Fete ne bote dhe Islami

[Norça.li]

VAZHDIM



Pika e parë, pranimi i Njësisë, është obligim i çdo muslimani, mirëpo, për Mutacilitët kjo donte të thoshte se me Zotin nuk mund të ketë askush cilësi të njëjta të amshueshme dhe për këtë arsye, meqë Kur’ani më gjithë atë se është i pakrijuar, prapseprap nuk është njësoj i amshueshëm me Zotin – qëndrim ky kundër të cilit kishin protestuar rrepte besimtarët e vjetër. Mirëpo, drejtësia kërkon që Zoti duhet ta shpërblejë të mirën dhe ta ndëshkojë të keqen dhe me këtë njeriut të lirë për të vepruar i qëndron përballë Zoti me drejtësinë e tij të drejtësisë së shtrenguar. Kjo ishte një ide që për shumicën e besimtarëve ishte e papranueshme. Drejtësia e Zotit faktikisht nuk mund të mbulohet me përfytyrimet tona të përkufizuara njerëzore që i kemi ne për drejtësinë, meqenëse “nuk ekziston asgjë që i ngjason Atij” (42:11), kurse cilësitë (emrat) e Zotit, për të cilat na flet Kur’ani nuk janë të krahasueshme me cilësitë e ndonjë krijese.


Për të aluduar në natyrën (apo për ta përshkruajtur karakterin) e Zotit janë përdorur dy rrugë (mënyra), njëra është tashbih e tjetra tanzih (tancih?). tashbih dtth “përngjasim” – pra kur ti përfytyron se Zoti është sikur ne krijesat dhe vepron ashtu -, por tancih dtth që Atë duhet mbajtur larg asaj që të krahasohet me diçka të krijuar dhe se duhet thënë, “Ai është, pa >si?<”. Kështu pra, kur Kur’ani flet për atë se Zoti qëndron në fronin e Tij apo se Adamin (Ademin) e ka formësuar me të dyja duart e Tij, në këtë mënyrë kjo është përngjasim, mirëpo, së paku në pjesën më të madhe të teologjisë bëhen përpjekje për ta futur në përdorim bila kaifa, “pa (pyetur se)>si<”. Kjo dtth se Zoti është kështu e ashtu, Ai ka duar, me të cilat Ai krijon por “pa (pyetur se)>si<”, pa pasur mundësi që njeriu të mund të përfytyrojë këto duar. Zoti është Zot i gjallë, i Cili “për çdo ditë është në një çështje” (55:29), që dtth se Ai ndikon/vepron pandërprerë dhe se çdo atom e ka nën kontrollin e Vet. Për këtë arsye Islami e refuzon edhe përfytyrimin jehudo-krishterë se Zoti ka pushuar në ditën e shtatë pasi që kishte krijuar për gjashtë ditët e para; në fillim të Islamit nuk ka pasur (një) ditë pushimi javor. Ai është burim për çdo gjë kurse “te Ai kthehemi të gjithë ne” (2:119), ashtu siç thot Kur’ani; meqenëse çdo gjë e krijuar është e kalueshme, përveç ekzistencës së Tij (28:88).


Kurse Zoti është gjithmonë afër:
Kjo është njëra prej atyre që më së shumti u pengon apo i shqetëson njerëzit modern të sekularizuar të perëndimit e ajo është prezenca e pandërprerë e Zotit, meqenëse muslimani e din se të gjitha veprimet e tija, madje edhe mendimet e tija janë drejtëpërsëdrejti te Zoti. Kjo edhe shpie deri te ajo që muslimani e ngrit së tepërmi në mënyrë religjioze edhe ndonjë sjellje që për ne do të kishte qenë profane. Për këtë arsye ligji islam nuk përmban në vete vetëmse rregulla në kuptim të ngushtë por edhe udhëzime e sqarime se si duhet sjellur në veprime e lëvizje në çdo akt gjat tërë rrjedhës së një dite. Kjo vetëdije e gjithpranishmërisë së pashmangshme të Zotit e depërton çdo pore të jetës.

Në vazhdim:


“A nuk e bën kjo muslimanin tmerrësisht serioz kur ai të mos posedojë me kurrfarë lirie dhe të mund të zbavitet ndonjëherë mu ashtu siç duhet?”

[Norça.li]

“A nuk e bën kjo muslimanin tmerrësisht serioz kur ai të mos posedojë me kurrfarë lirie dhe të mund të zbavitet ndonjëherë mu ashtu siç duhet?”




Sigurisht, asketët konsideronin se kjo botë është fat i rëndë (të cilën e njohin edhe nga krishterizmi), por vetëdija për ta bërë më të mirën e mundshme me qëllim që t’i bëhet shërbim Zotit njerëzve megjithatë ua jep njëfarë ndjenje kënaqësie. Meqenëse Zoti e ka krijuar botën gjithashtu edhe për atë qëllim që njeriu të punojë në të dhe ta përmirësojë atë (botë). Kurse Ai nuk ka urdhëruar për asketizëm të fortë; njeriut iu është dhënë trupi, me qëllim që ai ta përdorë (shfrytëzojë) atë në masë të drejtë (duhur) e jo ta asgjësojë atë trup me asketizëm të ekzagjeruar, meqenëse atëherë edhe nuk do të kishte qenë në gjendje për shërbesë të vërtetë fetare.


Kur’ani e thekson pa ndërprerë se Zoti është i mëshirueshëm dhe me shumë dashuri. Ai i din të gjithat, i sheh të gjithat, i ndëgjon të gjithat, i rregullon të gjithat, i ndëshkon mëkatet por, kur njeriu i drejtohet Atij me shpresë për të falur (për t’ia falur), atëherë Ai ia falë. Lutjet më të bukura në Islam janë lutjet për të falur, siç kishte thënë një besimtar i denjë nga shekulli i 9-të:



O Zot, unë s’kam bërë asgjë për parajsën,
Dhe nuk e kam fuqinë për ta përballuar ferrin –
Tash çështja qëndron në mëshirën Tënde!



Shpresohet përherë se Zoti do t’i drejtohet njeriut të pendueshëm e do ta drejtojë atë, meqë Ai nuk do të kishte kërkuar t’i pendohemi Atij, po të mos kishta dashur të na e falë. [i]Mëkati i vetëm i vërtetë është mohimi i Njësisë dhe Njëshmërisë së Zotit[i], të bërit shok Atij. Kjo quhet shirk, “shoqërim”, dhe kjo është gjëja më e keqe që mund ta bëjë një person.


