Motivet e xhihadit
Qėllimet e islamit nė luftra dhe beteja tė zhvilluara kundėr politeistėve nuk kanė qenė tė motivuara nga interesi material, si pushtimet ekspansioniste dhe kolonialiste. Islami ka motive krejtėsisht tjera, mė tė larta. Efekti i parė i paraojtjes sė islamit nė Mekė ėshtė shprehur pėrmes reduktimit tė tėrėsishėm tė interesave materiale tė arritura me pelegrinazhin tek tempujt e lashtė nė qabe nga mbarė bota arabe. Kėta interesa kanė qgnė shkak i revoltės kundėr fesė sė re e tė pastėr. Kurejshitėt i kėputėn tė gjitha marrėdhėniet me Pejgamberin dhe ithtarėt e tij duke i detyruar tė largohen nė male, ku fsheheshin, gjersa mė nė fund nuk gjetėn strehim nė Jethribin (Medine) miqėsor, 200 mile nė veri.
Madje edhe nė kėtė mjedis politeistėt organizonin sulme tė reja kundėr muslimanėve. Domosdoja e mbrojtjes dhe sigurimit tė ekzistencės e detyruan Pejgamberin ta pėrpunojė dhe soarojė konceptin e "luftės sė drejtė". Sulmet e tij kundėr karvanave tregtare nga lethribi (i cili sė shpejti u qtiajt me emrin e famshėm 'MedineanNebi', dmth. 'qyteti i Pejgamberit') janė ndėrmarrur si preventivė nė mėnyrė qė Mekelinjtė tė mos sigurojnė sasi tė mėdha tė armatimit dhe fuoj tė madhe mė qėllim tė shkatėrrimit tė besimit tė grupit tė tij besnik musliman.
Kur'ani i thekson qartė motivet e caktimit tė xhihadit, si pėrgjegje ndaj agresionit tė mundshėm. Allahu xh.sh. thotė: "U ėshtė dhėnėleje tėluftojnė, pėr shkak se u ėshtė bėrė padrejtė, e AllHahu ka fuol pėr t'u ndihmuar atyre (muslimanėve). (U lejuan tė luftojnė) Ata, tė dlėt vetėm pse thanė: "AllUahu ėshtė Zotiynėl", u dėbuan pa kurrferė tė drejte" (ElHaxhxh, 3940) Nė ajetin 190 tė sures ElBekare thuhet: "Dhe luftoni nė rrugėn e Allllahut kundėr atyre qė ju sulmojnė e mos e teproni se Allllahu nuk i do ata qĒ e teprojnė (e fillojnė luftėn)."
Si fe e mbarė njerėzimit, pėr secilin dhe gjithandej, islami nuk njeh kuflj gjeografikė, por duhet t'i afrohet ēdo oenie nė ēdo pėllėmbė tė botės dhe t'ua sjellė atyre fjalėn e sė Vėrtetės. Historia na mėson se asnjė sistem ekzistues nuk ėshtė zėvendėsuar me ndonjė mė tė drejtė pa luftė. Shembuj pėr kėtė janė revolucioni nė Francė, Indi, Amerikė, Rusi, Kinė. Vetėm pas gjakderdhjes dhe ēmimit tė lartė erdhėn rezultatet. Prejse islami ka filluar ta ndryshojė jetėn dhe tė gjitha anėt negative tė njerėzimit, si dhe ta pėrfundojė racizmin dhe eksplotaimin, ka qenė e sigurt se do tė ketė armiq njerėzit dhe sistemet tė cilėt dobitė e tyre i kanė arritur me korrupcion dhe dhunė.
Dhe vėrtet, sa mė shumė suksese qė ka pasur nė fitimin e ithtarėve anė e kėnd botės me fjalė dhe vepėr, ao.mė i ashpėr ka qenė reaksioni i atyre qė e kishin kuptuar se po humbnin ndikimin ndaj atyre qė i kishin nėn sundim. Penda dhe fjala e shkruar, pa marrė parasysh fuqjnė e tyre, nuk janė gjithnjė mjaft qė nė botė tė pėrhapet njė sistem reformator. Kėto mjete nuk janė tė afta tė eliminojnė tė gjitha prapėsitė dhe fatkeoėsitė e kėsaj bote. Nganjėherė ėshtė e domosdoshme forca, ngase ekzistojnė njerėz tė cilėt nuk mund tė lirohen ndryshe nga devijimet shoqėrore dhe cilėt nuk duan ta pranojnė tė vėrtetėn.
Nėse fuqia ushtarake i del nė rrugė pėrhapjes tė sė vėrtetės, drejtėsisė dhe fesė sė Allahut, vallė ekziston ndonjė mjet tjetėr qė do t'i kundėrvihet, pos njė fuqi gjegjėse ushtarake. Nė historinė e islamit ėshtė pėrdorur fuqia vetėm atėherė kur ishte humbur trualli i pėrshtatshėm pėr persiatje tė lirė dhe baza e rrugės sė drejtė. Islami flllonte luftėn e armatosur vetėm kur tiranėt e pengonin pėrhapjen normale tė sė vėrtetės, mbi islamin dhe porositė e tij, tė drejtėn e njerėzve pėr Iiri tė plotė tė zgjedhjes sė rrugės sė drejtė nė jetėn e tyre. Nė tė kundėrtėn, e vėrteta do tė mund tė pengohej para se tė shpallej.
Lufta tė cilėn mund ta inicojnė muslimanėt ėshtė luftė ēlirimtare, nė kuptimin e plotė tė fjalės. Luftė e cila liron mendjet nga paragjykimet dhe mitomania, liron njeriun nga tė gjitha zgjedhat jonjerėzore. Kjo ėshtė luftė kundėr devijimeve, madje edhe nėse ato janė nė emėr tė Zotit, qė e pengojnė njeriun ta gėzojė drejtėsinė dhe dritėn. Islami lufton tė vendosė masat e drejta dhe humane tė gjitha vlerave, dhe nė kėtė mėnyrė t'u sigurojė njerėzve respekt dhe nder. Islami njerėzve tė vet u dėshiron ēdo tė mirė dhe synon t'i eliminojė tė gjitha pengesat qė shkaktojnė gjendje kaotike. Muslimanėt janė tė urdhėruar tė shkojnė rrugės sė luftės dhe t'i lirojnė muslimanėt e pafuqishėm e tė shtypur nė Mekė, tė cilėt nuk mund ta kryenin hixhrėn.
Duhej mbrojtur dhe siguruar bashkėsinė e sapoformuar islame nga sulmet e armiqėve dhe t'i mundėsohej asaj zhvillim tė lirė dhe normal.
