Antiqvi homines bosnae

[Akuamarini]

SALMEDIN MESIHOVIĆ
Përmbledhje
Libri ANTIQVI HOMINES BOSNAE i kushtohet analizës së trashëgimisë së lashtë epigrafike dhe onomastike në zonën e Bosnjës së sotme.

Falë të dhënave nga monumentet epigrafike dhe burimet letrare, libri i ofron publikut një pasqyrë të më shumë se 800 njerëzve që jetuan në zonën e Bosnjës së sotme gjatë pothuajse gjashtë shekujve të zhvillimit të lashtë historik.

Pavarësisht mungesës së të dhënave nga materiali origjinal, në një numër të caktuar rastesh zbulimi i personaliteteve rezultoi në një shqyrtim më substancial.

Falë kësaj, ishte e mundur të fitohej një pasqyrë e aspekteve të caktuara të jetës individuale.

Është interesante që shumica e këtyre të dhënave që flasin për jetën e individëve janë në të vërtetë rezultat i vdekjes së tyre.

Pa mbishkrime funerale, njohuritë tona për jetën e njerëzve të zakonshëm në kohët e lashta në zonën e Bosnjës do të ishin dukshëm të varfëruara.

Kështu, do të privoheshim nga shumica e emrave personalë dhe fisnorë, dhe do të ishte e vështirë të kuptonim procesin e romanizimit, ose më saktë shpejtësinë dhe fazat e zhvillimit të tij.

Bazuar në të dhënat e nxjerra nga burimet letrare, dhe veçanërisht epigrafike, konturet themelore të zhvillimit antik në brendësi të Ilirikut mund të jepen shumë qartë.

Ndërsa të dhënat letrare pasqyrojnë më nga afër natyrën patriarkale dhe patrilineale të shoqërisë ilire dhe romake të asaj kohe, të dhënat epigrafike ofrojnë gjithashtu një lloj tabloje të marrëdhënieve gjinore.

Përmbajtja e librit është e ndarë në bazë të përcaktuesve gjeografikë, por duke respektuar gjeografinë historike.

Rajonet gjeografike janë hartuar në mënyrë që ato të mund të ruajnë një tablo të caktuar të shpërndarjes së qyteteve peregrine dhe njësive të organizimit komunal.

Fakti është se secila prej këtyre njësive të autonomisë dhe administratës lokale brenda kornizës së sistemit provincial të shtetit romak kishte specifikat e veta, të cilat u ruajtën edhe në jetën e njerëzve që jetonin në to. Dhe janë pikërisht këto specifika që vërehen në të dhënat letrare dhe epigrafike që diskutohen në libër.
Vita sine litteris mors

Figura 1: Harta e shpërndarjes së popujve indigjenë ilirë në territorin e Bosnjës dhe Hercegovinës së sotme në mesin e shekullit të 1 te eres sone

[Akuamarini]

ANTIQVI HOMINES BOSNAE
Në fund, është ende e nevojshme të thuhet se vepra "ANTIQVI HOMINES BOSNAE" është e orientuar kryesisht drejt kërkimit dhe listës së individëve të lashtë "boshnjakë" dhe nuk merret me çështjen e plotë të monumenteve të lashta epigrafike në Bosnjë.
Për këtë arsye, monumentet epigrafike nuk u analizuan, përveç pjesës së tyre tekstuale ose pjesëve që mund të sqaronin tekstin dhe veçanërisht identifikimin dhe pozicionin e individualitetit.
Përndryshe, qëllimi themelor i veprës, i cili drejtohet drejt zbulimit dhe identifikimit të individualitetit, do të dobësohej. "ANTIQVI HOMINES BOSNAE" është përqendruar kështu në hulumtimin e individualitetit, në vend që të jetë një mbishkrim i zakonshëm i korpusit ose një katalog i monumenteve epigrafike.
Përveç listës së individualiteteve, në veprën "ANTIQVI HOMINES BOSNAE" u bë një përpjekje për të rindërtuar të paktën pamjen e përgjithshme etnike të kësaj zone në epokën antike përmes individualitetit.
Onomastika ofron mundësi të mëdha për të ndjekur fazat dhe fushëveprimin e procesit të romanizimit, kështu që edhe ky aspekt u mor në konsideratë.

Në bazë të disa specifikave, të shpjeguara në seksionet e përgjithshme historike për secilën zonë, vepra "ANTIQVI HOMINES BOSNAE" është sistematizuar në bazë gjeografike në gjashtë pjesë:
I.BATHINVS SVPERIOR që përfshin zonën e pellgut të sipërm të Bosnjës, zonën Lašvan, zonën Rogatic romanijsku, luginën e Skopljansku dhe Gornja Rama duhet të lidhet vetëm me vendosjen e sundimit romak.
Pa hyrë në fenomenin e të ashtuquajturit <
Në këtë kontekst, është e nevojshme të vëzhgohet informacioni i Polibit (II, VI, 4) se Teuta dërgon një letër , ​​që do të thotë se si Teuta ashtu edhe Skerdilaida (ose të paktën sekretarët e tyre personalë) të cilëve ajo u dërgon letrën duhet të kenë qenë në gjendje të lexojnë dhe të shkruajnë, dhe se korrespondenca me shkrim brenda oborrit të Agronidit dhe midis zyrtarëve të tij (në terren) ishte e zakonshme dhe e zhvilluar.
Sigurisht, një pyetje tjetër është se cilën gjuhë përdorën në atë korrespondencë zyrtare, nëse ishte gjuha e tyre amtare (duke përshtatur shkrimin grek) apo greqisht.
Leximi depërtoi në vende në brendësinë kontinentale protohistorike të Evropës dhe nëpërmjet mbërritjeve nga bota mesdhetare të tregtarëve, artizanëve udhëtues ose thjesht aventurierëve, gjeti një vend të vetin në kulturën e përgjithshme të atyre komuniteteve ende protohistorike. Sipas Tacitit (Ger. 3), megjithëse me rezerva, në kufirin e Reetisë dhe Gjermanisë <<...edhe tani (kalimi nga shekulli i 1-rë në të 2-tin pas Krishtit) etj

1. Mbishkrim nga Podi pranë Bugojnos
Literatura Šalabalić, 1967; Čović, 1976:207, fig. 103 a dhe b; Leksiku Arkeologjik i BiH-së, Vëllimi I, 1988:137
Z(e)RI TERG(i)TI(o) URO (an)EK(e) ANATUR(na) TURIS(t)
Negotiator fecit lano Uturnaeque dono/hoc/ you
Në horizontin e zjarrit të madh që daton rreth vitit 600. Një vazo me një mbishkrim, ndoshta i shkruar në shkrimin Umbro-Etrusk, u gjet nën vendbanimin e kështjellës. Nga shtresat më të reja të Podit (fazat 5 dhe 6 të grupit kulturor të Bosnjës Qendrore) vijnë gjithashtu një kupë e vogël dhe një rruazë me disa shkronja secila, dhe një fragment i një vazoje me një pjesë të një mbishkrimi.
4Figura 1a Enë nga Podi
ANTIQVI HOMINES
Figura 1b Pjesë e ruajtur e tekstit nga ena nga Podi Marrë nga Čović, 1976:207, figura 103 b
5

[Akuamarini]

Ndër shkrimtarët romakë, Strab e përmend atë. Gjeo. (VII, 5, 3); Ovid. Ex Ponto, II, I, 46; Vell. (II, CX, 4-5); Holy. Tib. 20; Cass. Part (LV, 29, 2; LV, 32, 3; LV, 34, 4; LVI, 12, 2-3; LVI, 13, 2; LVI, 16, 1-3) dhe mbishkrimi CIL V 3346 Verona (Patsch, 1896:133-134; Suić,1991-1992:59-61). Mbishkrim i Veronës CIL V 3346:
BATONIANOPRAEFVI/ IAPVDIAI ET LIBVRN/SIBI ET LIBERTIS / T. F. I
bello]/Batoniano praefui[t]/ Iapudiai et Liburn(iai) / sibi et libertis / t(estamento) f(ieri) i(ussi)
...në Betejën e Batonit, ai udhëhoqi Japodët dhe Liburnët, bëri një testament për veten dhe të çliruarit

BATONIANO
Baton
Origjina indigjene
Duka Suprem në Kryengritjen e Madhe Ilire nga viti i 6-të deri në vitin e 9-të. mbiemri i vjetër.
I panjohur
BATORIANCION ALIVI APVDIALET LIBVR N SHEET LIBERTIS
Figura 1.2.1IL V 3346 Verona Marrë nga Suić, 1991-1992:59
Një prefekt romak, komandant i njësive ndihmëse të Iapodëve dhe Liburnëve.
2. SKEUAS (në Cassius Dio në formën kallëzore njëjës Eкɛvav), djali i Batonit të Deisitias. Gjatë kryengritjes së viteve 6-9 pas e re ai ishte në rininë e tij, sepse në muajin e nëntë të vitit 9 pas e re ai vepron si negociatori i autorizuar i babait të tij, gjë që nuk mund të ishte nëseai nuk do të kishte qenë në moshën e duhur. Nga burimet historike, vetëm Cassius Dio e përmend atë me emër (LVI, 16,1).