Herën tjetër:


“ Eh pra, a mendojnë kështu të gjithë muslimanët?”

[Norça.li]

“ Eh pra, a mendojnë kështu të gjithë muslimanët?”



Ashtu siç është rast edhe në religjionet tjera ekzistojnë përfytyrime të ndryshme për Zotin. Me kalimin e shekujve ka ardhur deri në formulime dogmatike, siç ishte shënuar p.sh. në një dogmatikë të shek. Të 15-të, aqida sanusiya; aty thuhet se Zoti i ka 41 veçori, madje ashtu që 20 nga to ishin të domosdoshme siç është ekzistenca, jeta, dituria etj., kurse 20 tjera të pamundshme siç është mosekzistenca, mosjeta, mosdituria dhe një e mundshme (nga gjithsej 41) e kjo është se Ai mund të bëjë çdo gjë të mundshme apo nuk mund. Neve jemi të mendimit se formulime të ngurta si këto s’kanë të bëjnë asgjë me Zotin e gjallë të Kur’anit (ashtu siç e paraqet Kur’ani). Ndaj edhe kishin qenë përfytyrimet e tilla që kishin çuar deri te ajo që disa historianë europianë të religjionit Islamin e shikonin si një religjion deistik. Nga formulimet e tilla dogmatike bëhej përshtypje sikur Zoti të ishte tërhequr në Vetvete nga lëvizja e botës dhe se për Atë nuk mundej të thuhej asgjë tjetër pos formulave të tilla.


Natyrisht se ekziston edhe përfytyrimi mistik i Zotit. Sufistët, pra mistikët muslimanë, për të cilët do të flas më gjërësisht më vonë, Zotin e shihnin (përfytyronin) si karakter të dashurisë. Ndërkaq, anekdota më e njohur nga Rabi’a, besimtares së madhe nga Basra e Irakut, vdekur më 801, tregon rrugën e këtij përfytyrimi:



Në një rrugë të Basras e kishte pyetur dikush se përse në njërën dorë e mban pishtarin e në dorën tjetër e mban një kovë me ujë, kurse ajo ishte përgjigjur: “ Dua të vë zjarr në parajsë dhe të derdh ujë në ferr, me qëllim që të zhduken të dyja perdet e të bëhet e qartë se kush i lutet Zotit nga dashuria (ndaj Tij) e jo nga frika për në ferr apo shpresa për parajsë.”




Ta duash Zotin me gjithë zemër, ky kishte qenë qëllimi (caku) i mistikëve, kështuqë ata e shprehnin dashurinë dhe mallëngjimin në vargje dhe përpiqeshin t’i afroheshin Atij, të Pakrijuarit, sa më afër që është e mundur dhe të shkrihen në Të – “për t’u bërë ashtu siç kishin qenë para se te kishin qenë” ku kishte mbetur vetëmse Zoti Vet. Zoti, kështu e shikonin këtë ata, është i Vetmi, i Cili “ e ka të drejtën për të thënë “unë””; njeriu nuk e ka këtë të drejtë. Zoti është gjithashtu edhe si flaka, në të cilën bie flutura, një dukje kjo ashtu siç e kishte përshkruajtur Göthe (Gëte) në poezinë tij të mrekullueshme “Dëshirimi i lumturueshëm” (“Selige Sehnsucht), i ndikuar nga misticizmi e hershëm islam. Të Qenit absolut, e Vërteta, al-haqq – kështu është Zoti për mistikët, kurse, sa më gjat Ai bëhet aq edhe më i Dashur, të Cilit i drejtohen me fjalët më të buta. Po të kishit lexuar poezi persiane, atëherë do t’iu kishte ndodhur shpesh që të mos e kuptoni se Ky i Vetmi i Dashur e i Mrekullueshëm është ndonjë njeri apo Zoti i bukur deri në mashushmëri, meqenëse thuhet që profeti të kish thënë: “ E kam parë Zotin tim në trajtën më të bukur...”- gjë kjo e cila nuk iu kishte pëlqyer fare orthodhoksëve*. Në këtë mënyrë, në sufizëm, Zoti është gjithmonë i Bukuri, i Dashuri, për hirë të Cilit bëhet gjithçka. Në misticizmin diç më teorik, i cili ishte zhvilluar gjat mesjetës së vonshme, ishte formësuar ideja e wahdat al-wuxhut, dtth “Njësia e të Qenit”, shprehje kjo që ishte përkthyer shpesh me “panteizëm” apo “monizëm”. Mirëpo ky (përkthim/interpretim) është vetëm sipërfaqësor; baza për këtë botëvështrim kishte qenë një fjalë që e kishte lënë Zoti të thuhej: “ Unë kam qenë një thesar i fshehur e dashta të bëhem dallueshëm (identifikueshëm), për atë edhe e krijova botën.” Emrat ende të fshehura në Zot, për të cilat folëm, në vetminë e kryeherës ishin mallëngjyer të bëheshin të njohura, ishin shkoqitur nga kryeherat e amshushme të Zotit sikur të kishin qenë frymë(marrje) e mbajtur për kohë të gjatë e pastaj e (frymë) lëshuar përmenjëherë – këtu mund të thuhet se bëhet fjalë për një lloj teorie të big bang-ut mistik - dhe e kishin shndërruar të Mosqenit në Diçka, mu ashtu siç bëhen të dukshme copat e qelqit (të dukshmë) kur t’iu bie drita. E gjithë kjo botë është një pasqyrë për emrat e Zotit, përderisa Esenca e Tij, Natyra e Tij mbetet e fshehur përgjithmonë, Ai mbetet, ashtu siç pohojnë teologët, deus absconditus, Zoti i paarritshëm, i pa paramendueshëm, prej të Cilit mund ta njohim a kapim (me mend) vetëmse “zgripin e mëshirës së Tij”. Mirëpo, këtë gjë nuk mund ta vështrojmë si panteizëm të vërtetë, meqë nuk është natyra e Zotit identike me botën, porse bota është reflektim i emrave (të Tij). Ajo se shumë njerëz, para së gjithash poetët dhe këngëtarët popullorë nga bota islame nuk i bëjnë këto dallime por në çdo gjë e shohin vetëm Zotin, është më se e njohur. Për këtë arsye orthodhoksia* i ka luftuar dhe i lufton përfytyrimet e tilla edhe sot. Pra ekzistojnë rrugë të shumta për ta përfytyruar Zotin. Ndërkaq, përkundër ideve filozofike apo ideve më të vonshme mistike që e kishin kthyer aq larg, një poet-filozof modern, siç ishte Muhammad Iqbali (vd. 1938) në Lahore karakterin e Zotit e kishte vendosur si një Unë të një natyre të gjallë dhe të ndikueshme pa ndërprerje, ashtu siç na del gjithnjë e më shpesh përpara nga fjalët e Kur’anit, një Zot që mund thirrësh për ndihmë e ta quash me emër (pra pa titull, në vend të “ju” i thua “ti”) dhe i Cili njerëzve u thot: “Më fto, unë do të përgjigjem” (40:26), por natyra e të Cilit i tejkalon të gjitha përfytyrimet e njerëzve, njëkohësisht transcendent e imanent, i pushtetshëm (i fuqishëm) e zemërbutë njëkohësisht, “ Drita e qiejve dhe e tokës” (24:35).





