Rruga e veshtire e Shqiperise drejt Globalizimit

[Enri]

Nuk eshte me shume larg, por Shqiperia sot eshte drejt procesit te Globalizimit. Ai sot eshte procesi, ku Shqiperia, ashtu si shume vende te tjera, ka projektuar rrugen e aj te zhvillimit. E, ku nje rruge e veshtire gjendet edhe perpara Shqiperise ne rrugen e saj drejt Globalizimit. Ku ajo hapin e ka bere permes anetaresimit ne OBT dhe punes, qe po kryen permes implementimit te procesit te saj. Qe duhet thene, se nuk eshte e lehte dhe e shtruar. I parashtruar nga teoricienet e ndryshem, ai duket sikur eshte rruga e vetme e zhvillimit, por qe nderkohe nuk ka rezultuar i tille per shume vende. Ne kete mes duhet permendur se shume vende kane ecur permes integrimit te madh ne ekonomine Boterore. Kjo sot eshte e paevitueshme per nje fakt fare te thjeshte. Do te mjaftonte vetem zhvillimi i internetit, per te thene se integrimi i perbashket i vendeve te ndryshme ne Bote eshte i paevitueshem. Por, ai sjell edhe kriza dhe probleme te tjera. Te cilat, tregojne nivelet e zhvillimit te vendeve te ndryshme. Ku shume vende i kane ndjere hapur te mirat e saj fale harmonizimit te elementeve kryesore te Globalizimit, ndersa te tjeret pothuaj nuk i kane ndjere fare. Ne kete kontekt krizat e veshtira te Meksikes, Brazilit, Argjentines ne ditet tona jane pasqyra me e mire e kesaj.

E veshtire sepse deri tani nga Shqiperia jane larguar nje pjese e madhe e njerezve, qe sot e gjen veten me mire, ose te paguar me mire, qofte edhe larg profesionit, ne vende te tjera. Dhe, ne kuader te Globalizimit, jo vetem nuk mund t'i ndalosh, por Shqiperia perfiton nga prurjet e tyre financiare per familjet e tyre.

Duke iu referuar disa prej stadeve te Globalizimit, atehere duhet thene se per sa i perket tregut, Shqiperia sot ka bere nje pune te mire, per integrim. Kuptohet se ai ka pasur luhatjet e veta, gjate viteve te gjata te tranzicionit dhe kalimit, nga nje ekonomi e centralizuar, drejt nje ekonomie te hapur. Ndersa eshte vene re me kete rast, rritja e e investimeve te huaja, ne kuader te levizjes se kapitaleve. Shqiperia, me gjithe luhatjet, e kuptueshme per shkak te situates se renduar politike ne disa periudha kohe, pas viteve '90, eshte bere nje vend i hapur per investimet e huaja. Dhe, me gjithe kufizimet e justifikueshme, ajo lufton per te thithur me shume investime nga vendet e huaja.

E gjitha kjo ndoshta nuk do te funksiononte po te mos ishte edhe levizja e lire e njerezve. E cila per Shqiperine ka njohur hapjen pas viteve '90, pas plot 45 vjet pezullimi qe i

eshte bere kufirit te saj. Ne kete kontekst, Shqiperia, i ka njerezit e saj qe tashme kane levizur kudo, sikurse persa i perket migrimit te brendshem ka pasur nje levizje te jashtezakonshme drejt qyteteve kryesore te vendit.

Nga ana tjeter, zhvillimi i ekonomise dhe rritja e komunikimit me jashte, ka bere qe edhe ndryshimi edhe perhapja e teknologjise te jete e madhe. Dhe, shembulli me tipik per kete eshte lidhja e Shqiperise ne internet. Ku, shperndarja e informacionit eshte e hapur per te gjithe.

Pasojat e Globalizimit per vendin tone, jane pervec elementeve te integrimit ne ikjen e nje pjese te madhe te inteligjences, qe e shikon veten e saj, me te plote ne vendet e huaja. Kjo ka bere, qe pavaresisht ndryshimeve dhe zevendesimeve, nga shume fusha te vendit te largohen per nje jete me te mire, nje pjese e madhe e inteligjences sone.

Per Globalizimin mund te flitet pa fund, sepse ai eshte i shtrire ne shume fusha, ku ne secilen prej tyre do te kishte shume gjera per te treguar. Por, ajo qe i bashkon te gjitha eshte se Shqiperia eshte pjese e Botes tashme dhe aspak nje pike e vecuar e saj, qe mundohej qe te bente, gjera nga me te pabeshmet. Eshte shekulli i XXI dhe shanset e Shqiperise, tashme jane shume me te medha, per integrimin e Shqiperise, ne familjen e madhe nderkombetare.

