Close
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 4
  1. #1
    Shpirt i Lirė
    Anėtarėsuar
    15-04-2002
    Postime
    898

    Interviste e rradhes e Kadarese per "Korrieri"

    Pyetje : Ndryshe nga shume intervista tuaja ku politika ka zene nje vend kryesor, do te deshironim te flisnim sot ne radhe te pare per letersine. Do ta nisim me nje pyetje nga debati si u zhvillua kohe me pare, ne mungese tuaj. A ju ka bere pershtypje se poema juaj, per "pashallaret e kuq" pasi u denua si antikomuniste dhe u ndalua nga shteti me 1975, sot me 2002, pra 27 vjet me pas, u sulmua perseri?



    Pergjigje: Se pari, ne jeten e nje shkrimtari te njohur dukuri te tilla si debate, polemika te ashpra, sulme, madje dhe shpifje, jane gjera te njohura. Kane ndodhur kudo, ne cdo vend dhe ne cdo kohe. Keshtu ka per te ndodhur gjithmone.



    Sa per te dyten: denimi nga disa i kesaj poeme ne dy kohe te ndryshme, pra ne dy regjime te kunderta, kjo ka qene disi befasuese. Ne nje rast te tille mendimi i pare qe te vjen eshte se mos valle ndodhemi ne te njejtin regjim, por qe mban tani emer tjeter? Zoti mos e dhente! Dhe vertet, pavaresisht se une bej pjese nder ata qe e kritikojne shpesh kete kohe, prapseprape kam bindjen se Shqiperia e ka varrosur per gjithmone komunizmin.



    Natyrisht qe pas ardhjes se te majtes ne fuqi forcat me te erreta te djeshme te diktatures jane inkurajuar. Ka perpjekje per kthimin e hoxhizmit. Shqiperia eshte ende plot fantazma, hije dhe nostalgjira te asaj epoke. Ju e keni degjuar shprehjen "vezet e gjarprit". Pas ikjes, gjarpri le pas vezet. Ato, pasi zhvillohen perpiqen te bejne te njejten gje si paraardhesi i tyre. Dhe keshtu qellon qe ti mund te denohesh dy here per te njejten gje, ndonese heren e pare ajo quhej "antikomuniste" e heren e dyte "sterkomuniste".



    Pyetje : A eshte shqetesues ky fenomen?



    Pergjigje: Eshte nje fare shqetesimi, natyrisht, por jo aq sa c'duket. S'duhet harruar se ky denim i dyte eshte denim i hijeve, denim karikatural. Jam i sigurt se midis ish-xhelateve te diktatures ka nga ata qe ende psheretijne sot: te na vinte dita te denonim edhe nje here, ashtu si dikur!



    Ne nje novele te shkrimtarit zviceran, Durrenmatt, pershkruhen ca ish-gjyqtare matufe, qe mblidhen te nje bujtine e vjeter per te zhvilluar gjyqe te vjetra, si dikur. Eshte e njohur kjo nostalgji: disa veshin uniformat e dikurshme, disa nxjerrin kodet penale e, ndoshta, disa, veglat e tortures.



    Pyetje : Mendoni se pas bujes se madhe qe u be pati lexues qe prisnin me shume prej leximit te poemes?



    Pergjigje: Kete une e kuptoj. Sot, 27 vjet me pas, lexuesit qe kane pritur te lexojne nje trakt antikomunist, nje veper reaksionare, antisocialiste, nje bombe qe te digjte duart etj., etj., sic u akuzua ne ate kohe, sot me te drejte mund t'ju duket nje poeme e thjeshte, madje nje pjese e saj, si e realizmit socialist.



    Kjo gjithashtu eshte e njohur. Shume njerez qe e lexuan "Doktor Zhivagon" e Pasternakut, vite me pas, mbeten te zhgenjyer. Per kete roman qenka bere gjithe ajo zhurme me 1959? Po vende-vende ky ngjan si i realizmit socialist! E njejta gje ndodhi me "Nje dite e Ivan Denisovicit" te Solzhenicinit. Pati ish te burgosur qe u revoltuan nga leximi. Per mendimin e tyre, vepra qe u paralajmerua si nje denoncim i tmerrshem, ishte aq e qete si te pershkruante nje vend te zakonshem pune. Ku ishin vuajtjet e tyre, ku ishin pushkatimet, masakrat? Zemerimi kunder Solzhenicinit shkoi aq larg saqe disa e akuzuan se novela ka qene e porositur nga KGB-ja, per te hedhur puder mbi realitetin e zi.



    Ne kete kah une e kuptoj cdo keqkuptim te lexuesve te sotem. Mirepo poema ime nuk u sulmua nga lexuesit. Ajo u sulmua perpara se te zbulohej, pa u lexuar. Ne balle te sulmit, dhe furnizuesja kryesore e materialeve kunder meje, ishte gruaja e ish-diktatorit. Kjo ka qene shqetesuese.



    Pyetje : Eshte thene, midis te tjerash, ne shtyp se lidhur me kete mllef te befasishem kunder jush ka arsye jashteletrare, kryesisht politike. Mendoni se zerat kembengules per kandidimin tuaj te mundshem per postin e Presidentit mund te kene luajtur rol?



    Pergjigje: Nuk di c'te them. Une kam qene i qarte per kete ceshtje. Ndoshta njerezit qe jane dinake nuk besojne se mund te kete ne kete bote njerez jodinake. Ndoshta kujtojne se une them "jo" e mendoj "po". Nuk jam lekundur asnjehere ne mospranimin tim. Une s'di ndonje mjet tjeter te shprehjes, vec fjales.



    Lidhur me arsyet jashteletrare mund te them se kryesorja ka lidhje me problemin e krimeve politike. Me lejoni te perseris se Shqiperia ndodhet ne nje periudhe paskrimi. Ne jeten e popujve keto jane periudha teper te rendesishme per ndergjegjen e tyre. Ne Shqiperi, ashtu si ne disa vende te ish-Lindjes, behen perpjekje per devijimin e pergjegjesise per krimet e kryera ne diktature. Ish-kastat perpiqen te mbrohen. Ata dhe sherbyesit e tyre rreken te shpelajne duart nga gjaku. Mirepo gjaku, sic mund ta dini, eshte e fundit gje qe mund te shpelahet ne kete bote.



    Ne kete vend qe quhet Shqiperi jane bere tmerre qe do t'u ngjethnin mishte brezave te tere.



    Kjo eshte arsyeja qe ish-kastat, bashke me te afermit e tyre, terbohen po t'ua kujtosh krimet. Ne dy krijime politike, "Pashallaret e kuq" dhe "Sapuni i Ledit Makbeth", te dyja te shkruara ne ate kohe, e para e ndaluar, e dyta e botuar gjate regjimit, une kam folur per "duart e pergjakura" te zyrtareve komuniste. Per kete poema u ndalua atehere. Per te njejten arsye ajo sulmohet tani. Eshte gjithmone historia e vezeve te gjarprit.



