Fete ne bote dhe Islami

[Norça.li]

Do te vazhdoj me temen. Atyre qe u pengon s'kam c't'iu bej. Te tjereve - lexim te kendshem.






“Kjo tingëllon më ndryshe nga nga shumëçka që lexojmë për çdo ditë”, mendonte Christiani i habitur. “ Por, ju lutem, a më thuani se për ç’arsye është përhapur Islami aq shpejtë?”





Ndoshta do të kishte qenë më e dobishme për t’ia hudhur një vështrim të shkurtër historisë së Islamit. Ajo është mjaft e komplikuar dhe ne mund të përjetojmë befasi pas befasie sa herë që të dalin në dritë burime të reja. Mund ta marrim me mend se ne posedojmë me mijëra e mijëra dorëshkrime nëpër biblioteka që ende nuk janë vlerësuar (hulumtuar) kurse edhe ashtu, shikuar në përgjithësi, ne ende qëndrojmë në fillim të njohurive tona, meqenëse orientalistika e vërtetë është ende e re, afro 200 vite përderisa koha e lashtë (antika europiane) klasike që ka lënë shumë më pak dëshmi se kjo (orientalistika) është provuar, paraqitur e hulumtuar me saktësi e me plot mund e dashuri pune qysh me shekuj .




KomentNorca.li)
Kur nje orientaliste qe mirret per afro 6 decenie me nje teme si kjo pohon se ende nuk dijme asgje dhe se ketu ka shume gjera per t'u zbuluar, hulumtuar, ekzaminuar... cka mund te themi per ndonje person qe nuk e ka mesuar ende shkronjen e pare (a-ne) lidhje me kete teme?



“Edhe një: A flitet gjithkund nëpër vendet islamike në gjuhën arabe?”


Jo, kurrsesi: Arabishtja është gjuhë e shenjtë, meqenëse Kur’ani kishte qenë i zbuluar (shpallur) “në gjuhë të qartë arabe”. Përndryshe çdo vend e ka gjuhën e vet, letërsinë e vet, artin, zakonet e traditat e veta dhe, meqenëse vetëm një numër i vogël dijetarësh te ne (fjala është për Gjermani) i njohin të gjitha këto gjuhë që fliten atje, shumica e tyre (orientalistëve) përqendrohen më së shpeshti në një regjion të caktuar ashtu që nuk janë në gjendje për ta mbajtur vështrimin e përgjithshëm. Islami është sikur një shkëmb me shtresa të shumta e të lloj-llojshme; megjithëse ai është aq “monolitik” sa siç thuhet gjithherë, kur ai thirret në Kur’anin e pandryshueshëm si dhe për themel mban pranimin e besimit se nuk ka zot tjetër pos Zotit (Allahut) dhe profeti është profeti i fundit institucional i Zotit. Mirëpo, në përpilimet e shumta, si në teologji ashtu edhe në praktikë, mund të gjeni aspekte nga më të ndryshme në këtë bazë, meqenëse edhe do të kishte qenë e çuditshme sikur Islami të kishte qenë i njëjtë , ta zëmë në Nigeri dhe Java, nga trajta e jashtme.




“Jeni duke më bërë me të vërtetë gjithnjë e më kurioz” tha Christiani. “Përse pra Nigeria dhe Java”?


Bazave religjioze të Islamit do t’i kthehem më vonë duke i shpjeguar ato një nga një. Tash e ke radhën zhvillimi i tij historik.


Muhammedi ka lindur më 570 në Mekkë – jetës së tij do t’i kthehemi pak më vonë; më 610 i kishte marrë/pranuar zbulesat (shpalljet) e para, kishte predikuar dhe kishte qenë i refuzuar nga bashkëvendasit e vet(mekkasit); pas shpërnguljes së tij në Medinë më 622 ishte bërë themelues shteti; më 630 i shkoi përdore për ta ripushtuar qytetin e (vend)lindjes. Dy vite më vonë ka vdekur në Medinë. Pasardhësit e tij, të quajtur kalifë, e kishin sjellur të gjithë siujdhesën arabe nën sundimin e tyre. Ushtritë arabe të flatëruara me entuziazmin e tyre religjioz shumë shpejt e kishin pushtuar Vendin me dy Lumenj(Irakun e sotem), pastaj Sirinë dhe Palestinën si dhe Egjiptin dhe kishin depërtuar pastaj prej Tunizisë deri në Marokko. Në verilindje Irani ishte bërë musliman më 651. Natyrisht se administrimi i perandorisë kërkonte shkathtësi të madhe kështuqë edhe ishin krijuar rregulla të sakta të administrimit.




Me rëndësi të veçantë për historinë Islame është viti 711. Këtë vit muslimanët e kishin tejkaluar Ngushticën e Gjibraltarit dhe ishin vendosur në Spanjë ku më vonë sundimi musliman kishte përjetuar lulëzimin më të bukur të tij. Kurse Gjibralltari edhe sot e kësaj dite e mban emrin e pushtuesit Tariq; ky është gebel tariq, “mali i Tarikut”. Më 732 arabët kishin arritur në Francën Jugore ku kishin pësuar disfatë afër Toursit e Poitierit nga Karl Martell. Në letërsinë europiane këta njihen si sarazanë apo maurë. Më 1492 kishte rënë bastioni i fundit i perandorisë arabo-spanjolle, Granada, që ishte pushtuar nga mbretërit e krishterë.


Herën tjetër, veç tjerash do të vazhdoj edhe me...