“Ta them të drejtën, shumë nga këto më duken të njohura. Mirëpo, siç po shihet sheshit, Zoti këtu nuk na u paraqit askund si At.”




Jo, meqë sure (kapitulli) 112 thot shumë qartë: “ Ai nuk ka ngjizur dhe nuk ka qenë i ngjizur.” Meqenëse, sipas mësimit islam, Jezusi megjithëse është profeti i fundit i madh para Muhammad-it, por kurrsesi edhe bir i Zotit.


“Falemderit”, tha Maria, “ tash më duhet të mendoj edhe një herë pikë për pikë për atë se si më duhet ta përfytyroj Zotin!”



Herën tjetër:



KAPITULLI 3. KUR’ANI

[Norça.li]

KAPITULLI 3.

KUR’ANI




“ Sot, gjat orës së mësimit për religjion në shkollën tonë, u morrëm me një pjesë të Kur’anit. Mirëpo, kjo m’u duk tmerrësisht e ngatërruar! E pata shfletuar një përkthim (të Kur’anit) por nuk kam kuptuar asgjë prej tij”, m’u drejtua me ofshamë Maria. “ A mund të më ndihmoni?”




Shpresoj se do të ndihmoj! Më së pari duhet të kuptosh se një përkthim i Kur’anit nuk mund ta transmetojnë (për ta kuptuar) kurrnjëherë atë çka mendon teksti (i Kur’anit) në arabishte, meqenëse në Kur’an, ndryshe nga Bibla, fjala dhe shqisa janë aq shumë të ndërlidhura sa që asnjë përkthim nuk mund ta kapë të tërë të kuptuarit e tij. Gjuha arabe ka aq shumë domethënie, ndërsa çdo fjalë mund të tregojë për shprehje të tjera e të shprehin marrëdhënie me fusha të tjera të shprehjeve për ne të panjohura, ashtuqë sejcili përkthim është falsifikim ( përkthimi i vetëmse një teksti laik do të kishte qenë ndërmarrje e rrezikshme). Kjo shumështresshmëri e Kur’anit është edhe arsyeja për atë që të gjitha lutjet që burojnë nga Kur’ani nga një musliman guxojnë të recitohen vetëmse në gjuhën arabe kurse besimtari e ndjenë bekimin e fjalës edhe atëherë kur ajo apo ai nuk e kupton atë. Mund të hasësh në një sërë muslimanësh të cilët që në fëmijëri e kanë mësuar Kur’anin përmendësh dhe kështu janë bërë hafizë apo hafize, “ruajtës” të fjalës, pa mësuar kurnjëherë gjugën arabe. Më kujtohet mësuesi ynë i Kur’anit në Ankara, një nëpunësi me arsimim të lartë, të cilit i pata propozuar që megjithatë ta mësojë arabishten, kurse ai më ishte përgjigjur:”Për ç’arsye? Kur’ani megjithatë nuk është në arabishte (mendonte për atë arabishten që mësohet me gramatike); ai është fjalë e Zotit.” Kjo mund të tingëllojë çuditshëm për një njeri modern por për një musliman kjo është me domethënie qendrore, meqenëse nëpërmjet kësaj Kur’ani është si të thuash i hapur për të kuptuar të përhershëm të ri. Ekziston një fjalë jashtëkur’anore ku Zoti thot: “ Kur ta recitojë ndokush Kur’anin, kjo është sikur ai të fliste me Mua dhe Unë të flisja me të”, dtth se rezulton një lidhje e mbrendshme e njeriut me Zotin dhe njeriu ndjehet i nderuar që ka pasur rast t’i drejtohet Zotit me fjalët e Tij.


“Tani më thuani pra se si ka dalur (lindur) Kur’ani?”



Kur Muhammedi, ashtu siç e kishte zakon, kishte shkuar në shpellën Hira afër Mekkës për të medituar, befasisht e kishte pasur një vizion, edhe më mirë, audicion: Ai ishte thirrur me iqra’, “recito!” apo “lexo!”, kurse ky ishte përgjegjur: “Unë nuk di të lexoj”, apo “ nuk di si të recitoj” dhe pas një vërejtjeje të përsëritur kishte filluar të flasë ai zëri (i cili identifikohet me zërin e engjullit Gabriel/Xhubril): “ Lexo në emër të Zotit tënd...!”