    Pyetje : Kritikuesit perdoren si argument permendjen e Enver Hoxhes dhe te klases punetore, ne pjesen e mbylljes se vjershes. A ishte e domosdoshme kjo permendje? Vec kesaj pati nervozizem lidhur me komplotistet.



    Pergjigje: Ka qene absolutisht e domosdoshme. Ka qene pikerisht taksa e botimit qe njihet tashme. Te shkruash se zyrtaret shqiptare i kane "duart e pergjakura gjer ne berryle", kjo eshte akuza me e rende qe mund t'i behet nje regjimi. Ta cosh poemen per botim me 1975 pa bere asnje balancim per kete akuze, kjo eshte e paperfytyrueshme.



    Lidhur me hamendjen se mos poema sulmonte komplotistet nga kjo hamendje kritikuesit u veteksituan dite te tera. Kur poema u zbulua, doli se asgjekundi ata s'permendeshin.



    Ky eksitim kaq i madh, ky merak se mos jane prekur "komplotistet", rrjedh nga nje psikologji nomenklaturiste. Per njerezit e "bllokut", lagjes se udheheqjes, ajo lagje ishte gjithe bota. Le te behej jashte caqeve te saj kerdia. Le te pushkatoheshin, te vareshin, te internoheshin klasat e permbysura, kundershtaret politike, kleriket, intelektualet, mbreteroret, ballistet etj., etj. Skandal dhe padrejtesi per ta ishte ne radhe te pare denimi i pjesetareve te kastes. Kurse te tjeret quheshin te njerkes.



    Denimi nga Hoxha dhe Stalini i ministrave te brendshem te diktaturave shqiptare dhe sovjetike, Koci Xoxes, Jezhovit, Hazbiut, Abakumovit etj. nuk e ka zbardhur biografine e ketyre te fundit. Ndaj permendja e krimeve te tyre nuk mund te jete tabł. Ne fund te fundit, nepermjet duarve te tyre u krye gjithcka.



    Pyetje : Debati, duke dale jashte shtratit preku ceshtje te tjera, si p.sh. trajtimin ne letersi te figures se diktatorit. Citohen letrare te kene thene se ju keni 1200 faqe per Enver Hoxhen.



    Pergjigje: Eshte nje mungese serioziteti, per te mos thene nje fjale me te rende. Vepra ime eshte publike dhe te gjithe e njohin ate, si brenda dhe jashte vendit. Une s'kam dy vepra, nje per Shqiperine, nje per Evropen dhe boten. Ne qofte se kam fituar njohje dhe respekt e kam fituar ne radhe te pare me vepren qe kam shkruar dhe botuar ne Shqiperine diktatoriale. Ne kete veper perfshihen edhe faqet per E. Hoxhen. Kur flitet per 1200 faqe, besoj se eshte fjala ne radhe te pare per dy romanet "Dimri i vetmise se madhe" dhe "Koncert ne fund te dimrit". Te dy jane te perkthyer e te njohur kudo, nga Anglia ne Rusi, e nga Suedia ne Spanje e me tej.



    Per respekt ndaj publikut shqiptar, e jo per kritizeret e mij bej per here te fundit sqarimin se "Dimri i vetmise se madhe" u shkrua prej meje me vullnet te lire, pa asnje trysni nga askush. Shkeputja e Shqiperise nga kampi socialist, i pershkruar ne kete roman, ka qene i vetmi aksion i Enver Hoxhes me te cilin une kam qene dakord plotesisht. Sepse ky aksion, pavaresisht nga c'motive egoiste u be, ishte historikisht i drejte dhe krijoi shpresen e afrimit me Evropen. Se ngjarja e pershkruar ne roman, si dhe dueli Hrushov-Hoxha, prej te cilit ky i fundit del simpatik, nuk u shpik prej meje, por rezulton i tille nga proces-verbalet. Ne qofte se ato kane qene te falsifikuara, atehere edhe pershkrimi eshte mbeshtetur ne nje falsifikim. Gjer me sot pala ruse, qe duhej te kishte nje version te vet te fakteve, nuk ka paraqitur te tille, ndonese romani eshte botuar ne Rusi, pas permbysjes se komunizmit. Se fundi, tabloja globale e botes k omuniste ne kete roman eshte nje nder me te erretat e pershkruar ne letersi, cka shpjegon suksesin e tij ne Perendim.



    Pjesa politike, bisedimet, mbledhjet, figura e E. Hoxhes bashke me Hrushov e kompani, nuk zene me shume se nje te dhjeten e vepres, pra rreth 50 faqe. Sa per romanin tjeter "Koncerti", qe trajton historine e ndarjes me Kinen, nga 600 faqet e tij, jane vetem 3 faqe ku shfaqet diktatori. Une ju lutem qe perbri kesaj interviste t'i botoni ato 3 faqe, ashtu sic jane shtypur nen regjimin komunist, ne menyre qe lexuesi shqiptar te shikoje gjer ku shkon genjeshtra ne kete vend. Me pergjegjesi te plote ju them se ne ato 3 faqe, jo vetem nuk ka asnje lavderim per Hoxhen, por ne mbyllje te portretit ka nje ngjyrim qe anon nga e keqja.



    Legjenda e 1200 faqeve per Hoxhen eshte vetem nje nga shembujt - qe tregon se c'mashtrime monstruoze behen ne Shqiperi, ne emer te lirise se shtypit.



    Pyetje : Eshte ngritur ne kete rast, per gjithe letersine e krijuar ne epoken komuniste, konkretisht per ju, nevoja e seleksionimit te vepres dhe heqja e asaj pjese qe nuk i qendron kohes. C'do te thoshit per kete?



    Pergjigje: E dini shprehjen "eja baba te te tregoj arat?". Nuk ka ne bote shkrimtar sado pak serioz qe te mos e dije se seleksionimi eshte ligji numer nje i zhvillimit te letersise. Ashtu si ne jeten njerezore, ne letersi vdes dicka cdo dite. Shumica e letersise vdes, vec nje pakice fare e vogel mbetet. Ketij ligji te pameshirshem nuk ka asnje letersi, e asnje vendi apo epoke qe t'i shpetoje. Me falni qe po them gjera te njohura, por ne debatet letrare ne kete vend niveli bije kaq poshte saqe detyrohesh te flasesh si ne shkollen fillore. Seleksionimi, duke qene i pameshirshem, i siguron letersise nivelin e larte te vlerave. Duke kaluar neper kete dhimbje e kete mort te madh, letersia diamantizohet e krijon panteonin e saj.



    Pra duhet te jesh nje shkrimtar i shkalluar nga mendja qe te kujtosh se vepra jote eshte e pafirueshme nga koha. Vec ketu duhet saktesuar nje gje: seleksionimin e vertete e ben pikerisht koha. Po te lihej seleksionimi ne dore te shkrimtarit, ai s'do te ishte seleksionim, por karrikature e tij. Nuk besoj se do t'ia propozojme botes nje marrezi te re.



    Pyetje : Ceshtja e seleksionimit tek ne ngrihet ne sens politik. Eshte fjala per letersine qe ka qene konformiste.



    Pergjigje: Ketu qendron keqkuptimi. Seleksionimi i madh ka per kriter baze nivelin artistik. Prandaj kosa e tij, ashtu si kosa e vdekjes nuk ben dallim ne Londer, ne Paris, ne New-York ose ne Tirane. Kur eshte fjala per seleksionim arsyet politike letersia nuk i njeh. Letersia konformiste bije ne radhe te pare se eshte e dobet artistikisht. Ne qofte se nje veper ka nivel te larte artistik atehere konformizmi i saj vihet ne dyshim. Ne qofte se ajo rrezohet, pra per arsye politike, nje dite do te ngrihet perseri.



    Do te shtoja dicka. Ne kete vendin tone debator, shkrimtari vihet shpesh ne ngushtice. Ta heqi nje roman a nje vjershe nga botimi, do t'i thone: Ah, e paske hequr, turperohesh prej saj! Te beje te kunderten, ta botoje, do t'i thone: e paske nxjerre prape, s'paske sens autokritik!



    Nuk ka gje me te veshtire se sa te merresh vesh e, aq me teper, te debatosh me injorancen.



    Disa here kam thene se vepra ime, si cdo veper e krijuar ne kushte te tilla, ka gjurmet e kohes. Ato nuk perbejne as turp as krenari. Ato jane ne radhe te pare nje realitet. Ajo veper ashtu ka lindur dhe ne paste jete, ashtu do te jetoje. Me ato shenja, shkurt, me ate fat.



    Pyetje : Lidhur me seleksionimin ka pasur mendime qe letersia e kohes se socializmit te mohohet teresisht.



    Pergjigje: Kjo eshte absurde. Po te ishte keshtu, po te ishte se letersite qe jane zhvilluar ne regjime te egra, duhet te mohohen, atehere, te jeni te sigurte, se trecereku i letersise se madhe boterore do te rrezohej.



    Dihet boterisht se krenajat e letersise jane krijuar me se shumti ne periudha te renda dhimbjeje dhe terrori. Pra nuk eshte ndonje paradoks, qe letersia shqipe, pikerisht ne nje periudhe te tille njohu nje zhvillim te habitshem. Ky shperthim eshte ne logjiken e gjerave. Ky lulezim nuk i ben nder diktatures, sic e mendojne disa. Ai i ben nder qyteterimit shqiptar dhe askujt tjeter.



    Nuk eshte here e pare qe letersia shqipe ka ecur ne kunderkah. Ne kohen e pushtimit osman, pikerisht atehere kur Shqiperia u nda nga Evropa, letersia shqipe u be me evropiane se kurre. Me lideret e saj Pjeter Budin, Frank Bardhin, Pjeter Bogdanin, Jeronim De Raden etj., nje pjese e te cileve shkruanin shqip e latinisht, ajo e ruajti programimin perendimor, dhe arriti ta vinte ne gjunje rrymen orientaliste, ndonese kjo e fundit kishte perkrahjen zyrtare.



    Ne gjysmen e dyte te shekullit te XX, letersia shqipe (dhe ketu, ashtu si per cdo letersi kemi parasysh, pjesen me te vlefshme te saj), ashtu si cdo art i madh, eci ne rrugetim te kundert me ate te regjimit komunist. Regjimi e izoloi Shqiperine nga bota, kurse letersia shqipe beri te kunderten: e sfidoi ate izolim. Ajo e cau murin rrethues, kaperceu e para telat me gjemba dhe mberriti e para atje ku enderronte te mberrinte njeriu shqiptar: ne Evrope, SHBA dhe me tej, ne bote.



    Nuk eshte fare e vertete, ajo qe thuhet nga disa, se eshte diktatura shqiptare ajo qe organizoi njohjen e letersise shqipe ne Perendim. Asnje diktature nuk mund ta mashtroje boten me artin zyrtar. Kurse arti i vertete eshte i tille pikerisht nga qe nuk eshte zyrtar. Shteti yne perkthente per konsum te jashtem krahas veprave te Enver Hoxhes dhe veprat tipike te realizmit socialist. Ato botoheshin ne 4-5 gjuhe ne Tirane, e megjithate gjate 20 vjeteve qe vazhdoi kjo histori, asnje nga keto vepra nuk u botua ne Perendim.



    Ishte merite e nje njeriu dhe e askujt tjeter qe me perkthimet e tij shkaktoi kthese te befasishme ne njohjen e letersise shqipe. Ky ishte perkthyesi i madh Jusuf Vrioni. Me nisme vetiake te tij, duke vene si kriter vlerat artistike e jo politike, nepermjet veshtiresish te medha, ky artist i rralle beri nje zgjedhje te re dhe hapi nje shteg te ri.


    Pyetje : Ka mendime se letersia e vertete e asaj kohe ka qene letersia e sirtareve. Mendimi juaj?



    Pergjigje: Nje pohim i tille eshte jashte cdo serioziteti. Per kriterin e vlerave qe eshte kriteri absolut i artit, s'ka asnje rendesi ku eshte krijuar vepra letrare: ne qeline e murgut, ne bordell, ne burg apo ne pallatin mbreteror. Dhe natyrisht s'ka rendesi ku eshte mbajtur: ne sirtar apo ne raftet e librarise ne drite te diellit.



    Kurse per historikun e emancipimit qytetar, thene shkurt, per deshmine e kurajes nder shkrimtaret qe ne kohra te rrezikshme krijuan vepra te barasvlefshme nga cdo pikpamje, vendin e nderit e zene ata qe rrezikuan veten, duke u perpjekur t'i botonin ato. Te tjeret, qe i fshehen doreshkrimet natyrisht nuk mund te qortohen nga askush dhe per asgje. Por ne qofte se keta te fundit do te kerkonin monopolin e dafinave (ky pasion kaq i njohur ne Shqiperine tone te dashur), kjo do te ishte me se e habitshme.



    Pyetje : Te kthehemi te njohja boterore. A eshte kjo njohje kriter baze per vlerat e nje letersie. Kur flasim per te, na vete mendja te njohja e vepres suaj. A mjafton kjo per te thene se gjithe letersia shqipe eshte e njohur?


    Pergjigje: Njohja jashte kufijve natyrisht qe nuk eshte i vetmi kriter. Nderkaq eshte nje nder kriteret baze. Asnje letersi e fuqishme nuk mund te perfytyrohet e mbyllur brenda kufijve te nje vendi. Letersia keshtu e ka filluar jeten, si pasuri globale e njerezimit. Sot flitet shume per globalizmin. E para qe e ka kryer ate ka qene pikerisht letersia.



    Lidhur me vazhdimin e pyetjes, do t'ju them jashte cdo modestie te shtirur, se kam arritur ta terheq e ta fus letersine shqipe ne klubin e artit te madh te Evropes, krahas letrave gjermane, franceze, angleze etj. Nderkaq, perseri jashte modestise se rreme, po ju them se nuk jam i vetmi shkrimtar i njohur jashte Shqiperise. Rreth 20 kolege te mi bashkekohes, jane perkthyer e botuar ne gjuhe te ndryshme. Disa kane nga 3-4 vepra, te botuara nga shtepi te medha dhe te cmuar mjaft nga publiku e kritika. Qe nga Fatos Kongoli tek me i riu, Virion Graci, i botuar nga shtepia me e madhe e Frances "Gallimard".



    Nuk e teproj aspak po te them p.sh. se ne librarite e medha te Frances, ne raftet ose "murin e perhershem" ku jane perkthimet nga gjithe bota, ne sektorin e Evropes Jugore, (sektor qe permbledh botimet e gati 10 vendeve - qe nga Sllovenia, Kroacia e Serbia, gjer te Greqia e Rumania), letersia shqipe zakonisht ze vendin kryesor.



    Pyetje : Vihet re nje ethe ne Tirane e ne Prishtine per perkthime ne gjuhe te ndryshme. C'mendoni per te?



    Pergjigje: Kjo deshire, edhe ne qofte se do te quhet ethe, per mua eshte e natyrshme. Nuk ka shkrimtar e artist ne bote qe te mos e doje, madje ta enderroje kete.



    Me gjithe perkthimet e shumta, nje pjese e vlerave tona eshte ende e panjohur. Nga letersia klasike shqipe p.sh., jane perkthyer pjeserisht De Rada, Fishta, Migjeni, por ende publiku evropian nuk e njeh Naimin, Koliqin, Paskon, Poradecin.



    Ka shkrimtare te tjere te sotem, ne Shqiperi, Kosove e ne diaspore, qe meritojne te njihen gjeresisht. Anton Pashku p.sh., prozatori i shquar modern qe ende eshte i pavleresuar sic e meriton ne vete boten shqiptare. E keshtu me radhe, gjer te me te rinjte, gjer te ata qe grumbullohen sot rreth revistave "Aleph" e "Mehr Licht".



    Pyetje : Permendet Anton Pashkun. A nuk ju duket se ka nje distance ne raportet letrare Prishtine-Tirane.



    Pergjigje: Per fat te keq po. Dicka eshte e shpjegueshme, e dicka jo. Izolimi, ndarja e gjate, ballafaqimi pas kesaj, traumat e dyanshme, keto jane gjera te njohura ne bote. Nje gje e re, teper shqetesuese ne rastin ndershqiptar sot, eshte nje keqkuptim i heshtur, disi i fshehur qe lidhet gjithsesi me nje tjeter keqkuptim, ate te "Shqiperise se madhe". Cdo zhvillim, cdo afrim i natyrshem kulturor midis shqiptareve, interpretohet nga disa rrethe evropiane si prirje drejt kesaj ideje tmerruese. Rrjedhimisht cdo pengese per afrim, cdo mur, cdo ftohtesi, duket sikur e largon kete rrezik.



    Nje mbrapeshti e tille te menduari, qe eshte ne thelb raciste dhe antievropiane, duhet te marre fund sa me pare. Duhet t'i behet e qarte kujtdo se nuk mund te kete dy kute matjeje: nje per hapesiren evropiane, qe nxit integrimin, emancipimin nderetnik, shkembimet e vlerave lendore e shpirterore, etj. etj. dhe nje tjeter kut, nje kut te vecante per keq, per hapesiren shqiptare, ku behet e kunderta: ngrihen mure dhe tela.



    Mendoj se Evropes dhe gjithe botes, duhet t'i behet i ditur mendimi pothuajse i perbashket shqiptar se ne se me "Shqiperi te madhe" kuptohet prishja e paqes ne Ballkan, ndryshimi me dhune i kufijve, urrejtja dhe destabilizimi i rajonit, atehere me plot gojen themi: Poshte kjo lloj Shqiperie!". Por, ne se me ate shprehje, nenkuptohet hapesira shqiptare ne gadishull, ajo, qe duke respektuar gjer me nje te gjithe ligjesite demokratike te Evropes, gjellon natyrshem e ne paqe, ashtu si popujt e tjere te kontinentit, rreth qyteterimit, kultures dhe gjuhes se vet, atehere ne kemi te drejte te themi: "Te rroje nje Shqiperi e tille".



    Pyetje : Debatet e sotme per letersine shpesh degjenerojne ne spekullime jashteletrare. A eshte nje semundje qe mund te shmanget?



    Pergjigje: Natyrisht qe mund te shmanget. Vendosja e disa kritereve baze te vlerave eshte kushti i pare. Letersia eshte dicka publike dhe si e tille do te gjykohet. Tek ne ngaterresa, mjegulla, behet me qellim per te mbuluar te verteten. Ne porsa kemi dale nga nje diktature ku edhe ne fushen e kultures kane ndodhur gjera te lemerishme. Po cilat jane keto gjera te lemerishme? Mos valle jane vjershat per socializmin, deklaratat festive, romanet realiste-socialiste, ose mendimet e gabuara te demshme per artin, per Hollivudin, etj. etj.? Natyrisht qe te gjitha keto bejne pjese ne dekorin e nje epoke te denuar nga historia. Por s'duhet harruar se te gjitha keto jane te hapura, publike. Ajo qe diktatura e ka fshehur dhe vazhdon ta mbaje te fshehur me xhelozi eshte makina e terrorit, funksionimi i saj. Ndaj kerkesa per hapjen e arkivave te fshehta, te dosjeve, ka vite qe bije ne vesh te shurdher. Aty, ne ato arkiva, ne ato dosje eshte t merri i madh. Aty jane lemerite.



    Nje armate e tere eshte mobilizuar per te terhequr vemendjen nga thelbi i nje diktature: krimet e saj.



    Lemerite ne letersi, kane te bejne ne radhe te pare me denoncimet e fshehta. Spiunimi i kolegeve dhe denoncimi i veprave jane ne krye te kesaj hierarkie te zeze. Nje pjese e armates se spiuneve, te "judeve" te djeshem jane ende sot ne veprim. Dje pergjonin e denonconin antikomunizmin ne veprat letrare. Sot, te kunderten, komunizmin.



    Pyetje : Mendoni se historia e vjershes suaj per "pashallaret e kuq", e ilustron kete problem?



    Pergjigje: Eshte shembull fare i qarte. Kjo vjershe mund te quhet me vlere ose pavlere kjo s'ka shume rendesi. Me rendesi ka qene funksionimi i makines se terrorit. Kur u zbulua rastesisht se si funkionoi kjo makine, u ngrit befas nje stuhi e tere. Aspak ne mbrojtje te shkrimtarit te sulmuar egersisht prej shtetit, por kundra shkrimtarit. Pra ne mbrojtje te makines se terrorit.



    Le ta shikojme fare thjeshte me qetesine qe na jep distanca kohore, ate qe ndodhi dje me 1975 dhe sot ne 2002. Me 1975 u krijua nje problem, nje acarim i pashembellt midis shtetit shqiptar dhe shkrimtarit. Shteti zemerohet, tronditet. E akuzon shkrimtarin se e ka goditur pabesisht. Shkrimtari pranon fajin. Madje shprehimisht thote: "e ktheva armen befasisht kunder partise".



    Sot, 27 vjet me pas, zbulohet kjo dosje. Ky proces gjysme i hapur, gjysme i fshehte. Kjo makine tmerri. Per cudi disa analiste a pseudoanaliste nuk duan te merren me te. Asnje fjale nuk thone per akt-padine kunder shkrimtarit, nje nga me te rendat, ne mos me e renda ne historine e kultures nen komunizem. Dhe jo vetem kaq: jo vetem nuk duan ta bejne shtetin fajtor, por fajtor bejne prape shkrimtarin. Akuza eshte e cuditshme: sipas tyre shkrimtari nuk e paska goditur shtetin. Sic eshte thene edhe ne shtypin shqiptar, le ta pranojme nje cast kete teze. Pas kesaj detyrimisht vijne disa pyetje: ne qofte se shteti nuk qenka goditur atehere perse qenka zemeruar? Ose me sakte, perse e ka bere kete loje: eshte shtirur si i zemeruar? Per te gjetur nje pretekst kunder shkrimtarit? Ka dhe nje pyetje te fundit: perse ne te gjitha keto raste: acarim i vertete i shtetit, acarim i gabuar i shtetit, acarim shtihan (hipokrit) i shtetit, eshte shkr imtari ai qe quhet fajtor?



    Ky zhdrivillim i mbrapshte i te menduarit, kjo verberi e qellimshme nuk jane te rastit. Ato deshmojne kembenguljen e avokateve te diktatures shqiptare per ta mbrojtur me thonj e me dhembe kufomen e saj.



    Pyetje : Sipas jush eshte spontane kjo apo mbeshtetet nga struktura te mbetura te regjimit.



    Pergjigje: Eshte veshtire ne kete rast te ndash spontanitetin nga ajo qe nuk eshte e tille.



    Dosja e "pashallareve te kuq" e tronditi gjithe rrjetin e spiunimit qe vepronte ne Lidhjen e Shkrimtareve te Shqiperise dhe rrotull saj. Ndaj nje pjese u ngriten ashtu si dikur me thirrjen: parti, Enver, jemi gati kurdohere! Ndryshimi i vetem do te ishte te zevendesohej emri i Enverit me ate te Nexhmijes. Rimen le ta gjejne vete.



    Pyetje : Ka nje mendim te pergjithshem se spekullimet ne shtypin shqiptar sa vete shtohen, ato po infektojne edhe botimet letraro-kritike.



    Pergjigje: Eshte gjithmone problemi i devijimit te se vertetes. Ka nje teknologji te tere per kete. Tek ne ka njerez qe e kane mesuar mire kete teknike. Ne vendet e qyteteruara kjo forme falsifikimi nuk ecen lehte. Tek ne, per fat te keq, ende pi uje.



    "Judet" e djeshem, ata qe gjer dje benin loje te dyfishte spiunimi, (Sigurimi shqiptar - Stazi gjerman p.sh., atje te "Shtepia me gjethe", p.sh.), vazhdojne sot qemtimin e vargjeve, te frazave. Gjejne vjersha te shkruara ne moshen e adoleshences, ne gjimnaz, si ato per vdekjen e Stalinit. I citojne e i stercitojne nga dy-tri here. Bejne montazhe frazash nga artikujt, reportazhet, diskutimet. Ne 40 vjet socializem, te mbushura me propagande te etheshme, me festa, kongrese, konkurse per pervjetorin e Partise, per pervjetorin e clirimit etj. etj. gjeja me e lehte eshte te besh qepje frazash. Fraza per socializmin, per kapitalizmin, per partine. Edhe ne artikujt per biologjine, apo per sizmologjine i gjen ato, pa le pastaj per letersine dhe artet. Montazhi i frazave eshte mashtrim klasik. E gjithe kjo kashte e ky ambalazh mund te zeje nje ose dy perqind ne vepren e shkrimtarit, por i montuar me dinakeri jep pershtypjen sikur eshte zo terues.



    Spekulantet tane nuk sprapsen perpara asgjeje. Ne debatin e fundit p.sh., qysh ne krye, u perdor nje mashtrim i neveritshem, i fabrikuar me 1990 nga policia e fshehte komuniste. Eshte fjala per nje kinse sharje qe i paskam bere refugjateve shqiptare. Shume here e kam pergenjeshtruar ate fabrikim. Kam sqaruar se jo vetem s'mund te gjendet askund nje gjysme fjale e imja kunder refugjateve, por perkundrazi, gjenden faqe te tera te shkruara plot dashuri e dhembje per ta qysh ne dhjetor te vitit 1990. E megjithate mashtrimi mbahet gjalle, madje debatin per "pashallaret e kuq" nje gazetar e fillon me te! Ceshtja e refugjateve prek mbi nje milion njerez ne Shqiperi. Ju lutem te citoni disa pasazhe nga pershkrimi qe i kam bere ikjes se tyre me 1990.



    Pyetje : Ne debatet per ju permendet shpesh ceshtja e qendrimit ndaj klerit dhe sidomos ndaj Gjergj Fishtes.



    Pergjigje: Duke e ditur interesimin e publikut te gjere shqiptar per kete pyetje do te perpiqem t'i pergjigjem asaj sa me qarte.



    Lidhur me fene dhe klerin fetar une kam patur ate mendim te gabuar si shumica e intelektualeve te brezit tim. I formuar si ateist dhe duke mos patur respekt per kleriket e besimit te prinderve te mi, nuk mund te them se kam respektuar kleriket e besimeve te tjera. Me pas mendimi im ka evoluar ne te kundert. Duke hetuar fatin e katolicizmit shqiptar, besimit me te persekutuar ne Shqiperi, sikurse ne gjithe perandorine komuniste, kam ardhur te mendimi se shtypja e fese ishte e lidhur me tragjedine e izolimit te vendit nga Evropa dhe qyteterimi i saj. Kete ndryshim ne ndergjegjen time e verteton romani "Ura me tre harqe", ngjarjet e te cilit rrefehen ne veten e pare nga nje murg katolik. Ky murg, rrefimi i te cilit merr tonet madhore te predikatorit dhe te zedhenesit te kombit, eshte ndoshta personazhi me solemn, ne gjithe vepren time. Po ju kujtoj se romani u shkrua ne vitin 1976, dhe u botua me 1978, ne kohen kur feja vazhdonte te ishte e ndaluar ne Shqiperi.



    Per Gjergj Fishten, nuk e fsheh se kam qene i gabuar ne vleresimin e tij. Ne fillim si rrjedhoje e modes, ne vitet '60, semundje e njohur e shkrimtareve te rinj qe lehtesisht e nencmojne traditen. Jo vetem Fishta, nje pjese e letersise se kaluar, Cajupi, Naimi, me dukeshin pa interes. Me pas, atehere kur mund te ishte koha e evoluimit, ndalimi i Fishtes, e ka penguar kete proces.



    Gjergj Fishta ka njohur ate ndalim absolut, qe ralle here i ka ndodhur ndonje shkrimtari ne historine e letrave boterore. Ai ka patur gjithmone mijra adhurues ne Shqiperi, e megjithate gjate 40 vjeteve te tiranise komuniste, nuk jane botuar as dy radhe ne mbrojtje te tij, madje as dy radhe me informacion objektiv. Ne kete sens eshte e habitshme perse pakenaqesia per Fishten te shkarkohet ne radhe te pare te nje njeri.



    Ndoshta arsyeja eshte se une e kam permendur Fishten me shume se kushdo tjeter. Dihet se lidhur me Gjergj Fishten ka patur dy mundesi ne kete vend. E para, te mos i zihej emri me goje, thua se ai nuk ka ekzistuar kurre. E dyta, te permendej, por vetem duke e kritikuar. Ndonese nuk e kam cmuar sa duhet si shkrimtar, kam qene absolutisht kundra qe Fishta bashke me Koliqin dhe Konicen, te zhbeheshin nga letersia shqipe me ndihmen e makines se heshtjes. Prandaj, nder dy te keqijat, heshtjen, ose permendjen, shoqeruar me nje varg epitetesh kritikuese, kam zgjedhur te dyten. Per nje zgjedhje te trete koha nuk jepte asnje shans.



    Epitetet denigruese e fyese, kane qene si nje monedhe e zhvleftesuar ne Shqiperi. Madje nje pjese e shkrimtareve bashkekohes, e atyre qe quheshin te realizmit socialist, i kane provuar mbi shpine. Autori i ketyre radheve disa here eshte quajtur revizionist, dekadent, popullperbuzes, kunderrevolucionar, reaksionar, nxires i realitetit, ndjekes i Gjillasit, amator laviresh, pervers, zevzek etj.



    Kjo goje e shthurur, epitetet kunder prones private, SHBA-se, muzikes se modes, Izraelit, Papes, Hollivudit, etj. nuk besoj se e demtonin seriozisht njeriun. Shpesh ato benin te kunderten.



    Me 1960, kur kam qene student ne Moske, jam gjendur perpara nje alternative te tille: te botohej libri im i perkthyer ne rusisht, me kusht qe ne parathenie te vihej nje epitet i keq per kohen (ndikimi i modernizmit perendimor), ose te mos botohej. Pa asnje medyshje pranova botimin te shoqeruar nga epiteti.



    Pyetje : Ju folet per evoluimin lidhur me fene. A ka patur evoluim tek ju edhe per Fishten?



    Pergjigje: Natyrisht qe ka patur, ndonese me vonese. Madje ndergjegjesimi im per fatin e katolicizmit shqiptar me ka cuar natyrshem te ndryshimi i vizionit per Gjergj Fishten. I cliruar nga kornizat e ngushta te vleresimit ngushtesisht estetizant e profesional, zbulova permasat globale te poetit. Si shenje dhe si prove e ndryshimit tim ka qene kerkesa publike per botimin e Fishtes ne Shqiperi. Ka qene e para kerkese e bere ne shtyp. Kjo ka ndodhur me 21 mars 1990, kur Shqiperia ishte ende komuniste. Nuk e kam quajtur per merite kushedi cfare, e kam quajtur ne radhe te pare nje borxh te ndergjegjes sime.



    Pyetje : Po insistoj per Fishten, meqenese, sic e thoni ju vete, per te ka interes te gjere nga publiku shqiptar. Cili eshte mendimi juaj sot per vendin e tij ne panteonin e letersise shqipe?



    Pergjigje: Kembengulja juaj eshte e drejte. Edhe pas komunizmit shtypi ka dhene dromca ose fraza te mija te montuara keq, te cilat ne vend ta sqaronin e kane nderlikuar problemin.



    Qendrimi im eshte ky: Gjergj Fishta bashke me Naim Frasherin, jane dy poetet me te medhenj, te vetmit dhe me sa duket, te fundmit poete kombetare te letrave shqipe. Me cilesimin "poet kombetar", ne shume vende, e sidomos ne gadishullin tone, pagezohen poetet me status te vecante, qe fati e sjell te kapercejne kufijte letrare e te behen njesh me pejsazhin global kulturor, shpirteror e historik te vendit, me kumtet e me shejzat e tij. Keto atribute misionaresh, qellon qe u a rritin peshen dhe hijen disa here ne dem te vlerave ngushtesisht artistike. Ndaj nje gjykim estetizant mbi ta, sic u permend pak me lart, mund te rezultoje i gabuar.



    Desha te shtoj ketu se nje prove tjeter, prove me e re qe verteton rendesine globale te Fishtes dhe Naimit, ishte pikerisht kjo kohe e tranzicionit poskomunist. Kur kombi shqiptar u gjend perpara nje trandjeje te frikshme, kur u troshiten pa asnje dallim shtyllat mbajtese te ngrehes se tij morale, historike, ato shtylla pa te cilat asnje komb evropian nuk mund te quhet i qyteteruar, keta dy misionare ishin me te nevojshem se kurre.



    Desha te shtoj se ne kete kaos, emri i Fishtes, u perdor shpesh ne menyre hipokrite. Nuk mund te shpallesh adhurues i Fishtes dhe njeherazi te tallesh e te hedhesh balte mbi ato qe Fishta i kendoi e i sublimoi ne vepren e vet: gjuhen shqipe, historine, rrenjet e shqiptareve.



    Nuk mund te pergjerohesh per Gjergj Fishten e po ate dite te ulerish se shqiptaret jane nomade te ardhur tani vone nga Kaukazi dhe Gjergji tjeter, Gjergj Kastrioti eshte hajdut kuajsh nga Mali i Zi. Nuk mund te jesh ithtar i Gjergj Fishtes e te mos thuash gjysem fjale per atdhemohuesit e sotem, per depertimin e integrizimit arab ose te vrasjes se perseritur te prifterinjve katolike sot me 2002, ne Shqiperi.



