Te ne... cilët “ne”? - Prof. Isuf Kalo

[Brari]

shekulli


-------

Një tablo e shoqërisë shqiptare në optikën e profesorit dhe mjekut Isuf Kalo i cili jeton që prej 15 vjetësh mes Kopenhagenit dhe Tiranës. Mendimet dhe kritikat e tij në formën e një eseje kundër fatalizmit dhe plogështisë sociale në Shqipëri, duke sjellë disa ndodhira të shkurtra nga Danimarka

Te ne... cilët “ne” ?


prof. Isuf KALO

“Nuk do ta kisha njohur dot forcën çudibërëse të “ne”- së, sikur të mos kisha jetuar për një kohë të gjatë në Danimarkë… Me cilët jemi ”ne”? Me ata që qahen, që vetem mallkojnë, shajnë dhe fajësojnë të tjerët? Apo me ata që nuk humbasin energjitë dhe kohën kot me to por, përkundrazi, me besim, kurajo dhe inisiativë, përpiqen të bëjnë diçka të mirë për vete dhe këtë vend, sado e vogël, në dukje e pa rëndësishme, qoftë kjo. Pionierët e kësaj ”ne”je të re, tashmë fatmirësisht kanë lindur dhe po shtohen në Shqipëri. Të tillë janë njerëz të aksionit, të inisiativës krijuese, njerëz me guxim qytetar, solidaritet njerëzor, dinjitet profesional dhe moral. Ata janë reanimatoret e shpirtit dhe kulturës sonë, përkohësisht të plogështuar dhe të përgjumur.”

“Te ne çdo do gjë ka marrë fund. Është e kotë. Edhe për 50 vjet kështu do të jetë pa .. pa ... pa ..” Buzëmbledhur, vështrimdëshpëruar, fytyrëngrysur dhe duar që ulen e ngrihen nervoze që të tregojnë me gisht fajtorin/fajtorët: dikë lart, diku larg ..! Herë pikëlluese, herë-herë shpotitëse, herë hapur, herë me nënkuptim, fjalë e vështrime të tilla, ngacmueshëm sikur të thonë: ”Paske qenë fare, zotrote! Ik ore, qyqar! Ky vend nuk rregullohet kurrë. Ik se je rehat atje ku je dhe nuk ia ditke kimetin. Idiot.”
Unë kam 15 vjet që punoj dhe banoj në Danimarkë dhe vij herë pas here në Shqipëri, përveçse të çmallem, edhe me dëshirë e disa ide me vete për të bërë diçka të mirë për vendin tim. Pas fjalësh e vështrimesh të tilla, mpihem, ngrij. Dhe vihem në mendime. Sepse njerëzit, që m’i thonë këto, i njoh dhe më njohin. Janë njerëz të mirë ose pacientë që i dua e më duan. Si mund të dyshoj për sinqeritetin e tyre?
Ajo që më çorodit është vetëm se me “ne “ata rrallë kuptojnë: unë dhe ti”. Më shpesh “ne-ja” është: ai, ky, ata, ato. Dhe po kështu fajtorët: “ai që iku”, “ky që erdhi”, ”ata që vjedhin“ , “këta që gënjejnë“!
“Ne”-ja me të cilën jam mësuar në këto 5 vjet, përkundrazi është: ose ”une dhe ti” ose ”unë dhe ju ”, dhe me shpesh ”unë, ti, ju dhe ata”. Sidoqoftë ”ne”, pa ”unë”, nuk di nëse mund të ketë. As ”ne” vetëm me ”ai” . Mirëpo ”ne”, të tillë nuk po has gjëkundi: As në biseda, as në gazeta, as në TV, as në parlament (vetëm një artikull lexova kundër sharjes, por edhe në të autori ...shante ata që shajnë…! ). A thua në Shqipëri të ketë humbur ne-ja?!