“Po ç’kishte ndodhur tjetër në vitin 711?”

[Henri]

Ju lutem vazhdoni replikat ne menyre njerezore, pa fyerje e cenime personale. Disa nga postimet e kesaj teme u kaluan tek forumi "Verejtje dhe keshilla".

[Iliri88]

"O terminator, qe prej kure na qenka islami levizje "nacionaliste"?, na paske dale me i mencuri i njerezise ti, apo si?, tash e 1400 vjet nuk tha kush se islami eshte levizje "nacionaliste" e ti po?, a mund te argumentosh kete FUQISHEM, qe te bindemi edhe ne tjeret."

Nuho,

Lexo faktet dhe pastaj fol. Gjithashtu, ti e di mire qe une nuk jam i vetmi i njerzimit qe nuk e pranon islamizmin si fe. Madje kemi nje pjese te mire te botes, ndoshta edhe vendi ku jeton ti, qe nuk e pranojne islamizmin si fe te tyren. Kjo ka te beje me faktin qe njerezit e kane ditur me kohe natyren nacionaliste te islamit e cila tregohet edhe keto dite. Shiko pak historine e spanjes dhe me trego se perse nuk u bene muslimane por luftuan gjer ne fund per te crrenjosur pushtuesit bashke me ideologjine e tyre. Nese perdor racionalitetin ne vend te fanatizmit per te arritur konkluzionet, sigurisht qe islami eshte levizje nacionaliste arabe, madje njena nga me te egrat ne bote.

Shiko historine e popullit tend per gjurmet e kafshes islame. Por sigurisht edhe kjo duhet te mohohet se keshtu kerkon kushtetuta arabe. Le te mos flasim per gjakun e derdhur te popullit shqiptar kur sulmonin ushtrite islamike se nuk perputhet me kuranin.

Kush e dinte qe nje dite shkretetirat do te mbulonin edhe trurin e njeriut?


Shendet,

I

[Norça.li]

Iliri88

Nuk e di prej nga po i merr ti te gjitha keto shenime per te ardhur aq lehte ne konkludim se islami na qenka nacionalizem i paster arab?

Nese ke nge, po ta lexosh pak historine e shkurter te islamit do ta shohesh se teoria jote nuk perkon aspak me kete. Para se te vihet rasti per ta lexuar kete, po ta shtroj nje pyetje: Sot, ne gjithe boten i kemi afro 250-300 milione arabe. Nderkaq si muslimane njihen afro 1 miliard e 300 milion. A ke lexuar ti ndokund ku mbi 80% te nje nacionalizmi te mos jene te atij nacionaliteti? Te lutem ma jip nje shembull.


Sic po shihet nga ti, ti na qenke shume i ndikuar nga teorite e reja te [b]multietnicitetit[b] ku p.sh. nga nje Kosove me mbi 90% shqiptare autokton kerkohet multietnicitet mu nga ato shtete qe kane perqindje shume me te vogel. Ta marrim shembull Serbine. Serbia bashke me Kosoven eshte me teper se gjysma joserbe. Edhe pa Kosoven e arrin dy deri katerfishin e Kosoves (deri 40% joserbe). Per fat te keq ti nuk je as i pari e as i fundit qe bie ne kutha te tilla, te cilave edhe iu beson.

Cdo te mire!

[Norça.li]

“Po ç’kishte ndodhur tjetër në vitin 711?”



Arabët kishin depërtuar për herë të parë përtej Oksusit (Oxus), i cili në një farë mënyre paraqet lumin kufitar drejt Azisë Qendrore. Ky lum sot e ndan Afganistanin prej Taxhikistanit dhe Uzbekistanit. Këta regjione ishin bërë shumë shpejt qendra të kulturës islame. Po t’ia lëshonim një vështrim emrave të dijetarëve të mëdhenj që ishin dalluar në të gjitha lëmitë gjat shekujve të parë – teologji, shkenca natyrore, folozofi – shumica prej tyre vijnë nga regjioni i Iranit, Azisë Qendrore dhe Turqisë. Buhara dhe Samarkandi kanë qenë vende mjaft të rëndësishme të dijetarisë së asaj kohe. Si ngjarje e tretë më 711 ka qenë kur një grup i arabëve sind kishte pushtuar regjionin në rrjedhën e poshtme të lumit Ind, pjesa jugore e Pakistanit të sotëm. Komandanti i kësaj trupe të vogël (atë kohë i kishte pasur 17 vite) e kishte futur në përdorim shprehjen “të mbrojturit me urdhër” jo vetëmse ndaj jehudëve dhe të krishterëve, siç kishte qenë rast në Lindjen e Afërt, por edhe për një numër të madh budistësh e hindusësh të vendit. Që nga ajo kohë kishte filluar të zgjërohej Islami nëpër këto regjione.




“Ç’janë “të mbrojturit me urdhër”?”


Sipas definicionit të Kur’anit këta janë të krishterët, jehudët, sabejët – pra ata njerëz që posedojnë me libër të zbuluar (shpallur) dhe në këtë mënyrë nuk kapen nën shprehjen pagane, të cilët duhet luftuar.




“Po ç’kishte ndodhur pra në vendet arabe?”