Kjo është ajo pjesë e cila tash qëndron si sure (kapitull) e 96-të në Kur’an. Me këtë rast Muhammedi kishte qenë jashtëzakonisht i shokuar, por bashkëshortja e tij Kadisha e kishte ngushëlluar dhe e kishte bindur për atë se kjo nuk ishte shkrepje ideje djallëzore por shkrepje ideje hyjnore. Pastaj pas një periudhe shumë të mundimshme përderisa nuk kishte arritur ende audicioni i dytë, kishin filluar sërish të folmet (audicionet) nga a Padukshmja. Të parat ishin të theksuara me kërcënime me të afruarit e Ditës së Gjyqit, kurse tmerret e “çastit” ishin dëftuar në mënyrë mjaft dramatike. Mu sikur te profetët e Besëlidhjes së Vjetër edhe në këtë rast kishin marrë theks të veçantë për veprime të mira e të drejta, përkujdesje për të varfërit e pastaj, duke dalë në rend të parë gjithnjë e më fort theksimi i besimit në Një Zot të Vetëm: Zoti, i Cili e ka krijuar këtë botë dhe më në fund edhe do ta shkatërrojë, është Një , mund të jet vetëmse Një; Ky është Ai Zot, në dorën e të Cilit qëndron jeta e gjithë univerzit. Ringjallja e një të vdekuri, dhënia e llogarisë në një të ardhme në Ditën e Gjyqit banorëve të Mekkës që kishin qenë tregtarë me përvojë iu kishte dukur si diçka absurde; por zbulesat (e mëtutjeshme) jipnin mësime se për Zotin është punë e lehtë për ta ringjallur njeriun e vdekur e të bërë pluhur dhe për të kërkuar llogari prej tij. Si shembull ishte marrë mrekullia e ngjizjes dhe lindjes dhe para së gjithash i vihen në kujtesë mosbesimtarëve se edhe shkretëtira, në dukje të parë si e vdekur, pas të reshurave të shiut bëhet befas e gjelbër duke sjellur bimë. Kush ka pasur rast të lexojë poezi orientale a persiane, atij i ka rënë në sy se poezitë për pranverën në të shumtën e rasteve përmbajnë përngjasime me ringjalljen dhe në këtë mënyrë bëhen jashtëzakonisht dramatike e me ngjyrime të lloj-llojshme. Mirëpo mekkasit nuk ishin në gjendje për t’i kuptuar krahasimet e tilla ndaj dhe e kishin refuzuar Muhammedin bashkë me lajmësimet e tija. Zbulesat pasuese e ngushëllonin profetin me historinë e profetëve të mëhershëm që kishin hasur në mosmirëkuptim me rrethin e njerëzve sikurse edhe ky vet, por këta njerëz më në fund ishin ndëshkuar apo asgjësuar.


Pasi që ishte shpërngulur Muhammedi me më të besueshmit e vet në Medinë në vitin 622 (më vonë do të flasim veç e veç për këto), atëherë kishte ndërruar edhe zëri (toni) i zbulesave; meqenëse tanimë Muhammedi nuk ishte vetëmse udhëheqës shpirtëror por duhej të kujdesej edhe për formimin e bashkësisë komunale të Medinës. Ndaj dhe zbulesat e kësaj kohe janë të natyrës praktike, kanë të bëjnë me rregulla dhe ndalesa, për të mirën e përgjithshme e kështu me radhë. Herë pas here ishin shfuqizuar zbulesat e mëhershme dhe ishin zëvendësuar me të reja; kjo gjë na e vështirëson ngapak të kuptuarit. Zbulesa e fundit kishte ardhur pak para vdekjes së profetit; kjo është sure 5:15: “ Sot ta kemi përsosur religjionin tënd.”


Herën tjetër:


“Mirë, e pastaj? Kush e ka shënuar të gjithë këtë?” pyeti Maria. “Nga se i dijmë të gjitha këto?”

KUR'ANI

[Norça.li]

“Mirë, e pastaj? Kush e ka shënuar të gjithë këtë?” pyeti Maria. “Nga se i dijmë të gjitha këto?”



Përcjellësit (shokët) e jetës së profetit, të cilët qëndronin pranë tij, i kishin ruajtur fjalët e tij - këtu duhet të mendojmë gjithnjë në atë se kemi të bëjmë me një kulturë me tradita gojore; poetët nga koha paraislamike kishin qenë në gjendje t’i mbanin në mend edhe poezitë më të gjata e më të komplikuara pas bërë asnjë gabim të vetëm. Në këtë mënyrë edhe përcjellësit e jetës së profetit i kishin ruajtur në kujtesë zbulesat në mënyrë të përpiktë, apo i kishin gëdhendur në çfarëdoqoftë materiali qe kishin pasur rreth vetes si papirus, kocka të shtazëve... duke i vendosur bashkë këto fragmente, në mënyrë që ato t’u shërbenin si mbështetje për kujtesë. Meqenëse në atë kohë shkrimi arab kishte qenë shumë i thjeshtë; shumë shkronja kishin formë të njëjtë kështuqë më vonë ishin pikësuar nën dhe mbi për t’i definuar më mirë (në fillim nuk mund të dalloheshin shkronjat b, t , th, n , i ose mund të dalloheshin vetëm nga forma të caktuara), kurse zanore nuk kishte fare, meqenëse gjuha arabe është e zhvilluar në mënyrë aq matematikore sa që trajtat gramatikore mund të dallohen fare lehtë. Pastaj, pas vdekjes së profetit në vitin 632 ndjehej nevoja se megjithatë është e domosdoshme që zbulesat të përmblidhen, meqenëse disa nga ata njerëz që i dinin zbulesat përmendësh vdisnin apo bienin në luftë. Kishte qenë pasardhësi i tretë i Muhammad-it, kalifi Othman ibn Affan që ka sunduar prej vitit 644-656, i cili kishte ndërmarrë përmbledhjen (në një vend) të zbulesave dhe këtë e kishte bërë sipas një parimi të thjeshtë që është jashtëzakonisht i njohur nga orienti: Ai i kishte renditur kapitujt (të cilat quhen sure) sipas gjatësisë, duke filluar nga më e gjata. Kur’ani niset me një lutje falëse, al Fatiha, sura e “hapjes”, që i ka 7 verse, e cila në botën islame përdoret edhe shumë më shpesh se “Ati ynë” në krishterizëm; pastaj pason sureja e 2-të, e emërtuar al-baqara (Bekare), “lopa” ( mbititujt e kapitujve/sureve janë të lidhura me ndonjë ngjarje apo emër që është i potencuar në mënyrë të veçantë në atë kapitull). Baqara i ka 6661 fjalë e kështu shkohet teposhtë deri te kapitulli (sure) 112 ku është arritur mbyllja logjike e Kur’anit ku qëndron pranimi i Njësisë (së Zotit): “Thuaj: Zoti është Një, Ai është i amshueshëm, Ai nuk ka ngjizur dhe nuk është i ngjizur, Atij nuk i përngjan askush.” Pastajn pasojnë dy lutje të shkurtëra për mbrotje nga njerëzit dhe fantazmave (xhinëve) të ligj, të cilat shkruhen shpesh edhe si hajmali. Mbititullit i (nën)shtohet edhe Mekka apo Medina për ta ditur se ku është bërë ajo zbulesë si edhe për ta pasur një pikë mbështetëse për radhitjen kronologjike.