Kush eshte Adriana Civici

Koordinatorja Kombetare per Organizaten Boterore te Tregtise eshte znj. Adriana CIVICI. Ajo eshte lindur me 1962 ne Tirane dhe pas diplomimit ne Fakultetin Ekonomik te Tiranes, ne profilin "Administrim Biznesi dhe Finance" kryen nje kualifikim afatgjate ne fushen e Makroekonomise ne Universitetin Georgetoen, Eashington DC, USA. Pas nje eksperience disa vjecare ne fushen e makroekonomise ne Departamentin e Auditing te Ministrise se Financave, Departamenti i Taksimit, Departamenti i Makroekonomise ne Kryeministri, ne Janar 2000 emerohet Koordinatore Kombetare per OBT-ne, prane Ministrise se Bashkepunimit Ekonomik dhe Tregtise. Gjate procesit te anetaresimit te Shqiperise ne OBT, pergatiti strategjine e negocimit te Shqiperise ne OBT si dhe organizoi koordinimin e punes se grupit nderministror per kete qellim. Realizoi me sukses koordinimin e ketij grupi me te gjithe strukturat e Sekretariatit te OBT-se me seli ne Gjeneve. Mori pjese dhe bashkenegocioi me vendet e tjera anetare te OBT-se ne te gjitha Grupet e Punes me kete organizate nderkombetare. Drejtoi grupin e punes ne draftimin dhe paraqitjen e angazhimeve shqiptare ne OBT.

Aktualisht, drejton gjithe procesin e implementimit te detyrimeve dhe angazhimeve te qeverise shqiptare me kete organizate.

Pse eshte i mire Globalizimi per Shqiperine

Flet Adriana Civici, Kryekordinatore e Marredhenieve me OBT-ne dhe Marreveshjeve te Tregtise se Lire. Pse eshte i vlefshem per Shqiperine, globalizimi dhe cfare do te fitoje vendi yne pas perfshirjes ne parametrat e ekonomise globale. Kush jane veshtiresite dhe sfidat qe ne presin

Perfshirja e ekonomise shqiptare, ne parametrat e ekonomise globale, ne menyre institucionale ze fill me anetaresimin e Shqiperise ne Organizaten Boterore te Tregtise. Ishte momenti, sepse Shqiperia eshte futur me perpara se disa vende te tjera, qe ishin para saj, persa i perket stadit ekonomik. Per ne, ishte shume e rendesishme, qe tregtia te fillonte me rregulla loje dhe e disiplinuar ne shkenca te vecanta, ku parashikohen marreveshjet e OBT-se, te inkluduara ne raundin e Uruguajt. Deri ne ate kohe, tregtia ishte spontane, behej me canta, me bisnese spontane te pakonsoliduara, qe ishin te sapo krijuara dhe te sapongritura. Dhe, nga ana tjeter, brenda politikave ekonomike nuk kishte ndonje percaktim apo definim te atyre sektoreve prioritare, qe do te duhej te mbeshtetnim, me qellim per te zhvilluar kete tregti te hapur dhe te suksesshme me vendet e tjera. Pra, qe kjo tregti te mos ishte jo vetem spontane, por edhe ne nivele te uleta. Ideja e perfshirjes ne politikat globale, separi per ekonomine shqiptare, ka shume rendesi per faktin, sepse kjo ekonomi, tani e tutje, nuk do te reagonte ne menyre spontane, karshi vendeve te tjera, qe i benin. Ajo nuk ishte edhe e pambrojtur, apo pa rregulla loje, karshi tregtise, qe do te bente me vendet e tjera. Gje, per te cilen ka pasur shume raste, kur ne, ne ekonomine nderkombetare kemi qene te diskriminuar ne tregti. Kjo, per faktin, se tek ne nuk ekzistonin standarte, nuk ekzistonte cilesia, nuk plotesoheshin nje sere parametrash, me te cilat funksiononte tregtia nderkombetare, ne raport me partneret tregtare. Referuar statistikave te certifikuara edhe nga institucionet nderkombetare , sic eshte Banka Boterore dhe Fondi Monetar Nderkombetar, Shqiperia hyn tani ketu me tregues makroekonomike te qendrueshem. Ne kuptimin, qe ka filluar disi te kuptohet, megjithese nuk them se eshte arritur disi te orientohet rreth nje zhvillimi te qendrueshem ekonomik, me nje inflacion te kontrolluar, me nivel cmimesh gjithashtu me nje bilanc tregtar te vertete, qe anon nga importi. Por, qe po vjen duke u permiresuar, si rezultat i politikave liberale dhe si rezultat i hapjes se tregjeve. Per kete, une do t'ju flas tani, se cfare vlere ka marreveshja e Tregtise se Lire, qe eshte ne zbatim me Maqedonine.