Pasi që kishte rënë kalifi i katërt Aliu, kushëriri dhe dhëndërri i Muhammedit, i cili kishte qenë pre e një tentimvrasjeje më 661, pushtetin e kishin marrë omajaditët, një familje e fisme mekkase, dhe e kishin ngritur selinë e tyre në Siri; jo vetëmse xhamia e madhe në Damask dëshmon për sundimin e tyre por edhe pallatet e shumta në shkretëtirë. Në Berlin keni mundësinë ta shihni fasadën e mrekullueshme të (pallatit) Mshata që e kishin ngritur më 700. Mirëpo këta dukeshin njerëz shumë laik dhe jo si shembull i mirë si musliman për muslimanët e devotshëm. Në vjeshtën e vitit 680 Husaini, nipi më i ri i profetit Muhammed, djali i Aliut dhe vajzës së profetit Fatimes kishte tentuar ta rimarrë pushtetin; ai ishte vrarë në Kerbala(Irak) nga trupat e regjimit dhe kjo kishte qenë pika vendimtare për shiitët, mbi të cilët do të flasim më vonë. Pas luftërave dhe kryengritjeve të shumta të afërmit e profetit, të afërm të profetit trashëgimtarë të Abbasit e kishin marrë pushtetin më 750 duke e ngritur një kryeqytet të ri Bagdadin pranë Tigrit. Këtë e dini nga përrallat (edhe të filmuara) nga “1001 netë” se çfarë imazhesh përrallore na dalin nga Bagdadi, me stoli e shkëlqime të ndryshme të kalifëve të atyshëm, ndër të cilët më i njohuri kishte qenë Harun ar-Rashidi.


Në vazhdim, mes tjerash...



"Po ky kalifi me nam paska ekzistuar me të vërtetë?”

[Norça.li]

"Po ky kalifi me nam paska ekzistuar me të vërtetë?”




Po. Ai ka sunduar në të njëjtën kohë kur te ne sundonte Karli i Madh (Karl der Große) ku edhe ekzistonin marrëdhënie diplomatike ndërmjet këtyre dy perandorive. Atje kishin lulëzuar të gjitha artet dhe shkencat, ishte zhvilluar misticizmi, trajtën e vet klasike e kanë gjetur gramatika dhe letërsia mu sikurse edhe jurisprudenca, shkenca natyrore dhe medicina. Por natyrisht se kishin filluar të shtohen problemet politike. Për këtë arsye kalifët kishin sjellë për ndihmë mercenarë turq nga Azia Qendrore, të cilët bëhen shumë shpejt të pavarur dhe në disa provinca periferike të perandorisë gati se e kishin fituar pavarësinë; lojalitetin e tyre e tregonin vetëmse në lutjet e të premteve duke i përmendur emrat e kalifëve.




Këtu qëndronte një problem edhe me mawalinjtë. Në fillim të historisë Islame këta ishin muslimanët e posapranuar me prejardhje joarabe të cilët ishin detyruar t’i bashakngjiten njërit prej fiseve më të mëdha arabe si maula (klijentë), me qëllim që t’i gëzonin të gjitha të drejtat qytetare. Çka është e vetëkuptueshme ata kishin ngre krye kundër një diferencimi të tillë joislam, kryengritje kjo që kishte marrë fund shumë shpejt.


Princi i fundit nga shtëpia e omajaditëve ishte arratisur në Spanjë më 751 ku e kishte ngritur perandorinë e tij të shkëlqyer. Ndërsa në Afrikën Veriore zhvillohej një qendër sunduese shiite (këtë do ta njohim më vonë më për së afërmi) nga të cilët kishin dalur fatimidët, të cilët më vonë kanë sundur në Egjipt dhe Siri prej vitit 969 deri më 1171. Kryqtarët provonin gjithnjë e më shpesh për ta pushtuar dhe për ta bërë Jeruzalemin vetëm për të krishterët; në fund atyre u kundërvihej Saladini (Salahudini), një sundimtar me prejardhje kurde i cili vlerësohej lart edhe nga vet armiqtë. (Këtë e njihni nëse e keni lexuar veprën e Lessing-ut: “Nathani i urtë”).




