Ismail Bej Vlora (Qemali) [1844-1919]

[Askusho]

William Morton Fullerton: Me Ismail Qemalin në Paris, duke shkruar "Kujtimet"

-Rreth 70 vite pas botimit në anglisht, në duart e lexuesve shqiptarë vijnë "Kujtime" të njërës prej figurave më të ndritura të historisë së Shqipërisë.
Ismail Qemali, emri që bëri historinë e Shqipërisë së pavarur, vjen në prag të 166 vjetorit të lindjes dhe 91 vjetorit të vdekjes me vëllimin "Kujtime" të hedhur dje në treg nga shtëpia botuese "Toena". I përkthyer nga anglishtja prej Abdurrahim Myftiut, "Kujtime" e Ismail Qemalit u botua në Londër më 1920, një vit pas vdekjes së tij dhe për herë të parë vjen në duart e lexuesve shqiptarë në shqip i përkthyer nga origjinali.
Libri u botua për herë të parë në 1920, një vit pas vdekjes së themeluesit të shtetit shqiptar, dhe bashkëpunëtori William Morton Fullerton në parathënien e librit thotë: "Nuk po bëj tjetër veçse po mbaj një premtim të dhënë gjatë atyre muajve, që i kaluam së bashku në Paris më 1917 dhe 1918. Pa dyshim, qe mjaft e natyrshme që Ismail Qemal Beu të jepte shkas njëfarësoj për një gjë të tillë. Libri i tij, sigurisht, nuk do të ishte shkruar pa këmbënguljen time të fuqishme. Përveç kësaj, edhe pse isha i zhytur tepër drejtpërdrejt e thellësisht në punët e lidhura me ecurinë e luftës për të qenë në gjendje t'i ofroja mikut tim bashkëpunimin e pandërprerë, që më kërkonte - e që, në të vërtetë, i duhej medoemos - unë arrita t'ia jap ndihmën e domosdoshme, të cilën e kërkonte ky rast",-shkruan William Morton Fullerton.

Kujtimet e William Morton Fullerton për bashkëpunimin me Ismail Qemalin për hartimin e librit

Hartimi i këtij libri qe punë me mund e lodhje të madhe. Gjatë kësaj pune Ismail Qemal Beun e trazuan si disa probleme vetjake të rënda, shpesh sfilitëse në shpirt, ashtu edhe preokupimet atdhetare e intrigat, që luheshin për të ardhmen e mëmëdheut të tij, Shqipërisë. Hartimit të këtij libri ai nuk ia kushtoi, dhe pa dyshim nuk mund t'ia kushtonte, gjithë kohën në dorë të tij. Interesimi dhe entusiazmi herë i lartë e herë i ulët, rastet kur herë e gjeje për ta takuar e herë jo, e madje edhe ngurrimi për t'ia rinisur punës, kur kthehej, për të rimbledhur kujtimet - të gjitha këto së bashku përbënin rrethana jashtëzakonisht të pavolitshme për suksesin e një zotimi, që z. Story dhe unë patëm marrë përsipër. Sepse lypset thënë, se pa një ndihmë të tillë të z. Story këto "Kujtime" kurrë nuk do ta kishin parë dritën e botimit. Bosëell-i pati zhvilluar takime e biseda me Johnson-in me qejf për vite me radhë.
Por Johnson-i ishte ndryshe, ai zakonisht ndodhej aty kur linin takim. Kurse z. Story pati biseda me Ismail Qemal Beun për muaj të tërë, duke e kapur ku t'i binte hera. Pas një sërë takimesh me peshë e me gratë vinin periudha të gjata ndërprerjesh, në të cilat medoemos heroi i këtij libri herë-herë do ta humbte fillin e rrëfimit. Me një durim për t'u pasur zili, "redaktori" i kthehej punës, duke mbajtur shënime, duke risistemuar me kujdes materialin, dhe më pas, po aq me kujdes, duke ia dhënë Ismail Qemal Beut për verifikim e rishikim ato kujtime, disi të parenditura mirë, por gjithmonë jashtëzakonisht të bollshme e të çmueshme, të bashkëbiseduesit të tij. Rezultati, për mendimin tim, brenda rrethanave, është i lartë. Më duket se ky rezultat e përligj plotësisht këmbënguljen time, që Ismail Qemali të zhbironte në thellësitë e mëdha të përvojës së gjatë si shtetar osman i shkollës së vjetër.
Këto "Kujtime" janë, madje, diçka më tepër se vrojtime të një zotnie shqiptar e plaku shumë të urtë. Ato japin një pasqyrë tepër vetjake, jashtëzakonisht objektive, të botës osmane, e cila, sado parahistorike të jetë bërë në dukje, si pasojë e luftës, nuk është aq e largët sa të mos na flasë me këshilla lloj-lloji për kohën tonë e për të ardhshmen e afërt. Periudha, në të cilën Ismail Qemal Beu luajti rolin kryesor e me interes në jetën dhe punën e përshkruar në këtë libër, është ajo e kohëve të hershme kur lulëzonte "diplomacia e fshehtë", e cila më vonë është parë me përçmim si e padenjë. Eprori im i vjetër, zoti de Bloëitz, e kishte në majë të gjuhës shprehjen: "Les mémorialistes écartent les conséquences", me çka nënkuptonte, se njëfarë skepticizmi i njelmët është mëlmesa e lezeti me të cilat shërbehen në tryezë Kujtimet dhe Biografitë.
Zoti de Bloëitz kishte të drejtë. Detyra e parë e atij historiani, që merr përsipër të përdorë autobiografitë si dokument, është të zbulojë arsyen e vërtetë të qenies së tyre, pikërisht përse janë shkruar ato autobiografi. Të vijmë te rasti ynë; duhet mbajtur parasysh se Ismail Qemal Beu, i cili ishte mik i të madhit Mid'hat Pasha, si dhe personalitet i "Liberalizmit" të vërtetë, në fund të fundit shumë shpejt u bë figurë aq e veçantë ndër personazhet e skenës osmane, saqë, në rastin e tij sidoqoftë, ajo masë maturie, me të cilën zakonisht duhen kënduar me vëmendje Kujtimet përgjithësisht, mund t'ia lejojmë vetes të jetë më e vogël, pa pasur frikë se mos gabojmë rëndë. Të paktën, më lejoni të shtoj atë që di për besueshmërinë e këtyre Kujtimeve të veçanta, duke dëshmuar me sytë e mi se ato nuk kanë qenë frymëzuar aspak nga ndonjë hije kotësie vetjake: e theksoj edhe një herë - autori nuk do ta kishte ndërmarrë punën me këto Kujtime, po të mos kishte pasur mbi krye trysninë energjike të të tjerëve për t'i shkruar.
Sido që të jetë, "Kujtimet" e Ismail Qemal Beut tani janë në dorën e lexuesit dhe një studim i kujdesshëm i këtyre faqeve libri do të bindë, besoj, çdo studiues të aftë të çështjeve ndërkombëtare se, sikur eprori i Ismail Qemal Beut të kishte ndjekur atë fener ndriçimi të rrugës politike, të ofruar më se një herë prej vartësit të tij të zgjuar, një veprim i tillë do të kishte qenë në dobi të Perandorisë, e me gjasë të Evropës. Është bërë e modës të merren me çështje ndërkombëtare njerëz që nuk janë as amatorë; ndërsa jo shumë kohë më parë punë të tilla kryheshin nga profesionistë. Një nga përfitimet më të mëdha nga libri i Ismail Qemal Beut është mënyra sesi ai ilustron të vërtetën a priori, në fund të fundit, se metoda e vjetër është pafundësisht më e mira. Në ditët e fundit të jetës, vizioni konkret i Ismail Qemal Beut ishte bërë, pa dyshim, vështrim disi i mjegullt e i pasaktë. Më kujtohen një dorë bisedash me të në Paris, në disa çaste kritike të luftës me Gjermaninë, në të cilat ai parashikonte humbjen e sigurt të Aleatëve. Por e kam detyrim ndaj tij të them menjëherë, se dy argumentet kryesore të tij ishin, së pari, bindja se, nëse Perëndimi mbahej, Rusia do të shembej ashtu sikundër u shemb, dhe, së dyti, shqyrtimi me kujdes e maturi i dëmeve rrënimtare në Evropën kontinentale e në Angli, dhe, në fakt, në krejt planetin, prej formulave të ngatërruara të z. Ëilson. Kësisoj, gjatë Luftës, Ismail Qemal Beu shpesh u bë shkurajues për njerëz si ne, që kishim besim përherë të palëkundur, se Gjermania do të pësonte disfatë. Mirëpo, nëse Ismail Qemal Beu qe shkurajues, a nuk ndodhte kjo ngaqë gjykimi i tij në përgjithësi dihej se qe aq rrënjësisht e plotësisht i formuar?
Si të mos ndikoheshe sadopak nga verdiktet e një burri, përvoja e të cilit në Stamboll, në Evropën Qendrore, në Ballkan, në Angli, e madje në Francë, kishte qenë aq e larmishme, e gjatë dhe e pasur; e një burri, i cili për vite me radhë kishte manovruar me aq shkathtësi mes dallgëve që ngriheshin pa prà në detin e trazuar të botës së vjetër kozmopolite osmane; e një burri, i cili kishte pasur marrëdhënie të ngushta me Gordonin "kinez", Gordonin e Hartumit, dhe kishte qenë mik me një sërë shtetarësh të Evropës; e një burri, i cili, si kryetar i Komisionit të Danubit, kishte pasur mundësinë të zhbironte në shkaqet e politikës së një gjysmë duzine Fuqish; e një burri, me pak fjalë, që kishte parë aq shumë në jetë dhe kishte njohur aq shumë burra të tjerë; që, në të vërtetë, kishte bërë një jetë aq aktive e të pasur, saqë shprehia për të pasur ide me vlera të gjithmbarshme i ishte bërë e natyrshme dhe që kënaqësi kryesore intelektuale kishte të vrojtonte sesi faktorët njerëzorë puqen bashkë e harmonizohen për të përcaktuar ato rezultante force, të cilat rrallë pasqyrojnë synime të vetëdijshme? Madje, gjatë një periudhe miqësie shumëvjeçare, unë nuk mbaj mend as edhe një rast të vetëm, kur Ismail Qemal Beu, duke analizuar situatën ndërkombëtare, të ketë shfaqur atë pandershmëri të njohur intelektuale, që karakterizohet nga përshtatja e parallogaritur e dëshirave me vizionin real, të ndjenjave me mendimin. Ai realist, i cili në Prinkipo - mos harroni, në Prinkipo! - i shkruante më 1892 eprorit të vet: "Në çështjet shtetërore janë interesat ato që udhëheqin politikën dhe frymëzojnë qëndrimet", është diagnostikuesi symprehtë i analizës mjeshtërore të politikës Lindore të Bismarkut, të parë në dritën e planit të plotë evropian të atij shtetari të madh.

WILLIAM MORTON FULLERTON
PARIS,
17 shkurt 1920

[Askusho]

Fjalimi i Ismail Qemalit i mbajtur më 28 nëntor 1912 në Mitingun e Madh në Vlorë me rastin e ngritjes së flamurit

Nga Ismail Qemali



Oh! Sa të lumtur që e ndiej vehten sot, që shoh, këtu në Vlorë, kaqë burra Shqipëtarë të mbledhur tok, tuke pritur me kureshti e padurim përfundimin e kësaj mbledhjeje historike, për fatin e Atdheut tonë të dashur. Plot me gaz e me lot ndër sy, nga mallëngjimi, pra, po dal këtu para jush që t’ju gëzoj me sihariqin e madh, se sot, edhe këtë minutë, Kongresi çpalli mëvehtësinë e Shqipërisë, tuke lajmëruar gjithë botën mbarë për këtë punë e duke më ngarkuar mua kryesin’ e qeveris së përkohshme të Shqipërisë së lirë.
Porsi ëndër më duket ky ndryshim i madh i vendit t’onë, që hoqi e voi të zezat e të lirit pesëqind vjet me radhë ndënë sundimin turk, por që tani në kohët e fundit, ishte gati të jepte shpirtin përgjithënjë, të shuhej e të çfarrosej krejtësisht nga faqia e dheut, këjo Shqipëri, që, dikur, shkëlqente nga trimërija e pashoqe e bijve të saj; kjo Shqipëri, që kur i kërcënohej rreziku Europës nga pushtimet e Turqisë, ndënë kryetrimin e pavdekur të saj, Skënderbejnë, u bë porta e hekurtë kundra sulmeve më të tërbuara të sulltanëve më t’egër që ka pas Turqija. Mirëpo, desh Zoti, që me punën, me trimërinë dhe guximin e pashoq të Shqipëtarëvet, sot e tutje të marrin fund mjerimet dhe vuajtjet e Atdheut t’onë, sepse, këtu e kështu, jemi të LIRË të PAVARUR dhe MËVEHTE, prandaj: qeshni e gëzoni! Për t’ia arrijtur kësaj dite të bardhë e të madhe, na ka ndihmuar gjaku i dëshmorëvet dhe puna e vlefshme e patriotëve t’anë dhe e të gjithë shokëve që muarrnë pjesë në këtë mbledhje dhe e të gjithë juve, që tani po ju gufon zemëra nga gazi i madh që ndieni; mirëpo mbledhja si më plak që jam, m’a ngarkoi mua Ngritjen e shënjtë të shënjës t’onë Kombëtare, të flamurit t’onë të ëndërruar e të dashur (nxjerr Flamurin, të cilin e ka të vendosur në një shtizë hekuri, natyrisht të vogël, dhe të pshehur nën pallto dhe passi e mba një sekondë në dorë e ngul në shtyllat e ballkonit. Amatorët, posa e shohin Flamurin thërrasin me gëzim e me zë të lartë: Rroftë Flamuri, Rroftë Shqipërija e Lirë).
Ja, pra, ky është Flamuri Ynë i kuq e me shqiponjën dykrenare të zezë në mest. Dhe tani, të gjithë bashkë, si një trup i tërë dhe i pandarë, le të punojmë për t’a mburuar, për t’a përparuar e për t’a qytetëruar si i ka hije Atdhenë t’onë të Lirë.
Tuke përfunduar, s’më mbetet gjë, veçse t’i drejtoj një lutje Zotit të Madh, që, bashkë me bekimet e Tij që i lipij të na japë për të qenë të denjë të kësaj dite, të pranojë që këtej e tutje të jem unë dëshmori më i parë i Atdheut, ashtu siç pata nderin dhe fatin që të jem i pari ta puth e ta bëj të valvitet i Lirë. Flamuri i ynë, n’atdhenë t’onë të lirë.

Rroftë Flamuri!

Rroftë Shqipërija!

[Askusho]

Si e lashë Shqipërinë...

Nga Ismail Qemal Bej Vlora



Mbretërimi i shkurtër i Wilhelm Wiedit, qe më i pasur në episode groteske, se sa në veprime për organizimin e një shteti të ri. Kjo ishte prova e kujdesit të pakët që Fuqitë kishin përdorur në zgjedhjen e një sovrani për një vend, lumturia e të cilit varej nga një zgjedhje e kujdesshme. Kishim shpresuar se takti dhe urtësia e Princit, do të shërbenin si kundërpeshë për humbjet e territorit, për të cilat kishim vuajtur, dhe ngjitja e tij në Fron, do ti jepte një shtytje të konsiderueshme zhvillimit të vendit. Përkundrazi situata u bë më e ngatërruar dhe për pak kohë u bë kritike. Një mëngjes mora një telegram nga Vlora, që më shkaktoi një tronditje të thellë. Shtëpia e Esad Pashës ishte bombarduar dhe vetë ministri ishte arrestuar. Ky njoftim i shkurtër pa asnjë shpjegim tjetër, mu duk kaq i çuditshëm, sa për një çast nuk e besova për të vërtetë. Sidoqoftë, nxitova të shkoja tek konsujt italian e austriak në Nicë e në Vjenë për të vërtetuar informatën nëse ishte e vërtetë e për të përcaktuar domethënien. Përgjigjet që mora, nuk lanë asnjë dyshim, e pas pak kohe mora vesh hollësitë e ngjarjes.
Kisha parashikuar gjithnjë se Esad Pasha do të ndodhej në një pozitë jashtëzakonisht të vështirë në Durrës. Ky qytet me më pak se pesë mijë banorë, kishte qenë qendër intrigash e kundërshtimesh për kandidaturën e Ëiedit si princ evropian, si dhe qendër e kryengritjes së Esadit kundra Qeverisë së Përkohshme të Vlorës. Esadi, që menjëherë pas një kthimi të dyshimtë, ishte vënë ministër pikërisht i atij Princi që ishte aq i padëshiruar për shokët e tij, nuk mund të kishte tjetër veç mungesë popullariteti e përbuzje. Mllefi kundra tij u bë shpejt më i thellë dhe demonstratat popullore në vend, morën një karakter kërcënues. Princi, përkundrazi, në vend që të qetësonte popullin kur lëvizja ishte në kulm, përdori topin. Nga ana tjetër, në vend që të pushonte ministrin e tij të padëshirueshëm, me një procedurë legjitime të rregullt, Princi vetë, duke vepruar nën një influencë, që nuk jam në gjendje ta përcaktoj, përdori përsëri mjete të dhunës. Ai adaptoi një linjë veprimi të pashembullt në analet e qeverisjes. Shtëpia e Esadit u rrethua e u bombardua deri sa gruaja e tij doli në një dritare duke tundur një çarçaf të bardhë si shenjë armëpushimi. Bombardimi u pezullua. Ndërhyri ministri italian Carlo Aliotti, në sajë të të cilit Esadi pati mundësi të dilte pa incidente të tjera. Të shoqëruar me marinarë e gjithë familja mundi të largohej me një anije vrojtimi austriake, nga ku u transferua në anijen bazë të Italisë, me të cilën Esadi shkoi në Evropën Perëndimore, pasi kishte dhënë fjalën e nderit, se nuk do të kthehej më në Shqipëri.
Duke patur parasysh këto ngjarje të çuditshme, e quajta detyrë që të kthehesha menjëherë në Vlorë. Pikërisht kur po i hipja trenit në Nicë, më takoi konsulli italian, me një telegram të Ministrit të Jashtëm, Markezit San Xhiuliano, që më kërkonte të njihte mendimin tim, për gjendjen në Shqipëri dhe për masat që duheshin marrë, duke pasur parasysh se gjendja po bëhej gjithnjë e më alarmuese. Meqë kërkonte, nëse ishte e mundur të diskutonim argumentin me të, ndalova në Romë, ku San Xhuliano e unë u morëm vesh për masat që do të ishin të përshtatshme të merreshin. Në Vlorë, sapo arrita, mora vesh hollësitë e ngjarjeve që isha njoftuar dhe se Durrësi ishte i rrethuar nga të gjitha anët e nuk kishte komunikim me pjesën tjetër të vendit. Autoriteti më i lartë dhe juridiksioni i Mbretit tonë ishte kufizuar në atë qytet të vogël. Pas disa ditësh, u nisa për në Durrës me pesëmbëdhjetë fisnikë të krahinës, me qëllim që ti parashtronim Princit opinionin tonë për situatën, që përputhej me atë të ministrit San Xhuliano. Gjatë një takimi tete-a-tete (kokë më kokë) që pata me të, i paraqita konkluzionet që kishim arritur dhe masat e nevojshme. Princi më çuditi për mungesën e një ideje për gjendjen dhe koshiencën e vështirësive të jashtëzakonshme të momentit. U tregua i paaftë të bënte një vërejtje, apo të bënte një pyetje të dalë nga arsyetimi i tij personal. Ndërsa i ilustroja masat e ndryshme që mund të zgjidhte, për të dalë nga gjendja e vështirë, nuk më pyeti asnjëherë se si mund të viheshin në praktikë këto masa.
Të nesërmen Princi priti të pesëmbëdhjetë fisnikët e Vlorës. Nuk na la megjithatë, pa dhënë më parë ndonjë shenjë kujdesi për vendin. Në Pallat u bë një mbledhje e të gjithë krerëve shqiptarë që ndodheshin në Durrës. Princi e hapi vetë mbledhjen me pak fjalë frëngjisht, duke shpjeguar që na kishte mbledhur që të shprehnim mendimet tona personale mbi gjendjen në vend. Nuk kishim pasur asnjë diskutim paraprak, siç është zakon kur është puna për të dhënë një mendim në rrethana të këtij lloji, por iu përshtatëm dëshirave të tij. Në vend që të mbyllja serinë e propozimeve, siç duhet të bëja lidhur me pozitën time, unë fola i pari. Në fund Princi na falenderoi e tha se pasi të përktheheshin vërejtjet tona e ti studionte, do të na njoftonte vendimin e tij. Pritëm disa ditë, dhe pastaj për shkak të mungesës së njoftimeve të tjera, shkuam në Vlorë.
Duke parë rëndimin e gjendjes së përgjithshme të vendit dhe të paaftësisë së dukshme të Qeverisë së Durrësit, me qëllim që të merreshin masat përkatëse për të shpëtuar Shqipërinë, u caktua në sheshin e madh të Vlorës një mbledhje e banorëve të qytetit e të krahinës, ashtu dhe të gjithë refugjatëve të krahinave të tjera të pushtuara nga armiku. Mbas një diskutimi të gjerë, u vendos të formohej Komiteti i Shpëtimit Publik, nën kryesinë time. Njoftuam Fuqitë e Mëdha dhe Princin me një proklamatë, në të cilën deklarohej se përfaqësuesit e popullit të Vlorës dhe të një duzine krahinash të tjera, ishin mbledhur dhe kishin votuar krijimin e Komitetit të Shpëtimit Publik me qëllim që tu kërkonin Fuqive garante të princit, që tia transferonin përkohësisht pushtetin Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit, e të merrnin të gjitha masat që kërkonin rrethanat. Mesazhi i nënshkruar nga tridhjetë delegatë, i bënte thirrje drejtësisë së Fuqive, e i lutej ti besonte Komisionit këtë detyrë pa vonesë, duke shtuar se ishte fjala për të vetmen masë, sipas mendimit tonë, që mund të mbajë sovranin legjitim në fron, të sigurojë bashkimin kombëtar dhe tërësinë tokësore e të shpëtojë nga shkatërrimi mbi njëqind mijë qenie njerëzore, që duke u larguar nga hekuri e zjarri, iu desh të braktisin pronat e tyre të djegura e vatrat e tyre të rrënuara e të mbroheshin në të vetme qoshe të Shqipërisë që ende ishte e lirë, në qytetin e Vlorës e në rrethinat e saj.
Arrita në momentet e fundit të këtij mbretërimi të dhimbshëm e të kotë. I mbyllur, siç kam thënë, në kryeqytetin e tij fatkeq Princi kishte humbur çdo autoritet dhe sovraniteti i tij nuk ekzistonte më. Nuk mbeti asgjë nga dhjetë milion frangat që i kishin dhënë paradhënie dhe që ai i kishte harxhuar marrëzisht në gjëra si krijimi i një gjykate Kasacioni, kur në vend nuk kishte asnjë gjykatë, emërimin e inspektorëve të arsimit publik, kur nuk kishte shkolla, mbajtjen e ministrave të plotfuqishëm të akredituar në vende të huaja, por që rrinin rehat në shtëpi. Megjithëse dërgonte Ministrin e Financave në Romë për kontribute të tjera, qoftë Roma, qoftë Vjena luajtën pjesën e shurdhit. Si një spekulator i falimentuar Ëilhelm Ëiedi e kuptoi se nuk mbetej tjetër veçse të largohej. Lufta e madhe kishte filluar e do të përmbyste shpejt Evropën. Anijet e Fuqive e braktisën Durrësin dhe e lanë në dorë të ngjarjeve, kurse Princi i ndoqi me një jaht të vogël italian, që i ishte lënë në dispozicion.
Me gjithë përvojën e këtyre tre muajve, bashkatdhetarët e mi e panë me trishtim të largohej, sikur ai të përfaqësonte një shpresë që merrte fund, një ëndërr që zhdukej. Ai skishte bërë asgjë për ti njohur e kuptuar, asnjë hap për tiu afruar zemrave të tyre, që i ishin hapur me aq besim.
Tashti nuk mbetej tjetër, veçse të pritej dita kur përfaqësuesit e njerëzimit të mblidheshin e të vendosnin të njihnin të drejtat tona që deri në këtë moment fatkeqësisht kishin mbetur të harruara, me preteksin për të evituar atë që ishte e paevitueshme. Jemi të bindur që një akt drejtësie i dhënë për ne, do të jetë i dobishëm jo vetëm për ne vetë, por dhe për të gjithë ata që kanë kërkuar zgjerimin e tyre me shkatërrimin tonë. Rindërtimi i bllokut ballkanik dhe garancia e pavarësisë së tij, do të jetë një nga faktorët më të fuqishëm për paqen e Evropës Lindore dhe të botës.
Kjo ndërtesë ballkanike mund të forcohet, vetëm me forcimin e Shqipërisë, që përbën kolonën e katërt që e mban.

*Paris, korrik 1917

[Askusho]

Si u shkruan kujtimet e Ismail Qemalit?

Shkruan: Astrit Lulushi - SHBA


Pluhuri shpesh shoqërohet me harresën, por vetëm kur cështja mendohet thellë, del se është pluhuri në sipërfaqe që zbulon të padukshmen. Heminguei përdori një parim të ngjashëm, ashtu si Kadareja gërvishtte pluhurin e diktaturë për t’a zbuluar atë. Eshtë i njëjti parim që u përvetësua nga arti fotografik, ku trupi lakuriq mbulohej me nje tyl të hollë për t’a bërë më joshës a për të shmangur censurën ndaj pronografisë. Kjo të shtyn të mendosh se shprehja “pluhuri i harresës” apo i mbulesës krijohet nga ata që e dinë që në një periudhe të caktuar të së kaluarës, dicka e keqe e turpshme ka ndodhur, ose nuk ka ndodhur asgjë për t’u regjistruar, dhe përpiqen që mbi harresën të krijojnë një histori të rremë a të shtrembëruar.
Kur njeriu largohet, pas mbeten gjurmët e tij, të cilat si shenjat e gishtrinjëve, sa më të padukëshme në kohën e prekjes aq më të theksuara bëhen kur mbi to hidhet pluhur apo ndricohen nga një dritë e re.
Shpesh nevojitet vetëm një vështrim i tillë për të kuptuar se njeriu duhet vlerësuar jo më shumë për rezultatin sesa për punën e mundin drejt këtij rezultati. Kur Davincin e përgëzonin për pikturën MonaLisa, ata nuk e dinin se për këtë vepër artisti kishte punuar për 4 vjet. “Falë Zotit, që nuk e dijnë këtë” thoshte da Vinci me vehte nga frika se mos të tjerët talleshin. Po ashtu kritikët qeshnin me skulptorin Auguste Rodin kur ky u thoshte se kishte punuar 7 vjet për statujën e Balzakut dhe ende nuk e quante të përfunduar. Në historinë e artit, Rodin sot renditet si skulptori më i madh që nga koha e Mikelanxhelos.
Historianët thonë se Enriko Karuzo, një nga tenorët më të mëdhenj që ka njohur bota, kur dilte në skenë admirohej nga të gjithë, por kush e shikonte pas shfaqjes, në mbrapaskenë, të rraskapitur në kulm, të djersitur e mezi mbushej me frymë, mendonte ndryshe. Adhurimi ndaj një personi është deri-diku dëshira për t’u bërë njësoj si ai, por pa u lodhur. Kjo është edhe arsyeja që shumë njerëz ëndërrojnë të bëhen të pasur por pak janë të tillë. Shume e dëshirojnë suksesin, por jo të gjithë e duan lodhjen, megjithatë prapë nuk heqin dorë e përpiqen të gjejnë rrugën tjera, më të shkurtrën e mundur. Por kjo vijë midis njeriut dhe qëllimit, si ajo midis dy pikave, është e drejtë vetëm në gjeomoetri, pasi në jetë është e gjatë e me shumë kthesa, ngritje, rënie e ndalesa të shkaktuara nga mundimi e lodhja.
“Kam njohur shumë njerëz të mëdhenj, por të rrallë janë ata që mund të krahasohen me plakun e urtë shqiptar, Ismail bej Qemalin”, shkruante gazetari britanik Somerville Story në vitet 1920. Dhe ai përmend mjaft emra që sot janë harruar, flet kalimthi mbi figura bashkëkohore si Pucini e Karuzo që i kishte njohur personalisht, por përshkruan si një figurë nga më tërheqëset, Ismail Qemalin, mbi shpatullat e të cilit rëndonin shpifjet e kundërshtarëve vendas a të huaj, vitet e jetës, dhe halle të gjithfarëshme, kombëtare e vetiake, që nga ato për sigurimin e jetesës. Këto përbënin atë pluhurin që zbulonte vlera të cilat u vunë re nga shkrimtari britanik Sommerville Story.
Në vitin 1927, Sommerville Story, botoi librin “20 year in Paris with a pen”, ku flet rreth pervojës se tij si gazetar. Në kapitullin “A few famous people”, Story thotë se nuk mund ta linte pa përfshirë në këtë libër Ismail Qemalin, jo vetëm sepse ai ishte një nga figurat më interesante që kishte njohur personalisht por edhe sepse bashkëpunoi me të për 16 muaj për hartimin e librit “The Memoris of Ismail Kemal bey”.
Në vitin 1916, gazetari amerikan William Morton Fullerton në atë kohë korrespondent i gazetës London Times në Paris, hyri në zyrën e Storyt i shoqëruar nga një burrë i rreth të 70-ve; Ismail bej Qemalin, ish diplomat i perandorisë osmane, guvernator i Rumelisë, nxitësi i lëvizjes xhonturke, njeriu që bëri Shqipërinë, dy herë president i saj dhe tani thuajse i dëbuar jetonte e në mërgim. Për këta dy gazetarë të huaj, historia e tij i ngjante asaj të një profeti i mohuar në vendin e tij. Atë ditë ata u takuan, e biseduan gjatë dhe përshtypjet e para duket se ishin të mira, pasi shënuan “fillimin e një bashkëpunimi të suksesshëm, megjithëse të vështirë”, tregon Sommerville Story në librin; “20 vjet në Paris me penë” Më poshtë vijon tregimi i Storyt, shkëputur nga kapitulli “A few famous men”
“Bisedat me Qemal beun ishin leksione, pasi ky plak i urtë që kishte qenë për 50 vjet guvernator e guvernator i përgjithshëm në disa provinca të perandorisë osmane, dinte thuajse gjithçka që njeriu ia vlente të dinte rreth politikave, sjelljeve dhe mendësive në Lindjen e Afërme. Ishte interesante dhe stimuluese të dëgjoje diskutimet mbi politikat lindore e evropiane nga një njeri që kishte biseduar me sulltanin Abdyl Hamidin po aq familjarisht sa edhe me mua, që kishte njohur nga afër gjeneralin Charls Gordon i njohur si Gordoni i Khartumit - dhe nderonte kujtimin e tij - kishte qenë mik me kryeministra e kishte biseduar me monarkë evropianë e burra shteti gjatë jetës së tij të gjate politike…...
Në bisedë të lirë Ismail Qemali ishte i këndshëm e plot humor, ndërsa kur fillonim punën për të regjistruar kujtimet ai bëhej tepër serioz. Megjithë përvojën dhe intelektin e tij, ai tregonte kujdesin e një diplomati. I. Qemali nuk mbante me vete asnjë shënim a dokument dhe shpesh shprehte keqardhje që të gjitha letrat e tij i kishte lënë në Stamboll. Kur ndonjëherë donte t’i referohej një dokumenti diplomatik, ose të gjente datën e saktë të një ngjarjeje që ai kishte përjetuar, ne na duhej të shkonim në librarinë Quai d’Orsay ose në Bibliotheque Nationale…..
Për të punuar, përdornim një tryezë të madhe. Unë ulesha në karrige në njërin skaj e Ismail Qemali në skajin tjetër të tryezës dhe ai fillonte të tregonte incidente e ngjarje të ndryshme nga jeta e tij. Por atij nuk i pëlqente që unë të mbaja shënime edhe as nuk donte që ai të diktonte e unë të shkruaja. Kjo ma bënte punën shumë të vështirë. Ndonjëherë ai fliste për një orë a më shumë, dhe nëse më shikonte që mbaja shënime, nevrikosej, e ndërpriste tregimin dhe ma hiqte letrën nga dora. Ismail Qemali ishte shumë i përpiktë për ato që donte të përfshiheshin në librin e kujtimeve dhe për ato që duheshin lënë jashtë. Këto të fundit, zakonisht ishin pjesët më interesante dhe përbënin një burim të jashtëzakonshëm për një shkrimtar. Po kujdesi i tij që ato të mos përfshiheshin në libër, ishte edhe më i jashtëzakonshëm. Ismail Qemali ishte i mendimit se në kujtimet politike duhet të përfshihen vetëm ngjarje serioze.
Kur mbaronim bisedën dhe Qemal beu ikte, unë ulesha e shkruaja ato që mbaja mend dhe kur vinte herën tjetër ia lexoja çfarë kisha shkruar. Pasi i miratonte, unë i shtypja me makinë shkrimi dhe ai më kërkonte t’ia lexoja përsëri. Në disa raste më duhej të bëja edhe ndryshime, sepse I. Qemali shpesh ndryshonte mendje e donte që ndonjë pjesë të tregohej ndryshe ose të mos tregohej fare. Bisedat i zhvillonim në frëngjisht, por unë shënimet i mbaja në anglisht dhe pastaj ia lexoja të përkthyera në frëngjisht, sepse nuk e kuptonte mirë anglishten.
Ismail Qemali ishte shumë i kujdesshëm për ato që tregonte dhe një herë me të qeshur thashë, “Ju keni ardhur tek një gazetar e shkrimtar i cili pak-a-shumë i njeh shijet e publikut. Përse nuk më lejoni ta shkruaj librin ashtu siç di vetë? Ndoshta do të dilte më interesant?” Sigurisht përgjigja e tij ishte se gjithmonë e njëjtë - “Nuk dua të dëgjoj gjëra të tilla”.
Ismail Qemali ishte shumë i thjeshtë dhe gjithmonë ndjehej ngushtë kur e lëvdonin. Ndonjëherë mendoja se historia mund të kishte qenë ndryshe, nëse ky njeri do të kishte marrë vendime të prera e të rëndësishme në momentin e duhur dhe në se do të ishte treguar më shumë ambicioz.
Një herë një revistë e njohur franceze i kërkoi Ismail Qemalit të shkruante diçka “të lehtë” rreth përvojës të tij. Në këtë rast ai u shpreh lirshëm, duke e mbushur shkrimin me episode plot humor, pasi e dinte se publikut francez i pëlqenin gjëra të tilla. Por ai nuk pranoi që ky shkrim të përfshihej në “Kujtimet” në anglisht, duke thënë, si gjithmonë, se ato nuk ishin mjaft dinjitoze për të zënë vend në librin e një diplomati.
Nisur nga përvoja, Ismail Qemali parashikoi shumë zhvillime që më pas edhe ndodhën. Por vetëm për një prej zhvillimeve më të rëndësishme parashikimi i tij doli i gabuar. Ismail Qemali besonte se Lufta e parë Botërore do të përfundonte me fitoren e Gjermanisë. Kjo jo sepse Gjermania ishte ndër fuqitë më të mëdha ushtarake të kohës, por sepse Britania e Franca do të mundeshin. Ai bënte krahasim me të kaluarën kur politikat britanike e franceze ndaj Lindjes shumë herë kishin qenë të gabuara. Ismail Qemali thoshte se Gjermania e Austro-Hungaria kishin hyrë aq thellë në Ballkan vetëm falë pakujdesisë dhe indiferentizmit të Britanisë dhe se kishte qenë frika ndaj Gjermanisë që prej periudhës së Bismarkut, që ndikoi në krijimin e aleancës franko - ruse dhe po ashtu frika ndaj Gjermanisë që i shtyu sllavët e jugut të bashkoheshin në një federatë, duke menduar se vetëm kështu mund t’i bënin ballë kërcënimit gjerman e austro-hungarez.
Një herë e pyeta Ismail Qemalin se përse pranoi të largohej nga vendi dhe nuk e mbajti pushtetin me çdo kusht e me forcë, siç do të kishin bërë shumë të tjerë në pozitat e tij. Ai tundi kokën dhe me një zë të mendueshëm tha “Gjëra të tilla nuk mund t’i bënte një njeri që kishte luftuar për Liberalizim në një vend të prapambetur”.
Ismail Qemalit nuk i pëlqente të fliste për veten pasi i dukej se mburrej, prandaj edhe puna për të shkruar kujtimet e tij zgjati më shumë sesa unë kisha parashikuar, pasi ndonjëherë më duhej t’ia nxirrja fjalët thuajse një nga një. Me ditë a javë të tëra ai zhdukej dhe kur kthehej i lodhur, më tregonte për takimet që kishte zhvilluar me ministra, diplomatë, burra shteti e bashkatdhetarë për të ndihmuar çështjen shqiptare. Ndonjëherë preferonte të ulej pranë zjarrit e të bisedonte. Por libri i Kujtimeve kurrë nuk përfundoi si duhej; kapitulli rreth Shqipërisë, kurrë nuk u skicua as në vija të trasha. Më 1919, Ismail Qemali u nis për në Spanjë, pasi duke qenë vend neutral, mendonte se ai mund të ishte më i pavarur në punën e tij për Shqipërinë. Disa ditë para se të nisej, më pyeti nëse do ta ndihmoja mbi një libër tjetër më të gjerë mbi gjeografinë, historinë dhe etnografinë e Shqipërisë. Unë i thashë, po, por më gjatë nuk e diskutuam. Shqetësimi im i vetëm ishte se nëse puna do të kryhej me ritmin e shkrimit të “Kujtimeve”, që kishte ecur shumë ngadalë, për një libër të dytë do të na duheshin disa vite.
Nga Spanja, miku im i vjetër, me ftesë të qeverisë italiane shkoi në Itali, dhe kur arriti atje, autoritetet e mbajtën nën mbikqyrje; dhe ashtu zemërthyer e afro 80 vjeçar, Ismail Qemali vdiq në Peruxhia.
Gjithashtu për ata që besojnë në bestytni nuk mund të lë pa treguar një ngjarje që ndodhi në Parisi. Miku im Reginald Darcy, pianist i njohur që jetonte në Algjer, kishte ardhur për vizitë në Paris. Një mbrëmje, ai, Ismail Qemali dhe një miku i tyre po hanin darkë dhe Qemal beu i pyeti nëse u besonin bestytnive. Ata u përgjigjën se jo, dhe pastaj u befasuan kur Ismail Qemali tha se dëshironte të dëgjonte Marshin Funebër të Shopenit. Darcy e luajti në piano, të gjithë pjesën deri në fund. Në më pak se një vit pas kësaj ngjarjeje, Ismail Qemali dhe Reginald Darcy vdiqën, ndërsa personi i tretë ndërroi jetë disa muaj më vonë”.
Libri “Memoirs of Ismail Kemal bey” u botua më 1920 në Londër e Nju Jork, me një pamje e përmbajtje me të vërtetë serioze, siç e kishte dashur Ismail Qemali kur ishte gjallë. Sot ky libër është një nga veprat më të cituara nga studiues e historianë mbi çështje të Lindjes së Afërme e të vendeve të ish perandorisë osmane. Libri përmban edhe një parathënie shkruar nga W.M.F, akronim i përdorur nga Willam Morton Fullerton,(1865-1952) mik i Sommerville Storyt dhe nxitësi kryesor që Ismail Qemali të hidhte në letër kujtimet e tij. Fullerton ka qenë një prej gazetarëve dhe analistëve të njohur të gjysmës së parë të shekullit të XX. Lindur në Boston e i diplomuar në Harvard, në vitet 1890, Fullerton u vendos në Paris, ku punoi si korrespondent për London Times. Ai është autor i disa librave si “Problems of Power’ edhe “Patriotism and Science” ku analizohen politikat e fuqive të mëdha në fillim të shekulli të kaluar. Shumë kritikë thonë se filmi i kohëve të fundit “Wings of the Dove” bazohet në jetën e Fullertonit, të paktën gjatë rinisë së tij.
Ndërsa të dhënat biografike rreth Sommerville Storyt janë tepër të pakta. Mendohet se ai lindi në Britani aty nga mesi i viteve 1800, punoi si gazetar në disa kryeqytete të fuqive të evropiane deri aty nga viti 1903, kur u vendos përfundimisht në Paris, ku edhe vdiq para fillimit të Luftës së dytë Botërore. Somerville Story la pas shumë shkrime, monografi e përshkrime, por më shpesh emri i tij përmendet për librin “The Memoirs of Ismail Kemal bey”.

[Albo]

Fjalimi i Ismail Qemalit i mbajtur më 28 nëntor 1912 në Mitingun e Madh në Vlorë me rastin e ngritjes së flamurit

Nga Ismail Qemali



Oh! Sa të lumtur që e ndiej vehten sot, që shoh, këtu në Vlorë, kaqë burra Shqipëtarë të mbledhur tok, tuke pritur me kureshti e padurim përfundimin e kësaj mbledhjeje historike, për fatin e Atdheut tonë të dashur. Plot me gaz e me lot ndër sy, nga mallëngjimi, pra, po dal këtu para jush që t’ju gëzoj me sihariqin e madh, se sot, edhe këtë minutë, Kongresi çpalli mëvehtësinë e Shqipërisë, tuke lajmëruar gjithë botën mbarë për këtë punë e duke më ngarkuar mua kryesin’ e qeveris së përkohshme të Shqipërisë së lirë.
Porsi ëndër më duket ky ndryshim i madh i vendit t’onë, që hoqi e voi të zezat e të lirit pesëqind vjet me radhë ndënë sundimin turk, por që tani në kohët e fundit, ishte gati të jepte shpirtin përgjithënjë, të shuhej e të çfarrosej krejtësisht nga faqia e dheut, këjo Shqipëri, që, dikur, shkëlqente nga trimërija e pashoqe e bijve të saj; kjo Shqipëri, që kur i kërcënohej rreziku Europës nga pushtimet e Turqisë, ndënë kryetrimin e pavdekur të saj, Skënderbejnë, u bë porta e hekurtë kundra sulmeve më të tërbuara të sulltanëve më t’egër që ka pas Turqija. Mirëpo, desh Zoti, që me punën, me trimërinë dhe guximin e pashoq të Shqipëtarëvet, sot e tutje të marrin fund mjerimet dhe vuajtjet e Atdheut t’onë, sepse, këtu e kështu, jemi të LIRË të PAVARUR dhe MËVEHTE, prandaj: qeshni e gëzoni! Për t’ia arrijtur kësaj dite të bardhë e të madhe, na ka ndihmuar gjaku i dëshmorëvet dhe puna e vlefshme e patriotëve t’anë dhe e të gjithë shokëve që muarrnë pjesë në këtë mbledhje dhe e të gjithë juve, që tani po ju gufon zemëra nga gazi i madh që ndieni; mirëpo mbledhja si më plak që jam, m’a ngarkoi mua Ngritjen e shënjtë të shënjës t’onë Kombëtare, të flamurit t’onë të ëndërruar e të dashur (nxjerr Flamurin, të cilin e ka të vendosur në një shtizë hekuri, natyrisht të vogël, dhe të pshehur nën pallto dhe passi e mba një sekondë në dorë e ngul në shtyllat e ballkonit. Amatorët, posa e shohin Flamurin thërrasin me gëzim e me zë të lartë: Rroftë Flamuri, Rroftë Shqipërija e Lirë).
Ja, pra, ky është Flamuri Ynë i kuq e me shqiponjën dykrenare të zezë në mest. Dhe tani, të gjithë bashkë, si një trup i tërë dhe i pandarë, le të punojmë për t’a mburuar, për t’a përparuar e për t’a qytetëruar si i ka hije Atdhenë t’onë të Lirë.
Tuke përfunduar, s’më mbetet gjë, veçse t’i drejtoj një lutje Zotit të Madh, që, bashkë me bekimet e Tij që i lipij të na japë për të qenë të denjë të kësaj dite, të pranojë që këtej e tutje të jem unë dëshmori më i parë i Atdheut, ashtu siç pata nderin dhe fatin që të jem i pari ta puth e ta bëj të valvitet i Lirë. Flamuri i ynë, n’atdhenë t’onë të lirë.

Rroftë Flamuri!

Rroftë Shqipërija!

Mjafton te lexosh kete fjalim te Ismail Bej Vlores qe te kuptosh urtesine, shpirtmadhesine, vizionin dhe besimin e ketij njeriu qe edhe pse u lind e u thinj ne nje nga epokat me te erreta te historise, arriti qe ti falte drite dhe shprese nje populli te tere, ne ditet me te veshtira te tij. Fjalet e tij me lart nuk jane fjale qe na bejne te ndihemi mire sot kur i lexojme 100 vjet me pas, fjalet e tij jane fjale profetike qe koha i beri realitet. Dhe qe te kuptoni vizionin e tij, duhet te kuptoni rrethanat e kohes ne te cilen u shpall pavaresia:

- Vizioni: 90% e gjithe popullsise shqiptare, qe nga ai fshatari i pashkolle e analfabet, e deri tek intelektualet me te mire te vendit, askush nuk e imagjinonte dot Shqiperine te pavarur. Gjithe inteligjenca e kohes, e shihte te ardhmen e Shqiperise gjithmone te varur nga nje fuqi tjeter: nje grup i madh besonte ne autonomine e Shqiperise brenda Turqise Evropiane; grupi tjeter besonte se Shqiperia duhet ti bashkohej ne nje konfederate/mbreteri me popujt fqinje qe e kishin fituar pavaresine e tyre. Ismail Bej Vlora ishte i vetmi qe besonte ne nje Shqiperi te pavarur ne radhet e inteligjences shqiptare, dhe perkrahjen e vetme qe ai gjeti, ishte tek kolonite shqiptare ne Rumani. Dhe jo vetem qe shume patriote shqiptare nuk e mbrojten nismen e Ismail Bej Vlores para shpalljes se pavaresise, por shume prej tyre e sulmuan e minuan ate edhe pas shpalljes se pavaresise. Kjo nuk e ndali plakun e urte qe te bente histori.

- Besimi ne Zot: Eshte nje gje t'i apelosh emocioneve te turmes si nje politikan e orator i mire, por eshte dicka tjeter te kthesh fjalimin historik te shpalljes se pavaresise se popullit tend, ne nje lutje drejtuar Zotit per popullin tend. Asnje njeri i mbledhur ne ate shesh, asnjeri prej delegateve, nuk e kishin idene me te vogel se cfare po realizonin ate dite. Te gjithe ishin te preokupuar vetem me situaten e momentit: renia e perandorise otomane dhe kercenimi i ushtrive te fqinjeve qe po marshonin ne trojet e shqiptareve. Ismail Bej Vlora kete akt nuk e shihte vetem si nje akt politik, por si nje akt shpirteror: ai ze ne goje te paret tane, ai nxjerr nga xhepi nje flamur qe asnje prej atyre te mbledhurve ne shesh nuk e kish pare me pare, ai u tregon atyre se ky eshte flamuri i te pareve tane. Nuk mjaftonte per Ismail Bej Vloren vetem akti i shkeputjes nga pushtuesi osman dhe mevehtesia, por ishte po aq i rendesishem rizgjimi i kujteses historise dhe tradites se te pareve tane, te cilen pushtuesi u mundua te fshinte plotesisht nga kujtesa shqiptare.

- Guximi: Arsyeja perse shumica e patrioteve shqiptare nuk mbeshtesnin pavaresine e Shqiperise ishte se a) i trembeshin ndeshkimit te Portes se Larte dhe administrates se saj ne vend b) i trembeshin bejlereve shqiptare pasuria e pushteti i te cileve ishte i lidhur me ekzistencen e Perandorise Otomane. Ismail Bej Vlora thote me lart se le te jete ai deshmori i pari i pavaresise se vendit te tij. Ai ve jeten e tij ne rrezik per hir te Shqiperise. Gje qe shume nga bashkekohesit e tij nuk ishin gati ta benin. Por duke qene se ai ishte vete nga nje nga familjet me te pasura te bejlereve ne Shqiperi, familjen e Vlorajve, akti i tij ishte nje shembull i jashtezakonshem per kete klase. Gjithashtu, duke qene se ai kish punuar gjithe jeten e tij si nenpunes ne administraten osmane ne shume nivele, ai jepte shembullin e mire per te gjithe ata nenpunes se administrates osmane te shperndare ne cdo cep te Perandorise, qe te vinin e punonin per vendin e tyre.

- Profecia: Le te jem une deshmori i pare i atdheut tim, shprehet Ismail Bej Vlora me lart. Zoti ia plotesoi edhe kete deshire, plaku i urte u helmua ne nje hotel ne Itali, ku interesat italiane hoqen qafe njeriun e vetem qe gezonte nje mbeshtetje te jashtezakonshme politike ne mbare vendin. Per aq kohe sa Ismail Bej Vlora do te ishte gjalle, ai do te ngrinte zerin e tij ne mbrojtje te interesave te popullit te tij. Dhe ky nuk ishte nje njeri ordiner qe mund te genjehej kollaj apo blihej me flori, sic qellonte me shume prej bashkekohesve shqiptare te kohes se tij. Thone qe Perendia i shperblen sherbetoret e vete te zgjedhur, duke u dhene atyre jete te ameshuar, por edhe duke perjetesuar kujtimin dhe nderimin e tyre nder te gjallet. Ceremonia e vdekjes se Ismail Bej Vlores e mbajtur ne Shqiperi kur sollen trupin e pajete nga Italia, ishte po aq historike, bile ne shume aspekte shume me historike, se vete akti i shpalljes se pavaresise. Nje popull i tere doli ne rruge qe ta nderonte.

Bekimi i vertete i Perendise per shqiptaret ishte jeta dhe vepra e ketij njeriu qe sakrifikoi gjithcka per popullin e tij. Shume jane munduar te njollosin apo erresojne figuren e Ismail Bej Vlores, por ja tek jemi, 100 vjet me pas, dhe fjalet e tij kumbojne relevante sot si ne momentin qe qe u shpall pavaresia.

Ismail Bej Vlora beri realitet amanetin e gjithe rilindasve tane qe per ate dite vetem enderronin e thurrnin vargje.

Albo

[Askusho]

Kush është Ismail Qemali. Edhe një vogëlush 6-vjeçar e ka në majë të gjuhës përgjigjen: Plaku që ngriti flamurin dhe shpalli Pavarësinë. Problemi është se po aq sa ky vogëlush, është një pjesë e madhe e popullsisë së Shqipërisë që dinë vetëm kaq për plakun flokëbardhë që kreu aktin më të rëndësishëm në historinë e shtetit shqiptar. Ka një takëm njerëzisht që dinë më shumë. Ca të tjerë që dinë edhe pak më shumë. Edhe Ismail Qemali ka lindur më 16 tetor, në tekstet e historisë ditëlindja e tij njihet 24 janari, pikërisht për këtë arsye edhe dje u festua 168 vjetori i lindjes së tij. Përse i zhdukën ditëlindjen më 16 tetor, pse përkonte me atë të Enver Hoxhës. Cili është arsimi i tij. Cilat ishin detyrat e tij më të larta në hierarkinë e Perandorisë Osmane. e Si ngriti në Stamboll klubin për pavarësinë shqiptare dhe si u internua nga pushteti turk. Përse sulltani e emëroi këshilltar të tij. Si u emërua Vali në Libi, por ai nuk shkoi Tripoli, por në Paris, nga ku nisi punën për pavarësinë e Shqipërisë. Historia e 28 Nëntorit, me kë shkoi në Vlorë dhe përse shkoi në Vlorë. Cilin flamur ngriti dhe historia e dokumentit themeltar që u falsifikua. Një histori plot lavdi dhe kontradikta të një jete, që, siç vetë Ismail Qemali e ka thënë në fjalimin e 28 Nëntorit, Zoti i donte që të ishte i pari shqiptar që ngriti flamurin.

1. Ismail Qemali, në fakt quhej Ismail bej Vlora. Emri i tij u ndryshua gjatë kohës së regjimit komunist mbi botëkuptime komuniste ndaj titullit “Bej”, por asnjëherë asnjë historian dhe personalitet nuk e ka shpjeguar këtë ndryshim.

2. Ismail Qemali ishte një nga personazhet më të rëndësishme të familjes së njohur Vlora, një familje e pasur dhe me shumë tradita, dhe që ka nxjerrë shumë personazhe të rëndësishëm në jetën politike shqiptare.

3. Ismail Qemali lindi më 16 tetor 1846 në Kaninë të Vlorës dhe vdiq më 24 janar të vitit 1919 në Peruxha të Italisë. Vetëm pas vitit 1990 është mësuar nga historiani turk me orgjinë shqiptare, Nexhip Alpan, që ditëlindja e Ismail Qemalit ishte në një ditë me atë të Enver Hoxhës. Por ajo është mbajtur e fshehtë, duke mos u shkruar në asnjë libër historie. Në tekstet e historisë së Shqipërisë dhe tekstet mësimore datëlindja është shkruar më 24 janar 1844. Në fakt ajo është më 16 tetor 1844.

4. Ismail Qemali jetoi 72 vjet, 3 muaj e 8 ditë ose gjithsej 2628 ditë. Ai kishte një shtat mesatar dhe me një trup me peshë po mesatare. Ismail Qemali mbante një veshje të kohës, me kostum të kohës, kravatë e kohës, flokë të thinjur të krehur me kujdes dhe me një mjekër të bardhë të krehur edhe atë. Ngjyra e kostumeve në përgjithësi ishte e zezë dhe në kokë mbante kapele.

5. Ismail Qemali gjatë gjithë jetës së vet jetoi në këto shtete: Shqipëri, Greqi, Turqi, Itali, Bullgari, Siri dhe për pak kohë në Francë, Angli, Zvicër dhe Gjermani.

6. Ismail Qemali u diplomua në gjimnazin Zosimea në Janinë dhe pas një karrierë të konsiderueshme në administratën turke. U arsimua në Paris për Shkenca Juridike dhe Ekonomike. Me këtë edukim ai ishte një nga më të arsimuarit në administratën turke të asaj kohe.

7. Ismail Qemali njihej dhe si një poliglot, një armë që atij i shërbente në të gjithë aktivitetin e tij politik për çështjen shqiptare. Ai njihte shkëlqyer gjuhën shqipe, osmanishten, turqishten e re, greqishten e vjetër, latinishten, italishten dhe frëngjishten.

8. Ismail Qemali cilësohet si babai i kombit, duke qenë se ka kryer aktin më historik në të gjithë historinë e shtetit shqiptar. Ai ngriti flamurin e Pavarësisë në Vlorë, më 28 Nëntor të vitit 1912 dhe shpalli Shqipërinë shtet të pavarur duke i kërkuar fuqive ndërkombëtare ta njihnin këtë vendim.

9. Në asnjë rrethanë dhe në asnjë situatë, ai nuk e përdori këtë moment sublim për të përfituar dhe marrë vlerësime. Madje, në fjalimin e tij ditën e Shpalljes së Pavarësisë, ai është shprehur, se, siç e donte Zoti që të ishte i pari të ngrinte flamurin e pavarësisë, ashtu të bëhej edhe hero i parë i shtetit shqiptar.

10. Ismail Qemali është kryeministri dhe kryetari i parë në historinë e shtetit shqiptar. Ai qëndroi në krye të qeverisë nga data 28 Nëntor e vitit 1912 deri në 22 janar 1914 për 12 muaj e 56 ditë.

11. Ismail Qemali ngriti në Vlorë flamurin e kuq me dy krena shqiponjash, një flamur që deri më sot na vjen në tre variante. I pari, se këtë e qëndisi një Marigo, një nuse e shtëpisë ku fjeti Ismaili natën e fundit, atë që e solli Spiridon Ilo nga SHBA varianti i tretë i Eqrem bej Vlorës, sipas të cilit ia dha ai flamurin që ia kishte falur Aleadro Kasstriota burri i një princeshe që pretendonte se ishte pasardhëse e Skënderbeut.

12. Në vlerësimet e punës që i kanë bërë drejtuesit e administratës turke për Ismail Qemalin janë shënuar këto fjalë: Vali i denjë, diplomat, deputet, udhëheqës shteti, mendimtar dhe kryetari i parë i shtetit shqiptar.

13. Ismail Qemali e nisi karrierën e vet politike si përkthyes në Ministrinë e Jashtme të Turqisë Osmane në vitin 1860. Detyra e dytë në administratë e Ismail Qemalit ishte në vitin 1868, drejtor i Sekretariatit në Zyrën Juridike në Sofje të Bullgarisë, që në atë kohë ishte pjesë e Turqisë Osmane.

14. Ismail Qemali më pas mori detyrën e nënprefektit të rajonit të Rusçuk, një detyrë që e mbajti për pesë vjet. Në vitin 1873, ai jep dorëheqjen dhe largohet nga ajo detyrë.

15. Ismail Qemali u emërua sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Jashtme të Turqisë në vitin 1876, një detyrë që e ndihmoi shumë të njihte diplomacinë turke nga brenda, por edhe atë të huaj. Në këtë detyrë qëndroi për një vit.

16. Në vitin 1877, ai pëson një dënim në karrierën e tij, pikërisht për aktivitetin e tij patriotik ndaj Shqipërisë. Me arsyetimin se kërkoi autonominë e Shqipërisë, ai internohet për shtatë vjet në Kytahja të Anadollit. Por presioni i një pjesë të administratës turke, por edhe të patriotëve shqiptarë, bëri që sulltan Avdylhamiti t’i hiqte internimin dhe ta emëronte madje Vali në Bollu të Turqisë.

17. Ismail Qemali emërohet Vali në Siri, një detyrë shumë e lartë në atë kohë dhe për më tepër që bëhej fjalë për një krahinë që më vonë mori edhe ajo pavarësinë si shtet i pavarur. Këtë detyrë e mbajti deri në 28 qershor të vitit 1892.

18. Për punë të mirë Ismail Qemali arriti të bëhej deri këshilltar personal i sulltan Avdylhamitit, në momentin kur Perandoria Osmane ishte në fund të saj. Një detyrë që e mbajti nga viti 1892 deri në vitin 1900. Kjo e ndihmoi atë ta njihte nga brenda perandorinë.

19. Nga e gjithë detyra e tij si këshilltar i Sulltanit, mbahet mend se Ismail Qemali ishte ai që i propozoi atij ndërtimin e një hekurudhe që niste në Durrës dhe mbaronte në Stamboll. Një vepër që nuk u ndërtua as në atë kohë dhe vazhdon të mos jetë e ndërtuar edhe sot.

20. Më 1 maj të vitit 1900, sulltan Avdylhamiti për punë dhe cilësi të mira e emëron Vali i Përgjithshëm i Libisë, një detyrë mjaft e lartë e asaj kohe. Por Ismail Qemali u nis për në Tripoli, por rrugës kthehet dhe shkon në Paris, Londër e gjetkë, për të punuar për çështjen shqiptare.

21. Më 1908, me ndihmën e shqiptarëve të veriut të Maqedonisë, Ismail Qemali zgjidhet deputet i rrethit të Beratit, por në fakt ishte përfaqësues i gjithë Shqipërisë. Gjatë kohës që Ismail Qemali ishte deputet në Parlamentin e parë të Turqisë moderne, ai pati një peshë të konsiderueshme. Fjalimet e Ismail Qemalit në Kuvend kanë qenë nga më oratoriket dhe më me mendim, duke nxitur kundërshtarët ta sulmojnë pa të drejtë.

22. Ismail Qemali ra në sy në vitin 1871, pikërisht në zemër të Turqisë osmane, se paraqiti tre kërkesa të njëpasnjëshme për hapjen e shkollave shqipe në Shqipëri. Edhe pse punonte si pjesë e administratës osmane, mori pjesë në një mbledhje të rilindësve shqiptarë në Stamboll për të krijuar alfabetin shqip.

23. Në vitin 1865 Ismail Qemali nisi të punonte për pavarësinë e Shqipërisë, duke krijuar për këtë çështje një klub në kryeqendrën e perandorisë, Stamboll, bashkë me Konstandin Kristoforidhin.

24. Shërbimi i sigurisë së administratës turke zbuloi se gjatë kohës që Ismail Qemali punonte për Turqinë, kishte hartuar një dokument për projektin e një Shqipërie të pavarur. Ky ishte edhe një nga shkaqet më të mëdha të përndjekjes që u ndërmor ndaj atij.

25. Ismail Qemali vdiq në rrethana misterioze në Peruxha të Italisë, pak momente para se të jepte një konferencë për shtyp. Deri më sot nuk ka në fakt një variant eksplicit të vdekjes së tij, por gjithmonë janë hedhur dyshime.

26. Dyshimi më i madh mendohet të jetë se ai është helmuar në ushqim nga qarqe greke dhe italiane antishqiptare, që e shikonin Ismail Qemalin si një personalitet me influencë të madhe për çështjen shqiptare.

27. Kufoma e Ismail Qemalit është mbajtur në Peruxha për dy javë pas vdekjes, me idenë e balsamosjes. Por kjo i shtoi edhe më shumë dyshimet për helmim, pasi i kanë nxjerrë të gjitha organet e brendshme për të zhdukur çdo shenjë për autopsinë.

28. Ismail Qemali është varrosur dy herë. Herën e parë në shkurt të vitit 1919 në Kaninë, vendin e lindjes dhe të paraardhësve të tij, dhe herën e dytë më 28 Nëntor në Vlorë, viti 1932.

29. Varrimi i dytë është bërë me urdhër posaçërisht të mbretit Ahmet Zogu, me rastin e 20-vjetorit të Pavarësisë. Zogu dhe partia e asaj kohe i kanë bërë nderimet më të mëdha trupit të Ismail Qemalit, duke ia vendosur eshtrat në varrin që është edhe sot në Vlorë.

30. Ceremonia për rivarrosjen e eshtrave të Ismail Qemalit është cilësuar si një nga ceremonitë më të mëdha që ka organizuar Ahmet Zogu gjatë gjithë kohës që ai ka qenë në pushtet. Ai i ka bërë nderimet më të mëdha atij që u quajt babai i kombit.

31. Ismail Qemali është nga ata personalitete politike dhe shtetërore që ka shkruar kujtimet e veta. Por kujtimet e tij nuk janë botuar asnjëherë të plota dhe kjo është çudia që e ka shoqëruar çdo gjë në jetën e tij.

32. Akuza më e madhe që është hedhur ndaj Ismail Qemalit, është ajo se ai ideoi pas pavarësisë ndarjen e Shqipërisë në kantone një model si Zvicra. Por sipas njerëzve që e hodhën këtë akuzë, kjo do të bënte që fqinjët ta kishin më të lehtë ndarjen dhe copëtimin e Shqipërisë.

33. Për herë të parë gjatë gjithë historisë së shtetit shqiptar diskutohet që të hiqet emri i Ismail Qemalit nga një institucion. Ky skandal ndodhi pikërisht kur rektori i Universitetit të Vlorës, Tanush Shaska, propozoi që emri i Ismail Qemalit t’i hiqej Universitetit të Vlorës. Propozim ky që ngjalli një reagim mjaft të ashpër si nga politika, media, intelektualët dhe publiku.

34. Pasardhësit më aktivë të Ismail Qemalit në ditët e sotme janë Darling Vlora, Nedim Vlora dhe Ariana Vlora. Ndërsa shumica e pasardhësve të tjerë kanë vdekur, kurse pjesa tjetër është në emigracion prej shumë vitesh.

35. Qamil bej Vlora (1895-1950) ishte djali dhe fëmija i fundit i Ismail Qemalit. Qamili ishte i vetmi djalë i Ismail Qemalit që nuk u largua nga Shqipëria. Edhe pse nuk u mor me politikë, më 1946, pasi nuk pranoi bashkëpunimin me regjimin komunist, u arrestua me pretekstin “armëmbajtje pa leje”, pasi iu gjet një revolver, më shumë antik sesa funksional. Në burg u bë me turbekuloz dhe vdiq në moshën 55-vjeçare.

36. Ismail Vlora dhe Xhevdet Vlora ishin dy nipërit e Ismail Qemalit. Ata ishin poliglotë që punuan për bukën e gojës. Dy nipërit e Ismail Qemalit nuk pranuan të bashkëpunonin me regjimin komunist dhe në këtë mënyrë u detyruan të punonin nëpër fshatra të ndryshëm me punë krahu.

37. Ismail Qemali u martua dy herë dhe në të dy rastet me shtetase greke. Për herë të parë me një vejushë nga Konica, me të cilën nuk pati fëmijë, pasi vdiq gjatë lindjes së bashku me vajzën. Ndërsa për herë të dytë u martua në vitin 1886, me Kleoniqi Surmeli, vajza e një fisniku grek nga krahina e Edërnesë.

38. Ismail Qemali u detyrua ta rrëmbente gruan e dytë për arsye se ligjet e ndalonim martesën e një myslimani me një ortodokse. Siç shkruan në kujtimet e veta Ismail Qemali, me këshillën e vjehrrit e rrëmbeu nusen e ardhshme, ndërsa martesa u njoh zyrtarisht në 1886-n, ai ishte 23 vjeç.

39. Nga martesa e dytë Ismail Qemali pati 9 fëmijë, tre vajza dhe gjashtë djem. Vajzat quheshin Myvedet, Alije, Ylvie. Ndërsa djemtë ishin Mahmud Bej, Tahir Bej, Et’hem Bej, Xhevdet Bej, Qazim Bej dhe Qamil Bej.

40. Fjalimi i Ismail Qemalit në pasditen e 28 Nëntorit 1912, Vlorë, zgjati rreth pesë minuta. Fjalimi përmbante 450 fjalë dhe u ndërpre disa herë nga thirrjet e njerëzve që ishin mbledhur në sheshin e qytetit. Ndërprerja më e gjatë e fjalimit të Ismail Qemalit është në momentin që ai nxjerr flamurin dhe e valëvit atë në ajër dhe thotë “Rroftë Shqipëria e Lirë!”.

41. Fjalimi i Ismail Qemalit në Shpalljen e Pavarësisë u lexua i gjithi në gjuhën shqipe. Në të përmendet Shpallja e Pavarësisë, lufta e Skënderbeut, vuajtjet e shqiptarëve dhe së fundi, një lutje drejtuar Zotit që të mbrojë shqiptarët dhe Shqipërinë e Lirë.

42. Fjalia më e veçantë e fjalimit të Ismail Qemalit në Vlorë është: “Zotit të Madh,… të pranojë që këtej e tutje të jem unë dëshmori më i parë i Atdheut, ashtu siç pata nderin dhe fatin që të jem i pari ta puth e ta bëj të valëvitet i Lirë Flamuri i ynë, n’atdhenë t’onë të lirë”.

43. Vendimi i parë i Ismail Qemalit pas firmosjes së deklaratës së Pavarësisë dhe marrjes së detyrës si kryeministër, është dërgimi i lajmit në të gjitha qarqet e vendit dhe dërgimi i telegrameve në shtetet e mëdha për njohjen e pavarësisë.

44. Ismail Qemali është djali i Mahmut bej Vlorës që disa herë u ndëshkua nga Porta e Lartë dhe i Hadije Hanëmit nga familja e njohur Alizoti e Gjirokastrës. Ismail Qemali kishte një motër dhe një vëlla më të vogël, Sulejmanin. Sulejmani vdiq gjatë internimit që iu bë familjes nga turqit në Selanik, rreth vitit 1871.

45. Kopja e dokumentit të Shpalljes së Pavarësisë, e publikuar në vitin 2007, mendohet se i përket Lef Nosit, i cili në qeverinë e parë shqiptare ishte ministër i Postë-Telegrafës. Teksti shqip i Deklaratës së Pavarësisë përbëhet vetëm prej katër rreshtash dhe janë ato ku thuhet: “Shqipëria të jetë më vete, e lirë dhe e mosvarme”. Më pas vijojnë dy rreshta në turqishten e vjetër.

46. Nga teksti dhe proklamata e Pavarësisë, nga regjimi komunist janë hequr mjaft emra nga firmëtarët e pavarësisë. Por në proklamatë janë hequr edhe disa pasazhe.

47. Kabineti i qeverisë së Vlorës përbëhej nga 10 anëtarë. Kryeministër – Ismail Qemali, Zëvendëskryeministër – Nikoll Kaçorri, Ministër i Jashtëm – Myfit Libohova, i Luftës – Mehmet Pashë Dërralla, i Drejtësisë – Petro Poga, i Arsimit – Luigj Gurakuqi, i Financave – Abdi Toptani, i Bujqësisë – Pandeli Cale, i Post Telegrafit – Lef Nosi.

48. Deri më sot nuk ekziston asnjë fotografi nga momenti i Shpalljes së Pavarësisë më 28 Nëntor të vitit 1912. Ende nuk dihen shkaqet sepse ajo foto mungon. Ndërkohë që fotografia që paraqet ngritjen e flamurit në Vlorë nga Ismail Qemali nuk i përket datës 28 Nëntor 1912, por datës 1 dhjetor 1912.

49. Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë nuk u njoh që më 28 Nëntor të vitit 1912 nga Evropa. Pavarësia e Shqipërisë nga shtetet evropiane u njoh vetëm në vitin 1913, gjithashtu në këtë vit u njoh edhe Ismail Qemali si kryeministër i Shqipërisë.

50. Ismail Qemali e shpalli Pavarësinë për të gjitha trevat shqiptare. Në këtë akt hyn Kosova, një pjesë e Maqedonisë, Çamëria dhe pjesa që u shkëput më vonë nga Mali i Zi.

(Tirana Observer)

[Brari]

kaps ..thanks..

per keto informacione.. per ismail beun..

shum interesante..

un po lexoj eqerem bej vloren..

hajde kokë hajde..

enciklopedi..

[Askusho]

Brari, rrofsh per falenderimet,

sa per librin me kujtime te Eqerem Bej Vlores, qe e kam lexuar disa here,
eshte nga librat me te bukur qe kam lexuar ne jete, duke perfshire edhe ato
artistike te huaja dhe shqiptare.

Nje letersi brilante. (megjithese historik)

E c'kane me shume romanet e perjetshem?!

Pastaj gjuha e rrefimit e jashtezakonshme, si dhe kendveshtrimi i historise,
si nga lart, si perjashta saj, si ne nje gjendje te ftohte, as me nje pale nuk behet.

I lumte perkthyesit! (pershtatesit, shqiperuesit, etj).

p.s. Kur pershkruan renien e Perandorise Otomane (s'ka ku te veje me brilante).

[Brari]

Po And, dhe un keshtu mendoj per at liber. Nje mrekulli e vertete. Aty mesova historine e vertete pa rrena e pallavra.
Njeri i jashtzakonshem Eqerem bej Vlora.

[Askusho]

Sikur ta benin nje film televiziv (si seriali i Borxhiave), qe u dha para pak kohe te TV Top Chanel-i, do te ishte shume i bukur! (po kush ta bej se, aty luante Xheremi Ajrons, pune Hollivudi thuaj).

Amin!