Ndërron jetë shkrimtari i mirënjohur, Ismail Kadare

[Albo]

Sa do i madh, artisti nuk mund ta mbulojë njeriun në vetvete!



Nga Kim Mehmeti

Nuk është më mes nesh shkrimtari i madh me të cilin përjetë do mburret shqiptaria – Ismail Kadare. Ai la pas vetes vepra që do jenë pjesë e bibliotekës botërore, me çka neve shqiptarëve na radhiti mes popujve të civilizuar të botës.

Por sot u nda nga ne edhe njeriu që thuajse gjithmonë ishte me të pushtetshmit, që u ngut dhe bëri çmos ta shpërlajë vetveten nga ‘enverizmi’, por duke mos i ndihmuar shqiptarët të sqarojnë si u bënë pre e diktaturës më të egër në botë dhe se diktatorin e lindin elitat e një populli, e jo nëna e tyre.

Sot u nda nga jeta kolosi i letërsisë shqiptare, por edhe njeriu i vogël që la pas vetes ‘shkollën’ mendore se evropianizmi dhe vlerat Perëndimore janë proporcionale me përçmimin që tregon ndaj çdo gjëje që ka të bëjë me fenë dhe botën islame.

Dhe sot të gjithë sa janë do çirren e do garojnë se kush më shumë se tjetri do e lartësojë shkrimtarin më të madh që kishim, duke harruar se as madhështia artistike nuk mund ta mbulojë njeriun në të si dhe, vogëlsinë e lëvduesve të tij.

Syri

[Albo]

Kurti për Kadarenë: Ne humbëm shkrimtarin më të madh të të gjitha kohërave



Kryeministri i Kosovës Albin Kurti, ka shprehur ngushëllime për vdekjen e shkrimtarit Ismail Kadare.

Ai ka thënë se me vdekjen e tij bota ka humbur shkrimtarin e saj më të madh të gjallë.

“Ne humbëm shkrimtarin më të madh të të gjitha kohërave, bota humbi shkrimtarin e saj më të madh të gjallë. Porsa hymë në gjysmën e dytë të vitit 2024, Kadare mbylli sytë përgjithmonë. Por sytë tanë kanë parë e do të shohin shumë më mirë për shkak të imagjinatës dhe dijes së Ismail Kadaresë. Kur ai mbyllte sytë në të gjallë të tij dhe mendohej për malet e Shqipërisë dhe greminat e historisë, teksa qëndiste mijëra faqe me shqipe të bukur si qiell, ne kolektivisht shikonim më qartë e dukeshim më mirë, mendonim më thellë e mësonim më shumë”, ka shkruar Kurti.

“Arti dhe kultura jonë i kanë borxh të pamatshëm oqeanit të mendjes së tij. Anija e romaneve të Kadaresë do të lundrojë pafundësisht, për aq sa bota do të ketë lexues dhe shqipja shqiptarë”, ka shkruar tutje Kurti.

Syri

[Albo]

'The New York Times': Romanet e Ismail Kadaresë i treguan botës jetën e vështirë të Shqipërisë! Ai si Kafka e Orwell

Ai u krahasua me Orwellin dhe Kafkën dhe eci në litarin e ngushtë politik me veprat kritike ndaj shtetit të tij totalitar.



Nga Rushi Haljuci

Ismail Kadare, romancieri dhe poeti shqiptar shkroi për atdheun e tij të izoluar ballkanik në hartën e letërsisë botërore, duke krijuar vepra shpesh të errëta, alegorike që kritikonin shtetin totalitar të vendit të tij vdiq të hënën në Tiranë, Shqipëri. Ai ishte 88 vjeç.

Vdekja e tij u konfirmua nga Bujar Hudhri, kreu i Shtëpisë Botuese Onufri, redaktori dhe botuesi i tij në Shqipëri, i cili tha se Kadare pësoi arrest kardiak në shtëpinë e tij dhe vdiq në një spital në Tiranë, kryeqyteti shqiptar.

Emri i tij u përmend disa herë për cmimin Nobel, por nuk iu dha.

