Poezi Rumune

[Shpirta]

- BACOVIA -


EPITAF


Ketu , jam un'
Nje i vetmuar
Qesha hidh'ruar
Gjithmone qava un'

Me pamjen qe kisha
Te ikja u donte
Se bota thonte
Qe i cuditshem isha

[Shpirta]

- BACOVIA -


SE NESER


Me yllin qe u rrezua
Qe humbi ne ameshim
Nje zemer valle u shua
Perjetesisht, ne pushim

Dhe ylli yne do shkoje
Ne te sigurten perjetesi
Kush do lodhet t'a shikoje
Oh askush...kush do t'a dije?

[Shpirta]

- BACOVIA -


POEMA FINALE


Une duhet te pi , te harroj ate qe askush s'e di
Fshehur ne bodrum , thelle pa thene asnje llafe
Vtem te tymos aty pa e ditur asnjeri
Ndryshe veshtire eshte ne boten e madhe

Ne rruge ulerin jeta dhe vdekja
E qajne poete poemen madhore
E di
Po uria e tmerrshme s'eshte shaka , gjume
Plumb , furtune e zi
Shkrum
Historia bashkekohore
Eshte koha ... nervat ngritur
O , hajde njehere , o e ardhmja e ndritur

Une duhet te shkoj , te harroj ate qe askush nuk e di
Zemeruar nga krimet borgjeze pa thene asnje llafe
Vetem te humbas ne bote pe e ditur asnjeri
Ndryshe veshtire eshte ne boten e madhe

[Shpirta]

- BACOVIA -


DIMRI


Nje turme , nje korb , nje fushe dhe une
Dimer dhe nis te boresoje
Debora per rreth qiellin takoi
Askush , vec bore qe bie pafund


-O, Korb !
- C'vlere ka me nje shpirt qorr
Qe ne shkretetire vetem vjen
Kur vitet ikin pa u ndjer'
-O , Korb !
- C'vlere ka me nje shpirt qorr
Vertete

- O , Korb !
- C'vlere ka nje shpirt qorr
Vonime , i mbylluar ne varr
Eshte jete a enderr eshte vall'
-O , Korb !
C'vlere ka nje shpirt qorr
Vertete

Vone , bie bore , e nata po bie
I vetem jam
Rruget e qytetit te boshta jane
Paqe , asgje , jam diku prane shtepie

[Shpirta]

- BACOVIA -


PROZE


Amori , i shpifur si nje satir
Femije i degjeneruar
I nxire , i transfiguruar
Dje , vdiq ne delir

Ketu , prozaike tokesor'
Rrugeve u shua
Prej zhurmes se lekut u harrua
Tezgave te tregut boteror

[Shpirta]

- BACOVIA -


PSALM


E dashur fytyre vdekur
Virgjereshe e pluhurosur
Duke qare ne ballkon
Me nje ze monoton
Me shpirt te syrgjynosur
Ne endrren time vdekur

E dashur fytyre vdekur
Nuse ne tron
Me ze monoton
Ne endrren time mbetur

E dashur fytyre vdekur
Gjeni e fandakosur
E zhveshur madone
Zambakesh pluhurosur
Ne endrren time mbetur

[Shpirta]

- BACOVIA -


SERENADA


Te poetizon hena
E dashur xhamin tend
E ne te fshehtat hije
Si at'here une te pres
Me lotet neper korda
Ne at' ore e ne at' vend
Qe ndoshta ty dikure
Te ka pelqyer vete

Poetizion hena
Kopshtin me parfume
Prozaiket korda
Kane heshtur ato tashme
E ne te fshehtat hije
I huaj si ngahera
Me lotet neper korda
Te pres une si gjithnje

[Shpirta]

Bacovia eshte poeti me i madh simbolist i literatures rumune.
Ironia antiromantike dhe antiborgjeze , pianot dhe klaviret vijne nga Laforgue , nevrozat nga Rrollinat , shija e dekompozimit nga Baudleaire , alkolet , vjeshtat , shirat nga Verlaine , melankolia provinciale nga Rodenbach etj. etj.