Kalifi i Bagdadit tashmë i dobësuar së pari ishte bërë figurë legjitimiteti për bujidët pers, familje kjo shiite. Pas tyre, në vitin 1055 pushtetin (sundimin) e vërtetë e kishin marrë selxhukët sunnit turq. Kjo kishte luajtur rol me rëndësi për zhvillimet e ardhshme në Detin Mesdhe; meqenëse më 1071 këta e kishin fituar betejën e Macikertit ne liqenin Van të Anadollisë lindore kundër bizantinëve e pastaj kanë sunduar dy shekuj me radhë në pjesën e mesme e qendrore të Anadollisë. Më pas një grupë më e vogël e një fisi turk ishte zhvilluar në sundues udhëheqës. Këta janë osmanët (osmanllinjtë apo edhe otomanët), të emërtuar sipas Osmanit, të birit të Orhanit, të cilët më 1326 e kanë bërë për kryeqytet të tyre Brusën. Prej atyhit iu shkoi përdore për ta pushtuar pjesën më të madhe të Ballkanit dhe pas Betejës së Fushëkosovës (1389) ku ishte vrarë Sulltan Muradi nga serbët osmanlinjtë e bënë për kryeqytet të vetin Adrianopojën (sot Edirne) deri atëherë kur Sulltan Mehmeti Pushtuesit i shkoi përdore ta pushtojë Konstandinopojën (sot Stamboll) më 29. maj 1453. Kjo fitore, e cila kishte qenë e parashikuar edhe nga profeti Muhammed, ka krijuar themelin për rritjen e pushtetit (sundimit) të perandorisë osmane e cila, nën udhëheqjen e Selimit, të Tmerrshmit, i kishte zgjëruar kufinjtë e vet mbi Egjipt e Siri në shekullin e 16-të kur i kishte futur nën sundimin e tij edhe qytetet e shenjta Mekkën dhe Medinën. Regjimi i Sylejmanit, të Mrekullueshmit (1520-1566) e arrin zenithin e perandorisë osmane. Këtyre mund t’i shtohet edhe rrethimi i Vjenës. Por, si gjithmonë gjatë historisë, edhe kjo perandori kishte filluar të zhbëhet dalëngadalë. Ndoshta do të kishte qenë interesant për ne (gjermanët) se për reformimin e ushtrisë së dobësuar osmane në shekullin e 19-të për detyrë e kishte marrë një gjerman. Ky ishte Helmuth von Moltke ku “Letrat nga Turqia” edhe sot lexohen me ëndje. Këtë e kishin pasuar edhe gjermanë të tjerë kurse gjat Luftës së Parë Botërore Turqia ishte aleate e Gjermanisë. Pas disfatës së vitit 1918 i kishte shkuar përdore Mustafa Kemal Pashasë, të cilit më vonë i ishte dhënë emri i nderit Atatürk (babai i Turqisë), ta thërrasë popullin e vet për ta marrë riskun (fatin) në duar të veta. Ai e kishte zhbërë Sulltanatin më 1923, i cili ishte edhe ashtu një lloj Kalifati fiktiv më 1924 dhe me kryeqytetin e ri Ankaranë e kishte bërë Turqinë një shtet modern, të orientuar kah perëndimi e madje kishte bërë që të heqë dorë nga shkrimi arab të cilin më 1928 e kishte zëvendësuar me shkrimin (alfabetin) latin. Pas vdekjes së Atatürkut më 1938 Turqia ishte në rrugën më të mirë për të mbetur si shtet i afërt me perëndimit, megjithëse rrënjëmarrja e Islamit përgjat shekujsh nuk mundi të çrrënjosej...


Por, t’i kthehemi më mirë historisë së vjetër. Rol të veçantë në pozitë pushteti kishin krijuar grupet turke në pjesën lindore të perandorisë abbaside ku sundonte Mahmudi nga Gazna (në Afganistanin e sotëm) që nga viti 999. Prej atyhit nuk i kish bërë as 17 fushata në drejtim të Indisë dhe kështu e ka vënë gurthemelin për sundim të gjatë islamik në ndërkontinentin indas. Qyteti Lahore, sot gjindet në Pakistan, ish bërë kryeqytet i Indisë ku shumë shpejt ishin tubuar mendimtarë, artistë, poetë e mistikë të ndryshëm. Muslimanët dalëngadalë u zgjëruar edhe në jug e lindje, fituan qendra strategjike në Raxhastan dhe Delhi, i cili më 1206 u bën vendvendosje e regjimit. Thuajse njëkohësisht u vë edhe Bengali nën sundimin musliman. Në nënkontinentin indas jetonin shenjtorë të mëdhenj dhe përhapja e Islamit është bërë më tepër falë këtyre se thënies së famshme [i]“Zjarr dhe Shpatë”[/b] apo bërjes me dhunë synet. Kur t’i shihni godinat e mrekullueshme në Delhi, siç është p.sh. Qutub Minar (1230) do të mund të parandieni se çfarë pushteti (fuqie) kanë pasur muslimanët në atë kohë. Ata kishin depërtuar edhe kah jugu kurse më 1327 kanë lindur mbretëritë muslimane në Dekkan, ku pjesa e tyre më e madhe Golconda dhe Bixhapuri kishin rënë në duar të sundimtarëve mogulë nga Delhi, shumë vonë kah viti 1686-1687. Kemi një raport shumë interesant nga shekulli i 14-të nga një shtegtar nga Afrika veriore, Ibn Battuta, i cili kishte hasur në shkolla të shumta në bregdetin e Indisë jugore për të rinjtë dhe të rejat muslimane dhe e admironte kulturën e lartë të kësaj pjese. Në Maledive kishte takuar një sundimtare (mbretëreshë) muslimane.



Në vazhdim, mes tjerash:


“Kjo është diçka për t’u habitur! Edhe femrat paskan pasur të drejta?”

[Norça.li]

“Kjo është diçka për t’u habitur! Edhe femrat paskan pasur të drejta?”




Po si! Princi i parë nga të ashtuquajturit “mbretër të skllavëve”, Iltutmishi nga Delhi, nën mbikqyerjen dhe porosinë e të cilit ishin ngritur Qutub Minar dhe Xhamia e Madhe, më 1236 e kishte lënë si trashëguese vajzën e vet. Ajo ka sunduar për katër vite me radhë, pak kohë para se kishte sunduar një femër tjetër në Egjipt. Ndërsa duke i lexuar historitë (rrëfimet) e mogulëve do të vëreni shumë lehtë se sa i madh ka qenë ndikimi i grave në ato kohëra.