Në një karrierë letrare që zgjati gjysmë shekulli, Kadare shkroi një sërë librash, duke përfshirë romane dhe përmbledhje me poezi, tregime të shkurtra dhe ese. Ai fitoi famë ndërkombëtare në vitin 1970 kur romani i tij i parë, "Gjenerali i ushtrisë së vdekur", u përkthye në frëngjisht. Kritikët evropianë e përshëndetën atë si një kryevepër.

Në vitin 2005, ai mori çmimin Man Booker International Prize (tani Çmimi Ndërkombëtar Booker), që i jepet një shkrimtari të gjallë të çdo kombësie për arritje të përgjithshme në letërsi. Finalistët përfshinin titanë të tillë letrarë si Gabriel García Márquez dhe Philip Roth.

Në dhënien e çmimit, John Carey, një kritik britanik dhe kryetar i panelit, e quajti Kadare "një shkrimtar universal në një traditë të tregimit që shkon prapa tek Homeri".

Kritikët shpesh e krahasonin zotin Kadare me Kafkën, Kunderën dhe Orëellin, ndër të tjera. Gjatë tre dekadave të para të karrierës së tij, ai jetoi dhe shkroi në Shqipëri, në atë kohë nën kontrollin e një prej diktatorëve më brutalë dhe më idiosinkratikë të bllokut lindor, Enver Hoxhës.

Për t'i shpëtuar persekutimit në një vend ku më shumë se 6,000 disidentë u ekzekutuan dhe rreth 168,000 shqiptarë u dërguan në burgje ose kampe pune, Kadare eci në një litar të ngushtë politik. Ai shërbeu për 12 vjet si deputet në Kuvendin Popullor të Shqipërisë dhe ishte anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të regjimit. Një nga romanet e Kadarese, "Dimri i madh", ishte portretizuar dhe diktatori Enver Hoxha. Më vonë Kadare tha se e kishte shkruar për të favorizuar.

Në kontrast me këtë vepër janë disa nga veprat e tij më të shkëlqyera, duke përfshirë "Pallati i ëndrrave" (1981), që sulmuan në mënyrë subversive diktaturën, duke anashkaluar censurën përmes alegorisë, satirës, ​​mitit dhe legjendës.

Z. Kadare "është një interpretues suprem fiktiv i psikologjisë dhe fizionomisë së shtypjes," shkroi Richard Eder në The Neë York Times në 2002.

Ismail Kadare lindi në 28 janar, 1936, në qytetin jugor të Shqipërisë, Gjirokastër. Babai i tij, Halit Kadare, ishte nëpunës civil; nëna e tij, Hatixhe Dobi, ishte shtëpiake nga një familje e pasur.

Kur komunistët e Hoxhës morën kontrollin e Shqipërisë në vitin 1944, Ismaili ishte 8 vjeç dhe tashmë po zhytej në letërsinë botërore. “Në moshën 11-vjeçare kisha lexuar Makbethin, që më kishte goditur si rrufe, dhe klasikët grekë, pas të cilave asgjë nuk kishte fuqi mbi shpirtin tim,” kujtoi ai në një intervistë të vitit 1998 me The Paris Revieë.

Megjithatë, si adoleshent, ai ishte i tërhequr nga komunizmi. "Kishte një anë idealiste në të," tha ai. "Ju mendonit se ndoshta disa aspekte të komunizmit ishin të mira në teori, por mund të shihnit se praktika ishte e tmerrshme."

Pas studimeve në Universitetin e Tiranës, në kryeqytetin shqiptar, Kadare u dërgua për studime pasuniversitare në Institutin Gorki për Letërsinë Botërore në Moskë, të cilin më vonë e përshkroi si “fabrikë për prodhimin e dogmave të shkollës socialist-realiste”.

Në vitin 1963, rreth dy vjet pas kthimit të tij nga Moska, në Shqipëri u botua “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”. Në roman, një gjeneral italian kthehet në malet e Shqipërisë 20 vjet pas Luftës së Dytë Botërore për të zbërthyer dhe riatdhesuar trupat e ushtarëve të tij; është një përrallë e Perëndimit të përparuar që hyn në një tokë të çuditshme, të sunduar nga një kod i lashtë gjakmarrjeje.