“E pastaj ç’kishte ndodhur më tutje? A dihet se çfarë pamje ka pasur një dorëshkrim i hershëm i Kur’anit?”


Po, fragmente të tilla mund të hasen në çdo muze! Ato janë të shkruara në një shkrim shumë të ngrirë që sot është vështirë të lexohet nga shumë muslimanë, në të shumtën e rasteve janë të shkruara në fleta të mëdha pergamenti (letër me dhjamë). Mirëpo, dëshira që fjala e Zotit të shkruhej sa më bukur që është e mundur kishte çuar deri te ajo që shkrimi artistik (bukurshkrimi), pra kaligrafia, me kalimin e kohës të bëhej gjithnjë e më i përsosur. Ndërkaq, ku t’i shohësh kodiciet e mëdha prej pergamenti, në të shumtën e rasteve në format të gjërë e me shumë pak vija anash që kanë pamjen sikur të ikonave, atëherë mund të vërehet diçka nga fuqia bekuese e Librit të Shenjtë, e cila për muslimanin është fjala e amshueshme e Zotit. Zhvillimi i bukurshkrimit (kaligrafisë) gjatë shekujve është art fascinues në historinë islame. Më gjërësisht do të flasim më vonë lidhje me këtë.

Tash më duhet ta përmendi edhe këtë: Muslimani beson se vetëm një musliman mundet dhe guxon ta kopjojë Kur’anin, meqenëse për ta bërë këtë njeriu duhet të jetë në gjendje të dëlirësisë/pastrimit ritual (të ketë marrë abdest). Formulimi “Nuk e prekin atë pos të dëlirësuarve” (59:76) është interpretuar në atë mënyrë që Kur’ani guxon të preket, recitohet e natyrisht edhe të kopjohet kur paraprakisht është bërë pastrimi/dëlirësimi ritual (marrja abdest). Ndërsa, kur dikush kërkon ta bëjë recitimin e Kur’anit pyetet: “A e ke bërë pastrimin? Kjo dtth a je ritualisht i pastërt?” Kjo vlen për të gjitha përdorimet e Kur’anit, kështuqë edhe gratë, të cilat i kanë menstruacionet apo janë në lehoni nuk guxojnë ta bëjnë zbatimin e lutjes rituale (faljen e namazit) apo ta recitojnë Kur’anin deri atëherë kur ta bëjnë pastrimin e madh ritual (pastrim i gjithë trupit).


Kjo duket vështirë për ne që nuk jemi mësuar me rregulla të tilla. Mirëpo kjo e nënvizon rëndësinë e Kur’anit si çelës për gjithë kulturën islame: Nuk është profeti ai që qëndron në qendër të vëmendjes por Fjala e Zotit. Me plot të drejtë është thënë se dallimi vendimtar ndërmjet islamit dhe krishterizmit është se në krishterizëm fjala hyjnore, logos, është shndërruar në NJERI, përderisa në islam fjala hyjnore është bërë LIBËR. Për këtë arsye ndotja apo azgjësimi i një ekzemplari të Kur’anit (fjala është për origjinalin; përkthimet e tij nuk hyjnë në këtë kategori) i ndëshkueshëm. Ndërkaq, kur dikush thot se Kur’ani duhet të abrogohet, kjo tingëllon njësoj sikur ndonjë musliman të thoshte në një rreth krishterësh se duhet hequr (abroguar) Jezu Krishtin.



Herën tjetër:


“Tash po i kuptoj më mirë protestat kundër atyre njerëzve që e kritikojnë Kur’anin”, tha Maria. “Por megjithatë aty qëndrojnë shumë gjëra që nuk mund të kuptohen fare! Kështu, së paku unë, e kisha përshtypjen unë kur provova të lexoj në të.”

[Norça.li]

“Tash po i kuptoj më mirë protestat kundër atyre njerëzve që e kritikojnë Kur’anin”, tha Maria. “Por megjithatë aty qëndrojnë shumë gjëra që nuk mund të kuptohen fare! Kështu, së paku unë, e kisha përshtypjen unë kur provova të lexoj në të.”



Me siguri se ka disa gjëra që të kuptuarit tonë është vështirë për t’i kapur (kuptuar), por edhe duhet marrë me mend se shumë gjëra, të cilat na e vështirësojnë kuptimin e islamit, të cilat tek më vonë me kalimin e shekujve janë bërë përmes interpretimeve gjithnjë e më të ngushtuara. Ndalesa e mbulesës në trajtën më të rreptë (siç mund ta hasim në ditët e sotme) p.sh nuk mund të gjindet në Kur’an; kjo u është thënë vetëm bashkëshorteve të profetit (24:31) e kjo ishte bërë me gjasë për atë që ato të dalloheshin nga femrat skllave apo ato të nivelit më të ulët. Mbulesa e rreptë (e tërësishme) është bërë tek në shekujt e mëvonshëm. Gjithashtu edhe bërja synet nuk është e përmendur askund në Kur’an, meqë kjo kishte qenë zakon edhe më heret mu ashtu siç është prerja sot aq shpesh e qortuar e vajzave, për ç’gjë nuk qëndron asgjë në Kur’an. Kjo bazohet në një fjalë të që iu është mveshur profetit dhe për fat të keq bëhet edhe sot në disa regjione për arsye të religjionit popullor, para së gjithash në Afrikë.




“ Po atëherë si mund ta dijmë ne se çka qëndron në të vërtetë në Kur’an dhe çka mund të shpjegohet nga zhvillimet?”