Lindur me 4 \17 shtator 1881 ne Bacau ( Moldove ) ne nje familje tregetari , Dimitrie dhe Zoe Vasiliu , poeti eshte i 5-ti nga 11 femijet e familjes. Qe ne femijeri ka nje temperament melankolik , meditativ , dhe te heshtur. Eshte shume delikat si shpirterisht shtu dhe fizikisht .
Me 1887 fillon te mesoje gjermanishten.
Ne periudhen e gjimnazit nis te shkruaje poezite e para duke tregura gjithashtu talente muzikore , violine dhe te tjera instrumente te orkestres se shkolles te cilen edhe e dirizhon. Ne vitin 1899 merr cmimin e pare ne konkursin "Rinia rumune " per vizatim artistik nga natyra .
Me 1900 rregjistrohet ne shkollen ushtarake te Iasit por e le semestrin e dyte sepse nuk e duronte dot atmosferen e ngurte dhe disiplinen e kazarmes.
Ne kete kohe shkruan poezine Plumb dhe Lacustra.
Me pas rregjistrohet ne fakultetin e drejtesise nga ku largohet pas nje viti . Shkon ne Bukuresht dhe futet ne grupin e shkrimtareve macedonskian ku merr lavderime te sinqerta per poezite .
Me 1904 njihet me D . Th . Neculita nepermjet te cilit njihte me levizjen socialiste .
Nga 1907 deri me 1911 vazhdon studimet ne fakultetin e drejtesise ne Iash.
Ne kete periudhe firmos me pseudonimin G. Andone.
Veshtiresite materiale dhe morale e dobesojne shume . Rregjistrohet si avokat ne Bacau por nuk punon si i tille asnjehere . Zevendesues ne arsim dhe nenpunes , i detyruar nga shendeti i dobet del nga puna dhe shtrohet ne senatoriumin e Bucurestit me 1914. Ne kete periudhe formohet nje komitet i cili merr persiper botimin e nje vellimi me vargje bacoviene. Del me 1916 me titullin e njohur PLUMB .
Vitet e luftes se pare boterore i jeton ne bucurest si nenpunes i thjeshte . Semuret dhe me 1922 kthehet ne Bacau ku punon ne arsim dhe bashk me nje shok nxjerrin revisten "Ateneul Cultural " ( Arena Kulturore ) me 1925 . Krijimtaria e tij artistike fillon te njihet ne kete periudhe. I jepen cmime nga Ministria e kultures , nga Lidhja e shkrimtareve . Megjithate , poezia e tij nuk gezon njohjen dhe vleresimin e merituar te cilin vetem rrethanat e reja pas 1944-es do t'ia sjellin .
Pelegrinaxhet e lodhshme midis Bacaut dhe Bucurestit marrin fund me 1933 kur vendoset ne Bucurest bashke me te shoqen Agatha Grigorescu dhe nje djale.
Viti me i rendesishem , i clirimit me 1944 , i sjell poetit botimin perfundimtar . Hapet keshtu rruga e konsakrimit te tij.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

VAZHDON

[Shpirta]

Ne poezite e tij ndjehet nje atmosfere e cuditshme , mbytese , nje sentiment trishtimi i pashprese dhe asfiksimi shpirteror deri ne provokimin e nje nevroze te vertete , si disa krahe korbi qe rrahin duke dale nga thellesia apo nga mjegulla e poemave te POE -s .
Nje atmosfere , ne te cilen , karakteristika , ne mos e veteme , e pergjithshme , eshte shperberja , dekompozimi , shkaterrimi . Gerryerja dhe semundja guvernojne nje bote qe shkon dret vdekjes .
Tanaliteti eshte i rende , cdo pohim eshte shume serioz duke i shtuar ne fund sinqeritetin dramatik te konfesimit . Poeti duket te jete aq spontan saqe shpesh here deklaron hapur dhe fare thate ose flet si ne nje bashkebisedim te thjeshte mes shokesh . Qe ketu vjen mungesa e plote e ndjenjave artificiale dhe te rregulluara .

Bacovia eshte padyshim me i madhi krijues atmosfere ne literaturen rumune.

Menyrat shprehese te "dekadenteve " pershtaten plotesisht me shpirtin e autorit. Serioziteti ne shprehje , forma lirike , menyrat e sygjerimit , simboli , prozaizmi , ngjyrat , te kapura ne nenkuptimin e tyre subjektiv , peisazhi si " etat d'ame " etj. jane te pranishme ne stilin bacovian . Ketu duhen shtuar gjithashtu preferencat tematike dhe mbi te gjitha atmosfera specifike e cila na con me shume drejt "dekadenteve " .

Poezia e Bacovias nuk eshte e larmishme . Perkundrazi , karakteristika e saj eshte uniteti i universit lirik gje qe ndonjehere krijon pershtypjen e monotonise , duke arritur deri ne permasat e nje obsesioni patollogjik .
Por Bacovia nuk perseritet pervecse ne aparence . Tema ose motive te trajtuara dikure jane trajtuar nga nje tjeter kendveshtrim ose jane mbushur me te tjera nenkuptime .
Nese perpiqemi te mendojme nje bote , boten provinciale te tregjeve moldovene qe shperbehen te heshtura nen trishtimin e vjeshteve me shi dhe nje destin , ate te intelektualit , ne kushtet e nje jete jopoetike , atehere kete bote do t'a shikojme gjithnje me syte qe t'i jep leximi i poezive te Bacovias .

Shkrimtaret e medhenj krijojne nje imazh te botes i cili nese kap esencialen , behet me i vertete se realiteti vete .

Bacovia eshte nje rezonator dramatik i vuajtjeve shoqerore . Rrafinimi i tij artistik eshte aq i madh sa ndonjehere krijon pershtypjen e nje natyrshmerie dhe te nje spontaniteti te paimagjinueshem.