    Pyetje : Keni ngulur kembe se Shqiperise i duhet sot nje mendim ndertues, pozitiv. Ne kete sens mendoni se kultura, letersia shqipe, e cila sic thate ka hyre ne Evrope, ta ndihmoje per t'i hapur rrugen e Evropes gjithe vendit?



    Pergjigje: Ka qene nje vend qe besoj se ka perfituar nga kultura e letersia e vet antike per te hapur porten e Bashkimit Evropian. Ky vend ka qene Greqia.



    Nuk besoj se rasti eshte i perseritshem. Megjithate, ne rrethanat e sotme, kur Shqiperise i duhet te perballoje akuzen per mungese qyteterimi, letersia e arti i saj mund te ndihmojne ndjeshem ne mirekuptimin me kontinentin.



    Dua te perfitoj nga rasti per te ngritur ketu nje problem, qe mund te cilesohet dramatik: shperfilljen e shtetit per fatin e librit ne Shqiperi. Vihet re nje ngazellim adoleshent per shfaqje te bujshme, ngazellim qe s'ka ndonje gje te keqe, po te mos shoqerohej me mosperfilljen per librin. Gjendja e tij eshte ne nje faze gati barbare. Shqiperia eshte i vetmi vend ne Evrope qe nuk ka nje rrjet serioz per shperndarjen e librit. Per kete kritike administrata shqiptare mund te perpiqet te gjeje justifikime te shqepta, (veshtiresite e tranzicionit, ekonomia e tregut etj.), por une do te permend nje tjeter fakt qe nuk pranon asnje justifikim: Sic e kam marre vesh, Shqiperia eshte vendi qe e ka TVSH-ne (taksen) per librin 20%, domethene me te larten ne gjithe vendet e ish-Lindjes komuniste. Per te permbysur nje gjendje te tille skandaloze, shtetit shqiptar do t'i mjaftonin vetem disa minuta.



    Lidhur me mendimin ndertues, pozitiv, mendoj se sot eshte me i nevojshem se kurre. Mendimi mohues, eshte flamuri me i lehte per t'u futur ne nje beteje. Per fat te keq, ne Shqiperi sot ai eshte zoterues. Strategjite e shume partive ne vend qe te mbeshteten ne programe e projekte ndertuese, jane bazuar ne mohimin e tjetrit. Kenaqesia e zbulimit te se keqes se tjetrit, kur nuk shoqerohet me nje pervijim ndertues, s'eshte vec nje pasion shterp e vetevrases.



    Pyetje : Mendoni se shembujt e ketij mendimi ndertues mund te gjenden ne historine tone? Ka njerez qe mendojne se ne te zoteron e kunderta: shembulli shkaterrues.



    Pergjigje: Nuk mendoj ashtu. Ne kroniken shqiptare gjenden te dyja. Me modelimin e heroit te vet Kastriotit, (modelim ose mit i perbashket i Shqiperise dhe i Evropes) shqiptaret rizgjodhen nje program, nje orientim. Per fat te keq, per shume shekuj, ky program ra ndesh me nje realitet te eger. U perdor gjithcka: armet, taksat, ndeshja e feve, e ideologjive etj. qe shqiptaret te hiqnin dore nga ky orientim. Si rrjedhoje pati periudha qe programi u demtua, u mjegullua, desh ra ne humnere. Se fundi ai ngadhnjeu. Sot gjithe shqiptaret qe jetojne ne gadishull, ne kontinent dhe ne bote, njezeri kane zgjedhur perseri orientimin evropian. Por kjo zgjedhje nuk tregon se problemi nuk eshte zgjidhur.



    Mund te thuhet se krejt ravgimi dhe drama shqiptare jane zhvilluar rreth ketij strumbullari. Aty gjendet e mira dhe e keqja e historise sone. Ndertimi dhe prishja. Ngritja dhe renia jone. Fill pas Luftes se Dyte Boterore, shefi i komunisteve shqiptare Enver Hoxha, brohoriste e bente sikur pergjerohej per aleatet anglo-sovjeto-amerikane, per ndertimin, emancipimin, boten e re demokratike, por nderkaq kur erdhi puna te prova e orientimit zgjodhi modelin e kundert. Ne vend te Kastriotit zgjodhi Haxhi Qamilin. Ky kapitull i zi i historise sone, ai qe mund te mbaje titullin: "Hoxha zgjodhi Haxhiun" dihet c'na solli. Skizofrenia e politikes se sotme shqiptare ka lidhje prape me modelin evropian, me sakte evropiano-atlantik. Askush nuk guxon te ngrihet haptas kunder tij, por nje pjese punon kunder tij. Arsyeja eshte themelore: klima e demokracise evropiane eshte fare e papershtatshme per kete race politikanesh. Ndaj perpara se ajo t'i t haje e t'i zhbeje ata, ashtu sic ndodh me qeniet qe i ka ikur koha, ata per te mbijetuar do te perpiqen ta shuajne ate fryme. Me fjale te tjera, do te bejne ate qe beri hoxha dikur: te kerkojne haxhiun. Lufta per modelin eshte sot me e forte se kurre.



    Pyetje : Mendoni se kjo lufte kunder kesaj politike mund te fitohet?


    Pergjigje: Natyrisht qe po. Qytetaria shqiptare do t'i gjeje rruget per kete. Ketu dua te perseris se acarimi i vazhdueshem me politikanet nuk i sjell asgje te mire nje vendi. Ndaj s'duhet nxitur artificialisht e as duhet kthyer ne sport kombetar. Nderkaq une e kuptoj se shqiptaret, kudo qe jetojne, ne Shqiperi, Kosove e gjetke, ndodhen ne nje periudhe te tille kur gabimet e fajet e politikaneve pushojne se qeni thjesht gabime dhe faje por aty per aty kthehen ne gabime dhe faje themelore.



    Ne Shqiperi ka ndodhur nje prishje qe duhet te ndreqet sa me pare: prishja e paktit te zakonshem midis popullit dhe politikes. Ky pakt duhet te rivendoset me ngut.



    Pyetje : Sipas jush kush duhet ta beje hapin drejt kesaj rivendosjeje?



    Pergjigje: Natyrisht qe hapin duhet ta beje politika. Por per ta bere kete hap politika shqiptare duhet te shkundet e te pastrohet nga nje ndotje e rende qe ka rene mbi nje pjese te saj. Ajo duhet te rifitoje moralitetin dhe nderin e humbur. Krizat e moralit jane te zakonshme per politikanet kudo ne bote. Ne Shqiperi ka ndodhur dicka e vecante. Jane vene ne pikepyetje dy nga shtyllat mbajtese te cdo politike: serioziteti dhe perkushtimi ndaj vendit. Ne te gjithe jemi deshmitare te mungeses se seriozitetit. E folura percart, kapardisjet prej kllouni, shperfillja, talljet me publikun, deklaratat e papergjegjshme, udhetimet per qejf, shpenzimet, camcakizin ne goje perpara kamerave, celularin ne vesh gjate mbledhjeve te parlamentit, keto e te tjera si keto jane shprehja e jashtme, vulgare dhe e padurueshme, e nje te keqeje te brendshme. Ato jane nje peshtyme ne fytyre qe i behet popullit shqiptar, ne radhe te pare varferise, e pastaj gjithe halleve te tjera te tij.



    E keqja nuk mbaron me kaq. Kete mungese skrupulli, kete plasje cipe, disa nga politikanet tane e afishojne haptas, gati-gati me krenari. Ky afishim eshte shenje jashtezakonisht e keqe. Me ate afishim keta politikane shpallin boterisht se populli shqiptar nuk meriton as seriozitet e as perkushtim. Te tilla shenja deshmojne nje psikologji shkaterrimi. Qysh nga Neroni dhe Kaligula, ato jane teper te rralla ne historine e Evropes. Politikanet dhe drejtuesit, qofshin edhe te zinj, jane zakonisht te kujdesshem per te ruajtur cipen. Kur ajo plas, prit katastrofen.



    Pyetje : Keni shprehur disa here dyshimin se difektet ne politiken shqiptare mund te jene te qellimshme.



    Pergjigje: Per fat te keq kam dyshuar per kete dhe vazhdoj te dyshoj. Kjo kembengulje e perseritur per ta cnderuar me cdo kusht Shqiperine, per ta paralizuar, per t'ia prere rrugen drejt familjes evropiane sa here qe ajo rruge hapet, per te gjetur me cdo kusht nje shkak per trazira sa here qe punet vene mbare, per ta provokuar ne menyre sistematike, per te mos e lene te marre fryme, keto eshte veshtire te merren si rastesi. Prandaj kemi te drejte te pyesim me alarm: ky acarim vetevrases, ky nguc e ky provokim per gjithcka, ky zell i palodhur qe ritualet e demokracise: votimet, zgjedhjen e parlamentit, zgjedhjen e presidentit, t'i kthejne ne ankth e ne mjerim, mos valle eshte dicka e programuar? Ne qofte keshtu, atehere gjithe koha e humbur e Shqiperise ne kete fund epoke eshte humbje e programuar.



    Une ende nuk dua ta besoj kete gje. Ndryshe do te besonim ne nje tradhti te hapur ndaj interesave shqiptare. Fjala "tradhti", fjale e zhvleresuar prej komunisteve, shumekujt mund t'i duket e vjeter, si arme muzeu e dale mode. Nderkaq, disa jave perpara, ne nje vend te madh demokratik si Franca, shefi i shtetit e akuzoi publikisht nje krah te politikes franceze "per tradhti ndaj Frances".



    Populli shqiptar, gjindja shqiptare eshte e fundit qe ka dale ne liri ne kontinentin evropian. Sic ndodh shpesh me ate qe vonon, ne shqiptaret po krijojme keqkuptime, pritje te ftohte, ndoshta frike. Deshiren e tij per frymemarrje, per liri e demokraci, shumekush e shikon me sy daltonike. Me lejoni te perseris mendimin, se nuk eshte nje perbindesh qe del nga mjegulla por nje popull si gjithe te tjeret.



    Per kete keqkuptim e kete ftohtesi, perpara se te bejme me faj te tjeret, le te shikojme veten tone dhe ta kerkojme aty te keqen. Dhe le te perpiqemi ta zbehim, gjersa ta shkulim.




    --------------------------------------------------------------------------------
    Korrieri, 06/01/2002
    Ndryshuar pėr herė tė fundit nga Eni : 03-06-2002 mė 11:47

  2. #2
    i/e regjistruar Maska e Brari
    Anėtarėsuar
    23-04-2002
    Postime
    18,826

    Shum e bukur kjo interviste..

    Eni ke bere nji mrekulli qe e prure ktu Kadarene.Thx.

  3. #3
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    17-04-2002
    Postime
    273
    Kjo ėshtė kėnaqėsi tash! Ky ėshtė lehtėsim. Kadare edhe nė Prishtinė foli pėr Rugovėn se kishte gabuar ē'kishte thėnė pėr te, tash e pėrmirėsoi gabimin lidhur me Fishtėn.

    Falemnderit Eni!


    Durimi ėshtė mė e madhja trimėri.


  4. #4
    Shqipetare e krenare Maska e Eda H
    Anėtarėsuar
    22-04-2002
    Vendndodhja
    Fizikisht ne Massachussetts, me shpirt e zemer e mendje ne Shqiperi. A-MER-IK. kjo eshte amerika e perkthyer ne shqip
    Postime
    477
    Pershendetje. vetem me ate te Fishtes e prishi punen ai. e vetmja gje qe nuk ka shpjegim apo te kerkoje ndjes. deri tani per mua asnje si ka ardhur afer Fishtes per krahasimet, metaforat e penes se tij asnje, vjershat e tij kur lexohen jan aq te forta sa i ndjen gjithcka nga brenda, it moves you. e ca si puna cave nuk na i vlersojne se din shume.... po sigurisht po te thuash roft partia e roft enveri je mei madhi e me i zgjuari e me izoti se ke then fjalet magjike, bile bile edhe Lenka me shoqet e veta sa than keto lafe e pranuan partine si nene e tyre na u ben te parat e Shqiperise, lane lopet e kazmen e koperatives e na u ben drejtueset e shtetet e te popullit, e vetem se than fjalete magjike o se harova edhe Lenka ka bere ca libra per buqesin qe ka fituar edhe titull per shkirmete e larta.......
    me shume respekt
    eda
    Ndryshuar pėr herė tė fundit nga Eda H : 03-06-2002 mė 19:31

Tema tė Ngjashme

  1. Premisa tė gabuara
    Nga Arrnubi nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 3
    Postimi i Fundit: 30-04-2012, 18:25
  2. Janulla Rapi pėr djalin e saj
    Nga janulla nė forumin Aktualitete shoqėrore
    Pėrgjigje: 106
    Postimi i Fundit: 11-09-2010, 09:55
  3. A po realizohet teoria e konspiracionit hebre?
    Nga DEN_Bossi nė forumin Problematika shqiptare
    Pėrgjigje: 9
    Postimi i Fundit: 20-11-2006, 12:27
  4. Rexhep Qosja: Tė vėrtetat e vonuara
    Nga ARIANI_TB nė forumin Ēėshtja kombėtare
    Pėrgjigje: 20
    Postimi i Fundit: 19-09-2006, 20:51
  5. Interviste e Kadarese mbi drejteshkrimin e shqipes
    Nga Eni nė forumin Gjuha shqipe
    Pėrgjigje: 1
    Postimi i Fundit: 24-12-2002, 17:41

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •