Pamje te erresuara. Vale patriotizmi. Koreografi te regjimit. Nje shkrimtare e madhe flet per luften te pare nga Shtetet e Bashkuara.
A keni pare sa flamuj ka ne Shtetet e Bashkuara? pyet Susan Sontag, me kembet e mbeshtetura mbi tryezen e kuzhines se saj te madhe. Duke pare atletet e saj te bardha i pergjigjemi se po: gjithandej syri te sheh flamuj, neper dyqane, jashte pallateve dhe ne makina. Shkrimtarja vazhdon: 'Nese nuk mban flamur, rrezikon te marresh ndonje kritike. Pas 11 shtatorit eshte krijuar nje koktejl nacionalizmi dhe gjuhe fetare- me Jezusin qe i thote Bushit qe te pushtoje Irakun- gje kjo, e cila eshte shume shqetesuese".
Susan Sontag tani eshte shtatedhjete vjec dhe ende nuk e ka humbur radikalitetin dhe mprehtesine qe e bene ate te famshme. Mbetet nje grua shume e bukur me syte e saj te thelle dhe te erret, me floket e gjate qe i bien mbi shpatulla dhe me duart delikate qe i levizin pa pushim. Nga atiku i saj ne Celsi, ne Manhatan, mund te shohesh gjithe bregun e New Xhersit si dhe te admirosh gratacelat e Midtown-it. Shtepia eshte e mbushur me libra, me piktura dhe me flete te shkruara. Sontag ka shkruar ese dhe novela si dhe ka qene regjizore teatri dhe filmi. Ne nje interviste te fundit ajo eshte veteperkufizuar si "nje intelektuale qe i perket nje lloji te dale jashte mode, pikerisht liberaleve te dikurshem". Ne esene e fundit ("Regarding the Pain of others"), e cila doli ne librarite amerikane ne muajin prill, ajo flet per luften dhe menyren e trajtimit te saj nga mediat. Nderkohe qe, gjate kesaj interviste, prirja e saj debatuese e shtyn shpesh qe te shprehe shqetesimin ne lidhje me ndryshimin e Amerikes se Xhorxh W.Bushit.
Kur ju lindi ideja per librin?
"Ne shkurt te vitit 2001. Lindi nga nje ide, rezultat i nje pervoje te pjekur tashme gjate tre viteve te rrethimit te Sarajeves. Ishte gati nje erresire totale: nuk kishte as gazeta, as televizor dhe as telefon. Gjendesha ne zemer te luftes, por nuk e shihja menyren se si paraqitej ajo. Kur kthehesha ne New Jork ose kur shkoja ne qytetet evropiane, habitesha nga pyetjet qe me drejtonin njerezit. Megjithe mbulimin televiziv dhe njerezit e vdekur nga gjakderdhjet ne vendet publike, lufta, e pare nga jashte, dukej se i perkiste nje bote jashte asaj reale. Nje dite, nje historian i njohur me pyeti se me cilen linje ajrore udhetoja per te shkuar ne Sarajeve, me Alitalian apo Luftansen? Si mund te mendohej qe ne nje vend ku kishte cdo dite bombardime, te mund te fluturonin avionet civile?".
Me pas ndodhi ajo qe ndodhi me 11 shtator. Dhe ju nuk ndodheshit ne New Jork...
"Isha ne Berlin. Kur u ktheva, e kuptova qe pamjet qe jepeshin ne televizor ishin te gjitha te filmuara nga larg. Pas nje jave u botua nje fotografi ku shihej qarte nje dore mes germadhave. Atehere i pyeta miqte e mi qe punonin ne gazeta nese kishin pare pamje te tjera te ngjashme. Mu pergjigjen qe po, por nuk mund t'i botonin".
Perse?
"Per dy arsye, te cilat jane gjithnje te njejtat. E para: ishte nje ceshtje parimore. E dyta: shfaqja e pamjeve te tilla do te shkaktonte vuajtje tek te afermit. Ajo pamje me mbiu serish para syve ne nje seri prej tre fotografish te botuara ne "New Jork Times", te cilat tregojne vrasjen e nje ushtari taleban. Askush nuk i ben pyetje vehtes nese ky njeri ka grua, vellezer, apo femije. Kabuli nuk eshte ne hene, dikush prej tyre mund te lidhet me Internet dhe ta shohe kete pamje ne sitin e "New Jork Times". Por ne kemi prirjen te mos i tregojme te vdekurit tane, por vetem ata te armiqve".
Si e shpjegoni kete fakt?
"Ne e konsiderojme vehten njerez me vlera, por kete koncept nuk e zbatojme per pjesen tjeter te botes".
Cfare pershtypje ju lane pamjet nga lufta ne Irak?
"Duket sikur sheh "Star wars". Disa dite me pare "New Jork Times" botoi nje fotografi ku shihen ushtaret amerikane, te cilet kontrollojne nje grup te burgosurish irakene. Te paret dy metra te gjate ngjajne si gjigande, ndersa te dytet jane te vegjel, te shtrire per toke dhe te lidhur si gjela deti. Nuk besoj qe amerikanet te mund ta kuptojne se e gjithe kjo jashte vendit te tyre ngjan dicka brutale".