Kjo është një pyetje e cila na prek të gjithë neve! Më dëshpëruesja nga këto është se zbërthimi (interpretimi) i shumë urdhëresave të Kur’anit është ashpërsuar aq shumë me kalimin e kohës, ashtuqë shumë njerëzve modern jomuslimanë (si edhe një numri të madh muslimanësh) i duket diçka absurde, kur Kur’ani vet thotë: “Nuk ka shtrëngesë në religjion” dhe “ Zoti don t’ua lehtësojë e jo t’ua vështirësojë” (2:256; 185) dhe formulime tjera të ngjashme. Me gjithë këta probleme duhet kuptuar se Kur’ani është me të vërtetë themel i civilizimit islam: Kur e përmenda pak më parë kaligrafinë që ishte përpunuar me qëllim që fjala e Zotit të shkruhet sa më bukur që është e mundur, në këtë mënyrë ishte zhvilluar edhe gramatika e gjuhës arabe, me qëllim që muslimanëve me prejardhje jo arabe, numri i të cilëve rritej prej viti në vit, t’iu bëhej më e qartë gjuha e Kur’anit. Të përmendurit e personaliteteve e ngjarjeve historike (në Kur’an) kishte ndikuar të zhvillohej shkenca e historisë. Rregullat për pelegrinazh (haxhillëk) dhe të verifikuarit e drejtimit kah Mekka gjat lutjes (faljes së namazit) e kishte bërë të domosdoshme njohjen e gjeografisë e astronomisë. Dhe në këtë mënyrë çdo shkencë pak a shumë e kishte gjetur burimin e saj në Kur’an. Këtu na duhet t’i përmendim edhe mënyrat e ndryshme të recitimit të Kur’anit; meqenëse e gjithë bukuria e tingëllimit të fjalës së shenjtë duhet t’ia sjellë në kujtesë dëgjuesit, kurse viteve të shkuar janë mbajtur gara recitimi për femra e meshkuj në shumë vende islamike. Edhe diçka: Lektyra dhe recitimi i pandërprerë i Kur’anit nga të përshpirtshmit muslimanë kishte ndikuar diçka në atë që patri i jezuitëve libanezë Paul Nwyia e kishte cilësuar si “ Kur’anizim të mbamendjes”, që dtth se besimtari mendon me kategori kur’anore. Ndërkaq, kush e ka pasur rastin të lexojë ndonjëherë çfarëdoqoftë diçka nga tekstet klasike në gjuhët islamike – arabisht, persisht, turqisht, urdu, sindhi apo suaeli - do të ndeshet gjithnjë e më shpesh me aludime nga personalitetet apo të dhënat kur’anore, të dhëna këto që i mbesin të panjohura njerëzve të pamirëinformuar apo atyre që lexojnë vetëmse përkthimet e Kur’anit. Nganjëherë mund të jetë një fjalë e vetme e cila ia shpalos tërë botën një besimtari të denjë. Më herët kishim qenë edhe vetë ne (të krishterët) – para së gjithash në protestanizëm – të lidhur aq fort për Biblën, ashtuqë mund të gjejmë aludime n ndonjë fjalë nga Bibla edhe në ato vende ku nuk e kemi pritur fare. Në Islam kjo ka qenë edhe më e fortë.

Herën tjetër:


“Paj si ka ardhur deri te ajo që interpretimet e Kur’anit të jenë aq të ndryshme?”

[Norça.li]

“Paj si ka ardhur deri te ajo që interpretimet e Kur’anit të jenë aq të ndryshme?”



Kjo mund të shihet edhe nga interpretimet e Biblës. Në çdo kohë dhe çdo rrymë teologjike e lexojnë librin e shenjtë ndryshe. Kështu mund të thuhet se edhe gjat tërë historisë së Islamit pasqyrohen zbërthimet (interpretimet) e ndryshme të Kur’anit. Shiitët p.sh. disa verse (ajete) i kuptojnë ndryshe nga sunnitët dhe pohojnë se Kalifi Othman nuk i ka futur (në përmbledhjen e Kur’anit) shumë verse që kanë të bëjnë me familjen e profetit; mistikët posedojnë me interpretime krejt të mëvetësishme. Kur dikush pohon se ndonjë mistik i mëhershëm ka poseduar me 7000 (shtatë mijë) interpretime për sejcilin vers, këtë mund ta themi se është një ekzagjerim; por kjo tregon se ekzistonte dëshira që fjala e Zotit të kuptohej në dimenzione gjithnjë e më të thella. Për vet profetin thuhet të ketë thënë se Kur’ani i ka shtatë shtresa të të kuptuarit të cilat i hapen vetëmse njeriut të durimshëm. Fshehtësinë e Kur’anit e ka shprehur mbase më së bukuri mistiku i madh persian Rumi, kur ka shkruar:






Kur’ani është një brokat i dyanshëm. Disa e shijojnë njërën anë, të tjerët anën tjetër. Të dyjat janë të vërteta e të drejta, meqë Zoti i Madhëruar dëshiron që të dyja grupet të kenë dobi prej tij. Mu sikur një grua që e ka bashkëshortin dhe foshnjen; si bashkëshorti ashtu edhe foshnja e shijojnë atë në mënyra të ndryshme. Kënaqësia e foshnjës qëndron në qummështin dhe gjiun e saj; kënaqësia e bashkëshortit qëndron në fjetje, puthje e përkëdhelje. Disa njerëz janë fëmijë e në rrugë e sipër (për t’u rritur) e qumështpirës, të cilët e shijojnë të kuptuarit e jashtëm të Kur’anit. Mirëpo, të atillët që janë burra të vërtetë, njohin shije tjetër dhe të kuptuar tjetër për domethëniet e mbrendshme të Kur’anit.




Mund të mirret me mend se takimi i muslimanëve me botën europiane në rend të parë kishte ndodhur përmes fuqive kolonializuese, gjë që kishte çuar deri te interpretimet e reja e disa ishin munduar që në Kur’an të gjenin të dhëna për mësimet e zhvillimit (të njeriut) darwinist ( teoria e evolucionit), e cila kishte qenë mjaft e theksuar para së gjithash në Indinë britanike (Koloni e Britanisë së madhe). Tash po bëhen përpjekje të gjinden edhe informata nga Kur’ani për bombat atomike apo ekologjinë, me ç’rast nuk guxojmë ta anashkalojmë faktin se shumë fjalë Kur’anore mund të përputhen shumë bukur me situatat moderne. A nuk do të kishte qenë fjala kur’anore: “Mos e prishni tokën, pasi që ajo ishte vënë në rregull” (7:56) si moto e mirë për mbrojtësit e ambientit (ekoligjistat)?





