Histori me emra dhe emra pa histori

[Enri]

Nga Ardian Klosi

Lexova para pak ditësh rastësisht në një gazetë që rrallë e tek e shoh një shkrim të gjatë, tepër të shqetësuar, në rubrikën “Shqetësimi”, me titull “Shqiptarët, populli pa emra”. Autori ishte me të vërtetë i indinjuar për gjendjen anarqike ku ndodhet emërvënia e shqiptarëve, për emrat e shumtë të huaj, sidomos anglezë e amerikanë që kanë vërshuar në vendin tonë qysh prej ndërrimit të sistemit. Shkrimi përmbante në bazë disa teza, që mua m’u dukën edhe më të çuditshme dhe konfuze nga situata e emrave në Shqipëri, ndaj dhe u ula të shkruaja: me sa po kuptohet kundërvënia ndaj tezave të çuditshme tek ne është detyrë e mision i veçantë.
Teza e parë ishte që feja në Shqipëri nuk përbën kurrfarë identiteti; po citoj: “shumë pak e dinë se në të vërtetë nuk është feja tipar i një kombi... tipari më i rëndësishëm në jetën e një populli janë emrat”. Kaq troç këtë tezë nuk e patën deklaruar as ateistët e Institutit të Studimeve M-L, madje edhe te E. Hoxha nuk e kam gjetur kështu, ndërsa autori në fjalë e shpall pa asnjë ndrojtje, për të vërtetuar se feja në këtë vend vetëm punë ka prishur dhe se shqiptarët duhet të distancohen nga gjithë emrat që lidhen me fenë, nëse duan të kenë identitet.
Kështu del ai në tezën tjetër, rrugëdaljen e vetme që shikon në gjendjen e tmerrshme onomastike të shqiptarëve: duhet t’u kthehemi edhe një herë emrave të vjetër ilirë. Për të periudha më e lartë në emërvëniet tona kanë qenë vitet ’60, ‚70 dhe ’80: “Në vitet ’60 fillon dukuria më e bukur në këtë fushë: vënia e emrave ilirë. Por kjo u kufizua vetëm në disa emra, deri në mesin e viteve ’80, kur filluan të merrnin revansh emrat me origjinë të huaj”, shkruan autori. Nostalgjinë më të madhe në këtë mes ai e ndjen për “Fjalorin me emra njerëzish”, hartuar nga Androkli Kostallari dhe botuar nga Akademia e Shkencave në vitin 1982, ku përmbahen krahas emrave shqiptarë me kuptim si “Bashkim, Lulëzime etj.” edhe shumë emra ilirë, një libër të cilit shqiptarët sot i kanë kthyer kurrizin. Së fundi ai i bën thirrje shtetit që të nxjerrë një ligj për emrat dhe e përfundon me tezën, e cila na brengos jashtë mase, se: “E marrë në aspektin nacional, ne kemi treguar se jemi një popull i papërgjegjshëm dhe pa identitet. Nëse vazhdohet ende kështu, që intelektualët të vazhdojnë të heshtin ndaj këtij kaosi... atëherë është e kotë që të flasim për dinjitet kombëtar”.
Për ta larguar sadopak nga vetja damkën e bashkëkohasit të papërgjegjshëm, që edhe hesht për këtë punë, marr guximin t’i njoftoj autorit, (i cili për një moment është shkëputur dhe lartuar nga turma e papërgjegjshme e shqiptarëve për t’i treguar asaj një rrugë, që për fat të keq nuk është asgjë më shumë sesa rruga e dështuar e prof. Kostallarit) dhe lexuesit lidhur me çështjen e emrave tanë sa më poshtë:
Në emrat e tyre shqiptarët historikisht nuk përbëjnë asnjë lloj përjashtimi nga etnitë e tjera të Europës. Sikurse në çdo vend jobarbar dhe jopagan, edhe në Shqipëri emrat deri para pak dekadash lidheshin me fenë dhe personazhet kryesore të shkrimeve të shenjta. E veçantë këtu ishte vetëm çështja që fetë e mëdha ishin tri: dy me një histori që fillonte në këto treva me lindjen e krishterimit dhe më pas me ndarjen e kishës së Lindjes nga ajo e Perëndimt dhe e treta me pushtimin osman dhe përhapjen e islamizmit. Kjo do të thotë se emrat e përdorur në Shqipëri jo vetëm se thjesht lidheshin me fetë e ndryshme, por ata kishin edhe një histori të veçantë tyren. Ja ku kemi një pjesë identiteti shqiptar, të cilën ateizmi komunist mbas 1944-ës u mundua nga fshinte me një të rënë lapsi ose me “Fjalorin me emra njerëzish”. Sidomos emrat me origjinë të krishterë kishin një histori tepër të gjatë: Anton ishte bërë Ndue, Andrea Ndre, Jani Gjon, Aleksandri Llesh ose Lekë, Stefani Shtjefën etj. etj. Më pak kishin ndryshuar emrat ortodoksë dhe muslimanë, por edhe këta shumë shpesh shfaqnin notën e tyre shqiptare.