Arti i Bacovias e carmatos ate qe do t'i hyje thelle sekreteve te tij .
Nje aforizem me i vjeter thote se arti i vertete eshte tamam ai qe nuk vihet re .
Ndjesia e pare qe te krijon poezia e tij eshte ajo e nje spontaniteti te madh i cili duket ne thjeshtesine e stilit.
Tek Bacovia cdo gjurme retorike zhduket deri sa arrin ne nje shprehje eliptike , te mbytur nga emocioni , egoizmi eshte i menjanuar nga deshira per te qene anonim , shprehja eshte larg perfeksionit teknik , madje , ndonjehere , eshte e pa arritur , naive ( banaliteti i rimave ) . Por Bacovia i perdor te gjitha mundesite artistike ne favorin e idese dhe ne fund te cudit me autenticitetin e tij .
Pse nuk mund te pranohet qe autenticiteti mund te paramendohet , sigurisht gjithone ne ekzistencen e talentit ? Sigurisht qe po , mund te thuhet , dhe kjo eshte menyra e veprimit e artit te madh dhe jo spontaniteti i pakontrolluar , i cili nuk sjell autenticitet .

Intuita e mire i ka lehtesuar punen poetit qe te zgjedhe menyrat shprehese me te pershtatshme te cialt sygjerojne nje spontanitet te plote . Prandaj shfaqen tek ai perseritjet , thyhen lidhejt e sintakses ne menyre qe te jape sa me mire fluksin e ndjenjes. Prandaj mimon shprehje jo te plota , jo te arrira , per t'a afruar poezine me jeten autentike te brendeshme te nje qenjeje njerezore , prandaj perdor prozaizmin , shprehjen e banalitetit te perditshem .
Kur ben deklarata Bacovia i ngjyros me humor dhe ironi te hidhur . Antipatike me menyrat e saj shprehese , poezia e tij ka nje patos te brendshem te tensionuar . Kontradikta aparente i shton ekspresivitetin . Sipas thenies "dhimbjet e medha jane memece " fshehtesuia shprehese e fuqizon dhe e thekson kete ndjenje.
Freskia e imazhit bacovian vjen per shkak te karakterit te tij shume konkret . Poeti krijon ndjesi muzikore , koloristike ose thjesht biologjike nga te cilat formohet realiteti .
Ne peisazhin vjeshtor , shiu behet simboli universal i shperberjes , i shperndarjes se pakufizuar , i tretjes se lendes ne kaosin fillestar . Ne kete kuptim LACUSTRA eshte nje nga xhevahiret e lirikes rumune :


* LEKUSTRE

Prej kaq net' degjoj , veson
Degjoj lenden ngasheron...
Vetmie mendja me con
Ne shtepite lekustre

Sikur fle mbi d'rrasa qulle
Shpine me godet nje vale
Gjumi trembem e me duket
Se dera - ure ka mbet hap

Boshllek historik shtrihet
Ato kohra une rigjehem
E ndjej si prej kaq shiu
Pilotat e rende shemben

Prej kaq koh' degjoj, veson
Trembjesh , pritjesh deri vone
Vetmie mendja me con
Ne shtepite lekustre

*Lekustre - shtepi te ngritura mbi uje me pilota.


Ajo qe ben pershtypje se fundi eshte edhe bagazhi i fjaleve qe perdor , i nje ekspresiviteti te fuqishem deri ne ekstrem . Prej disa fjalesh - kyce , qe nga ku perseri del pershtypja e monotonise , poeti krijon nje univers te tijin , duke vendosur elementet gjuhesore ne kombinime te reja ose duke i ndryshuar lehte kuptimin .
Ekonomia ne fjalor nuk do te thote aspak varferi ndjenjash apo idesh por perkundrazi . Shpjegimi qendron ne artin e madh te poetit . Te gjitha keto tregojne tendencen per ekonomi , per thjeshtezim dhe ndihmojne ne theksimin dhe ne ndricimin me me force te esences .

Si nje Paganini i fjales , Bacovia ka kenduar me nje tel nje koncert te tere pa as me te voglen krenari virtuoziteti

Vendi qe ze bacovia ne letersine rumune eshte shume i rendesishem . Pervec shume faktesh , ekzistenca e motiveve bacoviene ne veprat e autoreve kontemporane , gje qe u jep nje atmosfere epoke , si dhe influenca ne krijimet e mevonshme jane shembuj qe vertetojne kete afirmim.

[Shpirta]

- BACOVIA -


PLUHUR


Madheshti , perjetesi
Ti , kaos qe gjithshka mbart
Boshllekut tend eshte cmenduri
E ti te gjithe na ben te marre

Pra teje jam me i mekti
Madheshti , Perjetesi
Dashuroj une nje vajze qyteti
Mesome ti mua filozofi

Madheshti , Perjetesi
Nen delir dridhem pashprese
Me c'supreme ironi
Tregon ne fund nje varreze