Eksportet jane dyfishuar ne raport me periudhen para nje vitit, kur marreveshja nuk ishte ne zbatim. Jane shtuar eksportet edhe per ato arsyen qe une shpjegova me pare. Me pare, kane qene shume te larta tarifat e tyre doganore, ne krahasim me tarifat tona. Dhe, kjo vinte per faktin se, Maqedonia ende nuk kishte aplikuar dhe nuk kishte realizuar anetaresimin ne Organizaten Boterore te Tregtise. Ku sistemi shumepalesh, te detyron qe te ulesh dhe te inventarizosh tarifat doganore per te qene ne nje linje dhe per te qene ne kushte jo diskriminuese ne shkembimin e mallrave. Kishim tarifa 80%, qe shkonin deri ne 200%, sidomos kur preknim produktet, ku ne kemi potencial per eksport, keshtu qe bisnesi shqiptar e kishte shume te veshtire per te pasur akses atje, per te bere tregti me rregulla loje. Sepse, vertete kontrabande edhe mund te behej, por me rregulla loje ishte e veshtire qe te behej. Keshtu marredhenia me Maqedonine ishte e atrofizuar, por marredhenia me te, kishte rendesi paresore, sepse eshte nje nga vendet fqinje te afert te rajonit. Fillimisht, ata duhet te pranonin tarifat, sepse negociatat me ta kane zgjatur rreth 2 vjet, nderkohe qe ne kishim negociuar me pare me OBT-ne. Kurse ata, ne kuadrin e iniciatives se Paktit te Stabilitetit dhe memorandumin e Mirekuptimit, e kishin nje obligim futjen ne OBT. Baza e te gjitha pranimeve ne memorandum ishin marreveshjet me Organizaten Boterore te Tregtise. Keshtu, qe ne e kishim detyrim. Dhe, ata, arriten ne nje mesatare 10% te tarifes doganore 18-20%. Ne u futem ne kushte te barabarta. Liberalizimi i metejshem, si rezultat i marreveshjes se Tregtise se Lire, krijoi mundesi qe bisnesi te ecte. Dhe, une, mund te rendis firmen "Glina", prodhimin e ujrave dhe lengjeve; elektrodave mekanike; prodhimin e firmes "Florihen", te cilet jane shprehur se jane te kenaqur qe eshte hapur dhe qe do te hapet tregtia me rajonin. Kjo per faktin se jane me te vertete shume konkurruese prodhimet tona ne krahasim me rajonin, brenda bujqesise ku -1 Eksportet jane shtuar;2.Firmat shqiptare kane gjetur akses ne menyre specifike;3 si rezultat i marreveshjes se tregtise se lire eksportet jane pothuaj ne te njejtin nivel, me kohen perpara se te hynte ne zbatim marreveshja.

Por, struktura e importeve ka ndryshuar, ne favor te orientimeve qe po u behen lendeve te para, qe po importohen dhe qe po ulin koston e prodhimit ne vend. Keshtu, po fusim makineri me te perparuara, qe duhet thene se po permiresohen linjat prodhuese ne Shqiperi. Si rezultat i te gjitha ketyre, po ulet cmimi, qe ka ndikim direkt te konsumatori, qe do te marre produktin edhe me te mire cilesisht, por edhe me cmim me te ulet. Nderkohe, qe ka shume pune per t'u bere nga ana e bisneseve tona, dhe une nuk e injoroj koston qe ka ky proces...

Ne keto tre vite anetaresim, do te thoja qe perfitimi me i madh eshte hartimi i te gjithe kuadrit ligjor, te legjislacionit ekonomik shqiptar, qe eshte sjelle ne nje linje me standartet nderkombetare. Gje, e cila ka bere te mundur avantazhin qe kishin ne ne momentin, kur Shqiperia hapi negocimet me Bashkimin Evropian, per Stabilizim Asociimin. Pra, kjo pike u quajt e ezauruar, ne raport me vendet e tjera qe kane probleme si Maqedonia. Ne vertete e hapem me vone procesin e Stabilizim Asociimit, por ky proces do te jete me i shkurter sesa ai me Maqedonine dhe Kroacine. Pikerisht, nga ky fakt, qe eshte arritur kjo gje. Nderkohe, ne kemi negociuar me 14 vende, ne kuadrin e OBT-se dhe kemi 14 negociata bilaterale me vendet anetare te OBT-te. Pra, ata qe kerkonin te benin tregti me Shqiperine. Ne kete kuader, une permend tregtine me Italine dhe Greqine, ndersa tregtia me Shtetet e Bashkuara te Amerikes, behet me nje tregti jo te vogel te prodhimit te grurit. Por, duhet thene se vendet e zhvilluara negociojne me marreveshje afatgjata, ndryshe nga ne. Dhe, me keto 14 negociata qe jane bere, si me Austrine, me Indine dhe Meksiken, ideja eshte e nje pakete te vecante per reduktimin tarifor brenda nje periudhe tranzitore. Ne vitin 2009, keto reduktime tarifore brenda kesaj pakete do te behen zero. Ne momentin qe kemi negociuar, impakti ka qene shume i ndjeshem ne buxhet. Por, e rendesishme eshte se jane rritur shkembimet ekonomike per keto artikuj. Ne 1 janar te vitit 2010, pra, keto reduktime do te jene zero. Une do te thosha, qe per kete, kemi pasur edhe shume veshtiresi. Une mund te rendis ketu problemin, qe kemi pasur me vajin. Tek ne eshte ngritur nje industri e tere per prodhimin e vajit "Olim", ku jane bere disa procese dhe nje vend ku kishte nevoje per ndihme. Por, ne kur kemi negociuar ka qene viti 1999, kur kemi mbyllur marreveshjet bilaterale. Ne ate kohe, akoma strukturat shqiptare nuk ishin te familjarizuara dhe nuk ishin hedhur hapa per te projektuar dhe per te ndertuar ne kuadrin e politikave afatmesme dhe afatgjata, por vetem ne kuader te politikave afatshkurter.

Ka edhe veshtiresi te tjera. Do te jemi shume skeptik, ne kuptimin sesi mund te harmonizojme, per te mos cenuar statusin qe ka pasur deri tani Shqiperia ne OBT. Eshte zbatuar me rreptesi, ligji per angazhimet, por nga ana tjeter, jemi perpjekur per zhvillimin dhe inkurajimin e politikave vendase.

Ne kuadrin e perfshirjes te politikes se vendit ne politikat globale, do te permendja Konferencen e Dohas. Ne Doha ka patur, nje iniciative rajonale, qe ne te gjitha vendet e rajonit do te rritej perqindja e mbeshtetjes se buxhetit, per bujqesine e atij vendi. Ne kete kuptim edhe Shqiperia eshte e perfshire ne kete iniciative. Eshte nje rezolute e perbashket e vendeve te rajonit, qe bujqesia te rritet deri ne 10%. Pavaresisht se, Shqiperia ende nuk e ka kapacitetin per te arritur kete marreveshje, nga pikpamja e buxhetit, une dua te them, qe prape se prape, ne saje te partneritetit, ka filluar qe te mendojme tani edhe per politika afatgjata. Kjo do te vije, nga fakti, qe si Reforma e OBT-se dhe si shkrirja e ekonomise shqiptare ne ekonomine globale, si reformat per liberalizim te metejshem, nepermjet iniciativave rajonale, keto nuk mund te mbesin pjese ne negocim. Kerkojme nje zhvillim te politikave te brendshme, per fillimin e prodhimit vendas dhe kjo nuk arrihet vetem nga Ministria e Ekonomise, por eshte nje detyre paresore sidomos per Ministrite si ajo e Bujqesise, dhe Ministria e Industrise dhe Energjitikes.

***

Ne Globalizem nuk ben pjese vetem levizja e lire mallrave, apo tregtia vetem e mallrave, por ben pjese edhe kapitali etj. Duhet institucionalizuar ajo, qe ishte kaotike dhe spontane me pare. Do te shtoja edhe kushte shume te rendesishme, te cilat nuk ekzistonin me pare, sic jane pronesia intelektuale, si markat, patentat etj, mbrojtja e te drejtes se autorit. Kjo tani eshte shume e pranishme. Paketa ligjore eshte ne nje standart te perbashket me ligjet nderkombetare. Ne mos te Bashkimit Evropian, me shume vende te tjera te Botes. Ajo qe eshte e rendesishme eshte se megjithese ka shume kritika, per permiresimin e politikave globale, me teper ne favor te vendeve ne zhvillim, te vendeve te varfera dhe te jene jo vetem per kufizimin e vendeve te pasura, qe te mos abuzojne se menaxhojne te gjithe sistemin nderkombetar. Ne kete kuptim, Shqiperia eshte nje ze me teper, ne komunitetin e ketyre vendeve, duke patur zerin e vet nga OBT. E dyta, perfiton nga levizjet qe behen per te ndihmuar vendet e varfera. Ne Shqiperi jemi ne favor te per miresimit te menaxhimit dhe administrimit te OBT-se per te qene, ne favor te ekonomive tona dhe jo vetem te zhvilluara.

Momentet me te rendesishme jane solidarizimi i tregut. Liberalizimi i tregut nuk do te thote vetem ate qe thashe, liberalizimin e tarifave doganore, por ka edhe nje sere vecorish te tjera, me politikat qe ben Bota sot, per vendet si ne qe jemi anetare te OBT-se dhe pjese e ekonomise globale. P.sh. sistemi panevropian i rregullave te origjines, perfitimet qe na vijne nga fakti, qe megjithese ne kemi marreveshje me vendet e rajonit, ajo ideja e perfitimit eshte shume irracionale. Ne importojme lende te pare, ne baze te marreveshjes se tregtise se lire dhe kjo do te behet me tarifat zero. Ketu, ne kemi linja prodhuese gati, te cilat e perpunojne kete produkt te gatshem. Ne perfitojme nga ekonomia globale. Por eshte shume e rendesishme dhe shume e veshtire, qe ne t'i kthejme keto, ne perfituese dhe mos t'i kthejme ne statusin e nje akordimi, qe na ben Keshilli Evropian. Ne duhet qe te kemi nje sistem shume te perfeksionuar, sepse Bashkimi Evropian ka referuar edhe me pare sistem referencial per Shqiperine, por vendi yne nuk ka qene i afte per te perfituar. Futja e ketyre rregullave te ekonomise globale, na detyron ne, qe standartet tona t'i kthejme dhe t'i bejme te pranueshme per te gjithe qytetaret boterore. Dua t'ju them nje shembull. Vjet ne kemi pasur superprodhim, per sa i perket shalqinit dhe u ben gati maunet, per tregjet evropiane. Shqiperia e bente kete tregti pak spontane me kuptimin qe e hidhte prodhimin ne maune, nderkohe qe atje eshte nje produkt qe nuk shitet ne nje vend te caktuar, por tregtohet ne te gjitha stinet e vitit dhe kerkon nje ambalazhim perfekt. Gje, e cila beri qe prodhimi na eshte kthyer pas dhe nuk i plotesoi kuotat. Keshtu, duke shtuar edhe shpenzimet e transportit ishte nje kosto me te vertete shume e madhe. Parametrat e negociuar duhet qe te mbeshteten me politika shume te studiuara, brenda vendit. Ketu e ngre zerin per Ministrine e Bujqesise dhe per Ministrite e Tjera, qe ta mbeshtesin procesin jo vetem ne negociata, por ne kemi pasur edhe shume. Theksoj edhe bashkepunimin me doganat shqiptare. Ky eshte momenti ku mund te fitojme shume...

Bisedoi Blerina Hoxha

[Enri]

Cfare eshte Globalizimi dhe ndikimi i tij ne kohen tone

Ky proces, i ashtequajtur" mireberes", eshte celsi qe shikojne shume vende per zhvillimin e tyre te se ardhmes. Cfare eshte ne te vertete procesi i Globalizimit? Pse specialistet e mendojne ate si nje fenomen, i cili i ka fillesat ne fillim te shekullit te kaluar? Kush jane kater aspektet e Globalizimit dhe shfaqjet e tyre? Pse ky term, shumehere i referohet levizjes se popujve (punes) dhe njohurive (teknologjive) permes kufijve nderkombetare? Kush jane dimensionet e medha te Globalizimit ne fushen kulturale, politike dhe mjedisore, qe qendrojne perpara publikut ne ditet tona

Termi "globalizem" ka nevoje gjithmone per nje force emotive. Shume e shikojne ate, si nje proces qe eshte mireberes-nje celes drejt te ardhmes se zhvillimit ekonomik boteror- dhe po ashtu nje proces, qe eshte i paevitueshem dhe i pakthyeshem. Te tjere specialiste e vleresojne ate me armiqesi, madje edhe me frike. Duke besuar, se ai ka rritur jo vetem pabarazine mes kombeve, por ka kercenuar edhe punesimin dhe standartet e jetes. Po ashtu, ai shikohet sot, edhe si nje pengese per progresin shoqeror. Por, kjo oferte "e drejtperdrejte", qe eshte edhe fushepamja e disa aspekteve te Globalizimit ka per qellim qe te identifikoje rruget ne te cilat vendet mund te prekin fitoret e ketij procesi. Packa se njerezit kane mbetur realiste rreth potencialit dhe rreziqeve te tij. Nderkohe, Globalizimi ofron mundesi te gjera per nje zhvillim te gjere te perbotshem, por qe sigurisht nuk mund te avancoje menjehere. Shume vende jane integruar ne ekonomine globale, shume me shpejt se te tjerat. Vendet, te cilat kane qene te afta per t'u integruar, jane zhvilluar shume tashme dhe e kane zvogeluar varferine. Sot, me politikat e orientuara se jashtmi, qe kane sjelle dinamike dhe zhvillim ne pjesen me te madhe te Azise Lindore, eshte bere qe ky rajon te transformohet shume nga e kaluara, kur ka qene nje vend shume i varfer.

Dhe, ndersa standartet e jetes ngrihen, eshte bere e mundshme qe te kete progres ne demokraci dhe progresin e ceshtjeve ekonomike te tilla si me standartet e punes dhe te mjedisit.

E, krahasuar me kete, ne vitet '70 dhe '80, kur shume vende te Amerikes Latine dhe Afrikes bene nje politike te orientuar nga brenda, ekonomite e tyre kane qendruar ne vend apo kane deshtuar. Varferia e tyre eshte rritur dhe inflacioni i larte eshte bere nje norme. Ne shume raste, vecanerisht ne Afrike, zhvillimet e jashtme negative i kane pasur problemet ne vendet e tyre edhe me keq. E ndersa keto rajone kane ndryshuar, politikat edhe te ardhurat e tyre, kane filluar qe te ngrihen. Nje transformim i rendesishem eshte ne levizje e siper, ne keto rajone. Ku duke e inkurajuar kete tendence, dhe jo duke u kthyer pas, ka qene kursi me i mire per te promovuar rritjen, zhvillimin dhe zvogelimin e varferise.

Krizat, ne tregjet ne vitet '90, e kane bere shume evident ate. Keto kane treguar qe te mirat e Globalizimit nuk vine pa rreziqe. Keto veshtiresi rriten nga levizjet e vullnetshme te kapitalit dhe nga rreziku i degradimit social, ekonomik dhe mjedisor, qe krijohen nga varferia. Kjo nuk eshte nje arsye per nje drejtim kunder Globalizimit, por nje ide per te gjithe ato qe mendojne- ne vendet e zhvilluara, ne vendet e perparuara dhe natyrisht per investitoret-per te perqafuar ndryshimet politike. E gjitha kjo per te ndertuar ekonomite e forta dhe nje sistem financiar me te forte boteror, i cili do te prodhoje nje rritje me te shpejte dhe do te siguroje perfundimisht se varferia do te zvogelohet.

Si mundet qe vendet qe jane ne zhvillim, vecanerisht me te varferat, do te ndihmohen per te kapur? A mundet Globalizimi qe te acaroje pabarazine, apo mund te ndihmoje ai per te zvogeluar varferine? Dhe, a jane vendet qe integrohen me ekonomine globale vullnetarisht te paevitueshme per pastabilitet? Keto jane disa nga pyetjet qe mbulojne ceshtjet e ndryshme, qe kane lidhje me Globalizimin.

Cfare eshte Globalizimi?

"Globalizimi" ekonomik eshte nje proces historik, rezultat i perparimit human dhe i procesit teknologjik. Ai i referohet rritjes se integrimit te ekonomive rreth botes, vecanerisht permes tregjeve dhe prurjeve financiare. Ky term shumehere i referohet levizjes se popujve (punes) dhe njohurive (teknologjive) permes kufijve te ndryshem nderkombetare. Dhe, po ashtu, Globalizimi ka dimensione shume me te medha ne fushen kulturale, politike dhe mjedisore, qe nuk mbulohen me pak fjale.

Ajo qe eshte kryesore eshte se nuk ka asgje misterioze per sa i perket Globalizimit. Ne fakt, duhet thene se ky term eshte perdorur fillimisht ne vitet '80, duke reflektuar zhvillimet teknologjike, qe e kane bere me te lehte dhe me te shpejte, transaksionet e plota nderkombetare, si ne tregje, por edhe ne fushen financiare.

E gjitha kjo, i referohet nje shtrirje pertej kufijve kombetare te forcave te njejta te tregut, qe kane operuar per shekuj ne te gjitha nivelet e aktivitetit ekonomik human-tregun e fshatrave, industrite urbane apo qendrat financiare.

Tregjet e promovojne eficensen e tyre nepermjet konkurrences dhe ndarjes se punes- nje mundesi, qe i lejon popujt dhe ekonomite, per te bere ate qe bejne me mire. Tregu global ofron nje mundesi te madhe per njerezit per te shfrytezuar tregje gjithmone me te medhenj dhe me te gjere ne te gjithe boten. Kjo do te thote, qe ata te kene akses me te madh ne levizjet e kapitaleve, teknologjine, importet me te lira dhe tregjet me te medha te eksportit. Por, tregjet nuk eshte e nevojshme, qe te sigurojne se perfitimet e rritjes se eficences mund te ndahen nga te gjithe. Vendet duhet qe te pergatiten per te perqafuar politikat per te cilat kane nevoje dhe ne rastin e vendeve te varfera, ato kane nevoje per nje mbeshtetje te komunitetit nderkombetar, ashtu si edhe e kane bere deri me sot.

Prirja e ndryshimeve te shekullit te kaluar

Globalizimi nuk eshte nje fenomen i koheve te fundit. Shume analiste kane argumentuar se ekonomia boterore eshte globalizuar gati 100 vjet me pare, gati ne formen e sotme. Por sot sherbimet financiare dhe te bisnesit jane zhvilluar me shume. Ato jane integruar me mire, sesa kane qene me pare. Nje aspekt me i madh ku duket kjo, eshte padyshim edhe integrimi i tregjeve financiare, qe eshte bere i mundur me ane te komunikimit modern elektronik.

Shekulli i 20-te ka pare rritje jo paralele ekonomike me nje rritje globale te GDP-se, qe eshte rritur gati pese here. Por, kjo rritje nuk ka qene e qendrueshme. Ekspansioni me i forte ka ardhur gjate gjysmes se dyte te shekullit, nje periudhe e nje ekspansioni te shpejte te tregut te shoqeruar nga tregu dhe ne menyre tipike, dicka me vone, me ane te liberalizimit financiar.

Specialistet e ndajne shekullin e kaluar ne kater periudha. Ne periudhen e pare, eren e kohes se Luftes, bota eshte kthyer drejt internacionalizimit-apo globalizimit ashtu si ne e quajme sot, ku vendet u perpoqen me shume per ekonomite e perbashketa, proteksionizimi dhe kontrollin e kapitalit ne pergjithesi. Ky ishte nje faktor kryesor ne rrenimin e kesaj periudhe, kur rritja e te ardhurave per fryme ka rene me shume se 1%, gjate viteve 1913-1950. Pjesen tjeter te mbetur te shekullit, edhe pse popullsia eshte rritur me nje norme pa precedent, rritja e te ardhurave per fryme ka qene mbi 2 %. Ritmi me i shpejte ka ardhur gjate BUM-it te periudhes se pas Luftes se Dyte Boterore ne vendet industriale.

Historia e shekullit te XX ishte nje rritje e dukshme e mesatares se te ardhurave. Por, ishte nderkohe shume e qarte se progresi nuk ishte i shperndare. Hapesirat mes vendeve te varferave dhe te pasur ishin rritur. Cereku i popullsise, qe perbente pjesen me te pasur, e kishte rritur GDP e tyre, per gati gjashte here gjate shekullit, ndersa nje cerek tjeter qe ishte pjesa me e varfer e kishte rritur vetem tre here. Pabarazia e te ardhurave ishte rritur keshtu ne menyre te qarte.

Vendet e zhvilluara: Sa thelle jane integruar?

Globalizimi do te thote qe tregu boteror dhe tregjet financiare jane integruar me shume. Por, sa larg kane shkuar Vendet ne Zhvillim, qe kane qene te perfshira ne kete integrim? Eksperienca e tyre ne zhvillimin e ekonomive me te zhvilluara ka qene shume e miksuar. Keshtu p.sh ne disa vende, vecanerisht ne Azi, te ardhurat per fryme kane levizur ne drejtim te niveleve te vendeve industriale, qe nga viti '70.

Nje numer i madh i Vendeve ne Zhvillim kane bere nje progres me te vogel apo kane humbur mjedis. Vecanerisht, te ardhurat per fryme ne Afrike, kane zbritur relativisht ne vendet industriale dhe ne disa vende kane zbritur gati me terma absolute. Vendet, qe u jane bashkuar vendeve ne zhvillim, kane qene ato, tregu i te cilave eshte rritur forcerisht.

Ja kater aspektet e Globalizimit

Tregu: Vendet e zhvilluara, si nje e tere, kane rritur pjesmarrjen e tyre ne tregun boteror nga 19% ne vitin 1971, ne 29 perqind ne vitin 1999. Por, studimet kane parapare variacione te ndryshme mes rajoneve me te medha. Keshtu, p.sh. ekonomite e reja te industrializuara te Azise kane ecur mire, ndersa Afrika si nje e tere nuk ka ecur mire. Po ashtu kompozicioni i atyre, qe shtetet e ndryshme eksportojne eshte gjithashtu shume i rendesishem. Rritja me e madhe ka qene ne eksportin e madhrave te prodhuara. Ndarja e artikujve te pare ne eksportin boteror-te tilla si ushqimi dhe gjerat e gjalla, qe dendur prodhohen nga vendet me te varfera eshte ulur.

Levizjet e kapitaleve: Shikohet qe kur shume njerez marrin pjese ne Globalizim ne menyre te shpejte rritet edhe levizja private e kapitaleve, ne drejtim te vendeve te zhvilluara, gjate me shume se vitet '90.

Tregohet gjithashtu se rritja ndjek nje periudhe "te thate" ne vitet '80. Ndersa, rrjedha zyrtare e "ndihmes" apo zhvillimit te asistences ka rene ne menyre te dukshme, qe nga fillimi i viteve '80 dhe kompozimi i rrjedhes private ka ndryshuar ne menyre dramatike. Investimet direkte te huaja jane bere kategoria me shume e rendesishme e perdorshme. Te dyja si portofoli i investimeve dhe kreditimi jane rritur, por ato kane qene shume te paqendrueshme, duke cuar shpejt ne zgjimin e krizes financiare ne fund te viteve '90.

Levizja e njerezve:Punetoret levizin nga nje vend ne tjetrin, per te gjetur mundesi me te medha per punesim. Vertete ky numer, qe eshte i perfshire ne kete proces, eshte shume i vogel, por ne periudhen e viteve nga 1965 deri ne 1990, proporcioni i forcave te punes perreth botes, qe ishin te huaj, eshte rritur gati me nje gjysem here me shume, nga totali i pergjithshem.Migrimi me i madh ka ndodhur ne mes te Vendeve ne Zhvillim. Por rrjedha e migranteve, ne drejtim te ekonomive me te zhvilluara, ka te ngjare qe te siguroje kuptimin permes asaj, qe sjellin valet e Globalizimit. Ka gjithashtu potencialin e duhur per gjerat, qe duhet qe te transferohen pas vendeve te zhvilluara dhe po ashtu edhe per rrogat ne keto vende qe te ngrihen.

Perhapja e njohurive (dhe teknologjise): Ndryshimi i informacioneve eshte integral dhe shpesh here i mbikaluar, si nje aspekt i globalizimit. Per shembull, investimet direkte te huaja, nuk kane sjelle vetem nje ekspansion te stoqeve fizike te kapitaleve, por gjithashtu edhe nje rinovim teknik. Zakonisht, njohurite rreth metodave te prodhimit, teknikave te menaxhimit, tregjeve te eksportit dhe politikave ekonomike jane te mjaftueshme me nje kosto shume te ulet. Ato paraqesin nje burim te larte dhe te vlefshem per vendet e zhvilluara.

Rasti special i ekonomive ne tranzicion nga ekonomite e planifikuara ne ato te tregut, tashme tregon se, ato jane bere me te integruara me ekonomine globale-dhe nuk mund te tregohen me shume thellesi ketu. Ne fakt, termi "ekonomi ne tranzicion", e ka humbur perdorimin e saj. Disa vende (si Polonia dhe Hungaria) jane pershtatur shume shpejt me strukturen dhe performancen e ekonomive te avancuara. Te tjerat (te tilla, si shume nga vendet qe benin pjese ne Bashkimin Sovjetik) jane te perballura me probleme institucionale dhe strukturore te ngjashme, me ato qe kane perballur Vendet ne Zhvillim.

A e rrit Globalizimi, Varferine dhe Pabarazine?

Gjate shekullit 20, mesatarja globale e te ardhurave per fryme eshte rritur fort, por me nje ndryshim te konsiderueshem ne mes te vendeve te ndryshme. Eshte e qarte se hendeqet e te ardhurave jane zgjeruar per shume dekada me rradhe. Botimi i fundit Perspektiva Ekonomike Boterore ka studiuar 42 vende (ku eshte i vendosur gati 90% e popullsise boterore) te dhenat e te ciles jane te vlefshme per te gjithe shekullin e 20-te. Kjo ka derguar ne konkluzionin se te ardhurat per fryme jane rritur, por shperndarja e te ardhurave ne mes te vendeve eshte bere edhe me shume e pabarabarte sesa ne fillim te shekullit te kaluar.

Por te ardhurat nuk e tregojne te gjithe historine; masat e medha per mireqenien qe kane permiresuar jeten sociale tregojne se vendet e varfera kane bere nje progres te dukshem. Keshtu, p.sh. disa vende me te ardhura te pakta si p.sh Sri Lanka ka shume parametra te mire sociale.

A jane krizat periodike pasoja te paevitueshme te globalizimit?

Vazhda e krizave te viteve '90 ne Meksike, Tailande, Indonezi, Kore, Rusi dhe Brazil sugjerojne se krizat financiare jane rezultat direkt dhe i paevitueshem i Globalizimit.Ne te vertete, nje pyetje ngrihet ne ekonomite e tregjeve te avancuara, sesa globalizimi e ben menaxhimin ekonomik me te veshtire. A e zvogelon Globalizimi, sovranitetin kombetar ne berjen e politikes ekonomike?

A e rrit integrimin, ne vecanti ne sferen financiare? A e ben ate, me te veshtire per qeverite, per te menaxhuar aktivitetin ekonomik, per shembull duke kufizuar zgjedhjet e qeverise te sistemit apo te perqindjes se taksave apo lirine e tyre te veprimit ne politikat e perqindjeve te shkembimit? Nese mendohet, qe qellimi i vendeve eshte per te rritur nje rritje te qendrueshme, inflacion te ulet dhe progres social, atehere evidenca e 50 viteve te fundit te globalizimit kontriubon ne keto objektiva afatgjate.

Konkluzion

Ndersa globalizimi ka ecur, konditat e jeteses, jane rritur ne shume vende. Megjithate, fitorja me e madhe, eshte bere nga vendet e zhvilluara dhe vetem pak nga vendet ne zhvillim.

Kjo qe hendeku i te ardhurave ne mes te vendeve me te ardhura te uleta dhe ato me te larta eshte rritur shume. Dhe, nje numer i madh, i qytetareve te botes jane sot ne nje varferi te skajshme. Por, eshte gabim nderkohe, qe te shkosh ne konkluzionin qe globalizimi ka shkaktuar divergjencat, apo asgje nuk mund te behet per te ndryshuar kete situate. Ndryshe: vendet me te ardhura te pakta nuk jane integruar dot ne ekonomine globale aq shpejt sa te tjerat, per shkak te politikave te zgjedhura dhe per shkak te faktoreve te tjere jashte kontrollit te tyure.

As nje vend, qofte edhe ne ato me te varferat, askush nuk do te donte qe te ishte i izoluar nga ekonomia boterore. Cdo vend kerkon qe zvogeloje varferine. Komuniteti Nderkombetar duhet qe te perpiqet me ane te forcimit te sistemit financiar nderkombetar, permes tregut, permes ndihmes qe te ndihmoje vendet me te varfera, qe te integrohen ne ekonomine boterore, qe te zhvillohen shpejt dhe te zvogelojne varferine. Kjo eshte rruga per te siguruar te gjithe njerezit, per te pasur me shume akses ne te mirat e Globalizimit.

"Korrieri"

[Laerta]

Eshte shume shpejte akoma qe shqiperia te trgoje ngritje ne favor te faktore makroekonomic, prej te ashtuquajtures "globalizim"
Sepse:
Situata infrastruktura eshte per mysybet dhe nuka jane bere investime te duahuara per te bere levizjen e mallrave sa me efektive
Situata politike, korrupsione, mbleddja e duhur taksave dhe kontrollimi idoganave eshte prape ne stazhin inferior
Shqiperia nuk ka eshte e specializuar ne industri te caktuara qe te perballoje konkurencen boterore
Se katerti, si pasoje e se mesipermes Shqiperia do jete nje vend qe per nje kohe te gjate do kete llogarite nderkombetare ne deficit sepse importet do jene me te larta se eksportet.
Shqiperia ka outstanding borxh dhe kjo perfshin nje perqindje te konsiderueshme te GDP
Niveli i jeteses social dhe rritja e diferences se shtresave behet gjithnje e me theksuar
I mungojne shtresa intelektuale dhe emigracione eshte nje problem i pa evitueshem.
Keto jane mendimet e mia dhe nqs keto rregullohen atehere shqiperia do jete shume e pershtatshme per FDI dhe bo beje buje.

[Laerta]

Oh harrova te them:
Ku ka Financial Intermediaries, te beje te mundur dhenien e micro creditve te vogla per perhapjen e bisneseve te ndryshme.
Dhe kur them bisnese nuk them tregtine e kanabis apo"miellit" apo klandestinacionin.
Shume veshtire duket, por me pake kuroje le te shpresojme qe do behet mire, edhe pse e pamundur pothuajse.

[Laerta]

Ligji i prones private dhe constitucionalismat kryesore te ngritura ne shume shoqeri ne bote mungojen, gjithashtu