Kritikët pro-qeveritar e dënuan romanin si shumë kozmopolit dhe se nuk shprehte urrejtje të mjaftueshme për gjeneralin italian, por ai e bëri zotin Kadare një personazh të famshëm kombëtar. Në vitin 1965, autoritetet ndaluan romanin e tij të dytë, "Përbindëshi", menjëherë pas botimit të tij në një revistë. Në vitin 1970, kur "Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur" u botua në një përkthim frëngjisht, "Parisi letrar u godit nga stuhia", shkruante The Paris Review.

Dalja e papritur e zotit Kadare tërhoqi vëmendjen e vetë diktatorit. Për të qetësuar regjimin, zoti Kadare shkroi "Dimri i madh" (1977), një roman që festonte ndarjen e Hoxhës me Bashkimin Sovjetik në vitin 1961. Zoti Kadare tha se kishte tre zgjedhje: "Të përputhesha me bindjet e mia, që do të thoshte vdekje ; heshtje e plotë, që nënkuptonte një lloj tjetër vdekjeje; ose për të paguar një haraç, një ryshfet”. Ai zgjodhi të tretë, tha ai, duke shkruar "Dimri i Madh".

Në vitin 1975, pasi Kadare shkroi "Pashallarët e Kuq", një poezi që kritikonte anëtarët e Byrosë Politike, ai u dëbua në një fshat të largët dhe u ndalua të botonte për njëfarë kohe.

Përgjigja e tij erdhi në vitin 1981, kur botoi "Pallati i ëndrrave", një kritikë mallkuese ndaj regjimit. I vendosur gjatë Perandorisë Osmane, ai portretizon një burokraci të madhe të përkushtuar ndaj mbledhjes së ëndrrave të qytetarëve të saj, në kërkim të shenjave të mospajtimit. Në rishikimin e tij për The Times, Z. Eder e përshkroi atë si një "shëmbëlltyrë të hënës përpara marrëzisë së pushtetit - vrasës dhe vetëvrasës në të njëjtën kohë". Romani ishte i ndaluar në Shqipëri, por jo para se të shitej.

Suksesi i zotit Kadare jashtë vendit i dha atij njëfarë sigurie në vend. Megjithatë, tha ai, ai jetonte me frikën se regjimi mund të "më vriste dhe të thoshte se ishte një vetëvrasje".

Për të mbrojtur veprën e tij nga manipulimi në rast të vdekjes së tij, Kadare nxori jashtë Shqipërisë dorëshkrime kontrabandë në vitin 1986, duke ia dorëzuar botuesit të tij francez, Claude Durand. Botuesi nga ana e tij përdori udhëtimet e tij në Tiranë për të kontrabanduar shkrime shtesë.

Loja mace-miu në të cilën regjimi publikonte dhe ndalonte me radhë veprat e zotit Kadare vazhdoi pas vdekjes së Hoxhës në vitin 1985, derisa Kadare u arratis në Paris në 1990. Pas rënies së regjimit, Kadare u sulmua nga anti. -kritikët komunistë, si në Shqipëri ashtu edhe në Perëndim, të cilët e portretizuan atë si një përfitues dhe madje një mbështetës aktiv të shtetit stalinist. Në vitin 1997, kur emri i tij përmendej për çmimin Nobel, një artikull në Weekly Standard i kërkoi komitetit të mos i jepte atij çmimin për shkak të "bashkëpunimit të tij të ndërgjegjshëm" me regjimin e Hoxhës.

Për tu imunizuar kundër kritikave Kadare botoi disa libra autobiografikë në vitet 1990, ku tregonte se nëpërmjet letërsisë së tij i kishte rezistuar regjimit, shpirtërisht dhe artistikisht.

"Sa herë që shkruaja një libër," tha ai në intervistën e vitit 1998, "kisha përshtypjen se po i fusja një thikë të mprehtë diktaturës".

