Civilizimi në Islam

[Zana e malit]

Prodhuar nga Muslimanët
Nga Indlieb Farazi

E Premte, 17 Mars 2006

Një filxhan kafe, mullinjtë me erë, qilimat, sapuni dhe stilografi, çfarë kanë të përbashkët gjithë këto? Me sa duket të gjitha ato u zbuluan nga Muslimanët.

Muslimanët kanë zbuluar gjithçka, që nga instrumentet kirurgjike deri te aparati fotografik, sipas një ekspozite në Britani. Një zbulues karakteristik është Ibn Hazm, një astronom Arab të cilin ekspozita e nderon me zbulimin se bota ka qenë e rrumbullakët 500 vjet para se Galileo e bëri zbulimin e tij.

Ekspozita është hapur këtë muaj në Manchester dhe ka për qëllim të shpalos historitë e humbura të shkencave dhe zbulimeve të Muslimanëve.

Ekspozita, 1001 zbulime: Zbulo Trashigiminë e Muslimanëve në Botën Tonë, që tash tregohet në Muzeun e Shkencës dhe Industrisë në Manchester , paraqet disa nga sekretet dhe kontributet shkencore shumë mirë të ruajtura, të bëra nga dijetarë antik në të cilat sot mbështetet shumica e Civilizimit Perendimor.

Profesor Salim Al-Hassani, kryesues i Fondacionit për Shkencë, Teknologji dhe Civilizim (FSHTC), i cili e organizoi ekspozitën, tha:

“Niveli me të cilin Muslimanët kanë kontribuer në civilizimin Perendimor në përgjithësi nuk është mirë i njohur. Tashmë, këto dijetarë antik nga bota Islame na dhanë shumë nga gjërat e përditshme të cilat i përdorim, siç janë kafeja, sapuni dhe orët.

“Kjo ekspozitë tregon se Muslimanët gjithmonë e kanë ndarë trashigiminë e cila siguron një platformë për zhvillimet që e bën botën Perendimore të funksionojë mirë”


Civilizimi i lulëzuar

Në Perendim, Vitet e Erëta zakonisht shihen si një interval mes dy civilizimeve të mëdha të lulëzuara, në të cilat pak ka zënë vend përparimi i njohurive(diturive).

Sido që të jetë, në këtë periudhë dijetarët Islam nëpër Evropën Jugore, Afrikë, Lindjen e Mesme, Persi dhe Azinë Qendrore kanë qenë të zënë me ruajtjen dhe me shfrytëzimin për bazë të diturisë nga bota antike.

Për shembull, organizatorët e ekspozitës thonë se dokumentet (faktet) tregojnë se bima e kafesë së pari është shfrytëzuar për të bërë një lëng kur bima është eksportuar nga Etiopia në Jemen ku Sufistët e kanë pirë për të qëndruar zgjuar gjatë natës, në mënyrë që të falen për qëllime të veçanta.

Shumë nga bota Islame filluan të tregojnë vëmendje për kafenë si një ndihmë për adhurim, duke iu lejuar dervishëve të qëndrojnë zgjuar me orë të tëra për t’ua dedikuar natën kujtimeve hyjnore.

Deri kah fundi i shekullit XV ka arritur në Mekke, Arabinë Saudite, pastaj në Turqi, dhe më vonë arriti në Vjenë më 1645.

Zbulimet

Ekspozita e nderon zbulimin e aparatit të parë fotografik të Ibn al-Haitham, matematicient, astronom dhe fizikan Musliman i shekullit të X.

Gjithashtu thotë se nevojat e Islamit për pastërti dhe dëlirësi i ka inkurajuar Arabët të zhvillojnë përdorimin antik të sapunit të Egjiptasve, dhe të krijojnë reçetë duke kombinuar vajin bimor me hidroksid natrium të cilin e përdorim edhe sot e kësaj dite.

Kirurgu Msuliman i shekullit të X, i njohur vetëm si al-Zahrawi, thuhet se i ka dizajnuar instrumentet kirurgjike, të cilat ende janë në përdorim.

Dhe Ibn Nafis, mjek musliman i shekullit të XIII, thuhet të ketë përshkruar qarkullimin e gjakut 300 vjet më parë, para se William Harvey e zbuloi të njëjtën.

Mjekët muslimanë gjthashtu janë nderuar me zbulimin e opiumit anestezik dhe përzierje të alkoolit, dhe me zhvillimin e gjilpërave të zbrazta për të thithur kataraktet nga syri me teknika të cilat ende përdoren.

Mulliri me erë, shpesh i asocuar me mullirin Holandez, thuhet të jetë zbuluar në vitin 634 nga një kalif Persian i cili mulli bluante grurin dhe e ndalte ujin për vaditje (ujitje).

Historia që mungon

Duke e ekzaminuar historine e humbur mijëravjeçare, ekspozita sjell në jetë zbulime histroike dhe risi të bëra nga disa nga mendjet më të mëdha të Muslimanëve.

Mohammed El Gomati, drejtori i FSHTC-së, tha:

“Projekti filloi 6 vjet më parë. FSHTC, një grup i përbërë nga Muslimanë dhe jo-Muslimanë, e kuptuan se ishte e nevojshme të udhëtohet nëpër shtet për të edukuar dhe informuar publikun për kontributin e Muslimanëve dhënë botës.”

Ekspozita është e planifikuar që ta inkurajojë dhe inspirojë rininë Britaneze për të vazhduar karierën në shkencë, inxhinjeri dhe teknologji. Ajo ndihmon që të largojë perceptimet negative të Muslimanëve dhe të sigurojë modele të roleve pozitive për rininë Britaneze në veçanti.

El Gomati, ligjerues në fizikë dhe elektronikë në Universitetin e Jork-ut në Angli, tha:

“ Definitivisht ka një element injorance në Perendim ndaj botës Arabe Muslimane, Hapni çfarëdo libri shkolle në Britani dhe do të gjeni pak, nëse ka, që përmend për atë se çfarë kanë arritur Muslimanët historikisht.

“Kemi vendosur që ta riadresojmë këtë çekuilibër (mungesë ekuilibri)”

Ekspozita mbarëkombëtare përfundon në Qershor.


Përgatiti dhe përktheu nga ORIGJINALI
Zana E Malit

[Zana e malit]

* * Verzionon “beta” të shahut të krijuar në Indi prej nga arrin në Persi, e përsosin muslimanët. Prej atje Mavrët në shek. X, nëpërmjet Spanjës e zgjerojnë lojën në Perendim të Evropës, e në të njëjtën kohë ajo zgjerohet edhe në Lindje drejtë Japonisë.

** Mijëra vjet para vëllezërve Rajt, poeti, astronomi, muzicienti dhe inxhinjeri musliman Abas ibn Firnas ka bërë disa orvatje për të krijuar një makinë fluturuese. Në vitin 852- ai e bën përpjekjen e parë të tij nga minarja e Xhemisë së Madhe në Kordoba, prej nga kërcen me një makinë të përbërë nga një pëlhurë të madhe të forcuar me disa shkopinjë të gjatë. Ai ka shpresuar se do të mund të fluturojë si një zog, megjithatë nuk pati sukses. Për fat të mirë, pëlhura ia ngadalëson aterimin dhe kështu mbijeton. Megjithatë, ky edhe është regjistruar si rast i parë i parashutizmit.
Pas edhe disa decenieve të këmbëngulësisë, në vitin 875, në moshën 70 vjeçare, ai orvatet për të fundit herë, por tanimë me një makinë të përsosur, të përbërë nga mëndafshi dhe penda shqiponje. Kësaj here, fluturon nga mali, me sukses arrin të qëndrojë në ajër më gjatë se 10 minuta, ku më pastaj edhe lëshohet në tokë. Për nder të zbuluesit të madh, aerodromi në Bagdad dhe një krater në hënë e mbajnë emrin e tij.

** Procesi i ndarjes së lëngjeve sipas pikës së tyre të vlimit është zbuluar rreth vitit 800 nga njëri nga dijetarët më të mëdhenj musliman Xhabir ibn Hajan(Jabir ibn Haiyan).
Ai është përgjegjës edhe për transformimin e alkimisë në kimi, zbulime të një numri të madh procesesh dhe vegla të cilat përdoren edhe sot: kristalizimi, destilimi, purifikimi, oksidimi, avullimi dhe filtrimi. Ai i zbuloi edhe acidin sulfurik dhe azotik. Xhabiri është zbuluesi i destiluesit, me të cilin i dhuron botës parfemet dhe pijet e para alkoolike (edhe pse pirja ka qenë e ndaluar). Si baba i kimisë moderne, ai personalisht është përpjekur për eksperimentimin sistematik.

** Vakcinat janë edhe një zbulim i muslimanëve në shëndetësi. Ata në Evropë arrijnë në vitin 1724, nëpërmjet gruas së ambasadorit britanez në Stamboll. Pothuajse 50 vjet para se Perendimi të fillojë të flasë për mbrojtje (preventivë), fëmijët në Turqi kanë marrë vakcina për lijen e ujit.

** Sistemi i numërimit i cili shfytëzohet në botë, me siguri është me prejardhje nga India, por megjithatë stili i numrave me siguri është arab. Për herë të parë është i shtypur në vitin 825 në librin e matematicientëve muslimanë al-Kvarizami dhe al-Kindi ndërkaq emrin “algjebra” e ka marrë nga libri i al-Kvarizamit “Al-Jabrwa-al-Muqabilah”. Puna e dijetarëve muslimanë është e sjellur në Evropë pas 300 viteve nga matematicienti Italian Fibonaçi. Muslimanët janë fajtor edhe për algoritmet dhe trigonometrinë.

** Ali ibn Nafi, njëri nga hedonistët më të mëdhenj muslimanë, në shekullin e IX-të nga Iraku në Kordoba e sjell konceptin e hajes me tre ushqime- supë, peshk ose mish dhe në fund fruta ose arra, dhe të ngjashme. Ai është merritor edhe për bërjen (krijimin) e gotave të kristalit.

** Çeqet vijnë nga fjala arabe “saqq”, betim në të shkruar për pagesë të mallit pasi që ai të jetë porositur. Kjo ka paraqitur një nga mënyrat për t’u shmangur mbajtja e të hollave në teritoret e pasigurta. Në shekullin e IX-të një biznesmen musliman ka mundur pa problem të thyejë para (ta kthejë çekun në para) nga banka në Kinë prej bankës në Bagdad.

** Edhe pse kinezët e kanë zbuluar barutin dhe e kanë përdorur në fishekzjare, Arabët janë ata të cilët, duke përdorur kalium nitrat e kanë pastru barutin dhe më vonë e kanë vënë në përdorim ushtarak. Të krishterët kanë qenë të frikësuar nga veglat ndezëse të muslimanëve. Nga shekulli i XV-të ata e kanë shpikur raketën, të cilën e kanë quajtur “veza vetëlëvizëse-ndezëse”, si dhe torpedon të cilën mjaft mirë e kanë përdorur në luftrat detare.

**Në Evropën mesjetare, në mënyrë shumë të rregullt kanë ekzistuar kuzhinat dhe kopshtet me bimë, megjithatë Arabët janë ata të cilët i kanë promovuar kopshtet si vend për pushim dhe meditim. Kopshtet e para me lule në Evropë kanë qenë të hapura në shekullin XI në Spanjën muslimane ndërkaq ata kanë përfshirë edhe karajfila dhe lale.

Përgatiti,
zEm

[INDRITI]

"Na ishte një herë një civilizim, më i madhi në botë. Ai arriti të krijonte një super-shtet kontinental që shtrihej prej njërit në oqeanin tjetër, prej klimave veriore deri te tropikët dhe shkretëtirat. Brenda kufijve të tij jetonin qindra miliona njerëz të besimeve dhe origjinave të ndryshme etnike. Një nga gjuhët e tij u bë gjuhë universale për pjesën më të madhe të botës, urë ndërmjet njerëzve të qindra tokave. Ushtritë e tij përmbanin njerëz të kombësive të shumta, dhe mbrojtja e tij ushtarake lejonte shkallë të tillë paqeje dhe përparimi që nuk ishte njohur asnjëherë më parë. Tregtia që zhvillohej në këtë civilizim zgjerohej nga Amerika Latine deri në Kinë, dhe çdokund brenda këtyre kufijve.

Dhe në këtë civilizim printe para së gjithash novatorizmi. Arkitektët e tij konstruktuan pallate që sfidonin gravitetin. Matematikanët e tij krijuan algjebrën dhe algoritmet, që do të mundësojnë ndërtimin e kompjuterëve të parë, dhe krijimin e enkriptimit. Mjekët e tij ekzaminuan trupin e njeriut dhe gjetën ilaçe të reja për sëmundje të ndryshme. Astronomët e tij vështruan në qiej, i emëruan yjet dhe trasuan rrugën për udhëtimet dhe hulumtimet kozmike. Shkrimtarët e tij krijuan mijëra storie. Storie trimërie, romance dhe magjie. Poetët e tij shkruan për dashurinë, kur të tjerëve para tyre kjo u kallte frikë edhe po të mendonin për diçka të tillë.

Kur popujt e tjerë ishin tepër të frikësuar nga idetë, ky civilizim gëlonte prej tyre dhe i mbante ato të gjalla. Kur censorët kërcënoheshin për të zhdukur dijen nga civilizimet e kaluara, ky civilizim mbajti njohuritë dhe dijen gjallë dhe ua përcolli të tjerëve."

Këto fjalë jane pjesë e një fjalimi të Karli Fiorinës, drejtores së kompanisë së mirënjohur amerikane Hewlett Packard, për rolin e lidershipit në botën e sotme

Pra Kjo ishte dicka shume e shkurter rreth temes per civilizimin e madh Islam.
Indriti

[meinteres]

Gëte ka thënë:" Qoftë e lavdëruar nata e bekuar, në të cilën Pejgamberit të Zotit iu shpall, nga lart, Kur'ani me përkryeshmërinë e tij."[marrë nga: Mrekullitë Shkencore në Kur'an,Abdulmexhid Ez-zendani,Prishtinë 2004-Përkthim Ajni Sinani]

[eli_boy]

Te kuptuarit drejt te Islamit

Cdo religjon në këtë botë quhet sipas emrit të themeluesit të tij, apo popullit në të cilin është paraqitur. P.sh. Krishterimi është emërtuar sipas emrit të të dërguarit Krishtit; budizimi sipa emrit të themeluesit të tij Budës; zoroasterizmi, sipas Zaratustrës, judaizmi, religjioni i hebrenjve, sipas emrit të fisit Juda (pej vendit Judeja) ku edhe është paraqitur. i ngjashën është rasti edhe me religjionet e tjera.


Por krejt tjetër është rasti me Islamin, i cili ka dicka unikate, që nuk është lidhur me asnjë person a vend të posacëm. Fjala “Islam” nuk përmban marrëdhënie të këtij lloji - sepse ai nuk i përket njeriut, popullit apo vendit të posacëm

[La_Lune]

"Muhamedi asnjehere nuk u pajtua me botekuptimet krishtere.Per te njeriu nuk ka mundur te jete Zot e as vete nuk u barazua me Allahun.Per muslimanet nuk eksiston Zot tjeter pervec Allahut,ndersa Muhamedi eshte i Derguari i Tij.Ne te nuk ka enigamtike dhe te fshehur"


"Sado qe te jete e cuditshme te thuhet,per mua islami eshte me i larte se krishterimi.Sikur njeriu te kishte te drejte zgjedhjeje,atehere pa kurrfare dyshimi e hamendjejecdo njeri i mencur do ta pranonte islamin,nje Zot dhe te Derguarin e Tij."

(Leon Nikollaevic Tolstoj 1828-1910)

Marre nga libri "Tolstoj per Muhamedin (s.a.u.s)"

Romansieri i famshem rus Leon N. Tolstoj ne vitin 1908 e lexoi vepren "Hadithet e Muhamedit alejhi selam" te autorit Abdullah esSuhraverdi te botuar ne Indi.Nga hadithet e lexuara,Tolstoj beri nje permbledhje dhe te njejtat i botoi ne shtypshkronjen e atehershmme ruse Posrednik.Libri u botua ne tetor te vitit 1908.

Populli rus,vecanterisht intelektualet e dashuronin Tolstoin per shkak te forces dhe ndikimit te tij te pafund.Eshte ditur se po qe se publikohet kalimi i tij ne islam po ashtu eshte shoqeria ruse do te filloje te kthehet fuqishem ne drejtim te Islamit.Nga ky shkak librin e Tolstoit ku jane tubuar disa hadithe te muahmedit (a.s) organizatat ruse te sherbimit informativ,sikurse KGB-ja jane orvatur qe ta mbajne ne fshehtesi dhe ne harrese,si dhe ta pengojne ribotimin e metejshem te tij.

Tematika e haditheve te tubuara ne kete liber perqendrohet ne sferen e varferise dhe te barazise permes se cilave eshte orvatur te tregoje brengen ndaj asaj qe tua shpjegoje popullit rus dhe atyre te cilet jane te tradhtuar e te shtypur se cfare eshte e vertete.

"Ne zemren time eshte nuri i Allahut,emri i tij eshte ndjenje" (Tolstoj)

[Muslimani79]

Per ate qe don me shume per civilizimin islam mund te shohe ket faqe.
www.cyberistan.org
eshte faqe shume interesante.http://www.cyberistan.org

[Morning star]

Kete e lexova ne forumin e top-channel.tv edhe mendova se eshte interesante qe ta ndaj me ju.


Në skenën legjendare të filmit "Jeta e Brianit" John Cleese në rolin
e Regut, prijësit të Frontit Popullor të Judesë duke shikuar në
arenë luftën e gladiatorëve pyetet në mënyrë retorike se çfarë të
mire ju kanë sjellur romakët.

"Ujësjellësin" i thotë një bashkëluftëtar i tij. "Edhe kanalizimin"
i kujtohet një tjetri.

"Mirë" thotë pa disponim Regu " pranoj se ujësjellësi dhe
kanalizimi janë dy sende që …."
" Edhe rrugët e shtruara…" shtoi përsëri i pari.
"Po, ashtu është" pohoi mendueshëm Regu " po përveç ujësjellësit,
kanalizimit, dhe rrugëve …."
" Medicinën, e ndërpreu i dyti "Edhe arsimin".
"Në rregull, mjafton " u nervozua Regu.
"Edhe meliorizimin" vazhduan shokët e tij.
"Banjot publike"
"Mirë në rregull" u nxeh përfundimisht Regu, " po, përveç
ujësjellësit, kanalizimit, rrugëve, medicinës, arsimit,
meliorizimit, dhe mbrotjes së shëndetit, çfarë të mire tjetër na
kanë sjellur romakët?".

Lufta për identitetin religjioz të Europës

Shikoj në televizor papa Benediktin XVI se si nga katedra e
Universitetit në Regensburg citon carin e Bizantit Manuelin II: "Na
tregoni se çfarë të mire na ka sjellur Muhamedi, përveç të keqes dhe
dhunës, urdhërin që feja të përhapet me shpatë?"
Dhe nën e kapelën e bardhë të papës filloi të më shfaqej fytyra e
Regut, dhe në vend të papës fillova ta shihja John Cleese –në se si
po pyetej në mënyrë retorike : "Çfarë të mire na kanë sjellur
muslimanët?"
"Matematikën" do të shtonte njëri nga studentët e informatikës nga
fundi i rreshtave.
" Numrat e sistemit decimal , pastaj numrat që edhe sot i quajmë
numra arab, të panjohurin `x', zeron revolucionare pas së cilës bota
nuk ishte më ajo e njëjta. Edhe trigonometrinë , algjebrën, që e ka
marrë emrin nga Kitab Al Jabar, veprës së matematicienit të njohur
Al – Hawarizmiut. Dhe prej kësaj e ka rrënjën edhe fjala algoritëm.

"Mirë" do të pranonte pa disponim papa Benedikti, prijësi i Frontit
Popullor të Europës- "pranoj që numrat dhe algjebra janë dy sende
që…."
" Edhe gjeografinë" do të kujtohej studenti i tretë.
"Edhe filozofinë. Me përkthimet e tyre në errësirën e mesjetës e
kanë shpëtuar filozofinë greke nga humbja. E kanë punuar hartën e
parë të botës. Të parët e kanë llogaritur diametrin e rruzullit
tokësor dhe kanë zbuluar sistemin heliocenterik. Kanë ndërtuar
observatoriumin e parë, themeluan astronominë moderne dhe nga Lindja
na e sollën busollën. Edhe letrën. Pastaj orizin."
"Në rregull, mjafton" do të nervozohej papa.
" Edhe sheqerin, portokallin, limonin, pjeshkën, do të vazhdonin
studentët, presën për vaj, sistemin e ujitjes dhe përgjithësisht
bujqësinë moderne. Pambukun, industrinë tekstile dhe modën. Xhaketa
është zbulim arab. Konstruktuan camera opscura – ën e parë dhe
themeluan optikën. Pastaj gitarën. Edhe kafen".
" Po " do të nxehej Benedikti XVI nga katedra " po përveç
matematikës, gjeografisë, filozofisë, astronomisë dhe gitarës….
" Edhe farmakologjinë " do të shtonte një studente "në kohën kur
Europës i zihej fryma nga kutërbimet dhe sëmundjet, arabët na e
dhanë sapunin dhe parfemët, na spjeguan se epidemitë përhapen me anë
të ujit të infektuar, na e sollën Qanunin e njohur të Ibn Siana-së,
enciklopedinë e parë të barërave dhe eliksirëve,
pardon al – iksirëve. Pastaj alkimistët e parë kanë qenë arabë,
fjala alkimia rrjedh nga al – kimya, ata janë baba të kimisë
moderne. Pos të tjerash e zbuluan barutin. E nxorën destilimin, dhe
fituan al – kuhulin. Po ju duket i njohur?"
"Në rregull" u nxeh përfundimisht papa Benedikti XVI " po përveç
sistemit decimal, numrave, algjebrës, matematikës, filozofisë,
hartës së botës, busollës, letrës, orizit, sheqerit, pambukut,
sistemit të uitjes, camera obscura-s, optikës, xhaketës, gitarës,
kafes, parfemit, sapunit, alkoholit, farmacisë, higjienës dhe kimisë
moderne, çka kanë bërë muslimanët diçka mirë për ne?"
" Pra çka na kanë sjellur diçka të re muslimanët përpos të keqes dhe
dhunës?" – lexon nga letra studentëve të Universietit të
Regenburgut, i tëri në mëndafsh dhe kadife papa Benedikti XVI, duke
e anashkaluar me këtë rast edhe faktin se muslimanët i kanë sjellur
edhe atë që e ka veshur, edhe letrën të cilën e lexon, por edhe
faktin e pamohueshëm se edhe konceptin e Universitetit përmes
Spanjës në Europë e kanë sjellur arabët.

"Ngjyra e dijetarit është më e shenjtë se gjaku i dëshmorit" ka
thënë, nuk do të besoni i tmerrshmi Muhamed (savs. shën. im).
" E çfarë na ka sjellur Muhamedi pos urdhërit që feja të përhapet
me shpatë? – pyet Benedikti XVI në fjalimin e pakuptimtë të
përhapjes së fesë me dhunë, duke anashkaluar me këtë rast edhe
përmendjen e xhihadit katolik. Dhe të pyetet më pas :
"Më thuani çfarë të mire ju solli Isusi Amerikës Latine përveç të
keqes dhe dhunës? Po mirë, përveç ujësjellësit, kanalizimit,
ndërtimit të rrugëve, arsimit, bujqësisë, mbrojtjes së shëndetit,
teknologjisë, filozofisë, teatrit, artit?
Ani mirë, edhe futbollin.

[La_Lune]

Frederik Nice mbi civilizimin Islam

"Midis nesh, ata nuk janë madje as burra....nëse Islami përkundër
krishtërimit ka një mijë herë të drejtë të veprojë kështu, Islami të
paktën thotë se ka të bëjë me burra....krishtërimi shkatërroi për ne
civilizimet më të hershme dhe pastaj më vonë, gjithashtu shkatërroi
për ne tërë civilizimin Muhammedan. Kulturën e shkëlqyer të morëve
(muslimanëve) në Spanjë, e cila ishte më afër nesh dhe më e
pëlqyeshme për senset dhe shijet tona sesa ajo e Romës dhe e
Greçisë...Vendimi tashmë është marrë dhe askush nuk është i lirë të
zgjedh këtu. Ose njeriu është një shadala ose nuk është..."Luftë me
thikë kundër Romës! Paqe dhe miqësi me Islamin" kjo ishte ndjenja,
kjo ishte vepra, e atij shpirti të madh të lirë, atij gjeniu midis
perandorëve gjerman, Frederikut të Dytë. Çfarë! ..unë nuk mund ta
imagjinoi sesi një gjerman mund të ndjehet i krishterë".

AntiKrishti – Paragrafi 60-61

[princcesha]

Si e ndryshuan botën zbulimet e muslimanëve?

Prej kafes nëpërmes çeqeve e deri te "racioni trepjesësh", bota islame na ka ofruar shumë inovacione dobiprurëse, e që ne perëndimorët i marrim të gatshme.

1. Legjenda thotë se Arabi me emrin Halid i dërgonte dhitë në kullosë në rajonin Kaffa, e cila gjendet në Etiopinë Jugore. Ai vërejti se dhitë për një moment u bënë tepër gjallëruese pas konsumimit të kokrrave nga disa bimë të caktuara.
I vloi disa kokrra në ujë të nxehtë, dhe kështu provoi kafen e parë në histori. Shënimet e para që tregojnë për përdorimin masiv të kafesë na bëjnë me dije se eksporti i kokrrave të kafesë nga Etiopia drejt Jemenit, ku kjo pije është përgatitur nga lënda e përmendur e që sufit shërbeheshin me qëllim të largimit të gjumit dhe kalimit të natës në lutje.
Deri në shek 15 kjo pije arriti ne Meke dhe Turqi, prej ku në vitin 1645 është bartur për në Venecia.
Në vitin 1650 pija e kafesë është sjellur në Angli. Atë e solli Turku me emrin Pasqua Rosse, dhe ishte Rosse i pari që hapi kafenenë në Londër në rrugën Lombard. Fjala arabe për pijen e kafes "qahwa" në gjuhën turke është shëndrruar në "kahva", në Itali këtë e emërtuan "caffe", ndërsa në gjuhën angleze "coffee".

2. Grekët e lashtë mendonin se sytë tanë emetojnë rrezet e dritës, krahas laserit, dhe për këtë edhe mundë të shikojmë. Personi i parë që kuptoi se drita depërton në sytë tanë, e nuk del nga ato, ishte matematikani, astronomi dhe fizikani islam Ibën el – Haithem.
Ibën el – Haithemi e zbuloi për herë të parë "Camera Obscura" – fjala kamerë nga gjuha arabe "qamara për dhomën e errët ose të ndarë"
Ibën Haithemit, përveç tjerash, i takon merita edhe për vendosjen e fizikës si shkencë në kuptimin modernë të fjalës "fizikë" (shkencë e mbështetur në eksperiment) dhe ekzekutimin e saj nga rrethi i filozofisë.



3. Një lloj i shahut është luajtur në Indinë e lashtë. Loja e shahut në formën si e njohim ne sot është zhvilluar në Persi, prej nga në shekullin 10 nëpërmes arabëve të Spanjës është zgjeruar në Evropë dhe Lindje deri në Japoni. Fjala "rook" (fjalë e anglishtes për figurën e shahut tek ne e njohur më emrin "top") rrjedh nga fjala Persiane "rukh" – karrocë – pajton.

4. Një mijë vite para vëllezërve Wright, poeti Islam, astronomi, muzikanti dhe inxhinieri me emrin Abasë bin Firnas, tentoi të konstruktoi makinën e parë fluturuese me të cilën njeriu do të ngjitej në hapësirat e ndritshme krahas zogjve.
Në vitin 852 sipas Isës a. s. duke u shërbyer me pëlhurën e madhe e formuar me një konstruksion të lashtë, kërceu nga minarja e Xhamisë së Madhe në Kordovë të Spanjës. Mendonte se me anë të rrezeve do të fluturonte sikur zogjtë. Mirëpo nuk pati fat. Pëlhura e ngadalësoi rënien e tij, dhe ky ishte parashuta i parë në historinë njerëzore. Abbas ibën Firnasi gjatë rënies fitoi disa plagë të vogla.
Ky njeri i madh, pionier i aviacionit nuk u ndal me kaq. Vazhdoi me hulumtimet e tij duke e perfeksionuar konstruksionin e makinës fluturuese dhe në fund të vitit 875, në moshën 70 vjeçare, e përsosi edhe më shumë konstruksionin dhe dizajnin e makinës fluturuese, e cila ishte e punuar nga mëndafshi dhe puplat e shqiponjës. Sërish tentoi të arrij ëndrrën e vazhdueshme të njeriut për të fluturuar. Këtë herë është ngritë në lartësi nga maja e maleve. Fluturoi përafërsisht në një lartësi dhe qëndroi rreth 10 minuta. "Aterrimi" nuk shkoi edhe aq lehtë. Erdhi deri te një ngufatje e vogël, sepse Ibën Firnasi, makinës së tij fluturuese nuk ia kishte vendosur bishtin, që në rast fluturimi do të shërben për të ruajtur ekuilibrin. Aeroporti ndërkombëtarë në Bagdad dhe krateri në Hënë bartin emrin e viganit të madh të botës Islame.

5. Larja dhe pastrimi janë obligime fetare për myslimanët. Pikërisht, ndoshta kjo është arsyeja pse myslimanët përsosën prodhimin e sapunit, ashtu si e përdorim ne sot. Egjiptianët e lashtë dinin për një tym që quhej sapunë, po ashtu dhe romakët këtë sapunë e përdornin në vend të brilantinës (yndyrë për lëkurën). Ishin të parët myslimanët që kombinuan vajin të fituar nga pemët me sodium hidroksidin dhe gjërat aromatike.
Një nga karakteristikat kryesore e cila është e ndjeshme dhe e rafinuar, me aroma të përshtatshme me të cilat ishin mësuar myslimanët, e që kishte lënë mbresa te kalorësit krishterë, është se krishterët për dallim nga myslimanët nuk pastroheshin dhe kundërmonin. Shaponin në Angli e solli myslimani i cili ne bregdetin e Brightonit e hapi banjën (hamamin) në vitin 1759. Pronari i kësaj banje kishte për detyrë të kujdeset rregullisht për pastrimin e monarkëve Britanik, Mbretin Georg IV dhe Wiliamin IV.



6. Distilimi, metoda e ndarjes së lëngshmërisë në bazë të pikave të ndryshme të mbylljes, është zbuluar përafërsisht rreth viteve 800 nga ana e shkencëtarit elitar islam Xhabir ibën Hayyanit, që transformoi alkiminë në kimi duke zbuluar shumë nga proceset bazë të kimisë (kristalizimin, distilimin, oksidimin, filtrimin …) dhe veglat e punës të cilat edhe sot e kësaj dite përdoren në mbarë botën në laboratorët kimik.
Zbuloi acidin sulfurik dhe në bazë të eksperimentimit dhe zbulimeve që i bëri Xhabiri ishte në gjendje të bëjë parfume çfarë i përdorim edhe sot.
Ibën Hajani është themelues i kimisë moderne.

7. Crank – Shaft është mjeti që shpien lëvizjen qarkore në vijë të drejtë, dhe bazë e shumicës së makinave moderne, si dhe motorit me djegie të brendshme. Si një nga shpikjet më të mëdha në mekanikën moderne është zbulimi i inxhinierit gjenial islam me emrin al – Xhazari, i cili do të bëjë të mundur shpejtimin e ujitjes së rajoneve të thata. Në librin "Veglat mekanike" e vitit 1260, ka treguar edhe shpikjet tjera te veta, si dhe rregullimin e atyre ekzistuese. Ka zbuluar orët e para mekanike që i lëvizte uji. Al – Xhazari ishte babai i robotikës. Në mesin e 50 shpikjeve të tija gjendet edhe brava me kombinime (shifrore).

8. "Futrovimi" – metoda e qepjes e materialit izolues në mes dy copave të holla të pulhurës. Nuk është e sigurt se a është ky zbulim i botës Islame apo bota islame këtë metodë e ka përvetësuar nga India ose Kina, për ta përsosur edhe më shumë.
Megjithatë, është e sigurt se metoda e përmendur është bartur në Perëndim nga ana kryqtarëve gjatë kohës së luftës së kryqëzatave, ku patën rastin të shohin se si luftëtarët mysliman për duke përdorur këtë metodë shërbehen me kashtën e futur në mes dy copave të pëlhurës. Pastaj, këtë e përdornin në vend të metalit të rëndë të blinduar.
Metoda është treguar jashtëzakonisht e suksesshme, duke ofruar përveç lëvizjes edhe mbrojtje ideale në betejat kundër kryqtarëve. Gjithashtu, është dëshmuar se ofron jashtëzakonisht izolim të mirë dhe të nxehtë. Prandaj edhe në Perëndim, ku dominonte klima e ftohtë, metoda e "frutimit" për shkak të karakteristikave të saja që ofronte izolator të nxehtë, shumë shpejt u përdorë gjatë prodhimit të pajtoneve.

9. Në arkitekturë harku sipas të cilit e njohim stilin Gotik, e që është edhe karakteristika elementare e ndërtimit të katedraleve impresive në stilin Gotik, natyrisht se është e arritur arkitektonike e botës Islame. Harku Gotik është shumë më i ashpër se sa ai roman me të cilin shërbeheshin Romakët dhe Normanët, e që ishte i domosdoshëm dhe mundësonte ndërtimin e objekteve të mëdha impresive.
Krahas kësaj Perëndimi nga myslimanët ka marrë xhamllëkun dhe teknikën e ndërtimit të kupolave. Kështjellat Evropiane janë kopje a atyre në botën islame, me prerjen për shigjetat, së bashku me bedenat dhe kullat. Kullat në formë të katrorit patjetër duhej të tërhiqeshin para ndërtimit më të lehtë të kullave mbrojtëse me formë qarkore. Arkitekti që e ndërtoi kështjellën e Henrit V ishte mysliman.

10. Shumica e instrumenteve moderne në kirurgji janë kopje të sakta të instrumenteve nga shekulli i 10 të përdorura nga kirurgu mysliman al – Zahravi. Neshterët (brisqe në med. shën i përkthye) e tij, sharrat e eshtrave, piskrrat gërshërët që i përdorte para operacionit, si dhe shumicën e 200 instrumenteve që ka projektuar, edhe sot janë pjesë përbërëse e kirurgjisë moderne.
Ishte i pari që u shërbye me materialin zbërthyes për qepjen para operacioneve të organeve të brendshme. Në shekullin e 13 një mjek tjetër nga bota islame me emrin Ibën Nefis paraqiti përshkrimin e saktë të qarkullimit të gjakut në organizmin e njeriut, 300 vite të plota para William Harvejit.
Mjekët mysliman gjithashtu, zbuluan anestetikët duke bërë përzierjen e opiumit dhe alkoolit. Ata zhvilluan përdorimin e gjilpërave gjatë nxjerrjes së pezmatimit të syrit. Teknikë e njëjtë para kurimit të pezmatimit të syrit përdoret edhe sot.

11. Ventilimin gjithashtu e kanë menduar myslimanët për të gjetur ujin nga thellësia e zemrës duke e ujitur tokën e thatë në shkretëtirë. Në shkretëtirat e Arabisë kur thahen lumenjtë në sezonin e nxehtë, uji mundë të gjendej vetëm thellë nën tokë. Për të bërë shpimet e thella përdornin ventilimin me anë të erës që frynte në drejtimin e njëjtë me muaj.
Ventilimet kishin 6 deri në 12 vela të cilat ishin të mbuluara me pëlhurë ose me fleta të hurmës. Ventilimet janë përdorur në botën islame 500 vite para se ventilimi i parë të prodhohej në Evropë.

12. Vaksinën nuk e kanë shpikur Jeneri apo Pasteri, por ishte Perëndimi që e mori nga bota islame dhe e barti në Evropë nga Turqia. Këtë e bëri gruaja e ambasadorit Britanik në Stamboll në vitin 1724. Fëmijët në Turqi bënin vakcinimin kundër "fruthit të madhe" duke përfituar nga qelizat e dobëta ose të vdekura "të fruthit të madh" nga trupi i infektuar i kafshëve vendore, së paku 50 vite para se kjo metodë të përdorej në Perëndim.

13. Lapsin me ngjyrë është shpikur me kërkesën e sundimtarit të Egjiptit në vitin 953, pas kërkesës së tij për të shpikur lapsin që nuk do të përlyej duart dhe rrobat e tij. Ky laps kishte rezervarin me ngjyrë, ngjashëm sikur lapsat kimik modernë, ngjyra lëshohej nga maja e lapsit me kombinimin e gravitacionit dhe dallimit në shtypje.

14. Sistemi i numrave të cilin sot e përdorim sigurisht se është me prejardhje nga India, por stili i numrave është arab dhe për herë të parë shfaqen në përdorim në veprat e matemantikanit të madh të botës islame el – Hevarizmi dhe el – Kindi ne vitin 825..
Algjebra është emërtuar sipas një libri të el – Havarizmit "al – xhabër ve al – muqabila", shumica e përmbajtjes së saj përdoret edhe sot. 300 vite më vonë matematikani Italian Fibonacci i solli këto vepra në Evropë dhe i përktheu. Algoritmi si dhe shumica e trigonometrisë vinë nga bota islame. Zbulimi i Al – Kindiut gjithsesi se janë themelet e kriptologjisë.



15. Ali ibën Nafi, i njohur me pseudonimin Zirjab (zogu i zi) në shekullin e nëntë erdhi nga Iraku në Kordovë dhe solli me vete konceptin e "tre racioneve" para gjella (supa), pas së cilës pason gjella kryesore (peshku ose mishi), e më pastaj vijon ushqimi me desert (pemë). Gjithashtu përhapi edhe përdorimin e gotës së kristaltë (të cilën e patë zbuluar Abbas ibën Firnasi pas eksperimentit që e bëri në kristalin e gjetur në gurë)

16. Qilimat gjatë kohës kur në Evropë vazhdonte shekulli i mesëm, në botën islame konsideroheshin vepër e xhenetit, në rëndë të parë duke iu falënderuar progresit që myslimanët arritën në zhvillimin e thurjes, pastaj zhvillimit e sensit për modelet dhe arabeska të cilat paraqitnin bazën e artit islam i cili nuk pranonte në gjirin e vet figurat e njerëzve dhe kafshëve.
Në të kundërtën e kësaj, podiumet në Evropë ishin të zhveshur, për të mos thënë tokë e zhveshur, gjithnjë përderisa qilimat arab dhe Persian nuk u sollën në Evropë. Për podiumet e Anglisë, Erasmo ka shënuar se : "ishin të mbuluar me hedhurina të llojllojshme, nga njëherë të përtrira në atë mënyrë sa që gjatë tërë podiumit të vjetër (me hedhurina të shumta) vetëm se vendosej shtresë e re, duke mos e ndërruar apo pastruar nga njëherë edhe më shumë se 20 vite, gjatë kësaj kohë mblidheshin hedhurina të tjera, vjellje, urinime te qenve dhe njerëzve, mbeturina të ushqimit dhe peshqve, si dhe ndyrësi që nuk na bënë nderë t"i përmendim". Për shkak të gjitha këtyre, qilimat shumë shpejt gjetën vendin e tyre në Evropë.

17. Çeqet gjithashtu rrjedhin nga bota islame. Fjala çek vjen nga fjala arabe "saqq" dhe paraqet vërtetimin e shkruar, ngarkesë për pagimin e mallit të porositur, për t"i ikur transportit të parave nëpër zonat e rrezikshme. Në shekullin nëntë një biznesmen mysliman udhëtonte nga Kina deri në Detin Mesdhe duke u shërbyer me çeqe në vlerë të parave.

18. Deri në shekullin e XI shkencëtarët mysliman ishin pajtuar se toka ka formë sferike. Argumentin të cilin e paraqiti astronomi ibën Hazmi është "se dielli gjithnjë është në pozitë vertikale në raport me pikën e caktuar në tokë". Këto argumente u shfaqen 500 vite para Galileut.
Llogaritë të cilat i paraqitën astronomët mysliman rezultuan aq të sakta sa që kur bënë llogaritjen e madhësisë së Tokës, llogaritën se madhësia e Tokës bartë 40 253 kilometra dhe nuk ishin të saktë vetëm për 200 kilometra. Në vitin 1139 al – Idrisi mbretit të Sicilisë Roxherit ia dhuroi një glob të tokës.



19. Edhe pse Kinezët ishin ata që shpikën barutin i cili ishte shumë i papastër dhe i dobët. Ata e përdornin për fishekzjarrë. Myslimanët arritën ta bëjnë efikas duke bërë që baruti më ndihmën e natriumit dhe nitratit mundë të pastrohet dhe të fitoj fuqi shtesë sa edhe të përdorej për nevoja ushtarake. Arma e zjarrit e bërë nga myslimanët e dalur nga këto zbulime ndikoi që t"i futet frika deri në palcë luftëtarëve në luftërat e kryqëzatave.
Deri në shek. XV myslimanët konstruktuan raketën të cilën e quajtën "veza djegëse vetëlëvizëse", dhe projektilin torpedo që në maje ka shigjetën e cila do të depërtonte në anijen e armikut dhe pastaj të eksplodonte.

20. Evropa mesjetare posedonte kuzhina dhe kopshte me bimë, mirëpo myslimanët zhvilluan idenë mbi kopshtin si vend për pushim dhe bukuri të ndryshme. Kopshtet e para mbretërore në shekullin e XI janë hapur në rajonin e Spanjës Islame. Në mesin e luleve të shumta që rrjedh nga kopshtet myslimane është edhe tulipani.

Ky tekst është botuar në Independent

Përktheu nga boshnjakishtja: Nexhmedin Ademi
__________________


Kur njerëzit nuk më kuptojnë, kjo nuk më shqetëson. Unë shqetësohem me të vërtetë nëse nuk arrij t’i kuptoj njerëzit.



Çfare mesohet e ç'duhet mesuar

Çfarë mësohet: I pari që ka përmendur njeriun në fluturim ka qenë Roxher Beikon, i cili vizatoi një aparat fluturimi. Leonardo da Vinci, gjithashtu imagjinoi transportin ajror dhe vizatoi disa prototipe.

Çfarë duhet mësuar: Ibn Firnas nga Spanja islame shpiku, ndërtoi dhe provoi një makinë fluturuese në vitin 800 (e.r.). R. Beikon lexoi për makinat fluturuese në referencat arabe të makinës së Ibn Firnas. Shpikja e këtij të fundit është bërë 500 vjet para asaj të Beikonit dhe 700 vjet para shpikjes
së Da Vincit.

Çfarë mësohet: Pasqyrat e xhamit u prodhuan për herë të parë në Venecia në 1291.

Çfarë duhet mësuar: Pasqyrat e xhamit përdoreshin në Spanjën islame që nga shek. XI. Venecianët e mësuan artin e prodhimit të xhamit nga artizanët sirianë gjatë shek. IX-X.

Çfarë mësohet: Deri në shek. XIV i vetmi lloj ore që gjendej ishte ajo e ujit. Në 1335, një orë e madhe mekanike u ndërtua në Milano të Italisë. Kjo ka mundësi të ketë qenë ora e parë mekanike.

Çfarë duhet mësuar: Një variacion i tërë orësh mekanike u prodhuan nga inxhinierët muslimanë spanjollë. Këto ishin të vogla e të mëdha dhe kjo dije u përcoll në Evropë me përkthimet në latinisht të librit islam të mekanikës.
Më vonë u punuan dhe ingranazhe të formave të ndryshme. Një orë e tillë kishte edhe një sasi mërkuri.Ky tip (me mërkur) u kopjua menjëherë nga evropianët gjatë shek. XV. Për më tepër, gjatë shek. IX Ibn Firnas i Spanjës islame, sipas Will Durant, shpiku një mjet që shërbente si orë dhe i cili tregonte kohën e saktë. Muslimanët, gjithashtu, ndërtuan një varietet të tërë orash të sakta astronomike që i
përdornin gjatë observimeve të tyre.

Çfarë mësohet: Në shek. XVII, lavjerrësi u zhbulua nga Galileo gjatë adoleshencës së tij. Ai vuri re një shandan që lëkundej nga era që po frynte, si rezultat ai shkoi në shtëpi dhe shpiku lavjerrësin.

Çfarë duhet mësuar: Lavjerrësi u zbulua nga Ibn Junus el Masri në shek. X. Ai ishte i pari që studioi dhe dokumentoi levizjen statike. Vlera e kësaj në përdorimin e orave u vu në dukje nga fizikantët muslimanë gjatë shek. XV.

Çfarë mësohet: Tipi lëvizës dhe shtypshkronja u shpik në perëndim nga Johanes Gutenberg, në Gjermani gjatë shek XV.

Çfarë duhet mësuar: Në 1454, Gutenberg realizoi shtypshkronjën më të sofistikuar të mesjetës. Sidoqoftë, tipi metalik lëvizës ishte duke u përdorur në Spanjën islame prej 100 vitesh dhe Spanja ishte vendi ku u prodhuan mjetet e para perëndimore të shtypit.

Çfarë mësohet: Studimi i shek. XVII i Isak Njutonit mbi lëndët, dritën dhe prizmin, formon themelet e shkencës moderne të optikës.

Çfarë duhet mësuar: Në shek. XI El Hajthem vendosi virtualisht çdo gjë që Njutoni avancoi për sa i përket optikës. Ai e bëri këtë shekuj më parë dhe për më tepër ai konsiderohej nga një sërë autoritetesh si themeluesi i
optikës. Ekziston një farë dyshimi që Njutoni të jetë influencuar nga ai. El Hajthem ishte fizikanti më i përmendur i mesjetës. Studimet e tij u përdorën nga një sërë studiuesish evropianë gjatë shek. XVI - XVII, madje më shumë se studimet e Njutonit dhe të Galileos të mbledhura bashkë.

Çfarë mësohet: Isak Njutoni, zbuloi në shek. XVII se drita e bardhë përbëhej nga rreze të disa ngjyrave të ndryshme.

Çfarë duhet mësuar: Ky zbulim u bë i tëri nga El Hajthem (shek. XI) dhe Kamal Edin (shek. XIV). Njutoni ka merita për zbulime origjinale, por ky nuk ishte njeri nga ata.

Çfarë mësohet: Koncepti i natyrës së njëjtë të materies u prezantua nga Antion Lavosier gjatë shek. XVII. Ai zbuloi që, edhe nëse materia mund ta ndryshojë formën apo pamjen, masa e saj mbetet gjithmonë e njëjtë. P.sh.: nëse uji do të fillojë të vlojë, derisa të nxjerrë avull, kripërat shkrihen
në ujë. Ose nëse druri do të digjet dhe bëhet hi, masa totale mbetet e pandryshuar.

Çfarë duhet mësuar: Parimet e këtij zbulimi shpjegoheshin shekuj më parë nga studiuesi i madh i Persisë islame, El Biruni (v. 1050). Lavosier ishte dishepulli i kimistëve dhe fizikanëve muslimanë dhe referohej shpesh në
librat e tyre.


Të dhënat që lidhen me datat, emrat dhe subjektet e avancimeve perëndimore janë marrë nga tre burime kryesore: “World Book Encyclopedia” (Enciklopedia e Librit Botëror), “Enciklopedia Britannica” dhe libri 700 faqësh i Isak Asimovit, “Kronologji e shkencës dhe e zbulimeve”. Të dhënat që tregojnë për arritjet e studiuesve muslimanë janë marrë nga referenca të ndryshme që janë shënuar në bibliografinë e këtij libri.

Çfarë mësohet: Grekët zhvilluan trigonometrinë.

Çfarë duhet mësuar: Trigonometria mbeti gjithmonë një shkencë teorike te grekët. Në një shkallë të lartë perfeksioni modern kjo shkencë u zhvillua nga studiuesit muslimanë, ndonëse meritat i takojnë më tepër El Batanit.
Fjalët që shpjegojnë funksionet bazë të kësaj shkence, si sinusi, kosinusi apo tangjenti, rrjedhin nga gjuha arabe. Pra, kontributi i grekëve në trigonometri ka qenë vërtet minimal.

Çfarë mësohet: Përdorimi i numrave dhjetorë në matematikë u zhvillua nga një holandez, Simon Stevin, më 1589. Ai e çoi përpara shkencën e matematikës duke zëvendësuar thyesat, p.sh. ½, me numrat dhjetorë, p.sh. 0.5.

Çfarë duhet mësuar: Matematikanët muslimanë ishin të parët që përdorën numrat dhjetorë në vend të thyesave të mëdha. Libri i El Kashit, Çelësi drejt Aritmetikës, u shkrua në fillimet e shek. XV dhe ishte stimuli kryesor për aplikimin sistematik të numrave dhjetorë qoftë për numrat e plotë, ashtu edhe për thyesat. Është shumë e mundur që Stevin e importoi idenë në Evropë nga studimi i Kashit.

Çfarë mësohet: I pari që përdori simbolet algjebrike ishte matematikani francez Fransua Vieta. Më 1591, ai shkroi një libër algjebre duke përdorur në ekuacionet e tij shkronjat që tashmë janë shumë të njohura për ne, si X dhe Y. Asimovi thotë se ky zbulim pati të njëjtin efekt si kalimi nga numrat
romakë tek ata arabë.

Çfarë duhet mësuar: Matematikanët muslimanë, shpikësit e algjebrës, e paraqitën konceptin e përdorimit të shkronjave për të treguar të panjohurën në ekuacione që në shek. IX e.r.. Nëpërmjet këtij sistemi, ata zgjidhnin një
sërë ekuacionesh të vështira, duke përfshirë këtu edhe ekuacionet kuadrate dhe kubike. Ata përdorën simbolet për të zhvilluar dhe perfeksionuar teoremën binomiale.

Çfarë mësohet: Ekuacionet e vështira kubike (x në fuqi të tretë) mbetën të pazgjidhura deri në shek. 16, kur Nikolo Tartalia, një matematikan italian, i zgjidhi ato.

Çfarë duhet mësuar: Jo vetëm ekuacionet kubike, por edhe ato të një shkalle më të lartë vështirësie zgjidheshin me lehtësi nga matematikanët muslimanë që në shek. 10.

Çfarë mësohet: Koncepti se numrat mund të jenë më të vegjël se zeroja, pra numrat negativ, nuk njihej deri në vitin 1545, kur u bë i njohur nga Xheronimo Kardano.

Çfarë duhet mësuar: Matematikanët muslimanë i përdorën numrat negativ në problemet aritmetikore të paktën 400 vjet përpara Kardanos.

Çfarë mësohet: Më 1614, Xhon Napieri shpiku logaritmet dhe tabelën e logaritmeve.

Çfarë duhet mësuar: Matematikanët muslimanë i shpikën logaritmet dhe tabelat e tyre disa shekuj më parë. Këto tabela njiheshin nga bota islame që në shek. 13.

Çfarë mësohet: Gjatë shek. 17, Rene Dekarti zbuloi se algjebra mund të përdorej për të zgjidhur problemet gjeometrike. Në këtë mënyrë, ai i dha një shtytje të fortë shkencës së gjeometrisë.

Çfarë duhet mësuar: Matematikanët muslimanë e bënë këtë zbulim që në shek. 9. Thabit bin Kurrah ishte i pari që e bëri këtë. Më vonë ai u ndoq nga Ebul Uafa, i cili në shek. X shkroi një libër në të cilin e përdori algjebrën për ta zhvilluar gjeometrinë në një shkencë të thjeshtë dhe ekzakte. Çfarë
mësohet: Isak Njutoni gjatë shek. 17 zhvilloi teoremën binomiale, që është një komponent kryesor për studimin e algjebrës.

Çfarë duhet mësuar: Qindra matematikanë muslimanë e kanë përdorur dhe perfeksionuar teoremën binomiale. Ata filluan ta përdornin këtë teoremë për zgjidhjen sistematike të problemeve algjebrike gjatë shek. X (ose më herët).

Çfarë mësohet: Deri në shek. 13 nuk pati asnjë përmirësim në astronominë e lashtë të mesjetës për sa i përket lëvizjes së planetëve. Ishte Alfonso, i Urti i Kastilias (Spanja e Mesme), ai që shpiku Tabelat Afonsine, të cilat
ishin shumë më të sakta sesa ato të Ptolemeut.

Çfarë duhet mësuar: Që në shek. 9, astronomët muslimanë punuan dhe e përmirësuan shumë zbulimin e Ptolemeut. Ata ishin të parët astronomë që diskutuan idetë e tij arkaike. Në kritikat e tyre ndaj grekëve ata sintetizuan dëshmitë se Dielli është qendra e sistemit diellor dhe se orbita e Tokës dhe e planetëve të tjerë mund të jetë eliptike. Ata i shoqëruan
punimet e tyre me tabela të sakta astronomike dhe me skica të yjeve. Shumë nga llogaritë e tyre janë aq të sakta, saqë konsiderohen bashkëkohore.
Tabelat Alfonsine nuk janë asgjë më shumë sesa kopje të studimeve astronomike që u transmetuan në Evropë nëpërmjet Spanjës islamike, si p.sh. Tabelat e Toledos.

Çfarë mësohet: Studiuesi anglez, Roxher Beikon (v. 1292), ishte i pari që përmendi thjerrat e xhamit për përmirësimin e shikimit. Pothuajse në të njëjtën kohë, syzet përdoreshin edhe në Kinë, edhe në Evropë.

Çfarë duhet mësuar: Ibn Firnasi i Spanjës muslimane i shpiku syzet në shek. 9 dhe ato kishin mbi dy shekuj që prodhoheshin dhe shiteshin anembanë Spanjës. Ajo që Beikoni tha për syzet ishte thjesht një përsëritje e
studimeve të El Haithem (v.1059), meqë Beikoni i referohej shpesh punës së tij.

Çfarë mësohet: Baruti u përdor në botën perëndimore falë punës së Roxher Beikonit më 1242. Përdorimi i parë i barutit në armë ishte kur kinezët qëlluan kundër mongolëve në përpjekje për t’i frikësuar. Ata e përdorën atë duke i shtuar substancës sulfur dhe qymyr.

Çfarë duhet mësuar: Kinezët vërtet e zhvilluan barutin, por ata nuk dinin ta përdornin atë për armë zjarri dhe nuk ishin ata që e shpikën formulën e tij. Studimet e kryera nga Reinuad dhe Fave treguan qartë se baruti u formulua
fillimisht nga kimistët muslimanë. Më tej, këta historianë pohojnë se
muslimanët ishin të parët që shpikën armët e zjarrit. Të bie në sy fakti që muslimanët përdorën granatat dhe armë të tjera në mbrojtjen e Algjerit nga frankët gjatë shek. 14. Zhan Mathes tregon se udhëheqësit muslimanë kishin stoqe me granata, pushkë, topa, ndezës, bomba sulfuri dhe pistoleta dekada të tëra përpara se ato të përdoreshin në Evropë. Fjala top u përmend për herë të parë në tekstet arabisht në vitin 1300 e.r.. Beikon mësoi për formulën e barutit nga përkthimet në latinisht të librave arabë. Ai nuk solli asgjë origjinale në këtë drejtim.

Çfarë mësohet: Kompasi u shpik nga kinezët, të cilët mund të kenë qenë të parët që e kanë përdorur atë për qëllime lundrimi midis viteve 1000 dhe 1100 e.r.. Referenca e parë për përdorimin e tij në lundrim u dha nga anglezi Aleksander Nekam (1157-1217).

Çfarë duhet mësuar: Ka shumë mundësi që gjeografët dhe lundruesit muslimanë mësuan për gjilpërën magnetike nga kinezët, por ishin të parët që e përdorën atë në lundrim. Ata shpikën kompasin dhe ia transmetuan këtë njohuri
perëndimorëve. Lundruesit evropianë mbështeteshin te timonierët muslimanë dhe tek instrumentet e tyre në zbulimin e territoreve të panjohura. Gustav
Le Bon pohon se gjilpëra magnetike dhe kompasi u shpikën plotësisht nga muslimanët dhe se kinezët nuk kishin shumë lidhje me to. Nekami, ashtu sikurse kinezët, mund të ketë mësuar për to nga tregtarët muslimanë. Është e rëndësishme të theksohet që kinezet e përmirësuan mjeshtërinë e tyre të
lundrimit pasi filluan të kenë marrëdhënie me muslimanët në shek. 8.

Çfarë mësohet: I pari që klasifikoi njerëzit në raca ishte gjermani Johan F. Blumenbah, i cili e ndau njerëzimin në njerëz të bardhë, të verdhë, të zinj, të kuq dhe ngjyrë kafe.

Çfarë duhet mësuar: Që nga shek. 9 deri në shek. 14, studiuesit muslimanë shpikën shkencën e etnografisë. Një sërë gjeografësh muslimanë i klasifikuan racat duke paraqitur shpjegime të qarta të zakoneve, të kulturave dhe të pamjes së jashtme. Ata shkruan mijëra faqe mbi këtë temë. Shkrimet e Blumenbahut janë të parëndësishme kur krahasohen me to.


Dr. K. Ajram

Shkëputur nga revista "Argumenti"

02.06.2006