Ne dhe kapitali social
Kur them ”ne“, fjalën e kam simbolikisht për atë çka secili individ, brenda një bashkësie të civilizuar, bën ose përkundrazi, refuzon të bëjë në mënyrë të ndërgjegjshme, gjithmonë me synim të mirën e përbashkët. Me fjalë të tjera,“ne”-ja përfaqëson përgjegjësinë qytetare të secilit individ për t’u sinkronizuar me përpjekjet e të tjerëve në ruajtjen dhe zhvillimin e disa principeve, vlerave të vyera e standarde të domosdoshme në dobi dhe interes të të gjithë bashkësisë.
Dihet që demokraci do të thotë ”popull në pushtet” . Ne-ja është copëza e demokracisë së ushtruar ose e shpërfillur prej secilit qytetar apo grupe popullatash të këtij pushteti. Ne-ja është veprimi ynë i përbashkët, për mirë apo për keq, që, në fund të fundit, rezulton me nje produkt tepër të çmuar shoqëror, i cili sipas sociologëve quhet “kapital social”.
Nuk është objekti i këtij shkrimi, as kompetenca ime profesionale, të përkufizoj kapitalin social. Por thuhet që investitorët e huaj, përpara se të guxojnë të investojnë shuma të mëdha në vende të huaja në zhvillim, hezitojnë gjatë, deri sa të sqarojnë në çfarë mase disponon ai vend kapital shoqëror. Sepse, në qoftë se investohet, për shembull, për ndërtimin e një rruge të asfaltuar, ne një vend me kapital të ulët shoqëror, pra një vend pa ”ne”, rreziku është i madh që, mbasi mbarohet rruga, dikush nga vendësit mundet p.sh, që vjedh pusetat prej hekuri, vetëm e vetëm, per t’i shitur diku si hekurishte, ose për të bërë me to kotec.
Kuptohet që, paskësaj, rruga bëhet e papërdorshme dhe i gjithë mundi dhe paratë e investuara për ndërtimin e saj shkojnë kot. Shembulli i mësipërm është i rastit, por nuk është e rastit, as sekret, që investimet e huaja në Shqiperi janë, sot për sot, ndër më të ultat në Evropë. Arsyet mund të jenë disa. Mos ndoshta kjo është njëra nga ato?