Duke shkruar në vitin 1997 në "The New York Revieë of Books", Noel Malcolm, një historian i Oksfordit, vlerësoi "dendësinë atmosferike" dhe "përshtatshmërinë poetike" të shkrimeve të Kadaresë, por dënoi mbrojtjen e tij me kritikët.

Autori proteston shumë," shkroi z. Malcolm, duke paralajmëruar se vëllimet e tij vetëpromovuese" mund të dëmtojnë reputacionin e tij më shumë sesa sulmet e kritikëve të tij. Veprat më vitale të zotit Kadare “zhvillohen në një plan tjetër, njëkohësisht më njerëzor dhe më mitik, nga ai i çdo lloji arti ideologjik”, shkruante ai.

Me një përgjigje të hollë, Kadare e akuzoi z. Malcolm për shfaqjen e arrogancës kulturore ndaj një autori nga një vend i vogël.

"Të marrësh një liri të tillë me një shkrimtar vetëm sepse ai vjen nga një vend i vogël do të thotë të zbulosh një mentalitet kolonialist," shkroi z. Kadare në një letër drejtuar The Neë York Revieë of Books.

Informacioni për të mbijetuarit nuk ishte i disponueshëm menjëherë.

Pas rënies së komunizmit, zoti Kadare vazhdoi t'i vendoste romanet e tij mes dyshimit dhe terrorit të regjimit të Hoxhës. Megjithatë, disa portretizuan shqiptarët që jetonin në Evropën e shekullit të 21-të, por ende të përhumbur nga gjakmarrja, legjendat dhe mitet e kombit të tyre. Veprat e tij më të njohura përfshijnë "Kronikë në gur" (1971); “Ura me tre harqe” (1978); “Vajza e Agamemnonit” (1985); vazhdimi i tij, “Pasardhësi” (2003); dhe "Aksidenti" (2010).

"Të gjitha veprat e tij përcjellin një forcë,' shkroi Charles McGrath në The Times në 2010. Z. Kadare është "me sa duket i paaftë për të shkruar një libër që dështon të jetë interesant".

Në vitin 2005, pasi fitoi Çmimin Ndërkombëtar Booker, Z. Kadare tha: “I vetmi akt i mundshëm i rezistencës në një regjim klasik stalinist ishte të shkruante”.



The New York Times

[Albo]

Shuhet Kadare/ 'Le Monde': Ndahet nga jeta shkrimtari i madh shqiptar, kujton intervistën e 2001: A duhet të jesh i sinqertë me banditët ,me egërsirat



Le Mondesmail Kadare,shkrimtari i madh shqiptar,ndërron jetë në moshën 88-vjecare”

Dyshimet e përjetshme të ambiguitetit

Korelacionet e shpeshta të Kadaresë me diktatorin Hoxha ndonjëhere dhe vetëm për shkak te një rastësie sic qe ajo e vendëlindjes së njejtë, Gjirokastër, e bënë autorin që në një intervistë të 2001 për Le Monde të tregonte se nuk e ka kapërcyer mirë qëndrimin për ta vendosur gjithmonë ne këtë dyshim te përhershem ambiguiteti,e shqetesonte sepse ai donte të ishte një autor që flet per Shqipërinë.

“Më ligështon të harxhojë kaq shumë energji për këtë cështje.Tek e fundit ajo për të cilën më kërkojnë llogari është përse unë kam shpëtuar gjallë nga ai sistem”
“Nuk mund te jemi sqimatarë për gjëra të vogla,tek e fundit përse duhej që une të sakrifikohesha? Moralistët me thonë shpesh :”Ti nuk ke qëne i sinqertë me diktatorin. Por a duhet të jesh i sinqertë me banditët ,me egërsirat?”

Shqiptarja

[Albo]

The Guardian: Ndahet nga jeta gjiganti i letërsisë shqipe! Kadare mes lavdisë dhe mbijetesës në diktaturë

Tregimet e tij alegorike të frymëzuara nga jeta nën komunizmin shtetëror, morën vlerësime ndërkombëtare, por ai këmbënguli se nuk ishte një shkrimtar politik.



Nga Richard Lea

Tregimet e tij alegorike të frymëzuara nga jeta nën komunizmin shtetëror, morën vlerësime ndërkombëtare, por ai këmbënguli se nuk ishte një shkrimtar politik.

Ismail Kadare, shkrimtari shqiptar që eksploroi historinë dhe kulturën e Ballkanit në poezi dhe letërsi artistike për më shumë se 60 vjet, vdiq vdekur në moshën 88-vjeçare, ka thënë botuesi i tij.

Duke shkruar nën hijen e diktatorit shqiptar Enver Hoxha, Kadare analizoi shoqërinë bashkëkohore përmes alegorisë dhe mitit në romane, duke përfshirë ‘Gjenerali i ushtrisë së vdekur’, ‘Rrethimi’ dhe ‘Pallati i ëndrrave’. Pasi u arratis në Paris vetëm disa muaj para rënies së qeverisë komuniste të Shqipërisë në vitin 1990, reputacioni i tij vazhdoi të rritej ndërsa ai vazhdonte të kthehej në rajon me letërsinë e tij. i përkthyer në më shumë se 40 gjuhë, ai fitoi një sërë çmimesh duke përfshirë çmimin Man Booker International.

I lindur në vitin 1936 në Gjirokastër, një qytet me arkitekturë osmane jo shumë larg kufirit me Greqinë, Kadare u rrit në qytetin ku kishte jetuar edhe Enver Hoxha. Ai botoi përmbledhjen e tij të parë me poezi në moshën 17-vjeçare. Pas studimeve në Universitetin e Tiranës, ai fitoi një bursë shtetërore për të studiuar letërsi në Institutin Gorki në Moskë. Ai u kthye në Tiranë në vitin 1960 me një roman për dy studentë që rishpiknin një tekst të humbur shqip. Kur ai botoi një ekstrakt në një revistë, ai u ndalua menjëherë.

"Ishte e mirë ajo që ndodhi," i tha ai Guardian në 2005. "Në fillim të viteve '60, jeta në Shqipëri ishte e këndshme dhe e mirëorganizuar. Një shkrimtar nuk do ta dinte se nuk duhej të shkruante për falsifikimin e historisë”.

Tre vjet më vonë ia arriti t’i shpëtojë censurës duke kaluar për botim “Gjeneralin e Ushtrisë së Vdekur”, një roman që flet për një gjeneral italian që udhëton nëpër Shqipëri në vitet 1960 për të rimarrë eshtrat e ushtarëve italianë që vdiqën gjatë Luftës së Dytë Botërore. Gjenerali pa emër përshkon fshatra të mjera dhe fusha me baltë, duke vënë në pikëpyetje pikën e misionit të tij të zymtë: "Kur gjithçka thuhet dhe bëhet, a mund të ketë ende emër një grumbull kockash?"

Kritika shqiptare e sulmoi romanin, duke e cilësuar se flet për një botë larg realizmit socialist që kërkonte regjimi i Hoxhës, por kur u botua në Francë në vitin 1970, bëri bujë. Le Monde e cilësoi si "të mrekullueshëm dhe plot sharm".

Profili i tij ndërkombëtar ofroi njëfarë mbrojtjeje, Kadare kaloi 20 vitet e ardhshme në një kurs midis shprehjes artistike dhe mbijetesës. Pasi poezia e tij politike “Pashallarët e Kuq” u ndalua në vitin 1975, ai pikturoi një portret lajkatar të Hoxhës në romanin e tij të vitit 1977: “Dimri i madh”. Në vitin 1981 botoi “Pallatin e Ëndrrave”, një sulm alegorik ndaj totalitarizmit në të cilin një i ri zbulon sekretet e rrezikshme të një zyre qeveritare që studion ëndrrat. U ndalua brenda disa orësh. Me gjithë këto kthesa, Kadare u bë një figurë e rëndësishme në Lidhjen e Shkrimtarëve Shqiptarë dhe shërbeu si delegat në Kuvendin Popullor. Ishte në gjendje të botonte dhe të udhëtonte jashtë vendit.

Kur Hoxha vdiq në vitin 1985, presidenti i ri, Ramiz Alia, filloi të ndërmerrte hapa drejt reformës. Kur Muri i Berlinit ra në vitin 1989, Kadare u takua me presidentin për t’i argumentuar ndryshimin. Por në tetor 1990, ai kishte arritur në përfundimin se “nuk kishte asnjë mundësi për kundërshtim ligjor në Shqipëri” dhe se “më shumë se çdo veprim tjetër që mund të bëja në Shqipëri, dezertimi im do të ndihmonte demokratizimin e vendit tim”.

Duke përmendur një listë prej 100 intelektualësh të shënjestruar nga policia sekrete shqiptare, Sigurimi, Kadare iku në Paris dhe kërkoi azil politik në Francë.

“Përpjekja përfundimtare,” tha ai për New York Times, “ishin kërcënimet e drejtpërdrejta ose të tërthorta nga Sigurimi, i cili donte të zgjidhte llogaritë e vjetra. Sigurimi do të kishte përdorur shenjat e para të trazirave për të zgjidhur ato rezultate.”

Pasi u vendos i sigurtë në Paris, Kadare filloi të botonte vepra që trajtonin më drejtpërdrejt totalitarizmin. Romani “Piramida” përshkruan ndërtimin e Piramidës së Gizës si mjet kontrolli dhe shtypjeje të një faraoni megaloman.

Ndërsa reputacioni i tij u rrit,mori Légion d'Honneur si dhe çmimin Man Booker International, atëherë një çmim për arritje të jetës, në 2005. Por ky cmim provokoi një mori pyetjesh të pakëndshme, me shkrimtaren rumune Renata Dumitrascu që tha se karriera e tij ishte “ndërtuar mbi një premisë të dyshimtë”, duke deklaruar se “Kadare nuk është Solzhenitsyn dhe nuk ka qenë kurrë”.

Ashtu si shumica e homologëve të tij në vendet e tjera komuniste," shkroi Dumitrascu, "Kadare ishte një kameleon i zgjuar, që luante me mjeshtëri rebelin aty-këtu për të emocionuar perëndimorët naivë që kërkonin zërat e mospajtimit nga lindja. Por nuk ka absolutisht asnjë dyshim se çfarë lloj kafshe ishte dhe me çfarë tufe vrapoi; në fakt, rezymeja e tij bërtet karrierizëm dhe konformitet.”

Kadare hodhi poshtë akuzat duke sugjeruar që kritikuesit e tij duhet të fokusoheshin në punën e tij.

“Unë nuk kam pretenduar ndonjëherë se kam qenë "disident" në kuptimin e duhur të termit," tha ai për Jerusalem Post. “Opozita e hapur ndaj regjimit të Hoxhës, si opozita e hapur ndaj Stalinit gjatë mbretërimit të Stalinit në Rusi, ishte thjesht e pamundur. Disidenca ishte një pozicion që askush nuk mund ta zinte, qoftë edhe për disa ditë, pa u përballur me skuadrën e pushkatimit. Nga ana tjetër, vetë librat e mi përbëjnë një formë shumë të dukshme të rezistencës ndaj regjimit”.

Ndërsa Kadare vazhdonte të botonte trillimet e tij delikate, polemika filloi të zbehej. Kur romani i tij i një fortese shqiptare që i rezistonte ushtrisë osmane turke në shekullin e 15-të u shfaq në anglisht në vitin 2008, LA Times sugjeroi se autori ishte “ndër shkrimtarët më problematikë të mëdhenj në letrat bashkëkohore perëndimore. Por kjo nuk duhet t'i pengojë lexuesit të shijojnë "Kështjella" për atë që është, një vepër domethënëse nga një autor i rëndësishëm, magjepsës. Një vit më vonë, Kadare këmbënguli se ai “nuk ishte një shkrimtar politik dhe, për më tepër, për sa i përket letërsisë së vërtetë, në fakt nuk ka shkrimtarë politikë. Mendoj se shkrimi im nuk është më politik se teatri antik grek. Do të isha bërë shkrimtari që jam në çdo regjim politik”.

Pas kthimit në Tiranë për të shënuar hapjen e një muzeu aty ku ishte ish-banesa e tij në 2019, Kadare tha për France 24 se vepra e tij “i bindej vetëm ligjeve të letërsisë, nuk i bindej asnjë ligji tjetër”.

“Njerëzit që jetuan këtë periudhë ishin të pakënaqur,” tha ai, “por arti është mbi të gjitha. Arti nuk është as i pakënaqur dhe as i lumtur nën një regjim.”



The Guardian

[Albo]

La Repubblica: Lamtumirë Ismail Kadare, me romanet e tij luftoi regjimin komunist në Shqipëri



E përditshmja prestigjoze italiane, La Repubblica, ka shkruar për vdekjen e Ismail Kadaresë, që e konsideron një nga njerëzit më influencë të Europës së shekullit të XX.

Më poshtë shkrimi i La Repubblica

Shkrimtari Ismail Kadare, ishte autor i një vepre monumentale nën tiraninë komuniste të Enver Hoxhës dhe i konsideruar si autori më i madh shqiptar i shekullit të njëzetë dhe fillimit të mijëvjeçarit të tretë, i aftë për të shtjelluar në veprat e tij historinë dhe mitet e vendit të tij në rrëfime me shtrirje universale. Burime nga spitali i Tiranës, të konfirmuara nga botuesi i tij, bëjnë të ditur se Kadare ka ndërruar jetë si pasojë e një ataku kardiak. Ai ishte 88 vjeç.

Shkrimtar, poet, eseist dhe skenarist, gjatë regjimit komunist ka qenë deputet i Kuvendit Popullor për 12 vjet (nga viti 1970 deri në 1982) dhe nënkryetar i Frontit Demokratik të Shqipërisë. Ai filloi duke shkruar poezi, por ishte botimi i romanit të tij të parë, Gjenerali i ushtrisë së vdekur , që e bëri atë figurën dominuese letrare në Shqipëri dhe i dha famë ndërkombëtare. Romani, në të cilin ai tregonte historinë e një gjenerali italian dhe një prifti që duan të kërkojnë dhe të sjellin në atdheun e tyre trupat e italianëve të rënë në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Kadare përdorte çdo mundësi për të sulmuar regjimin në veprat e tij, me anë të alegorive politike. Aq sa disa prej romaneve të tij, si Koncerti në fund të dimrit, Përbindëshi dhe Pallati i ëndrrave, janë ndaluar asokohe nga shteti shqiptar.

Kadare ka lindur në Gjirokastër dhe është diplomuar për histori dhe filologji në Universitetin e Tiranës. Ai studioi letërsi për dy vjet në Institutin Gorki në Moskë, por u detyrua të braktisë studimet në Rusi për shkak të marrëdhënieve të komplikuara diplomatike midis Shqipërisë dhe Bashkimit Sovjetik. Pas kthimit në vendlindje, ai filloi karrierën e tij si gazetar në një revistë të njohur në vend si Drita.

Në vitin 1990, pasi shprehu publikisht kundërshtimin e tij ndaj udhëheqjes komuniste shqiptare, ai kërkoi azil politik në Francë. Me rënien e regjimit, ai u kthye në atdhe në vitin 1992, duke e ndarë kohën e tij mes Shqipërisë dhe Francës që atëherë. Në vitin 2005 është vlerësuar me Çmimin Ndërkombëtar Booker, në vitin 2018 me çmimin Nonino, ndërsa në vitin 2009 ka fituar çmimin Princi i Asturias. Ka qenë disa herë ndër favoritët për çmimin Nobel për Letërsinë, pa e siguruar asnjëherë çmimin.

Shqiptarja

[Albo]

Ben Blushi: Për Ismail Kadarenë



Nga Ben Blushi:

Ismail Kadare kishte dhuntinë të përshkruante bukur edhe gjëra të shëmtuara dhe kjo e bëri atë të pazëvendësueshëm për të gjithë ne që kemi jetuar kohë shumë të shëmtuara.