T’i kthehemi edhe një herë Mesjetës. Në vitin 1220 ka ardhur katastrofa më e madhe mbi regjionet e qendrave islamike. Në atë kohë kishte ardhur nga mbrendësia e Azisë Xhingis Khan-i me hordhitë e veta për të ushtruar hakmarrje për shkak të disa tregtarëve dhe shkatërrimet që i kishte bërë ai dhe pasuesit e tij, kështuqë besoj se keni mësuar edhe në shkollë kur ushtritë mongole kishin arritur në Liegnitz në Shlezi (Schlesien, vend në veriperëndim të Polonisë ku ka ende shumë gjermanë). Në vitin 1258 ka qenë i pushtuar Bagdadi; aty është mbytur kalifi i fundit abbasit dhe në këtë mënyrë bota Islame e kishte humbur kryeqendrën e vet politike. Për këtë arsye viti 1258 vështrohet edhe si pikë kyçe për kohën (epokën) klasike të Islamit, gjë kjo e cila natyrisht se e thjeshtëson çështjen. Dy vite më vonë mongolët i ka mposhtur mamluku Baibar në Siri dhe në këtë mënyrë ua kishte ndalë turrin për herë të parë për mosdepërtime të mëtutjeshme. Nëpërmjet këtyre ngjarjeve iu kishte dhënë mundësia Egjiptit për t’u zhvilluar deri diku dhe të marrë një lloj pozite parapushtetare (gjysmë të fortë).




“Mamlukët – ç’është kjo përsëri kështu? Ua tregon (çka është) trimërinë mamelucku, këtë e kemi mësuar një herë në shkollë, por kush është ai Mameluck?”




Mamlukët janë skllevër ushtarak. Siç e thash edhe pak më parë, që nga shekulli i 9-të kishin filluar të blihen djelmosha të rinj nga gjërësitë e Azisë Qendrore dhe Rusisë Jugore; këta janë shkolluar si ushtarë muslimanë e pastaj janë lënë të lirë dhe kanë mund të marrin çfarëdoqoftë detyre. Nuk ka qenë vetëmse Mahmudi nga Ghazna bir i një skllavi të tillë ushtarak por edhe Iltutmishi nga Delhi. Mirëpo, kur flasim për mamlukët në kuptim më të ngushtë, fjala është për dinastinë që ka sunduar prej 1250 deri më 1517 në Egjipt dhe Siri bashkë me qytetet e shenjta dhe Kairon e kishin stolisur me godina të mrekullueshme. Kjo ka qenë një botë e çuditshme ku sundimtarët zor se dinin të flisnin arabisht por turqisht dhe çerkezisht, ku kultura e rafinuar qëndronte e lidhur shumë ngushtë me mizorinë por ku eshe korrupcioni kishte marrë përmasa aq të mëdha sa që osmanllinjtë e udhëhequr nga Selimi e patën shumë lehtë me armët e tyre superiore të zjarrit për ta mundur ushtrinë e mamlukëve në Sirinë veriore në muajin gusht të vitit 1516. Sulltani i fundit kishte rënë prej kali, me gjasë i goditur nga rrufeja; trupi i tij nuk ishte gjetur kurrë. Ndërkaq, Selimi ishte vendosur në Kairo në fillim të vitit 1517 dhe në këtë mënyrë ia kishte bashkangjitur Egjiptin dhe Sirinë perandorisë së vet.




Një aspekt tjetër mjaft interesant në historinë e Islamit është zhvillimi i Iranit dhe vendeve fqinje gjatë shekullit të 14-të dhe 15-të. Ky regjion posa e kishte pasur rastin të qetësohej pak nga sulmet mongole sërish ishte shkelur nga trupat e Timurit, i cili e kishte vrarë sulltanin osmanlli Bajazidin e II-të afër Ankarës më 1402. Lufta ndërmjet Timurit (në perëndin i njohur si Tamërrlan) dhe Bajazidit kishte bërë frymëzimi për drama (shfaqje teatrale) të ndryshme e madje kishte shkaktuar sherr për oratorium! Luftërat e tij pushtuese që kishin depërtuar deri në Delhi, në njërën anë dhe deri në Damask, nga ana tjetër, kanë qenë me siguri poaq të tmerrshme sikur ato të mongolëve, mirëpo Timuri si sundimtar ka qenë edhe dashamir i artit dhe letërsisë. Bisedimet e tij me filozofin e historisë nga Afrika Veriore Ibn Chaldun që janë zhvilluar në Damask në vitin 1400 janë jashtëzakonisht interesante ndërsa godinat e ngritura në kryeqytetin e tij Samarkand të lënë mbresa të mëdha edhe sot e kësaj dite. Nipi i tij Ulugh Begu ka qenë njëri ndër astronomët më të shquar të asaj kohe. Ndërkaq, gjat shekullit 15-të kishte lulëzuar kaligrafia, piktura miniaturale dhe letërsia si në gjuhën perse ashtu edhe në atë çagatajo-turke. Nga familja e Timurëve rrjedh edhe princi i ri e ndërmarrës i madh Babur, të cilit i kishte shkuar ndorësh të shkelë edhe në Indi dhe ta vë themelin e “Shtëpisë së Timurit”, të cilën ne e quajmë “Moguli i madh”. Mogulët kanë sunduar prej vitit 1526 deri më 1857 në Indi dhe janë të njohur emrat e Akbarit (1556-1605) dhe Shahxhahanit (1828-1658). Çdo njëri nga ne ka dëgjuar për Taxh Mahal-in, mauzolenë përrallore prej mermeri të bardhë në Agra, të cilën e kishte ngritur sundimtari me interesim të madh për art për bashkëshortën e vet e cila kishte vdekur më 1631 gjat lindjes së fëmijës se 14-të.


Në vijim, pos tjerash do të mund të lexoni edhe...


“ Ah! Si nuk e paskam ditur se Taxh Mahali është një godinë muslimane”, më tha Christiani disi i ngatërruar.

[Norça.li]

“ Ah! Si nuk e paskam ditur se Taxh Mahali është një godinë muslimane”, më tha Christiani disi i ngatërruar.




Kështu është. Ndërsa India Veriore është përplot godina të mrekullueshme, xhami, mauzole, pallate dhe, nëse iu vie rasti për ta vizituar këtë vend atje mund të gjeni edhe shumë qytete tjera mjaft interesante duke filluar prej Delhit, Lahores e Agras e deri thell në jug. Me siguri keni dëgjuar për emrin e perandorit Akbar, i cili kishte provuar por edhe pa sukses me din-i ilahi, “religjionin hyjnor”, për të krijuar simbiozë ndërmjet Islamit dhe hinduizmit. Kjo është histori e gjatë dhe vetëm për Islamin në Indi mund të shkruanim libra të shumtë. Nuk ka qenë befasi se pas vdekjes së Aurangzebit, i cili kishte vdekur më 1707 pas gati 50 vite sundimi si nëntëdhjetëvjeçar, kjo perandori që ishte zgjëruar me politikë jo të mençur okupuese ishte bërë pre e forcave (ushtarake) tjera. Më 1757 kishin arritur britanezët fitoren e parë kundër Bengalëve duke depërtuar dalënhadalë kah perëndimi; Delhi sulmohej e plaçkitej gjithnjë e më shpesh nga hindusët, sikhsët dhe forcat tjera kryengritëse. Më në fund kishte përfunduar perandoria aq e famshme e mogulëve pas të ashtuquajturës Mutiny, kryengritjes ushtarake të vitit 1857 dhe i ishte nënshtruar fronit të Britanisë së Madhe, me përjashtim të disa principatave. Me dajlen në skenë të lëvizjeve të ndryshme nacionaliste në botë rriteshin tensionet ndërmjet hindusve dhe muslimanëve; muslimanët refuzonin bashkëpunimin në Indian National Congress të themeluar më 1885, meqenëse kishin frikë se nuk do t’i gëzonin të drejtat e veta si pakicë që ishin. Ky tension ka përfunduar para afro gjysëm shekulli pasi që ishte bërë ndarja e këtij nënkontinenti. Mendimin e parë për ndarjen e këtij nënkontinenti e kishte shprehur Iqbal, poet e filozof musliman, më 1930. Megjithatë, po ta kishte paramenduar si një lloj fortifikate fjalimin që e kishte mbajtur më 1930, që ta mbronte Indinë nga sulmet armiqësore nga veriperëndimi – meqë shpeshherë gjatë historisë kishin kaluar trupa përmjet ngushticës së Khaiberit në Panxhab, në vendim e pesë lumenjve kurse Lahore ishte kështjella e parë që iu kishte ofruar aq shpesh mbrojtje. Megjithatë Iqbali nuk kishte qenë në gjendje për ta parashikuar arratisjen e tmerrshme të miliona mulsimanëve drejt Pakistanit, prej Hindusit drejt Bharatit (Indi) dhe marrëdhëniet e tensionuara ndërmjet këtyre dy vendeve. Ai gjithashtu nuk kishte qenë në gjendje të parashikojë as atë se Bengali Lindor një herë iu kishte bashkuar Pakistanit e pastaj ishte ndarë me dhimbje përsëri më 1971. Duhet ditur se Pakistani Perëndimor dhe ai Lindor ishin të ndarë me largësi prej 1500 kilometrash, kështuqë edhe përdornin gjuhë dhe alfabete krejtësisht të ndryshme. Në perëndim përdorej gjuha urdu si gjuhë zyrtare, duke ia shtuar edhe një sërë gjuhësh tjera me rëndësi nëpër provinca të ndryshme si sindhi, panxhabi, pashto, balotçi (pa i harruar edhe gjuhët e vogla në pjesët malore); në Bengali përdorej gjuha bengali, e cila shkruhet me alfabet indas...




“Sa shastisëse e gjithë kjo!”, tha Christiani. “ Siç duket e keni harruar edhe një vend tjetër pa e përmendur. E kam fjalën për Iranin, meqenëse ky është duke na interesuar në mënyrë të veçantë!”




Për Iranin folëm kur flisnim për kohën e Timurit dhe pasardhësit e tij. Mirëpo formën e sotme e ka marrë më 1501 kur këtë vend e kishte okupuar Ismail Safavidi duke e futur në përdorim trajtën shiite të Islamit si religjion shtetëror. Në këtë mënyrë e ka mbajtur një pozitë të veçantë gjat dinastive të ndryshme ndërmjet perandorisë sunnite osmane dhe Indisë me shumicë sunnite dhe këtë pozitë të veçantë e ka ruajtur edhe gjat zhvillimeve politike.




“ Duhet të më shpjegoni diç më shumë mbi Sunnitët dhe Shiitët! E si qëndron puna me Afrikën e tjerat?”