Deri këtu pra asgjë e veçantë. Madje edhe disa emra rusë që filluan të vihen në vitet ’50 e ’60 si Vladimir, Sonja, Natasha, Tamara etj. tingëllonin bukur dhe s’kishin asgjë të keqe (ndryshe nga ç’mendon autori i lartpërmendur që dokëndis “vërshimin e emrave sllavë”); emrat sllavë janë bie fjala në modë prej disa dekadash në vende perëndimore si Austri, Gjermani etj. U shtuan nga ana tjetër emrat vendas me kuptim si Ylli, Luan, Agim etj. Përsëri asgjë e keqe: Shqiptarët disi ndjenin nevojën t’i kapërcenin ndarjet fetare, kishte mbërritur me komunizmin një shtresë e gjerë ateistësh, ndaj dhe kërkoheshin emra fetarisht neutralë. E keqja filloi pikërisht në vitet ’70 e ’80 atëherë kur Shqipëria u shpall me kushtetutë vend ateist, kur u ndaluan zyrtarisht emrat që kishin të bënin me fenë (e këta kishin qenë ndër shekuj shumica, në mos tërësia e emrave shqiptarë) dhe u hodh në treg “Fjalori me emra njerëzish” i Kostallarit, i cili në shumë zyra të gjendjes civile ishte i detyrueshëm si recetë për zgjedhje. Kështu nisën të vërshonin emrat iliro-maqedonë-epirotë si Altini, Amanti, Dardana, Skardilajdi, Taulantia, etj. Këta emra, përveç që mund të tingëllonin mirë, nuk kishin asnjë lidhje me realitetin shqiptar. Ata u hodhën në treg si për të provuar lidhjen e drejtpërdrejtë të shqiptarëve me ilirët dhe tezën e autoktonisë sonë në këto anë. Nga emrat me histori, ose së paku me kuptim, u kalua në emrat pa histori dhe pa asnjë lidhje të dukshme me realitetin shqiptar. Gjuha ilire, ose gjuhët ilire nuk njiheshin, as dhe një fjalë prej tyre, e shumta mund të supozohej se Dimali kishte dy male brenda, ose Dalmacia dele, sikurse mendonin Jokli dhe Çabej, por më tepër jo.
Dyndja e emrave perëndimorë, emrave snobë dhe emrave të sajuar mbas vitit 1990, kur “Fjalori me emra njerëzish” pushoi së qeni i detyrueshëm, ka të bëjë pikërisht me zbrazëtinë e madhe që solli ndalimi ose përbuzja e emrave me burim fetar (të ashtuquajtur fetar, sepse edhe këta emra kanë historinë e tyre reale) gjatë periudhës së komunizmit dhe kundërreagimin e njerëzve ndaj recetës ilire. Ashtu si shumë dukuri negative të shoqërisë sonë, sepse në fund të fundit është dukuri negative braktisja e emrave historikë të kombit tënd, edhe kaosi i sotëm në emërvënie e ka burimin te rrafshimi që i bëri regjimi komunist, krahas rrafshimit të pronës private, historisë kulturore-shpirtërore të shqiptarëve, me synim krijimin e njeriut të ri, i cili për çudi duhej të kishte, me ç’kuptohej, një emër ilir.
Gjithkush është i lirë t’i vërë fëmijës së vet emrin që dëshiron dhe kjo s’ka nevojë për asnjë diskutim. Nga reagimi i bashkëqytetarëve edhe në këtë pikë ne mund të mësojmë shumë gjëra: mësojmë p.sh. sesa kaps ishte receta ilire, ose mësojmë që edhe sot njerëzit duan të distancohen nga emrat fetarë, sidomos ata islamikë, ose mësojmë që shqiptarët kanë njëfarë përçmimi për historinë e tyre apo e njohin shumë pak këtë histori, derisa e shohin atë aq të errët sa të mos zgjedhin saj asnjë emër. Por që t’i quash këta njerëz të papërgjegjshëm se dëshirojnë të veprojnë kështu, kjo është një arrogancë prej një profesori, të cilit këtu nuk po ia zë emrin ngoje, sepse s’ka rëndësi, sepse nuk është as shqiptar as ilir dhe sepse tingëllon shumë fort si emri i një organi femëror.
Po të lindja disa fëmijë në muajt dhe vitet që vijnë, djemve do t’ua vija emrat Gjon dhe Naim ose Faik, vajzave Donika, Marta ose Eleni: secili ka nga pak histori shqiptare brenda. Kurse në publik emërvënien do ta quaja çështje private të secilës familje, duke mos i futur hundët aty dhe duke u munduar më shumë që të sqaroja lexuesit për çështje të ndryshme të historisë sonë. Ia vlen kjo shumë më tepër sesa ribotimi i të ndjerit “Fjalor me emra njerëzish”