Por natyrisht se është gjë e vështirë për një musliman për të nxjerrë nga zhvillimet moderne fjalë nga libri i shenjtë. Prandaj edhe mund ta potencojmë gjithnjë e më shpesh se zbulesa nuk është libër leximi për shkencat natyrore apo ekonomike porse vendimtare është qëndrimi etik. Modernistët kanë dhënë shenja për këtë rol të Kur’anit dhe për këtë arsye pohohet, ashtu siç kishte vepruar Iqbali se, nëse Kur’ani është me të vërtetë fjala e Zotit, atëherë edhe mundësitë e zbërthimit (interpretimit) duhet të jenë të pafundme, meqenëse Zoti është i pafund. Ai që lexon me sy pamës, dëgjon me veshë dëgjues, atij i paraqiten gjithmonë mundësi të reja. Po a nuk quhen të gjitha verset e Kur’anit ayat (ajet), që dtth “shenjë” (mrekullie), përmes të cilave bën që të potencohet Zoti apo së paku vullneti i Tij?


Herën tjetër:





KAPITULLI 4.


PROFETI MUHAMMAD


“Ç’keni për të na thënë në realitet për Muhammadin?” pyeti Christiani. “ Unë për veten time nuk di ç’të them që ta shoh atë si profet e si është e mundur të paraqitet edhe ndonjë profet tjetër pas Jezusit?”

[Norça.li]

KAPITULLI 4.


PROFETI MUHAMMAD





“Ç’keni për të na thënë në realitet për Muhammadin?” pyeti Christiani. “ Unë për veten time nuk di ç’të them që ta shoh atë si profet e si është e mundur të paraqitet edhe ndonjë profet tjetër pas Jezusit?”




Tash jeni duke pyetur mu ashtu siç janë bërë pyetje me shekuj të tërë, kurse ju duhet t’i njihni gjithashtu fajësimet që i kishte bërë krisherizmi i mesjetës (e jo vetëmse ai i mesjetës!) kundër Muhammadit. Profeti i rrenave, heretiku, senzuali, politikani i mekur – të gjitha këto janë përsëritur me mijëra herë. A doni tash ta dini se çka mendojnë besimtarët e mirë muslimanë mbi të?




“Natyrisht! Mu kjo është ajo që po na intereson ta dijmë!”




Në fillim disa të dhëna të shkurtëra:
Muhammadi ka lindur në Mekkë në vitin 570, me prejardhje nga fisi Hashim nga një familje e mirë Kurejshe (Quraisch). I ati ka vdekur para lindjes së tij kurse e ëma kur i kishte pasur afro 6 vjet. Si shumë nga bashkëvendasit e vet edhe ky ishte bërë tregtar i ri dhe kishte fituar vëmendjen e zonjës që i shërbente, Kadishës, që ishte për disa vite më e vjetër se ai. Kjo ishte e vejë e pastaj i kishte hyrë martesës me të. Nga kjo martesë kanë lindur katër vajza edhe një apo dy djem, por të cilët edhe kishin vdekur shpejt. Kadisha ishte ajo e cila e kishte ngushëlluar bashkëshortin e vet kur ai gjat meditimit në shpellën Hira i kishte marrë audicionet (zërat) e parë, zbulesën e parë, që e kishte njohur si hyjnore e jo djallëzore. Pas një pauze vazhdonin audicionet e reja duke e pasuar dalëngadalë njëri tjetrin. Me këto audicione Muhammadi ftohej që t’i predikonte popullit të vet; kërcënimi me gjyqin ndëshkues, obligimi për bëmirësi, besimi në një Zot, ringjallja e të vdekurve, këto pra kishin qenë temat që iu ishin dëftuar atij, të cilat megjithatë ishin përqeshur nga mekkasit. Prapseprap ishte mbledhur një grup i vogël rreth tij. Më 615 kishin emigruar disa nga ithtarët e tij në Etiopi ku u kishte siguruar mikpritje Negusi i krishterë. Kadisha ka vdekur më 619, në të njëjtin vit sikurse edhe axha i Muhammadit Abu Talibi, i cili e kishte mbrojtur gjithmonë. Me këtë edhe ishte vështirësuar gjendja e tij. Mirëpo, kishte ndodhur të takohej me një grup njerëzish që kishin ardhur për pelegrinazh nga qyteti verior Yathrib dhe e kishin ftuar Muhammadin që tensionet në qytetin e tyre t’i zgjidhë tensionet me urtësi politike; ai i dërgoi më parë të besuarit e vet e pastaj shkoi si i fundit, së bashku me mikun e tij Abu Bakrin në verën e vitit 622. Kjo është ajo e famshmja hixhra, fjalë kjo që më së shpeshti është përkthyer si “arratisje” kurse në të vërtetë don të thotë “këputje e lidhjeve”. Në Yathrib, pastaj i quajtur madinat an-nabi, “qyteti i profetit” (shkurt Medina), provonte t’i vëjë në praktikë idealet e zbuluara e në këtë i ndihmuan edhe zbulesat pasuese. Megjithatë, bashkësia jehude e Medinës i refuzonte zbulesat e reja, meqë përmbajtja e tyre nuk i përngjasonte atyre që ishin në Tora. Dhe, meqë deri në atë kohë muslimanët ishin kthyer kah Jeruzalemi gjat lutjes (faljes së namazit), qytet ky që ishte i shenjtë si për ta ashtu edhe për të krishterët e jehudët, në këtë mënyrë drejtimi i lutjes ishte përcaktuar në drejtim të Mekkës (sure 2:136). Mirëpo Jeruzalemi, i rrethuar me legjenda të shumta nga besimtarët e fortë, është edhe sot e kësaj dite qyteti i tretë i shenjtë i Islamit – këtu qëndron edhe njëri ndër shkaqet kryesore e qëndrimit të tyre negativ ndaj Izraelit.




Sa më shumë që kalonte koha Muhammadi edhe aq më tepër ndjehej si rivënës i religjionit të mirëfilltë të Abrahamit (Ibrahimit). Më 624 profeti e shfrytëzoi rastin për ta sulmuar një trupë mekkanësh, megjithëse kishte qenë muaji i paqes; në betejën e Badrit (Bedrit) fitoi ushtria muslimane kundër superfuqisë mekkase. Një vit më vonë erdhi deri te një betejë në kodrën Uhud, në të cilën faktikisht ngadhnjyer mekkasit por këtë nuk e shfrytëzuan për vete. Tentativa e tyre për ta pushtuar Medinën më 627 dështoi për arsye se një musliman me prejardhje persiane, Salman al-Farisi, kishte urdhëruar të hapeshin gropa përreth Medinës; mekkasit, të pamësuar në teknikat e rrethimit, u tërhoqën pas një kohe. Muslimanët tash u drejtuan kundër tre fiseve jehude, të cilët nuk kishin treguar lojalitet gjat këtyre luftërave. Me këtë rast ishin pushtuar vendet e tyre, meshkujt ishin vrarë kurse femrat dhe fëmijët ishin mbajtur si të zënë rob. Në vitin pasues Muhammadit i shkoi përdore ta bëjë një vizitë në Mekkë ku ishte bërë marrëveshje me çka i lejohej që më vonë të bënte pelegrinazh. Më në fund, pas tratativave e betejëzave të mëtutjeshme, më 630 hyri si ngadhnjyes në qytetin e vet të lindjes, banorët e së cilit qytet tanimë e pranuan edhe Islamin. Dy vite më vonë vdiq në Medinë në shtëpinë e bashkëshortes së vet më të dashur Ajsha, e bija e Abu Bakrit, pasi që pas pelegrinazhit i kishte vendosur të gjitha rregullat për pelegrinazhet e mëtutjeshme.



Në vijim:

“Si kishte qenë puna me bashkëshortet e tyre?” pyeti Christiani.

[Norça.li]

“Si kishte qenë puna me bashkëshortet e tij?” pyeti Christiani.




Pas jetës shumë të lumtur bashkëshortore 25 vjeçare ma Kadishën Muhammadi martoi një numër grashë tjera pjesërisht të veja e pjesërisht të shkurorëzuara; Ajsha e njomë ishte e vetmja virgjëreshë në mesin e tyre. Ajo ishte një skllave të cilën ia kishte falur patriarku i Kairos, ia kishte lindur një djalë, i cili më vonë kishte vdekur. Bashkëshortet tjera nuk kishin pasur fëmijë. Fatima, bija e tij e vetme e mbijetura, e martuar me kushëririn e tij Aliun, i kishte pasur dy djem e disa vajza. Legjendat thonë se Muhammadi kishte energji të madhe seksuale; kjo ishte një lëvdatë e lartë për atë kohë por, çka është edhe e kuptueshme ishte shikuar si gjë e pahijshme nga të krishterët askezo- celibatist. Është e famshme thënia e Muhammadit: “ Zoti më ka bërë të dashur nga bota e juaj e femrave dhe aromës, kurse ngushëllimi i syve të mi është lutja (namazi)”, thënie kjo që luan rol të madh sidomos në misticizëm si dhe prirja e muslimanëve për të qenë i rrethuar me erëra të këndshme; ngazëllimi në erëra të këndshme (aromë) në botën islame është më se i njohur – edhe sot e kësaj dite ende flitet për “erërat e këndshme të Arabisë”. Legjenda mbi muhammadin tregon se djersa e tij ka kundërmuar në atë mënyrë sa që femrat e kishin përdorur si parfum...




“ Ja që tani arritëm edhe te legjendat!”, më ndërpreu Christiani. “A mund të na rrëfeni ca nga to?”




Legjendat janë të shumta, meqenëse rreth një njeriu të madh e të adhuruar zhvillohen shumë shpejt legjendat, shpeshherë madje edhe për sa të jetë gjallë. Muhammadi, i cili nuk kishte pohuar kurrë se bën mrekulli – Kur’ani ishte ai që iu ishte dhënë si mrekulli vërtetuese -, në besimin popullor ishte rrethuar shumë shpejt me mrekulli: Kafshët e nderonin atë dhe dëshmonin për të; trupi i palmës, në të cilin kishte qenë i mbështetur gjat predikimeve, rënkonte për arsye se nuk përdorej më tutje nga ai (për mbështetje), meqenëse ishte ngritur katedër (ku pastaj predikimet nuk bëheshin jashtë).ndërsa nga aluzionet kur’nore kanë lindur qysh heret rrëfime të gjata, të bazuara nga fillimi i sures së 17-të : “ I lavdëruar qoftë Ai, i Cili asaj nate kishte udhëtuar me shërbyesit e Vet prej xhamisë së shenjtë deri te xhamia më e largët.” Raportohet se një nate Gabrieli (Xhubrili) kishte sjellur një kafshë të çuditshme kalëruese me flarta, Buraq (Burak), mbi të cilin (hipur) profeti kishte udhëtuar së pari në Jeruzalem ku e kishte zbatuar lutjen (falur namazin) së bashku me të gjithë profetët e mëhershëm. Pastaj kishte depërtuar përmes sferave të ndryshme të qiellit deri në fund te prezenca e drejtëpërdrejtë hyjnore.




Kësaj i shtohen edhe legjenda tjera; sipas një tradite me këtë rast ishte përcaktuar numri i lutjeve (namazeve) ditore, ku ishte bërë marrëveshje që numri prej pesëdhjetë të zbritej në pesë (nëse kemi të drejtë të shprehim gjëra të tilla për një çeshtje të tillë!). Një legjendë tjetër tregon se Zoti i kishte premtuar profetit që t’ia dëgjojë fjalën si ndërmjetësues (ndërhyrës) për bashkësinë e tij në Ditën e Gjyqit, kurse besimi në ndërmjetësimin e tij i kishte ngushëlluar një numër të madh muslimanësh sa herë që kishin menduar për trishtimet e ringjalljes.




Piktorët iranianë e kanë paraqitur në miniatura të shumënumërta udhëtimin në qiell të profetit, se si fluturon (hipur) në Burakun e tij, kurse vetë Buraku në shumë vende përdoret si talisman (hajmali); nëpër shumë kamionë në pakistan është i pikturuar Buraku mu sikurse edhe nëpër nuska (hajmali) në Afrikën veriore kurse poetët e kanë përshkruar me ngjyrime shumë të pasura.



Njëra ndër legjendat më të bukura që janë krijuar mbi udhëtimin në qiell është ajo se djersa me erë të këndshme e profetit ka pikuar nga lartësitë qiellore në tokë, ku nga sejcila pikë djerse kanë mbirë trëndafila, kështuqë sejcili trëndafil ka erë të veçantë nga tjetri.





Herën tjetër:

“ Oh, çfarë fabule romantike!”, mendoi Christiani.[i] “Eh pra, kur t’i marr erë ndonjë trëndafili herave të ardhme do të mendoj në erën e Muhammadit!”

[Iliri88]

Per te verteten mbi origjinen dhe historine e fese islame mund te lexoni ketu:

Feja dhe Civilizimi