Afrika si dhe regjionet në juglindje të azisë janë islamizuar nga ndikimi i tregtarëve nga njëra anë dhe nga udhëheqësit mistikë, nga ana tjetër. Tregtarët që sillnin stofe të ndryshme prej Indisë në Afrikë njëkohësisht e përhapnin edhe religjionin, kurse mistikët e sillnin me vete pjesën më të thjeshtë të Islamit në të gjitha gjuhët në çdo vend. Ekzisojnë lëvizje interesante për reforma në Nigeri, siç ka qenë rasti i Osman dan Fodios në fillim të shekullit 19-të. Mund të hasen gjithashtu lëvizje mistike në Malejzi e Indonezi ku gjithashtu kishin shkuar tregtarë të shumtë. Gjithashtu edhe pelegrinazhi (haxhxhi) në Mekkë ka bashkuar njerëz nga vende të ndryshme të botës duke frymëzuar lëvizje të reja në regjionet përreth. Që nga Mesjeta Islami ishte përhapur edhe në Azinë Qendrore e deri në Kinë, ku llogaritet se vetëm në Kinë ka afro 40 milionë muslimanë. Ndërsa decenieve të fundit hasim në shtim të numrit të muslimanëve në Europë dhe Amerikë. Këtu nuk numërohen vetëmse të ardhurit siç janë turqit e të tjerët por edhe të konvertuarit, të cilët Islami i tërheq nga aspekte të shumta, qoftë mistike, qoftë “fundamentaliste”...




“Paj, siç po shihet, ne me të vërtetë do të duhej të merremi diç më shumë me Islamin”, tha Christiani i hedhur në mendime.



Herën tjetër:


Kapitulli i II-të

ZOTI

[Norça.li]

Kapitulli i II-të
******************

ZOTI





“A besojnë me të vërtetë muslimanët në të njëjtin Zot si ne?”, më pyeti Maria.




Unë e shikova me habi e i thash: Po ekziston vetëmse një Zot i vetëm!


“Po. Por në aq shumë libra qëndron gjithmonë e shkruar vetëmse Allah e jo Zot. A nuk janë këto dy gjëra të ndryshme?”



Jo. Allah don të thotë al-ilah, “Zoti”, në arabisht dhe është emri me të cilin Zoti cilësohet në Kur’an apo, siç thot muslimani besimtar, ashtu siç e quan Ai Vetveten. Mirëpo edhe të krishterët arabë e përdorin këtë fjalë si në përkthimet e Biblës ashtu edhe gjatë lutjes. Këtu nuk ka kurrfarë dallimi. Unë personalisht dhe shumë kolegë tanë mendojnë se nuk është mirë që nëpër përkthimet e tyre ta shënojnë Allah në vend të Zot për arsye se, megjithëse këtë e bëjnë shumë muslimanë e bëjnë këtë,meqë ata thonë se ky është megjithatë emri Vetjak i Zotit ashtu siç e quan edhe Ai veten në Kur’an. Mirëpo, kjo krijon distancë e cila na pengon për ta kuptuar drejtë Islamin.




“Po si mund të përfytyrohet në përgjithësi Zoti në Islam?”




Kur’ani është i mbushur me udhëzime mbi Atë, Krijuesin e të gjitha gjërave; Ai vetëm duhet të thojë “bëhu!Dhe bëhet” (2:117 dhe shpesh), Ai është i padukshëm, “Atë nuk mund ta arrijnë shikimet” (6:103), dhe “Froni i Tij i përfshinë qiejt dhe tokën” (2:255), por edhe “Ai është gjithashtu ndaj njeriut më afër se damari i fytit (50:16). Kur’ani e qarkon Atë me “Emrat më të bukur” (7:180 dhe shumë tjera), numri i të cilëve i arrin 99, kurse këta emra aludojnë në cilësitë e Tij të ndryshme: Ai në rend të parë është i Gjithëdhimbsurueshmi, i Gjithëmëshirshmi – këto janë faktikisht emrat e Tij, të cilat qëndrojnë në fillim të çdo sureje (kapitulli). Njëshmëria e Tij absolute manifestohet në shprehjet të cilat i përshkruan Rudolf Otto në fillim të shekullit tonë si mysterium tremendum dhe mysterium fascinans. Kjo dtth “mister i frymëzuar nga frika, rrespekti, veneracioni” dhe “mister magjepsës”: Pushteti i Zotit paraqitet në formë polesh, Gjithëpushtet, Forcë dhe Dhunë në njërën anë dhe, Mirësi, Dashuri e Bukuri, në anën tjetër. Ai është Ai, i cili ngrit dhe poshtëron, dhuron jetë dhe sjell vdekje, i Cili është tejet i pushtetshëm dhe tejet i urtë, etj; për këtë arsye muslimanët flasin për sferën e pushtetit dhe sferën e hirit (mëshirës bujare) dhe, për këtë arsye hasim aq shpesh emra njerëzish që fillojnë me abd, “shërbyes”, të bashkangjitur me ndonjërin nga emrat e Zotit si abdur rahman, “shërbyesi i të Gjithëmëshirshmit” apo abdul latif, “shërbyesi i Subtilit” apo abdul hadi “ shërbyesi i Udhëheqësit të Drejtë” etj; por askush nuk do ta kishte quajtur të birin e vet abdul mudhil, “shërbyesi i Poshtëruesit”, meqenëse ky emër shpreh një aspekt të caktuar ndërmjet njeriut dhe Zotit. Zoti nuk mund të përkufizohet me këta emra; ata vetëm tregojnë për veçoritë e tij. Për Të mund të thuhet vetëm “Ai është” dhe Ai është gjithmonë i njëjti. Ne i njohim vetëmse efektet (ndikimet) e Tij.


