Khazaria dhe khazaret

[Lisiani]

Khazarët dhe Khazaria

Khazarët ishin një popull nomad me origjinë turko-mongole që u shfaq në stepat e Euroazisë Lindore gjatë shekujve VI–X. Ata krijuan një shtet të fuqishëm dhe të organizuar, të njohur si Khazaria, që shtrihej në zonat rreth Detit Kaspik dhe Detit të Zi, në pjesë të sotme të Rusisë jugore, Ukrainës lindore, Kazakistanit perëndimor dhe Kaukazit.

Khazaria ishte një perandori e rëndësishme tregtare dhe një urë lidhëse midis Lindjes dhe Perëndimit. Ajo luajti një rol të madh në kontrollin e Rrugës së Mëndafshit dhe ruajti marrëdhënie diplomatike dhe tregtare me Bizantin, Kalifatin Abbasid, dhe popuj të tjerë të Stepës.

Një nga faktet më të veçanta për Khazarët është konvertimi i elitës së tyre mbretërore në judaizëm rreth shekullit VIII, duke i bërë ata një nga rastet e rralla në histori ku një shtet i tërë (ose një pjesë e madhe e udhëheqjes së tij) përqafoi hebraizmin pa presion të jashtëm.

Rënia e Khazarëve ndodhi në shekullin X, kur u mposhtën nga kievianët (Rusët e Kievit), nën udhëheqjen e princit Sviatoslav I. Pas kësaj, Khazaria ra nga skena historike dhe mbijetoi vetëm në burime të shkruara dhe legjenda.

[Lisiani]

Konvertimi i Khazarëve në judaizëm është një nga ngjarjet më të rralla dhe më të diskutueshme në historinë botërore. Megjithëse burimet janë të pjesshme dhe ndonjëherë kontradiktore, historianët kanë dalë me disa teori kryesore për arsyet e këtij konvertimi. Ja arsyet më të rëndësishme:


1. Neutralitet politik dhe diplomatik
Në shekullin VIII, Khazaria ndodhej midis dy fuqive të mëdha:

Perandorisë Bizantine (e krishterë) në jugperëndim

Kalifatit Abbasid (mysliman) në juglindje

Në vend që të përqafojnë njërën nga fetë e këtyre dy superfuqive dhe të rrezikojnë të bëhen aleatë të padëshiruar apo armiq potencialë, udhëheqësit khazarë zgjodhën judaizmin, një fe monoteiste që nuk përfaqësonte asnjë nga perandoritë rivale. Kjo iu mundësoi të ruanin pavarësinë politike dhe balancën diplomatike.

2. Prestigji dhe legjitimitet
Në atë periudhë, të qenit pjesë e një feje të madhe monoteiste (siç ishin krishterimi, islami dhe judaizmi) jepte një status më të lartë në arenën ndërkombëtare. Judaizmi, me origjinë të lashtë dhe lidhje me traditat e shenjta të Lindjes së Afërt, u ofroi Khazarëve një mënyrë për të forcuar autoritetin moral dhe mbretëror në sytë e popullsisë së tyre dhe fqinjëve.

3. Kontrolli i brendshëm dhe unifikimi
Khazaria ishte një shtet shumëetnik dhe shumëfetar, ku jetonin turq, iranianë, sllavë, hebrenj, të krishterë dhe myslimanë. Për të shmangur përçarjen fetare, konvertimi i elitës sunduese në një fe të ndryshme (judaizmi) mund të ketë qenë një mënyrë për të mbajtur kontrollin e balancuar dhe për të mos favorizuar një grup të caktuar.

4. Ndikimi i komuniteteve hebreje ekzistuese
Në kohën e konvertimit, kishte tashmë komunitete hebreje tregtare dhe të vendosura në territoret e Khazarëve. Këta hebrenj kishin ndikim në ekonomi dhe mund të kenë luajtur një rol në prezantimin e fesë hebraike te elita sunduese.

5. Burime historike që e përmendin konvertimin
Disa burime që e përshkruajnë këtë ngjarje janë:

“Letra Khazare”: një korrespondencë midis mbretit khazar Hasdai ibn Shaprut dhe mbretit khazar Joseph.

Kronika e Al-Masudit, një historian arab.

Burime bizantine dhe hebraike të periudhës.

Në përmbledhje:
Khazarët u konvertuan në judaizëm për të ruajtur pavarësinë politike, për të fituar prestigj, për të shmangur aleancat fetare të rrezikshme dhe ndoshta për shkak të ndikimit të komuniteteve hebreje lokale. Ishte një zgjedhje strategjike, jo thjesht shpirtërore.


(chatgpt.com)