Magjia skandinave
Nuk do ta kisha njohur dot forcën çudibërëse të “ne”- së, sikur të mos kisha jetuar për një kohë të gjatë në Danimarkë. Ajo dhe Shqipëria ndryshojnë diametralisht, përveçse nga standardi i jetës dhe zhvillimi ekonomik, edhe në drejtime të tjera: Danimarka është krejtësisht fushore, pa asnjë mal, ndërsa Shqipëria tepër malore. Nëntoka e Danimarkës nuk ka asnjë mineral, e Shqipërisë, përkundrazi, është mjaft e pasur. Shoqërisht Danimarka nuk e njeh korrupsionin që është thuajse zero. Kurse Shqipëria ndër më të korruptuarat në botë. Në Danimarke demokracia dhe kapitali social janë shumë të fuqishëm. Në Shqipëri, ato të dyja janë të dobëta, thuajse inekzistente.
Danimarka është shteti më i lashtë monarkist i botës, që udhëhiqet prej shekujsh nga mbretëresha/mbreti me fron të trashëguar, pa u zgjedhur nga populli, por që çuditërisht admirohen nga shumica dërrmuese e tij. Faktikisht, vendi drejtohet falë demokracisë së gjerë dhe barazisë në ligj, nga qytetarët me anë të gjithëpërfshirjes dhe kontributit tepër aktiv prej secilit. Shqipëria është, përkundrazi, republikë demokratike e re, që udhëhiqet nga liderë të zgjedhur direkt nga populli me votime, por që fill pas kësaj, zakonisht, vihen në shenjestër të ankesave, qarjeve dhe kritikave prej individëve të shumtë, sidomos prej atyre më pasivë në kontributin bashkëpunues për mirëdrejtimin e vendit.
Ku fshihet sekreti, cila është enigma e dallimeve rrënjësore midis dy vendeve tona? A është relievi? A është nëntoka? A janë forma e organizimit shtetëror dhe e ekonomisë? Udhëheqësit? Apo janë vlerat morale, shkalla e ndërgjegjes së popullatës, e secilit qytetar, pjesëmarrjes, aktivizimit dhe kontributit direkt të tyre, pra shkalla e përgjegjshmërisë në ushtrimin e të drejtave dhe obligimeve qytetare, për menaxhimin e drejtë e të mirë të vendit? Për fatin e mirë, apo më saktë, falë meritave të tij, populli danez ka mundur aftësisht të ndërtojë një shoqëri demokratike të drejtë e të vërtetë , një ”Ne – land, “shembull, për t’u patur zili nga e gjithë bota.
”Ne”- ja daneze, që në fakt është gjithë skandinave, nuk ka asgjë të përbashkët me kolektivizmin e detyruar e të detyruar nga shteti diktatorial, i eksperimentuar turpësisht, me kosto aq të lartë për gati 50 vjet, në ish-kampin komunist. Në themel të saj, përkundrazi, qëndron ndërgjegjja qytetare, konsensusi dhe bashkëveprimi shoqëror në respektimin e rregullave, për të mirën e përgjithshme. Shoqëria jonë nuk e ka patur këtë fat. As meritë. Ajo, mjerisht, ka ngecuar në çengelet e kulturës individualiste, hilesë, inatit, mosbesimit, urrejtjes së verbër, ”karshillëkut”, ka mbetur brenda tunelit të ankim -qortimit ndaj të tjereve, pa arritur dot qetësisht te vetja me pyetjen e thjeshtë: Po unë?...”
”Ne ”– ja daneze të le me gojë hapur me ruajtjen e ndërgjegjshme të kapitalit social, ligjit dhe drejtësisë, njësoj nga të gjitha shtresat dhe nivelet e shoqërisë, që nga fare lart, vetë mbretëresha deri te njeriu më i thjeshtë. Ja, shkurtimisht disa nga historitë që më kanë mahnitur dhe sfiduar njëkohësisht:
- Mbretëresha Margaretë, e shumë adhuruara e popullit, nuk hezitoi, para disa vitesh, të dilte një natë vetë vullnetarisht në TV, posaçërisht për t’i kërkuar, në emër të familjes, falje publikut për ”shkelje“ të rregullave të trafikut që kishte bërë, një natë i biri, princ trashëgimtar, atëherë ende adoleshent (tani ai është ndër më shembullorët dhe më të respektuarit e vendit).
Një anëtar i qeverisë, tek po kthehej natën nga një recepsion zyrtar, u ndalua dhe u testua në rrugë si gjithë të tjerët, për alkool nga policia. Ai rezultoi se kishte pirë pak më shumë se një shishe birrë të lejuar. Të nesërmen, lajmi u botua në shtyp dhe ministri dha menjëherë dorëheqjen për shkelje të rregullave.
Një ministër tjetër, ai i emigracionit, pati dërguar gabimisht në vendlindje, për mungesë provash, një refugjat nga Tamili. Pasi u mësua se atje, pas kthimit, ai u burgos, pra rezultoi se kishte qenë vërtet i përndjekur politik. Ministri dha vullnetarisht dorëheqjen për padrejtësinë që kishte kryer, ndonëse të paqëllimshme, ndaj tamilasit të thjeshtë. Të njëjta janë reagimet e qytetarëve të zakonshëm në mbrojtjen vullnetare të rregullave të miratura me konsensus shoqëror.
Një burrë i panjohur, p.sh, më thirri nga pas dhe më kërkoi me insistim të vendosja kartëvizitën time në një makine të një njeriu të panjohur për të dy ne, sepse, sipas tij, kishte vërejtur se unë e kisha prekur paksa gjatë parkimit. Megjithëse asnjë shenjë dëmtimi evident nuk dukej në të dy makinat, insistimi i tij i sjellshëm lidhej me një marrëveshje të vendosur vullnetarisht midis qytetarëve për të vetëdenoncuar, te njëri-tjetri raste dëmtimesh të tilla të mundshme, kur i zoti nuk ishte prezent, pra një vetërregullim mes qytetarëve, i bazuar në ndershmërinë, sinqeritetin, por edhe në interesin reciprok të secilit, pa patur nevojë për ndërhyrjen e policisë.
Kopshtari i shtëpisë ku banoj në Kopenhagen, që është njëkohësisht kujdestar i banesës, na habiti të gjithë banorët e pallatit, duke na thirrur për darkë në kopsht si mystafirë të tij për një ”grille”, të hanim dhe pinim së bashku. Aty na shpegoi se paratë i kishre siguruar nga shitja e shisheve tona bosh të verës, të flakura, të cilat ai i kishte mbledhur dhe ruajtur gjatë gjithë vitit, me iniciativë të tij. Askush nga ne nuk dinte se ato mund të shiteshin, as sa vlenin dhe as kishim ndërmend të kërkonim para për to. Megjithatë, në vend t’i mbante paratë për vete, ai vullnetarisht, organizoi me ato para darkën, i gëzuar se kjo do të forconte miqësinë si fqinjë të mirë...! Dhe u miqësuam vërtet.
Mbesa ime, e ardhur si vizitore në Kopenhagen, humbi një ditë nga hutimi në një park kuletën me një shumë jo të vogël dollarësh. Të kthyer, thuajse pa shpresë pas gjysmë ore aty për ta kërkuar, ne u shtangëm kur pamë se pikërisht në vendin ku e kishte humbur, qëndronte në këmbë, pa lëvizur, një grua e thjeshtë, e moshuar me kuletën në dorë, në pritje që ne të rivinim... Çfarë i ka bërë të ndershëm, të drejtë, të sinqertë, dinjitozë dhe jo lakmitarë, këta njerëz të thjeshtë? Urdhrat dhe dekretet shtetërore? Frika? Policia? Feja? Apo respekti ndaj vetes dhe ndaj disa parimeve e vlerave morale njerëzore e shoqërore, të edukuara dhe të trashëguara brez pas brezi, që ata i çmojnë si individë shoqërisht dhe i besojnë thellësisht?

Me cilët ”ne” ?
”Te ne është”.....!. Por, le të biem, së pari, dakord me cilët jemi ”ne”? Me ata që qahen, që vetem mallkojnë, shajnë dhe fajësojnë të tjerët? Apo me ata që nuk humbasin energjitë dhe kohën kot me to, por, përkundrazi, me besim, kurajo dhe iniciativë, përpiqen të bëjnë diçka të mirë për vete dhe këtë vend, sado e vogël, në dukje e pa rëndësishme, qoftë kjo. Pionierët e kësaj ”ne”- je të re, tashmë fatmirësisht kanë lindur dhe po shtohen në Shqipëri. Të tillë janë njerëz të aksionit, të iniciativës krijuese, njerëz me guxim qytetar, solidaritet njerëzor, dinjitet profesional dhe moral. Ata janë reanimatorët e shpirtit dhe kulturës sonë, përkohësisht të plogështuar dhe të përgjumur.
E cili nuk e njeh Ardit Gjebrenë? Ai u kthye nga Italia në kohë mënxyrash. Dhe solli me vete këngën si alternativë ringjallëse të shpresës së tronditur nga eksodi dhe pasiguria e ndryshimit të shpejtë. ”O njeri. Mos me thoni se njeriu vdes …”. Mijëra, dhjetëra, mijëra shqiptarë në Shqipëri dhe të përhapur kudo në botë, e dëgjuan. Dhe pushuan se vdekuri... Po Adi Krastën që dridhëroi e ngrohu të madh e të vogël, me ”ethen” paradoksalisht shëruese të shpirtit të drobitur shqiptar? Krasta, me djemtë dhe vajzat e reja te panjohura debutuese, përsëritën në Shqipërinë shpirttkurrur, zemërmbërdhirë, mrekullinë e Bitëllsve, djelmoshave magjikë, që nxorën Anglinë nga plogështia dhe mërzia që e kishte pllakosur.
Po kështu Kujtim Çashku e Ylli Pepo i dhanë nga fryma e tyre jetë kinematografisë së madhe shqiptare dhe asaj televizive; Agron Llakaj aromë portokalli humorit; Fatos Kongoli, Kasem Trebeshina tingull të lirë romanit; Teodor Keko e Luljeta Lleshanaku poezisë; Fatos Lubonja, Mustafa Nano, Ardjan Klosi guximin publicistikës e mendimit ndryshe; Blendi Fevziu, Rudina Xhunga sharm gazetarisë; Marjana Leka kristal zërit shqiptar; Mirush Kabashi shqiptarizimin Sokratit. Po sa inxhinierë, agronomë, arkitektë, piktorë, aktorë, mësues, mjekë, policë, diplomatë, fetarë, juristë, biznesmenë, ushtarakë, bëjnë vepra të vlefshme të tjera anembanë vendit?
Janë të panumërt ata që, bashkë me gabime e dëme të evitueshme apo jo, krijuan, i sollën apo i rizbuluan në këta vite tranzicioni Shqipërisë shpresa dhe vlera të reja.
Përjashtim nuk bëjnë as politikanët. Pavarësisht e jashtë çdo brohoritjeje apo mllefi emocional pasionant, edhe ata sollën jo pak të tilla: Berisha guximin demokratizues, investimin përkushtues vetiak dhe pakorruptueshmërinë; Nano emancipimin dorëheqës dhe stilin liberalo-elitar joikonistik; Meta vendosmërinë e aksionit; Mediu qetësinë argumentuese të fjalës; Rama kreativitetin dhe dinamizmin befasues; Moisiu drejtpeshimin shtetëror elastik; Godo e Pëllumbi mençurinë e eksperiencës; Topalli dhe Dade temparamentin sfidues femëror; Gjinushi racionalitetin sintetizues; Ceka dinjitetin kulturor...
Ndërkaq, eksodi dramatik kosovar, një fitore e skuadrës kombëtare të futbollit apo debutimi evropian i Anjezës, treguan se, qoftë për një çast, një ditë apo një muaj, si me magji, shqiptarët mund të bëheshin ”ne” . Dhe të rinjihnim të mahnitur vetveten. Qindra e mijëra anonimë bëjnë këtë gjë, nga pak çdo ditë, në vetminë prekëse, falë përpjekjeve të tyre të pazhurmë, teksa me iniviativë, rreziqe dhe përkushtim vënë një gur në të tashmen e vetes, familjes dhe në themelet e të ardhmes se Shqipërisë. Ata janë ”ne”-ja jonë e vërtetë. Janë njerëzit tanë me vitalitetin e optimizmin e tyre adaptues, të habitshëm, të grimcuar nëpër fshatra, në punishte, në spitale, në garnizonet ushtarake, në kantieret e panumurta të ndërtimit dhe shkollat anembanë Shqipërisë .
Po ku ta gjejmë atë ferment, atë magnet shpirtëror apo patriotik të munguar, që të mund të na trupëzonte të gjithëve ne ”ne”-në, kapitalin gjithëpërfshirës shoqëror ”Made in Albania”?

Në vend të mbylljes
”Te ne është... ” E dimë që është. Dhe pse është... Por le të jetë! Mjaft të mos jemi me ata që, me të drejtë a pa të drejtë, vetëm qahen dhe mallkojnë. Le të jemi ”ne” me gjithkënd që e do këtë vend ndryshe. Që e do atë duke vepruar, duke u përpjekur, provuar, rrezikuar për vete dhe për të. Duke e ndërtuar tullë pas tulle nga poshtë lart. Me besimin te vetja dhe te ky vend. Shqipëria nuk ka pse të mbetet dhe nuk do të mbetet përjetësisht ashtu siç u trashëgua dhe siç është sot për sot. Ajo mund të bëhet shumë më e mirë. Evropiane. Por nga cili tjetër përveç se nga ”ne”?





05/12/2005

[dp17ego]

Isuf Kalo ka qene mjeku personal i E Hoxhes. Mjek endokrinolog i specializuar vazhdimisht ne shkollat me te mira perendimore. Ishte mjaft i afte dhe shume keq qe u largua