Cili eshte ndryshimi mes luftes se pare nga Amerika dhe jashte saj?
"Kur isha ne France kam pare pamje femijesh te vrare, te cilat nuk jane shfaqur kurre nga televizioni amerikan. Gazetat dhe televizioni i tremben reagimit te protestes te lexuesve dhe shikuesve dhe braktisjes se sponsoreve. Duhet ta dini qe vendi aktualisht karakterizohet nga nje prirje e madhe nacionaliste. Para disa ditesh Kris Hexh, ish korrespondent i New Jork Times ne Sarajeve, pothuajse u lincua nga studentet e nje kolegji ne Ilinois, ku ai ishte ftuar per te mbajtur nje fjalim. Kjo pasi ai guxoi te kritikonte Shtetet e Bashkuara. Ata madje e ndaluan qe te vazhdonte fjalen".
Cfare efekti pati shpikja e gazetareve "embedded", te futur ne repartet ushtarake?
"Ata nuk u shpiken sot, sepse ishin edhe gjate Luftes se Dyte Boterore, edhe pse mbanin emer tjeter. Fotografi Robert Kapa zbarkoi ne Normandi ne qershor te vitit 1944 me nje uniforme pa yje. Por ajo ishte nje lufte per te cilen njerezit mendonin se duhej te luftonin. Me pas i erdhi rradha pervojes tragjike ne Vietnam, ndaj se ciles gazetaret u treguan shume kritike. Por aktualisht njerezit e Bushit parapelqejne te kthehen ne gjendjen e Luftes se Dyte Boterore".
Duhet ta pranoni qe Karl Rouv, i cili kohet e fundit ka organizuar zbarkimin e Xhorxh W.Bushit ne avionmbajtesen Linkoln, eshte nje regjizor i shkathet i imazhit te presidentit...
"Karl Rouv me kujton Albert Spirin, njeriun qe organizoi mbledhjen e Nurembergut ne vitin 1934 ne Gjermani. Eshte gjithnje ajo ideja e vjeter, sipas se ciles ngjarjet duhen shnderruar ne spektakel. Kjo eshte farse. Por Bushi qe zbret nga nje avion me uniforme aviatori nuk shkakton te qeshura. Aktualisht Shtetet e Bashkuara gjenden ne mes te nje orgjie ekzaltimi nacionalist hakmarres. Shto ketu edhe manipulimin e opinionit publik".
Ne librin tuaj, ju e kritikoni ashper Zhan Bodrijardin, teoricienin e shoqerise se spektaklit.
"Bodrijard flet per nje bote mediatike, ne te cilen realiteti e ka humbur kuptimin. Ai thote se duhet te rrime urte dhe te jemi te kenaqur. Menyra e tij e tij e te parit te gjerave perfaqeson iluzionin e botes se te privilegjuarve. Bodrijard nuk ka pare kurre nje lufte per se afermi. Eshte nje fjale goje per te te thote se nuk ka me realitet. Per shume njerez te ketij planeti, bota nuk eshte nje spektakel. Ne bejme pjese ne ate 5 apo 10% qe udheton me avion dhe qe ka frigorifer. Mund te ndodhe qe dikush ne lagjen Parioli te Romes te merzitet duke pare bombardimet mbi Irak dhe t'i thote gruas qe te nderroje stacion. Por per shume njerez qe shohin Al Zhaziren, ato pamje nuk perbejne aspak nje spektakel".
Por ne fund te fundit, spektakli i luftes i ofroi perfundime te mira presidentit.
"Lufta pati si shkak armet e shkaterrimit ne mase, te cilat nuk u gjenden. Por ky fakt duket se nuk i intereson askujt. Arsyeja e sulmit ishte thjesht te tregohej se kush ishte Numri nje. Nuk ka rendesi se nga cila ane eshte e drejta. Nuk eshte e vertete qe amerikanet nuk e kuptojne reagimin e opinionit publik boteror. Eshte thjesht fakt se atyre nuk iu behet shume vone per te. Sic shprehet Robert Kagan ne librin e tij te fundit, nuk ka rendesi ajo qe mendojne njerezit, pasi ata nuk marrin pjese ne lojen per pushtet. Pacifizmi tashme perben nje luks. Europa eshte katandisur ne nje vend pushimesh, e cila nuk ka ushtri. Realiteti eshte pushtet. Politika amerikane ka ndryshuar ndjeshem gjate viteve te fundit. Tani qendra perfaqesohet nga ekstremi i djathte dhe demokratet nuk ekzistojne me. Ata tashme sillen si republikane".
Ju e fryni rolin e fese ne kthesen e Shteteve te Bashkuara.