"Ē'keni qė nuk luftoni pėr Zjotin dhepėr (t'i shpėtuar) tė paaftit nga burrat, nga gratė e nga fėmijėt, tė dlėt luten: "Zoti ynė! nxlirna nga ky fshat (Meka), banorėt e tė cilit janė mizorė. Jepna nga ana Jote shpėtim e ndihmė" (EnNisa, 75)
Islami nuk lufton kundėr njerėzve. Ai lufton kundėr shtypjes, tiranisė dhe prapėsisė. Ai synon ti ērrėnjosė idetė e gabuara dhe t'i zėvendėsojė ato me principe mė tė mira tė pastėrtisė dhe besimit. Ai nuk insiston nė okupimin e armikut, por pėrpiqet ta pėrfltojė nė anėn e vet, dmth. nė anėn e Zotit. Lufta ėshtė mjeti i fundit pėr ērėnjosjen e sė keoes dhe dominimit tė mirėsisė nė botė. Themeli i thirrjes islame ndėrtohet nė lirimin e njerėzve nga robėrimi i ēdo gjėje tjetėr pos Allahut: qė me mendjen dhe zemrėn e tij drejton vetėm ligji i Allahut dhe vullneti i Tij. Devijimi mė i madh ėshtė adhurimi dhe pėrulja ndaj gurit, drurit apo ndonjė gjėsendi tjetėr tė vdekur. fy ėshtė mohim i natyrės sė vėrtetė tė njeriut dhe esnecnės sė tij.
Prandaj islami armikut i dėrgon lajmėtarin me thirrje pėr pranimin e islamit dhe pacjė tė menjėhershėm. Kur ushtria muslimane u nis drejt iranit sasanid, komandanti iranian Rustem Faruhzade kishte kėrkuar nga komandanti i ushtrisė muslimane Sa'd b. Ebi Vekasi, oė t'ia dėrgojė njė emisar i cili do t'ia soaronte tė gjitha qėllimet e xhihadit islamik. Ja si e kishte shpejguar ai kėtė:
"Cila ėshtė feja juaj?" sė pari e kishte pyetur Rustemi.
Emisari ishte pėrgjegjur: "Shtylla e fesė sonė ėshtė shehadeti: Nuk ka zot tjetėr pos Allahut, ndėrsa Muhammedi ėshtė Pejgamber i Tij, si dhe besimi se ėshtė e vėretetė ajo qė ėshtė sjellur nga Allahu."
"Kjo ėshtė e mirė, vazhdoi Rustemi a ka diē tjetėr".
"Tė kthehet populli prej adhurimit tė njerėzve drejt adhurimit tė Allahut Njė" u pėrgjegj Sa'di.
"Edhe kjo qenka e mirė vėrejti Rustemi a ka ende?"
Tė gjithė njerėzit janė bijtė e Ademit dhe Havės; vėllezėr nga njė baba dhe njė nėnė" u pėrgjegj emisari.
"Edhe kjo ėshtė mirė" tha Rustemi, pėr tė vazhduar: "Nėse unė e pranoj kėtė e edhe populli im, ē'do tė bėnit ju? A do tė sprapseni?"
"Pėr Allahun, do tė sprapsemi, i tha emisari "dhe kurrė mė nuk do t'u afrohemi pos si tregtarė apo me ndonjė nevojė tjetėr."
Pastaj Sa'd b. Vekasi e dėrgoi te Rustemi Ebi Shebs b. Re'biun. Rrustemi e pyeti: "Pėrse ke ardhur?" "Na ka dėrguar Allahu i tha ky t'i shpėtojmė tė gjitha ata qė dėshirojnė nga robėrimi ndaj njerėzve dhe t'i shpiejmė nė adhurim ndaj Allahut, ta hapim kėtė dynja pėr tė gjithė ata oė ajo u ėshtė ndaluar, t'i shpėtojmė njerėzit nga tirania duke i dėrguar nė drejtėsinė islame.
Allahu na ka dėrguar t'i ftojmė njerėzit nė fenė e Tij. Kush e pranon kėtė edhe ne e pranojmė prej tij, pastaj e lėmė tė oetė dhe nė vendin e tij ta predikojė kėtė besim. Ai oė e refuzon, luftojmė kundėr tij pėrderisa tė mos arrijė premtimi i Allahut." (Tarih Taberi, 4/518520)
Tė nesėrmen Rustemi e kėrkoi njerin e njejtė. Sa'adi e dėrgoi Hudhejfe b. Mihsanin, kurse Rustemi e refuzoi. Rustemi sėrish e kėrkoi njeriun e njejtė, ndėrsa Sa'di e dėrgoi Mugire b. Shu'bein. Ai ia tha po ato fjalė; i ftoi nė islam dhe u tha, se nėse e pranojnė thirrjen do tė lihen tė qetė, ndėrsa ushtria muslimane do tė kthehej duke u lėnė si trashėgimi Kur'anin. (Tarih Taberi, 4/428524)
Kjo ėshtė e lidhur edhe nė librin tashėm tė cituar (Vasa'el, kaptina mbi xhihadin, t. 2, f. 421), me atė qė Pejgamberi ia kishte thėnė Hazreti Aliut. Allahu opftė i kėnaour me te: "Kurrė mos u bėn agresor, i cili e fillon luftėn. Sė pari e fto armikun nė islam. Nėse Zoti, pėrmes tejet, e futė vetėm njė individ nė botėn e fesė, kjo ėshtė mė e rėndėsishme se ta posedosh gjithė qė ndriēon Dielli."
Logjika e luftės nė islam ėshtė bazuar nė xhihad nė emėr tė Allahut, nė afrim ndaj tij dhe arritjen e lumturisė sė pėrhershme. Islami nuk kėrkon nga muslimanėt tė pushtojnė vende ashtu siē pushtojnė tiranėt popuj tė tėrė. Prandaj pushtimet islame kurrė nuk duhet barazuar me kėto luftra tė padrejta dhe agresive. Ata qė kanė zhvilluar luftra tė tilla nuk kanė pasur asnjė, motiv hyjnor. qėllimi kryesor i tyre ka qenė pushtimi i territoreve, interesi material dhe shtypja e popujve. Ndėrkaqkur muslimani lufton kėtė e bėn si obligim tė shenjtė fetar. Muslimanėt kanė luftuar nė emėr tė Allahut, me bindjen se nėse nė botė pėrhapet e Vėrteta, do tė zvogėlohet padrejtėsia dhe tirania.
Allahu xh.sh. nė Kur'an thotė: "Allahu i do ata qė luftojnė nė rrugėn e Tij tė rreshtuar si tė jetė ndėrtesė e fortifikuar." (EsSaff, 4)
Nė suren En Enfal Allahu i ka qortuar ashpėr disa nga muxhahidėt tė cilėt i pėrmbaheshin zakoneve tė errėta nga koha e xhahilijetit (makutėria pas presė sė luftės): "Ju keni pėr qėllim pėrjetimet e kėsaj bote, ndėrsa AllIIahu dėshiron pėr ju Ahiretin." (ElEnfal. 67)
Nė librin e tij Tufta dhe paoa nė islam" e dr. Mexhid Hadduri, nė f. 214, shkruan:
"Islami luftėn e shikon si mjet mt tė cilin do tė ndryshojė 'Darulharb' (bota joislame) nė Dar'ullslam (bota islame). Sikur kjo tė realizohej nuk do tė ekzistonte bota e tiranisė. Ndėrsa qėllimi i xhihadit ėshtė neutralizimi i armiqgve tė islamit. Prandaj, Iufta nuk ėshtė qgllim nė Iigjin islam, porse mjeti i fundit pėr realizimin e paoes nė Tokė."
Nė dispozitat mbi xhihadin, islami tėrėsisht e merr pėr bazė moralin, pėr ē'arsye morali pėr muslimanin nė luftė dhe nė fushėbetejė gjithnjė ka tėrheour vėmendjen. Islami synon t'i ruajė jetrat e njerėzve dhe tė ndalojė gjakderdhjen, nėse ka ndonjė mundėsi. Islami e ndalon djegjen dhe rrėnimin nė luftė, ndėrsa fėmijtė dhe gratė, tė sėmurėt mentalė dhe pacientėt gėzojnė mbrojtje tė plotė. Asnjė musliman nuk guxon tė ndotė duart me gjakun e tyre, duke e goditur armikun e vet. Gjithashtu nuk guxojnė tė sulmohen pėrfaosuesit, lajmtarėt dhe emisarėt e palės armike.
Profesor Muhammed Hamidullah nga universiteti i Parisit, nė librin e tij "Pejgamberi dhe Iufta" (f. 9) shkruan:
"Pejgamberi Muhammed, s.a.v.s., ka sunduar nė njė sipėrfaqe prej mbi njė milion mila katrore. Kjo ėshtė madhėsia e tėrė Evropes, nėse e lėmė anash Rusinė. Mirėpo, nuk kanė humbur jetėn mė shumė se 150 njerėz nė konfliktet nė mbarė iushullin. Gjatė 10 vjetėve muslimanėt mesatarisht i kanė pasur ēdo muaj nga njė shehid. Askund jeta dhe gjaku i njeriut nuk kanė njė respekt dhe shenjteri tė tillė."
Sipas librit tė Vasa'elit, kaptina mbi Haxhin (2/424) thuhet se Pejgamberi, kur do tė vendoste tė dėrgojė ndonjė ekspeditė ushtarake, paraprakisht u deklaronte: "Shkoni nė emėr tė Allahut, nė rrugėn e Tij dhe nė rrugėn e popullit tė Pejgamberit. Mos tregoni tradhti dhe dyshim ndaj udhėzimeve tė Tij. Mos e gjymtoni asnjėrin. Tregoni mėshirė ndaj pleoye tė pafuqishmėve, grave dhe fėmijve. Drurin prejeni vetėm kur kjo tė jetė e paevitueshme. Ēdo musliman, nėse i bėhet simpatik ndonjė nga politesitėt, ai bėhet fqinj i tij pėrderisa tė mos e dėgjojė thirrjen e Allahut. Nėse ju ndjek nė islam, atėherė janė vėllezėrit tuaj nė fė, ndėrsa nėse e refuzojnė islamin, siguroni siguri. Shkoni me ndihmėn e Allahut."
Imam Ali b. Hysejni ka deklaruar: Prijėsi i besimdrejtėve Hazreti Aliu k.v., i ka shkruajtur Malik b. Eshtarit, i cili i ka prirė ushtrisė sė tij ditėn e Basrės dhe midis tė tjerash e kishte porositur: 'qėllo me shigjetė vetėm ate qė tė sulmon, dhe mos e ngreh kordhėn drejt atij qė ikė. Mos e lėndo tė plagosurin, ndėrsa ai qė e mbyllė derėn e vet prapa, ėshtė i sigurt.
Nganjėherė nė luftė ndodhė qė armiku tė bėjė diē oė te muslimanėt e nxitė dėshirėn pėr hakmarrje. Mirėpo, muslimaF.ėve u ėshtė urdhėruar qė nė raste tė tilla tė kujtojnė qėllimin e tyre parėsor dhe parimet themelore, dmth. mbrojtja e sė vėrtetės dhe vlerave themelore tė tij. Ata nė raste tė tilla duhet tė frenohen. Islami muslimanėve u ka mbjellur ndjenjėn e njerėzisė ndaj tė gjithė pjestarėve tė komunitetit njerėzor dhe asnjėherė nuk lejohet qė ndaj dikujt tė bėjė padrejtėsi. Muxhahedinėve tė vėrtetė nė rrugėn e Allahut nuk i lejohet t'i tejkalojnė kufljtė e drejtėsisė dhe tė mendojnė mbi sulmet dhe hakmarrjen.
Kur'ani kerim pėrcakton qartė kur ėshtė e lejuar tė pėrdoret fuqija e armatosur: "Pra, kushju sulmonjuve, kthenia sulmin ati)edhejupo nėatėmasė dhe kini frikė nga Allllahu e ta dini se Allllahu ėshtė me tė devotshmit." (2:194) UO ju qė besuat! Bėhuni pbtėsisht tė vendosur pėr hlr tė Allllahut, duke dėshmuar tė drejtėn, dhe tė mos u shtyjė urrejtja ndaj njė populll e VI shmangeni drejtėsisė; bėhuni tė drejtė se ajo ėshtė mė afėr devotshmėrisė. Klnie dro Allahun se AllIlahu di hollėsisht pėr atė qė veproni." (5:8) "O )u qė besuat, mos i shkelni simbolet e Allahut, as muajin e shenjtė (mos lefoni luftėn), as kurbanin (mos e pengoni), as atė me ēafore (tė caktuar pėr kurban), as (mos pengoni) ata qė dukc kėrkuar begati nga Zoti i tyre dhe kcnaoēsinė e Tif, kanė mėsyrė (pėr vizitė) shtėpinė e shenjtė (qaben). E kur tė hiorii ihramin, atėherė gfahtoni. Urrejtja ndaj njė populli, ēe iu pat penguar nga xhamia e shenjtė, tė mos ju shtyjė tė silleni nė mėnyrė tė padrejtė kundėr tyre. Ndihmohuni mes vete me tė mira dhe nė tė mbara, e mosnl nė mėkate e nė armiqėsi. Kini dro dėnimin e Allahut, se me tė vėrtetė Allahu ėshtė ndėshkues i forte." (5:2)
Tė gjithė ne kemi dėgjuar vepėr rrėfimin mbi imam Aliun tė kėrrusur mbi gjoksin e armikut tė rrėzuar duke ia scjaruar parimet e fesė sė vėrtetė, i cili nė shenjė reagimi e pėshtyu nė fytyrė. 'Aliu befas u ngrit dhe u largua. Ithtarėt e tij e pyetėn pėr ē'arsye e kishte bėrė kėtė, ndėrsa ai ishte pėrgjegjur: "E ndieja se mllefi po shtohej nė zemrėn time pėr shkak tė fyerjes dhe mezi po duroja ta vras nė vend. Sikur do ta bėja kėtė, kjo nuk do tė ishte ekzekutim i thjeshtė i njė jobesimtari tė egėr pėr shkak tė paditurisė sė tij tė plotė, por akt i hakmarrjes personale nė vrullin e pasionit. Ēka ka mė tė mirė nė synimin tim t'ia Sqaroj dhe prezentoj besimin e vėrtetė nėse vetė unė nuk e pėrjetoj njėmend?"
Islami u paraqit me qėllim tė mbjelljes dhe pėrhapjes sė drejtėsisė. Madje nėse njė grup muslimanėsh ka devijuar nga kjo rrugė duke iu referuar dhunės dhe padrejtėsisė, muslimanėt tjerė do tė duhej t'i pengonin nė kėtė, nėse ėshtė e domosdoshme edhe me forcė ushtarake: "Nėse dygrupe besimtarėsh tentojnė tė luftojnė ndėrmjet vete, /u pajtoni ata, e nė opftė se ndonfėrlprej tyre e sulmon tjetrin, atėherė luftonie atėgrup qĒ vėrsulet me pa tė drejtė, derisa t'i bindet udhėzimit tė Allllahut, e nėse ktheheni, atėherė me drejtėsi bėnipajtimin ndėrmjet tyre, mbanie drejtėsinė, se vėrtet Allllahu i do tė drejtit." (49:9)
Ajo qė tėrheqvėmendjen nė kėtė ajet ėshtė fakti qė ata, qė i pajtojnė dy palėt nė konflikt, kėtė duhet ta bėjnė nė mėnyrė tė drejtė, nė mėnyrė qė ēdo grup tė mund tė realizojė tė drejtat e veta. Ngase zakonisht nė situata tė tilla ndodhė qė pajtuesit i kėrkojnė nga pala e dobėt tė lėshojnė pė, pėr hir tė tė ashtuquajturit kompromis, tė heoė dorė nga tė drejta e tij, e krejt kjo pėr ta pėrfunduar konfliktin.
Heqja dorė e palės sė dobėt mund tė shkaktojė apetite edhe mė tė mėdha tek pala mė e fortė. Mjerisht, sot ndėrmjetėsit (pajtuesit) zakonisht e shfrytėzojnė pikėrisht kėtė metodė nė marrėveshje dhe i plotėsojnė kėrkesat e agresorit, edhe pse kėto kėrkesa janė tė pabaza dhe tė padrejta.
Islami urdhėron pėr heoje dorė nga tė drejtat dhe interesat individuaie nė interes tė paoės, por nė situata tė tilla kjo mund tė lerė pėrshtypje tė gabuar te agresori, e qė mund tė ketė pasoja tragjike. Islami synon tė eliminojė tiranėt dhe agresorėt nga mjediset muslimane dhe tė paralajmėrojė njerėzit qė me dhunė dhe mashtrim nuk mund tė arrijnė asgjė. Njė raport njerėzor i muslimanit ndaj tė popujve tė mundur ka pasur si pasojė oė gjithandej kanė qenė tė pritur mirė dhe janė pėrshėndetur nga ana e banorėve vendorė.
Nė qytetin Hims i kanė mbyllur dyert e oytetit para kėmbėve tė ushtrisė sė Heraklit. U kishin thėnė romakėve se qeveria muslimane me drejtėsinė dhe ligjet e tij ėshtė mė e mirė se tirania dhe forca me tė cilėn kanoseshin ata.
Kur ushtria muslimane nėn komandėn e Ebu Ubejdit kishte hyrė nė territorin e |ordanit, krishterėt nga ato vise u kishin dėrguar letėr nė tė cilėn thuhej: "O muslimanė, ju jeni mė tė mirė se bizantinėt edhe pėrkundėr faktit se ata kanė fė tė njejtė si ne. |u jeni mė besnikė, mė tė drejtė, mė tė mirė, mė tė mėshirshėm dhe mė bujarė pėr ne. Ata jo vetėm qė e kanė pushtetin mbi neve, por na kanė plaēkitur edhe shtėpitė tona."
Filip Hiti, nė blenin e dytė tė librit tė tij "Historia e arabėve" (f. 638) shkruan:
"Kudo qg ka shkelur kėmba e ushtrisė muslimane, njerėzit e atyre viseve i kanė pranuar duarhapur dhe u kanė ofruar ujė dhe bukė, duke garuar nė dalje nga istikamet e veta pėr t'iu bashkuar muslimanėve. Kjo mund tė kuptohet lehtė nga ata qė e dijnė ē'ka qgnė tirania e vizigotėve."
Muslimanėt nuk i kanė detyruar popujt e viseve tė pushtuara ta ndėrrojnė fenė e tyre. Islami ka ndėrtuar sistemin i cili u garanton liri tė plotė tė gjitha besimeve tė tjera nė shtetin islam. Ata kanė tė drejtė nė format e tyre vetanake tė adhurimit, zakonet e veta me rastin e lindjes, lidhjes sė martesės, vdekjes, pėr shkolla dhe pėrdorimin e gjuhės sė tyre nėse e kanė pasur tė zhvilluar, siē ishte ajo turke, armenishte, kurdishte ose arameishte. Kanė qenė tė liruar nga zecjati, e qė ka oenė detyrė pėr tė gjithė muslimanėt. Nė vend tė kėsaj kanė paguar tatim individual pėr kokė apo mbrojtje flzike (xhizja), duke pasur parasysh se nuk kanė oenė muslimanė. Pagesa e kėtij tatimi u ka garantuar tė drejta qytetare dhe siguri tė plotė nė tėrė komunitetin. Ky ka qenė raport i islamit ndaj ndjenjave subtile tė ithtarėve tė religjioneve tė shpallura. Islami e potencon interesin e vet lidhur me kėto ēėshtje nė nivel tė trajtimit ligjor tė fenomeneve kriminale, ēėshtjeve ekonomike dhe civile dhe tė gjitha aspekteve tė jetės fetare.
Pakicave, qpfshin ato fetare apo etnike, u janė garantuar liri tė plota dhe tė drejta qytetare.
Nė Kur'an janė shpallur rregullativa adekuate tė raportit ndėrmjet muslimanėve dhe jomuslimanėve. Nėse jomuslimanėt shprehin qėllime miqėsore ndaj muslimanėve, muslimanėt ndaj tyre duhet tė sillen nė frymėn e koekzistencės paoėsore. Natyrisht, me kėtė rregull, muslimanėt nuk janė privuar nga imperativi qė kundėr armiqėsive, opftė tė fshehura apo publike, duhet tė pėrgjigjen me masė tė njejtė. Mirėpo, pėr muslimanėt ėshtė e ndaluar tė fillojnė ēfarėdo forme tė agresionit, siē thuhet nė suren El Mumtehine, ajeti 8,9: "Allahu nuk ju ndalon tė bėni mirė dhe tė mbani drejtėsi me ata qė nuk ju luftuan pėr shkak tė fesė, e as nuk ju dėbuan prej shtėpive tuaja; Allahu i do ata oe mbajnė drejtėsinė. AllIIahuju ndalon t'u afroheni vetėm atyre qėju luftuan pėrshkak tė fesė, oė /u nxorrėn prej shtėpive tuaja dhe qe ndihmuan dėbimin tuaj; Ju ndalon tė mioėsoheni me ta. Kush miqėsohet me ta, tė tillėtfanė dėmtues tė vetvetės."
Pakicat krishtere dhe hebreje kanė jetuar nė kondita tė pėrshtatshme nė vendet islame, nė bashkėekzistencė me krahas respektimit reciprok tė tė drejtave. Nė Jethrib, ku ishte vendosur Pejgamberi, jetonin edhe disa fise e grupe hebrejėsh, tė cilėve muslimanėt nuk ua ndalonin asnjė tė drejtė njerėzore, pas vendosjes sė jurisprudencės islame nė qytet dhe rrethinė si dhe pas shpalljes sė Kushtetutės medinase. Pozitė tė barabartė kanė pasur edhe nė kohėn e kalifėve tė drejtė, pas vdekjes sė Pejgamberit.
Muhammedi, s.a.v.s., kishte thėnė: "Kush e lėndon dhimiun (jomuslimanin) mė ka lėnduar edhe mua. Kush i shkakton dėm, ose e ngarkon me atė qė nuk mund ta bartė ose ia uzurpon pa tė drejtė edhe pjesėn mė tė vogėl tė pasurisė, do t'mė ketė mua si akuzues nė Ditėn e gjykimit."
Imam Aliu si kalif, e kishte takuar njė ditė njė plak tė verbėruar dhe tė dobėsuar, i cili po lypte. LJ interesua pėr te. Bashkėpunėtorėt e tij i thanė se ishte krishter i cili nė rininė e vet, gjersa ishte ende i fuqjshėm, kishte punuar si shėrbėtor i qytetit. Aliu tha: "E kanė shfrytėzuar pėr punė kur ka qenė i ri, ndėrsa e kanė braktisur kur ėshtė plakur dhe dobėsuar. Duhet t'i jepet nga fondi pulik sa pėr t'ia siguruar jetesėn"
Dr. Vagleri shkruan:
"Popujt e mundur i kanė pasur tė gjitha tė drejtat dhe sigurinė e plotė tė pasurisė nga pushteti isiam. I gėzonin thuaja tė gjitha tė drejtat si edhe muslimanėt. Kur arabėt kanė qgnė mė tė fiiqishėm, gjithnjė i kanė ofruar armikut paoe me kushte gjegjėse pėr kompenzim material nė kėmbim pėr sigurl dhe mbrojtje tė plotė, krahas gėzimit tė tė gjitha te drejtave qė i gėzonin edhe muslimanėt. Nėse i shikojmė pak mė seriozisht i)alėt dhe praktikėn e Muhammedit, s.a.v.s., si dhe ekspanzionin e islamit nė periodėn e hershme tė tij, do tė kuptojmė se nuk ka bazė tė duhur historike pohimi se islami i ėshtė imponuar popujve tė ndryshėm me dhunė. Kur'ani thotė nė mėnyrė tė oartė: Nė fė nuk ka detyrlm."
Pejgamberi u kishte ofruar siguri krishterėve nė Nerxhan dhe kishte urdhėruar tė mbrohen faltoret e tyre. Ai ia kishte ndaluar komandantit tė vet nė Jemen tė shqetėsojė hebrejtė nė rrethinė. Muslimanėt u kanė lejuar jomuslimanėve ta predikojnė lirshėm besimin e tyre dhe t'i ruajnė zakonet. Duke paguar "xhizjen" ata e kanė gėzuar mbrojtjen e plotė tė shtetit, ndėrsa xhizja ka qenė njė obligim material mė i vogėl se tatimi i obliguar pėr muslimanėt.
Orientalisti Adam Mec shkruan:
"Vendet muslimane kanė dalluar nga Evropa krishtere per shkak tė ekzistimit tė tė ashtuquajturave pakica fetare dhe etnike nė to, oe i kanė gėzuar tė gjitha tė drejtat dhe liritė. Nje gjė tė tillė Evropa nuk e ka poseduar." (Abd alAfeef Tabbarah, Rouh addin alislamiyya)
Dr. Gustav Le Bon shkruan:
"Pėr disa shekuj muslimanėt e kanė ndryshuar tėrėsisht pamjen kulturore dhe ekonomike tė Spanjės. Spanja ishte krenaria e Evropes. Ndryshimi ishte i dukshėm edhe nė planin moral. Muslimanėt kanė synuar tė zhvilIojnė te krishterėt njė virtyt tė madh civilizues, deri atėherė pėr ta fare tė panjohur jetėn e pėrbashkėt me perfaoesuesit e besimeve tė tjera. Raporti i muslimanėve ndaj popujve tė mundur ka qenė tejet tolerantė: u ėshtė lejuar themelimi i kėshillave kishtare dhe shkencore ne Sevilė dhe Kordobė nė vitin 852. Shumė kisha tė ndėrtuara nė kohėn e pushtetit islam tregojnė sa i kanė respektuar muslimanėt fetė tjera. Shumė krishterė e kanė pranuar islamin, ndonės pėr kėtė nuk ka pasur ndonjė arsye tė posaēme. Edhe hebrejtė edhe krishterėt i kanė pasur tė drejtat si musli manėt. Ata kanė mundur tė kenė pozita tė larta nė pushtet."
Rrethimi i Kudsit nga kryoėzatat paraoet kulmin e brutalitetit dhe egėrsisė. Krishterėt kishin kryer krime dhe masakra tė papara ndaj popullatės sė pafajshme tė qytetit. Nėpėr qytet, andejkėtej, janė vėrejtur grumbuj tė pjesve tė prera tė njerėzve. Vetėm nė xhaminė e Omerit ishin vrarė rreth 10 mijė njerėz.
Kenet Klark shkruan:
"Se nė historinė e njerėzimit nuk janė parė shkatėrrime mė tė tmerrshme tė njerėzve prej tyre q£ kanė Iėnė pas vete fushatat e kiyqėzatave, tė motivuara me epshin normandik pėr tokė dhe pasuritė e begatshme tė Lindjes."
Kryqėzatat e mbajtėn Kudsin 88 vjet dhe pas kėsaj periode e humbėn nga sulmi i furishėm i ushtrisė muslimane tė cilėn e udhėhocu gjenerali Salahuddin Ejjubi, tė cilin krishterėt e quanin Saladin. Kjo kishte ndodhur nė tetor tė vitit 1187 (rexhep 583 h.).
Nė vend tė masakrave ndaj krishterėve, ashtu siē i kishin masakruar krishterėt qytetarėt muslimanė para 8& vjetėsh, Salahuddini i urtė dhe pacjėsor shpalli amnistinė e pėrgjithshme, ndaloi ekzekutimet, plaēkitjet dhe torturimet e krishterėve, duke ia shtuar kėshtu edhe njė kaptinė tė shkėlqyeshme famės botėrore tė islamit. Fryma e vėrtetė e islamit ka qenė udhėheoėse e soldateskės sė tij nė kėtė dhe nė tė gjitha luftrat tjera. Salahuddini e shpalli sigurinė kushtetutare pėr tė gjithė qytetarėt e Kudsit. Secili oė dėshironte tė largohej nga qyteti, duhej tė paguante nga 10 dinarė pėr ēdo mashkull, 5 dinarė pėr ēdo femėr dhe 2 dinarė pėr ēdo fėmijė, ndėrsa si kundėrshpėrblim mund tė merrte me vete tėrė pasurinė dhe pronėn e vet. Kudsi atėbotė ishte qyteti mė i sigurtė nė shtet, pėr ē'arsye shumica e funksionerėve botėrorė i kishte vendosur familjet e veta nė atė qytet. Peshkopi krishter deshi ta braktiste qytetin me njė pasuri tė madhe.
Shokėt i propozuan Salahuddinit t'ia konfiskonte pasurinė dhe t'ua ndante luftarėve muslimanė, gjė tė cilėn ai e refuzoi preras, duke deklaruar:
"Nuk mund te bėj njė krim te tillė. Do t'ia konfiskoj vetėm 10 dinarė tė caktuar per te dhe asgjė mė shumė."
Xhon Devejnport shkruan:
"Kur Salahuddin Ejjubl hyri nė Kuds nuk ėshtė varrė asnjė njeri. Ai tregoi mėshirė tė madhe ndaj robėrve krishterė.'' (Kėrkimi ndjesės ndaj Muhameddit dhe Kur'anit, f. 139)
"Egėrsia tė dlėn e kishin shfaour krishterėt nė Spanjė nuk ka qgnė aspak mė e vogėl se ajo
Nė veprėn e njejtė, nė f. 133, Xhon Devejnport vazhdon:
"Si tė mos mrrekullohesh nga kreshnikia e sundimtarėve muslimanė nė Spanjė, ose tė ēuditesh me pėrmendoret e civilizimit, trashėgiminė kulturore dhe arkitektonike qg e kanė lėnė pas? Dhe s! tė mos kujtojmė sjell
jen e krishterėve, fanatizmit tė tyre, mosdurimit, paditurise dhe barbarizmit, tė cilėt janė pėrcjellur me mundime dhe shtypje?"
Xhorxh Zejdani rrėfen:
"Se si pushtuesit krishterė nė Spanjė i kishin detyruar muslimanėt dhe jehudijtė oė tė bartin shenja identifikimi oe tė njihen ngado qĒ lėvizin. Nė fund i vunė para zgjidhjes midis pranimit tė krishterimit ose vdekjes."
(Historia e civilizimit araboislamik, 4/282)
"Krahas kėsaj shton edhe qė krishterėt i kishin shndėrruar xhamitė muslimane nė idsha, muslimanėt i kishin privuar nga tė gjitha liritė fetare, kishin rrėnuar varrezat e tyre, u idshin ndaluar tė gjitha domosdoshmėritė jetėsore dhe kishin shkatėrruar hamamet e tyre."
"Sipas dėshmisė sė vetė krishterėve, nė kohėn e Henrikut IV, nė Spanjė 400.000 banorė nė qytetin Dilan ishin mbytur nga dora e te krishterėve." (Ibidem, 1/174)
Kjo ėshtė domethėnia dhe esenca e sistemit tė oetė dhe tolerant nė jetėn e krishterėve gjatė historisė. A ėshtė imperializmi modern i botės sonė civilizuese diē mė i mirė? A nuk i shkelė ky sistem dinjitetin dhe individualitetin e tė gjithve qė ndodhen nėn dominimin e tij, vallė nuk i privon nga mirėsitė e civilizimit? A nuk e prangon mendjen, shpirtin dhe intelektin, si dhe trupin e vartėsve tė tij? A nuk e ngulfatė Iirinė e mendimit tė masave, pėr tė siguruar proflt vetanak dhe nė mėnyrė qė kurrė tė mos u bjerė ndėr mend qė t'i kundėrvihen vullnetit tė tij? Fjalėt e mira tė fuqive tė mėdha mbi paoėn vdesin para veprimeve imperialiste. Madje edhe e ashtuquajtura demokraci perėndimore ėshtė nė funksion tė qėllimeve imperialiste.
Islami, ndėrkao, paoėn e bazon nė edukatėn e njerėzve dhe rregullimin e ambicieve e planeve tė brendshėm tė tyre. Nė bazė tė kėsaj mund tė sigurohet pacja, siguria dhe stabiliteti i shooėrisė. Nė tė kundėrtėn, tė gjitha teoritė mbi njė shooėri tė lumtur janė vizatim nė ujė, dhe si tė tilla nuk do tė mund tė organizojnė komunitetin njerėzor nė njė jetė tė qgtė dhe tolerante nė kuadėr tė familjes sė gjerė botėrore. Elementet e strukturės shoqėrore janė individėt, burra e gra. Struktura harmonike mund tė ndėrtohet vetėm me individė e nė harmoni reciporoke, tė secilit me secilin dhe secilit brenda vetvetes. Prandaj islami synon qė tė rregullojė paqėn e brendshme ndėrmjet individėve duke ua plotėsuar zemrat e tyre me besim dhe bindje individuale, tė cilat qgtėsojnė ndėrgjegjen dhe formėson cilėsitė mendore dhe fizike nė njė harmoni tė veprimit tė pėrbashkėt deri nė ditėn e fundit tė caktuar nga Zoti. Rezultati i besimit duhet tė tregohet me shembull dhe sjellje tė ēdo muslimani, andaj realiteti tė cilin e dėshirojmė do tė jetė rezultat i gjendjes sė brendshme tė njerėzve.
Islami nuk e lė njeriun vetėm nė kėtė rrafsh. Ai i parashtron ligje dhe dispozita, tė cilat i sigurojnė siguri dhe drejtėsi. Pėr kėtė arsye ēdo pjestar i komunitetit musliman e ndien atė siguri tė vėrtetė tė jetės dhe pasurisė sė vet.
Islami e gjykon shtypjen e ndėrsjellė tė klasėve. Nė vend tė kėsaj, islami ėshtė predikues i bashkėpunimit dhe ndihmės sė dyanshme nė mirėsjelljen e heshtur fojnjsore dhe miqėsi. Ai i propozon edhe normat e sjelljes dhe i mėson banorėt e vet pėr njė jetė tė oetė dhe tolerante nė kuadėr tė normave nė prakitikė, ndėrsa e ndalon urrejtjen dhe armiqėsinė. Natyrisht, dobėsitė e natyrės njerėzore dhe kufizimet e mundėsive tė tij, imagjinata e veprimit, nuk i lejojnė gjithnjė qė kėto ideale tė arrihen pa gabime, kėshtu qė tė eliminohen tėrėsisht padrjetėsitė. Rastet ekzistuese tė cilat asnjė drejtėsi botėrore nuk mund t'i zgjidhė; ku drejtėsia nuk mund tė kėnaoė ambiciet. Mirėpo, nė islam gjithnjė ėshtė e pranishme dėshira pėr zbulimin e tė gabuarės dhe me vendosjen e sėrishme tė gjėrave nė vendin e duhur, e mbi tė gjitha, ekziston drejtėsia absolute hyjnore, e cila ua kujton tė gjithė njerėzve se do tė pėrballen me Gjykatėsin e vet Ditėn e gjykimit.
Tani ta shqyrtojmė ēėshtjen e teorisė dhe konceptit islam tė paoės dhe marrėveshjes pacjėsore. Marrėveshja paoėsore, sipas pikėpamjes islame, mbi vendosjen e paoės midis dy palėve tė konfrontuara ushtarakisht dallon dukshėm, sipas konceptit, por edhe sipas aplikimit tė mjeteve pėr realizimin e qėllimit tė njejtė, nga pikėpamjet e fuoive tė mėdha perėndimore. Konceptet e marrėveshjes paoėsore mbi sferat e interesave tė fuojve tė mėdha nė dėm tė interesave ekonomikė, politikė dhe territorialė tė vendeve tė ashtucjuajtura tė botės sė tretė, nėnkupton marrėveshjen brenda fuqive tė mėdha imperialiste. Thėnė shkurt, qėllimi i tyre ėshtė represiv dhe krahas pėrdorimit tė fuqjsė ushtarake, imponimi i vullnetit politik vendeve mė tė dobėta, me qėllim tė eksploatimit dhe sundimit ose kontrollit tė plotė ndaj resurseve natyrore tė kėtyre vendeve. Prandaj fiiqjtė e mėdha edhe nuk tregojnė ndonjė interes dhe qėllime tė sinqerta pėr vendosjen e paoės sė njėmendėt. Tė gjitha parullat e tyre, kongreset, bisedimet paqėsore, hulumtimet nuk ofrojnė kurrfarė rezultati konkret.
Mirėpo islami pretendon tė vendosė paoėn nė bazė tė sė drejtės sė barabartė tė tė gjithė popujve tė botės, paoė e cila do tė eliminojė jo vetėm armiqėsitė, por do tė zhdukė edhe tė gjitha bėrthamat e konflikteve tė ardhshme. Thuhet qė 'deklarata mbi tė drejtat e njeriuf ėshtė bazė e fortė pėr paoėn nė botė.
Mirėpo, nėse kjo edhe tė arrihet, a do tė realizohet mė kėtė liria e mendimit dhe zgjedhjes pėr ēdo popull? Ngase tė dy bllooet, lindor e perėndimor, pohojnė se e dėshirojnė stabilizimin e sistemit botėror. Mirėpo, a ėshtė kjo e mundur tė arrihet pa liritė e plota tė popujve?
Ėshtė fakt qė opozicionarėt politikė nuk munden politikisht tė veprojnė lirshėm as nė bllokun lindor as nė atė perėndimor. Tė dy bllooet, nė vend tė ofrimit tė ideve dhe programeve, tentojnė me forcė tė shkatėrrojnė ēdo mendim, pikėpamje politike dhe bindje tjetėr.
Mirėpo, islami konsideron qė pacja vetvetiu nuk mjafton pėr tė siguruar lumturinė e njeriut. Islami pohon fundamentalisht baza dhe vlera tė tjera duke i konsideruar principet kruciale tė jetės shooėrore tė popullacionit botėror.
Njerėzit nė islam kanė tė drejtė tė mendojnė lirshėm dhe tė deklarojnė atė qė dėshirojnė dhe si dėshirojnė, t'i peshojnė tė gjitha mundėsitė, duke gjykuar arsyeshėm pėr tė gjitha, nė mėnyrė qė tė zgjedhet mėnyra mė e mirė e jetės koekzistenciale. Ky ėshtė edhe udhėzim kur'anor, i cili pėrbėn ajetin 256 tė sures El Bekare: "Nė fe nuk ka dhunė. ĖshtėSqaruar e vėrteta nga e kota." Ose nėsuren ElEn'am, ajeti 104: "Juveju erdhėn argumente tėoarta ngaZotiijuaj e kush i sheh (kupton) aiekapėr vete, e kush verbėrohet, aiekapėr tė zezėn e vet. E unė (pejgamberi) nukfam rojajuaf." Ose, sėrish, nė suren ElCashije, ajeti 22: "Ti ndaj tyre nukje mbizotėruesr!" Bindja dhe besimi janė ēėshtje tė zemrės. Nuk ka dhunė me cilėn zemra mund tė detyrohet tė bindet. Vetėm mėsimi, ushtrimi, edukimi, logjika, argumenti mund tė sjellin ndryshim nė tė. Kur islami tė lirojė ndonjė territor dhe tė eliminojė lėvozhgėn e vjetėrsisė intelektuale, u lė njerėzve mundėsinė qė ta zgjedhin lirisht islamin ose ndonjė fė tjetėr qjellore. Prandaj ėshtė fare i pabazė pohimi se muslimanėt i kanė detyruar popujt tjerė ta pranojnė islamin. Misionarėt krishterė vazhdimisht pėrhapin tė pavėrteta mbi Muhammedin, s.a.v.s., dhe pėrhapjen e islamit me shpatė. Ata me kėtė rast thirren nė shpalljen nga ana e Pejgamberit tė xhihadit nė fillim tė islamit. Mirėpo interpretimet e tilla janė larg nga e vėrteta.
Po si qėndron puna me luftrat e tyre fetare, nacionaliste, imperialiste dhe ekspansioniste? Ē'u bė me represaliet e inkuizicionit ndaj jokrishterėve dhe krishterėve tė akuzuar pėr herezi? A janė manifestimet e tilla tė fuqJsė fare mė tė drejta, pėr shembull, se sulmet e hordhive tatare e barbare tė Mongolėve dhe Tatarėve? (Islam mekteb mubarez ve muvelled, f. 9)
Marrėveshja nė Hudejbie, tė cilėn Pejgamberi, s.a.v.s., e kishte nėnshkruajtur me politeistėt Kurejshitė, e kishte pėr qėllim vendosjen e paoės, sigurisė shooėrore dhe stabilizimit nė regjionin e Mekės dhe Hixhazit. Pikat e kėsaj marrėveshje tregojnė vlerėn e islamit dhe frymėn e tij.
Nė tė ėshtė edhe marrėveshja pėr tė gjithė ata qė pohojnė se islami ėshtė pėrhapur pėrmes forcės.
Njėra nga pikat e rėndėsishme tė marrėveshjes ka qenė:
"Ēdo kurejshitė, i dli e braktisė Mekėn pa leje tė kujdestarit tė vet dhe i bashkohet muslimanėve, do tė kthehet, ndėrsa nėse muslimanėt ildn te kurejshitct, ata nuk janė tė obliguar ta kthejnė." Kur pejgamberi e shpalli kėtė marrėveshje, shumė muslimanė reaguan, ndėrsa disa edhe deklaruan:
"O Pejgamber i Allahut, a nuk jemi na tė drejtėt, ndėrsa armiku ynė nė gablm?!" Pejgamberi u pergjegj: "Ashtu ėshtė." "Po, perse po poshtėrohemi nė atė mėnyrė nė fenė tonė?" thanė ata. "Allahu mė ka premtuar dhe kurrė nuk e ka thyer premtimin," u pėrgjegj Pejgamberi "ndėrsa, ai qė na braktisė edhe nuk na nevojitet. Mirėpo, muslimanėt nė Mekė nuk do t'i ekspozohen dhunės sė armikut pėr shkak tė islamit tė tyre, as do tė pengo hen nė kryerjen e ceremonlve fetare. Kurejshitėt e kanė pranuar kėtė."
Kėshtu edhe ndodhi. Gjendja e muslimanėve nė Mekė u pėrmirėsua, ndėrsa ngjarjet qė pasuan pas kėsaj, i shtynė kurejshitėt tė kėrkojnė prishjen e pikės sė cekur tė marrėveshjes. Luftrat e sotme dhe gjakderdhjet e shumta nė vende tė ndryshme tė botės e kanė dėshmuar qartė pafliqJnė e civilizimit materialist qė ta ndėrtojė njė botė nė bazė tė vlerave universale njerėzore dhe tė sigurojė paoėn nė botė. Me dispozitat e veta mbi luftėn dhe pacjėn, islami i gjykon tė gjitha ata qė shkaktojnė luftė dhe tė gjitha iuftrat qė i ka zhvilluar bota moderne pėr shkak tė interesave materiale dhe okupimit tė popujve. Krejt gjersa vlerat shpirtėrore nė botė tė mos e marrin vendin e tyre, nuk mund tė pritet paoa. Pėrkundrazi, edhe mė tej do tė jemi dėshmitarė tė gjendjes sė tanishme tė paoėndrueshme. Sa mė shumė qė zhvillohet teknologjia e fuqjsė dhe civilizimi material, popujt do tė prodhojnė armė mė tė rrezikshme dhe mė shkatėrruese me arsyetimin se me kėtė do ta sigurojnė sigurinė dhe paoėn vetanake.