Vazhdon:

[Norça.li]

VAZHDIM



Ne nuk kemi mundësi për ta përshkruajtur Atë me kategori njerëzore, meqë, ashtu siç thot sureja e pranimit të Njësisë së Tij (112), “Ai nuk është i ngjizur dhe nuk ka ngjizur”. Kjo siç duket iu ishte drejtuar përfytyrimeve të vjetra arabe se Zoti ka vajza e pastaj natyrisht se ishte zgjëruar në mësimin për bërjen djalë të Zotit për Jezusin.




Zoti krijon sipas vullnetit të Vet të lirë kurse ato që ne i konsiderojmë si ligje të natyrës, sipas mendimit të teologëve islam janë “zakon i Zotit”, të cilat megjithatë Ai mund t’i ndryshojë në çdo çast. Zjarri nuk nuk digjet vetvetiu por “me lejen e Zotit” kurse edhe në çdo ngjarje tjetër është gjithmonë prezent Zoti, i Cili vepron drejtëpërsëdrejti. Për këtë arsye edhe është mrekulli diçka “që e ndërpret zakonin (e Zotit)” – (chariq al-ada). Poeti i madh mistik Xhalaladin Rumi (vd. 1273) e ka shprehur këtë me një poezi mjaft të hieshme:




E pa milingonëza
Pendën në letër
Dhe i tha ç’kishte parë
Edhe të zellshmeve tjera:

“Çfarë piktura të bukura
ka vizatuar ky gyp,
sikur kopshtet me zambakë, trëndafilë
sikur kopshtet me plot aromë!”

E zellshmja tjetër tha:
“Po këtë e bën gishti-
Penda është vetëm mjet
Për qëllim dhe e pason dorën!”

E zellshmja e tretë tha:
“Jo, kjo ka ardhur vetëm nga dora
përmes së cilës gishti i hollë
mund të bëjë diç të tllë pastaj!”


E kështu vazhdoi kjo tutje
Deri më në fund edhe më lart
Udhëheqësi i të gjitha të zellshmeve
Ishte diç më modest

E tha:”Ju i shikoni mjeshtritë
Vetëm nga forma e tyre e jashtme
E cila në gjumë, në vdekje
S’mund të vetëdijësohet më.

Forma është po si fustan
Dhe si shkop për mbështetje,
Por pa mend e shpirt
S’ka dobi për asnjë vepër.”


Ai nuk e dinte se këta-
Zemrën dhe mendjen-
Qëndrojnë pa lëvizje,
Nëse ato Zoti nuk i lëviz.


Po të kishte ngurruar Ai vetëm një herë
Me dorën e Tij të mëshirës-
Sa pallavra tjera
Do të kishte shpikur mendja!






Zoti e din saktësisht se çka është e domosdoshme për sejcilën qenie të krijuar dhe Ai kujdeset për furnizim dhe shërim.





“Po”, më ndërpreu Maria, “por, përse atëherë ekzistojnë aq shumë vuajtje? Për se nuk mbështeten njerëzit gjithmonë?”




Mendo në atë se si e ke mësuar historinë e Ejubit (Hiobit) nga Bibla, i cili paraqitet edhe në Kur’an si profet dhe njeri i përvuajtur. Fjala “Zoti e ka dhënë, Zoti e ka marrë, qoftë i lavdëruar emri i Zotit!” do të mund të merrej si moto edhe për jetën e një muslimani. Te ne gjithmonë flitet për fatalizmin e muslimanëve, por, në të vërtetë besimi në një risk të caktuar nuk është diçka që njerëzit i shpie në plogështi, ashtu siç mirret shpeshherë me mend, kjo për më tepër është pranim i vullnetshëm i të ndodhurës; njeriu përpiqet edhe gjat goditjeve më të këqia të riskut (fatit) ta njohë e pranojë vullnetin e Zotit e jo të grindet me Të, “meqë Ai nuk pyetet, (për atë se) çka bën Ai” (21:24). Po ta kishe parë ti një herë në jetë një rast të një nëne turke, e cila pas vdekjes së birit të dhjetë e të fundit të saj me gjithë vuajtjet e saj, se si kishte qenë në gjendje për t’i ngushëlluar mysafirët e saj, atëherë do të mund ta dije edhe ti se çka don të thotë në të vërtetë nënshtrim ndaj vullnetit të Zotit, islami. Mendo gjithashtu pak edhe për Mevlude Genc, nënës turke nga Solingeni, ku gjat vënies së zjarrit në shtëpi më 1993 kishte humbur pesë anëtarë të familjes dhe prapseprap nuk tregon kurrfarë urrejtjeje ndaj gjermanëve!


(Këtë rast e kam parë edhe unë disa herë në TV-në gjermane. Rasti i fundit ka qenë përvjetori i kësaj ngjarjeje po këtë vit.Norça.li)


“Paj, të ta them se kjo është diçka që meriton admirim”, mendoi Maria. “Do kisha thënë se kjo është një sjellje e vërtetë “kristiane”!”



E sheh se sa mund të afrohemi! Por tash të vazhdojmë tutje me të kuptuarit e shprehjes Zot! Natyrisht se muslimanët kanë provuar shumë shpesh gjat shekujve të kaluar për ta definuar më për së afërmi Zotin. Libri i një orientalisti pakistanez mban titullin “God of Justice”, “Zoti i drejtësisë”. Autori është munduar të dëshmojë se Zoti, ashtu siç paraqitet në Kur’an, në linjë të parë është i drejtë. Ky është parim i drejtimit të shkollës nga koha e hershme e islamit, e Mutacilitëve, të cilët flisnin për adl dhe tauhid, “drejtësi” dhe “unitet”(“njëshmëri).


Vazhdon.