"Shume amerikane veteperkufizohen si "Born again christians", pra kristiane te rilindur. Dhe shume syresh nuk iu vjen per te qeshur kur Bush tregon gjate nje interviste se filozofi i tij i parapelqyer eshte Jezu Krishti. Pra, gjendemi para nje nacionalizmi te mbeshtetur ne nje besim fanatik dhe kjo ben qe t'i shpallim lufte se Keqes. Nje here e nje kohe armiku e kishte emrin komunizem dhe ishte identifikuar me nje vend, BRSS-ne, nderkohe qe terrorizmi aktualisht mund te mbije ngado. Por kjo con ne nje lufte pa fund dhe per te rritur kuotat e nacionalizmit duhen armiq. Sa me shume te sillemi ne kete menyre, aq me shume armiq do te kemi".
Ka nje pjese te rendesishme ne liber, ku ju shpreheni se amerikanet nuk mund ta durojne ekzistencen e nje muzeu te skllaverise. Perse?
"Sepse ky fakt do te binte ne kundershti me tre ide baze te shoqerise amerikane. E para: Amerika perben nje perjashtim, sepse ka nje histori te ndryshme nga te gjitha vendet e tjera te botes, e dyta: Amerika eshte gjithnje e mire dhe e treta: Amerika do te fitoje gjithnje".
Po c'lidhje ka me muzeun e skllaverise?
"Amerika eshte i vetmi vend ne bote qe nuk ka patur qofte edhe nje udheheqes namkeq. Te tjeret kane patur Musolinin, Hitlerin, Stalinin, Robespjerin, Kromuellin..., njerez keta qe kane bere gabime shume te renda dhe kane vrare njerez ne mase. Ketu nuk ka ndodhur ndonjehere asnje gje e ngjashme. Disa presidente kane qene medioker, te mefshte dhe te dobet, por askush vertet i keq. Per pasoje edhe historia e Amerikes duhet trajtuar nga kendveshtrimi pozitiv. Ne kete menyre, Shtetet e Bashkuara, qe perkujtojne tragjedite e ndodhura gjithkund tjeter, si per shembull me Muzeun e Holokaustit ne Uashington, ne asnje menyre nuk mund te perballen me krimin e skllaverise se afrikaneve.
Ky fakt do te perbente nje goditje te rende?
"Skllaveria ishte nje krim me pasoja te renda dhe ne Shtetet e Bashkuara ai njohu tipare shume me negative krahasuar me ndonje vend tjeter te botes. Vetem ne kete vend sklleverit nuk gezonin te drejta, nuk konsideroheshin njerez dhe mund te vriteshin si qener. Ndersa ne vendet e tjera, per shembull ne Brazil ose ne Kube, sklleverit konsideroheshin si qenie njerezore, te cilat nuk mund te vriteshin pa arsye. Sot edhe njerezit me ngjyre pothuajse e kane harruar kete histori. Nje muze mbi skllaverine do te krijonte nje gjendje shperthyese. Ngritja e tij do te perbente nje ngjarje te nje rendesie te vecante per vendin, por nuk ekziston asnje lloj mundesie qe kjo gje te behet e mundur, thjesht sepse do te binte ne kundershti me mitin e ketij vendi: qe Amerika perben nje perjashtim ndaj te gjithe ligjeve te historise".
___________________________________________
Kush eshte Suzan Sontag?
Susan Sontag ka lindur ne vitin 1933 dhe ka nje djale (Dejvid Rief), i lindur ne vitin 1951, i cili eshte reporter lufte dhe analist i te drejtave te njeriut. Ajo u be e famshme ne vitin 1964 me esene "Notes on Camp", nje analize e ndjeshmerise se homoseksualeve. Me pas botoi, mes te tjerash, "Kunder interpretimit" (1966), "Perspektiva per pornografine" (1970), "Mbi fotografine" (1977), "Semundje si metafora" (1978) dhe ne vitin 2001 "Where stress falls', nje koleksion esesh te shkurtra.
Por Sontag ka shkruar edhe kater novela dhe nje koleksion historish te shkurtra, nderkohe qe ka qene regjizore e metrazhit te gjate dhe e shfaqjeve teatrale. Ne vitin 1993 drejtoi "Duke pritur Godone" te Samuel Beketit ne Sarajeven e rrethuar, ku ajo kaloi pjesen me te madhe te kohes ne intervalin 1993-1996 (ku edhe u nderua me titullin qytetare nderi). Susan Sontag eshte e famshme edhe per betejat e saj per te drejtat e njeriut dhe per kritikat e ashpra kunder shoqerise amerikane, gje kjo e cila nuk eshte mirepritur gjithnje ne ambientet konservatore, por edhe ne ato liberale. E perjavshmja "The New Republic" kohet e fundit shtroi pyetjen se cfare i bashkon Osama Bin Ladenin, Sadam Hyseinin dhe Sontagun. Pergjigjja: te gjithe keta kerkojne shkaterrimin e Amerikes. Por edhe ky fakt shkrimtares nuk i sjell asnje shqetesim".
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt