”

Dy vargjet e fundit të këngës duket se e mbushën kupën. “Do ia tregoj qejfin atij Çatalli!”- kishte thënë Anza duke shtënguar në duar një shkop të trashë me një xhung në kokë. Gjithë lufta zgjati vetëm pesë minuta, aq sa Vladimir Çatalli u shtri përdhe me hundë të thyer dhe i larë në gjak.
“Unë nuk jam goce por jam Anza Lisi që të bëj të flasësh me vete! Kurr më mos ndalo para kësaj shtëpie! Çatall!”

- Anza,- them unë me gjysëm zeri -Vladimir Çatalli është i rrezikshëm. Këto kohë ai e ka marrë veten shumë. Nuk e di me çfarë merret, por di që ka shumë para.
- Mendon se ai do të hakmerret për hundën e thyer?
- Jo vetëm. Mos harro i biri i kujt është dhe nga vjen. Nëse ne nuk ruhemi, ai do të përpiqet të kafshojë.
I biri i Aleksandër Mirkos qe rritur vetëm me nënën e tij. Që në bark të nënës në Degën e Epërme u mor vesh se i biri i kujt është. Dila, nëna e Vladimirit punonte në Zyrën e Gjendes Civile. Vejush e re dhe pa fëmijë, pas vdekjes së të shoqit ajo nuk u largua nga Dega e Epërme. Dy muaj pasi në Kodrat e Blirit po prehej burri i saj i ri, Dila filloi të fryhej. Aleksandër Mirko gjithë ditën rrinte në kafen përball në qendër të Degës së Epërme. Natën që erdhi në këtë botë Vladimir Çatalli, Aleksandër Mirko është parë i dehur në rrugë të madhe duke kënduar një melodi me fjalë gjysëm shqip dhe gjysëm serbisht. “Druge moja, Druge moja” qe refreni i këngës.

- Libri- them unë pa arritur të mbaroja fjalinë.
- Po libri- thotë ajo e qetë- Ed, ti di diçka më shumë për mua.
- Po lexoj- përsëri unë flas me gjysëm zëri.
- Im atë ka vdekur. Varri i tij është në shpatin pas shtëpisë pranë një guri. Sot isha tek ai. Gjeta shenjat që më ka lënë të shkruara gjyshi. Askush nuk e di se ai ka egzistuar në Degën e Epërme. As Meti nuk di asgjë.
- Po në Londër? Ke kërkuar për familjen e tij?
- I kam gjetur. Në rrethinat e Londrës jetojnë nipërit dhe mbesat e babait. Ata nuk dinë asgjë për mua. E kam shumë të vështirë të ndërhyjë në jetët e tyre.
Në banakun e drunjtë ekspresi i kafesë lëshonte një fërshëllimë të lehtë. Ekrani i madh në faqen e murit përballë ndriçonte lehtë kthinën tonë. Pothuaj të gjithë klientët po tymosin cigare, ndërsa kamarieri, një djalë i ri rreth të njëzetave na servir gjithe delikatesë “Johny Ëalker” me akull.
- Nuk porositëm pije- thash unë i habitur.
- Janë nga një burrë flokëgjatë, ishte në verandën e lokalit, përjashta. Më dha ketë për zonjën- tha kamarieri duke zgjatur një letër të bardhë- dhe iku.
Të dy shohim njëri tjetrin në sy. Pa fjalë Anza merr letrën dhe fillon ta lexoj.
- E dija. Vladimir Çatalli nuk do më hiqet qafe kollaj. Është një kërcënim. Lexoje.- thotë Anza duke më lëshuar në dorë fletën e bardhë të palosur në katërsh.



“Gëzohem që të shoh përsëri. Kënaqësia ime merr përmasa të reja kur mendoj se së shpejti unë do të shtroj gostinë e madhe të mirëseardhjes tende.

Përjetësisht,

V.Ç.”

Në cep të fletës një zemër e plagosur nga një thikë e stërmadhe.

Heshtje. Asnjëri nga ne nuk merr guximin të thotë një fjalë të vetme. Unë po tymos thellë cigaren, ndërsa Anza po rrëmon në çantën e saj. Në brendësi të çantës vezullon diçka e metaltë, ndërsa një kërcitje e lehtë si një “krrak” humbet në zhurmën e lokalit.
- Është e babait tim. E gjeta sot në dhomën e tij. Zot, gjithçka ishte siç e kam lënë tetë vite më parë.
- Në dhomën e nëndheshme?
- Po. Ed, mos ma vi re, unë sot jam si e humbur. Në dhomën- tunel zbulova shumë gjëra, shumë histori. Nuk e di a do mjaftojë koha të t’i them.
- Me kohë Anza. Do kemi kohë për të gjitha. Por së pari duhet të kësh një gjë parasysh. Vladimir Çatalli kërkon diçka. Duhet të ruhesh, duhet të jemi të kujdeshëm.
Dalim. Përjashta ka rënë nata. Një erë e ngrohtë sillet rrotull rrugëve dhe pallateve pa fund. Anza ecën para meje me hapa të shpejtë dhe të gjatë. E veshur me Jeans gjysëm sportiv dhe një bluzë të hapur ngjyrë mente, duket sikur gjithçka ndalon rrotull saj. Vetëm ajo lëviz në rrugën e ndriçuar fort nga projektorët përballë. Flokët e gjatë dhe të zeza, si një jele kali turfullojnë shpengueshëm në supet e gjera. Kërcitja e hapave ndjell shumë vështrime rrotull aq sa gjithçka ndalon pa frymë në rrugën plot njerëz. Në fakt rruga ka një lloj rrëmuje të ëmbël, naive. Vitrinat gjithfarësoj të dyqaneve të vogla vezullojnë fort, ndërsa emrat e tyre duket se nuk shkojnë edhe aq me atë çfarë duket. Unë rend krah saj, ndërsa një ankth më ngjitet nga lukthi përpjetë. Nuk është njëlloj si frika, por diçka më e keqe, diçka që nuk e kam ndjerë më parë. Ndoshta kurrë nuk do të ngjajë asgjë, por thellë ndjej se ajo është në rrezik. Thelbi i saj është po ai; e sertë, e vendosur dhe e heshtur. Por tani ka diçka më shumë, një nur të përzier me mall dhe dhimbje. E kam të vështirë të flas për bukurinë e saj. Diçka e çuditshme më bën të ndaloj sa herë shoh këmbët e gjata, belin e hollë dhe gjoksin e kërcyer. Mbaj mend se ajo ka qenë e hajthme, me sytë plot dritë që dukej se ndriçonin më shumë poshtë vetullave të zeza, qafë të gjatë, mjekër te vogël, hundën e drejtë dhe ballë të lartë. Njehërë i kisha thënë: “Çfarë është një gjë e zezë, e hollë, e gjatë dhe e thatë?”
“Anza Lisi!”- kishte thënë ajo duke qeshur me të madhe. Tani ajo gjëja “e zezë, e hollë, e gjatë dhe e thatë” nuk ishte më e tillë, por një femër plot nur dhe bukuri të pa shoqe.



***

E diela e parë e Janarit, viti 1957

Sapo ka hyrë ky vit, plotë borë dhe ngrica. Dega e Epërme ka rënë nën një pushtet të mistershëm dhe të bardhë. Vetëm kreshta e maleve përreth ndonjehërë përflaket nga përëndimi i diellit. Shtëpitë e rralla lëshojnë me përtesë drejt qiellit blu shtëllunga të holla tymi, që treten në ajrin e acartë. Bora ka kaluar një metër dhe ka ngrirë. Më ngjan sikur kjo borë do të jetë gjithmonë këtu, aq qetësisht mbulon gjithë pllajën e Degës së Epërme.
Në shtëpinë e Balajve ka mort. Ka vdekur një djalë i vogël, dhjetë vjeç. U sëmur nga tuberkulozi. Në atë shtëpi sapo ka vdekur edhe plaku, Ismail Bala. Duket se plaku e mori me vete djalin e vogël; thonë se qenë të dy shumë të lidhur. Nipi dhjetvjeçar i Balajve flinte në dhomën e gjyshit të sëmurë rëndë nga tuberkulozi.
Babai ka shkuar në mort. Me Balajt jemi kushërinj, por ne morëm mbiemër tjetër, nga Lisi para Shtëpisë se Vjetër. Dikur kjo shtëpi ka qenë e përbashkët. Ne mbajtëm shtëpinë, ndërsa Balajt morën tokat në pjesën e sipërme të pllajës në Degën e Epërme.
Albert është në dhomën e tij. Ka ditë që nuk del. Nganjëherë unë zbres poshtë për t’i shtruar ushqimin. E gjej ulur në kolltukun e rëndë prej lëkure të zezë, me libra në duar. Se çfarë e ka një shikim të qetë dhe të thellë. Por edhe i ëmbël.
- Zoti Albert- i them me gjysëm zëri.
- Urdhëroni zonjushe- faleminderit që kujdeseni për mua. Sot jeni shumë e bukur.
Ai e thotë kaq qetë këto fjalë, ëmbël, sa është e pamundur që të mos i besosh.
- Ju solla dhe një shishe verë. Është Merlot, blerë shumë vite më parë në Itali. Babai ka dhe disa shishe në dhomën e tij.
- Faleminderit Zonjusha Rushe- ndjej zërin e tij tek dridhet lehtë dhe një shikim të ngultë që më përshkon të tërën.
Pasi unë shtrova tavolinën shkova afër oxhakut të hedh ca dru lisi. Albert ngrihet në këmbë dhë afrohet drejt meje me dy gota me verën e kuqe.
- Do të pijmë një gotë së bashku Zonjushe?

Unë ndaloj para tij. Një burrë i gjatë, elegant, me balluket e zeza mënjanë, veshur me një këmishë të bardhë me spaleta ushtarake në supe, qendron para meje. Ka hedhur krahëve një xhaketë mente me kopsa ngjyrë floriri. Në sytë e tij shoh një lutje të heshtur. Dhe shumë burrërore.
Unë ndjej se një valë ë nxehtë po ngjit nëpër barkun tim. Deri tek lukthi, mes gjinjëve ndjej lëmshin e zjarrtë që më pushton. Pastaj rrënqethem nga gjymtyrët, në leqet e këmbëve dhe gishtërinjtë me djegin si zjarri. Zgjas dorën të marr gotën e kristaltë nga ai, duke mos ia ndarë sytë për asnjë çast.
- Gëzuar zoti Albert- them unë me gjysëm zëri.
- Gëzuar! –thotë ai duke buzëqeshur.
Ndej se jam skuqur e tëra. Albert më fton të ulem përballë tij. Nga rafti me libra ai merr një pllakë gramafoni.
- Shtraus. Valset e tij janë të mrekullueshme. Do më shoqëroni në një kërcim zonjusha Rushe?
- Oh, unë nuk di të kërcej mirë zoti Albert!
- Ju kërceni si një flutur- thotë ai duke më parë tej e tej.
Disku lëshon tingujt e parë dhe si një valë e lehtë përhapen në dhomën gjysëm të errët. Pushteti i tyre sillet rrotull në hapësirën e vogël. Pastaj të dy e gjejmë veten përballë njëri tjetrit në këmbë.
- Me leje zonjusha Rushe?- zëri i tij më ledhaton flokët dhe veshin, duke prekur butësisht gjithë qenien time. Ndërsa zjarri në oxhak ka marrë vrull duke përskuqur gjysmën e dhomës. Në krahët e tij unë rrëshqas pa prekur asgjë vëç duarve të forta. Herë herë ndjej se si gishtërinjt e tij ngulen në belin tim, ndërsa unë lakohem nga pas për të mos çikur padashur kraharorin e tij.

[shigjeta]

Nisa ta lexoj me kuriozitetin e nje krijimi te ri nga "Deti Bajri", por shume shpejt me rrembeu historia. Me pelqyen kapercimet ne kohe. Personazhet jane te plote, te duket sikur komunikon me ta dhe te fusin ne boten e tyre….
Suksese deri ne fund!