Krejt kjo tregon se njerėzimi ndodhet nė udhėkryoin e zgjedhjes midis vetėshkatėrrimit total nė luftra ose shpėtimit me besimin te Allahu dhe me pranimin e principeve morale, si dhunti mė tė dobishme tė cilėn njerėzimit ia kanė dhuruar tė dėrguarit. Prandaj, njeriu duhet tė zgjedhė: ose Allahun, ose mashtrimin. Ne konsiderojmė se njė ditė njerėzimi do tė mund ta njohė islamin pėrmes persiatjes sė dijetarėve tė shouar islamikė, ndėrsa nė favor tė lumturisė sė vet. Njerėzimi nuk ka rrugėdalje tjetėr nga kjo situatė jostabile dhe e pandryshueshme e cila kanoset me shkatėrrim, pos nėse e pranon islamin.
Pikėrish siē ka thėnė Tolstoi:
"Ligji, tė dlin e ka sjellur Muhammedi, do tė sundojė nė botė, per arsye se ėshtė tėrėsisht nė harmoni me natyrėn, mendjen dhe menēurinė e njeriut."
Ē'ka ndodhur me ne , trashėgimtarėt e kėtij civilizimi briliant dhe tė famshėm? Ēka i ka kuflzuar kushtet tona tė sotme tė jetės? Ē'ėshtė shkaku i degradimit tė kulturės, shkencės dhe ndikimit politik te ne? Ē'e ka penguar zhvillimin tonė drejt kėtyre caoeve? Pėrse ua kemi lėshuar udhėheojen e ekonomisė dhe shkencės perėndimorėve, tė cilėt tani na nevojiten neve atje ku dikur ne kemi oenė tė domosdoshėm pėr ta? Pėrse muslimanėt, edhe pėrkundėr tė kaluarės sė shkėlqyeshme nė Lindje e Perėndim, ulin kokat nė kėtė botė moderne?
Ajo qė lartėsoi islamin deri nė nivelin e dominimit atėbotė, nuk ka qenė tė fryrėt nė burinė vetanake ose tė mėshuarit nė lodrėn vetanake. Kjo ka oenė kultura jonė, revolucioni ynė i jashtėzakonshėm intelektual dhe shooėror. Ėshtė turp qė e kemi shpenzuar fuojnė tonė nė konflikte tė ndėrsjella dhe grindje vrastare, e oė e kanė shndėrruar famėn e unitetit nė njė formė tė zbrazėt.
Njė komb i fortė mund tė ndėrtohet vetėm nė principet e fortė tė zakoneve, moralit dhe rendit, mbi burimet unikale tė progresit. Islami nuk ia ka borxh fuqinė e vet kanoneve, tanksave dhe armėve, por mendimit superior tė ulemasė, karakterit tė popujve tė vet dhe ndjekjen e udhėzimit tė Allahut nė rrugė tė drejtė (pėr cilėn lutemi nė "Fatiha" 17 herė nė ditė), rrugėn e drejtėsisė, miqėsisė dhe vėllazėrisė.
Historia na demonstron nė mėnyrė tė pagabuar se, sa herė qė muslimanėt e kanė ndėrtuar filozofinė e vet tė jetės nė frymėn e mėsimeve tė shpallura pėr ta nga qielli, kanė arritur prosperitet, ndėrsa sa herė qė e kanė devijuar atė udhėzim, kanė rėnė nė varfėri dhe mjerim. Muslimanėt, themeltarėt e kėsaj kulture briliante dhe mirėqenie shooėrore nė tė kaluarėn, i kanė pasuar tė gjitha kėto doktrina shumė mė sinoerisht se ne: nė nivelin individual, kolektiv dhe kombėtar.
Dielli i kulturės ka ndriēuar gjersa janė aplikuar kriteret e shkencės, mendimit, materies dhe shpirtit. Kur e kemi braktisur kėtė qasje, bajraku i angazhimit, zellit dhe luftės pėr tė mirė, na rrėshojti nga dora pėr ta marrur perėndimi, duke zhviiluar njė sistem tė organizuar tė vlerave.
Ku u tretė ai respekti i dikurshėm, integriteti, nderi dhe e vėrteta muslimane? Ato dikur kanė oenė suaza tė rrugės sonė. Kur i tejkaluam, u gjendėm tė humbur nė shkretirėn pa gjurmė, duke harruar thirrjen e lartė tė shpallur si kodeks hyjnor pėr ne, si udhėzim pėr njerėzimin tė jetojė sipas vullnetit tė Zotit. Duke braktisur kėtė fat jemi zhytur nė rėrė tė gjallė tė korrupcionit, paditurisė dhe varfėrisė e cila na rrethon sot.
Megjithatė, islami njėmend i integruar mund ta mundėsojė kthimin nė atė thirrje tė lartė dhe ta shpiejė njerėzimin shtigjeve tė transformimit shpirtėror. Kjo do tė jetė mirėqenie pėr tė gjithė.
Miku i Napoleonit gjersa ishte nė mėrgim nė ishullin Shėn Helena, shkruan:
"Nė Egjipt Napoleoni vazhdimisht i persėriste admirimin e tij pėr tė mirat qė Pejgamberi! islamit dhe prijėsit e tij historikė ua kanė sjellur vendeve qė i kanė pushtuar. Ai e shikonte islamin me shpresė, si njė fuqi e cila mund t'ia ofrojė botės sėrish kėto tė mira. Madje deklaronte: 'mendoj se edhe vetė do ta pranoj islamin'."
Shoqėria autentike muslimane do tė dallonte mjaft nga ato ekzistueset anė e kėnd botės. Mendimi dhe jeta nė tė do tė duhej tė realizonin edhe njė herė principet e larta nga zėnafilla e vet nė tėrėsi, siē thotė poeti: "Islami ėshtė vėrtetėsi e pastėr, pa tė metė dhe njollė; pėr ēdo gabim qė e shikoni, fajsoni muslimanėt tanė."
Pėr tė marrur hisen e plotė nė revolucionin shpirtėror qė duhet patjetėr tė pėrhapet nė tėrė botėn, islami do tė duhej tė angazhohet nė planet e sotme giobale. Ai duhet tė nxitė reformat interne tė cilat do ta pasqyronin rehabilitimin e tij nė raport me trashėgiminė e prapambeturisė. Duhet tė balansohen konditat morale dhe materiale me raport tė drejtė dhe nė harmoni me parimet morale tė zhvilluara deri nė perfeksion, tė cilat e kanė shėnuar tė kaluarėn e tij tė lavdishme, e cilat i shpallė Zoti i dy botėve, kėsaj dhe asaj tė ardhshmes. Nė kėtė do tė gjejnė jo vetėm ekzistimin vetanak, por, gjithashtu, edhe sekretin e ekzistimit tė botės se dhe mėnyrat se t'ia imponojė mbarė njerėzimit.
Krijoni Kontakt