Kur përpiqem ta krahasoj me diçka, mendoj se Ismail Kadare i ngjan një njeriu që jeton duke shpërndarë ëndrra.

Imagjinoni një vend të mbyllur, të lodhur, të izoluar, të rrënuar dhe pa shpresë, në të cilin një njeri shkruan gjatë gjithë ditës dhe natën, deri në mëngjes, hyn nëpër shtëpi dhe lë te koka e krevatit të secilit një ëndërr të shkruar.

Këto ishin librat e tij.

Kaq do mjaftonte që një shkrimtar të iki i qetë se e ka bërë punën e tij ndaj kombit në mënyrë të përkryer.

Ismail Kadare e futi kombin në borxh duke i dhënë më shumë shpresë dhe besim nga sa ai mund të treste, atëherë kur kombi nuk kishte pothuajse asgjë, kur nuk hante, nuk pinte, nuk besonte dhe nuk shihte dritë.

Librat e tij qëndronin mbi tavolinat bosh si uri, si etje, si ujë dhe si bukë.

Unë kurrë nuk do harroj sesi prisja me pasionin e një fëmije, të merrja librat e Ismail Kadaresë dhe që nga ajo ditë nuk kam mbajtur dhe ndoshta nuk do mbaj më kurrë rradhë për të blerë një libër.

Të lexoje Ismail Kadarenë nuk ishte vetëm një kënaqësi por ishte një detyrim ndaj kohës.

Duke lexuar Ismailin ishe, duke mos e lexuar nuk ishe.

Kjo ishte çështja. Kjo ishte koha. Kjo ishte Shqipëria.

Kur e kam njohur nga afër kam kuptuar edhe diçka që ngjyrat verbuese të letërsisë së tij nuk të lejojnë ta shohësh sa duhet. Ismail Kadare u mbrojt me vullnet, me kokëfortësi dhe me kurajo nga sëmundja e shkrimtarëve të mëdhenj : ai nuk u bë kurrë pesimist.

Ai besonte se bota do bëhej më e mirë, se njerëzit do bëheshin më paqësorë, se e ardhmja do ishte më e lumtur, se zilia do kishte fre dhe se e mira do ta mundte të keqen.

Ismail Kadare ishte një njeri që besonte se optimizmni është ilaçi i njerëzimit dhe jam i bindur se iku me këtë bindje.

Tani që ai nuk është më, mungesa e tij është më e madhe se ai vetë.

Koha Jone

[Albo]

Miku im s'të them lamtumirë, do të jem përditë me ty!



Dite si kjo qe na dha lajmin e hidhur per Kadarene, jane te tilla qe kundershtojne vete verdiktin e vdekjes.

Kjo vjen nga vellimi i dhimbjes dhe nga pesha e humbjes te njeriut te vlere, por ne rastin e Ismailit ka edhe nje shtese, se ne thelb verdikti i vdekjes nuk egziston, ai ka lene vepren.

Vepra e tij e mund vdekjen .

Filozofikisht dhe praktikisht do te mungojne oret e takimit me te, syte tane nuk do e shohin me te ece ,te flase ,te shkruaj.
Por ama, ne librat e tij mund ti hapim dhe duke lexuar mund te flasim me te, ti degjojme zerin dhe te ndjejme realisht lumturine e te folurit me te.
Persjatje te tilla ,burojne nga trashgimia qe ai na la,ne ngjallje dhe tani.

Ai u shfaq qe ne shkreptimat e para letrare si nje vetetime e nje talenti te madh, metafora e tij ju ngjit frymemarrjes te historise aktuale te kombit.
Vepra e tij e zhberi krimin komunist dhe mesjeten e zymte te fateve te shqiperise.

Ai qemtoje diamante shqiptare qe ishin fshehur ne qymyrin e zi te kohes dhe solli "Prillin e Thyer" , ai nuk shkruajti por gjakoje nje veper si" Gjenerali i Ushtrise se Vdekur" qe tregoj se ky komb i vogel ishte ne anen e madhe te aleancave shpetimtare te globit qe nga lufta e dyte boterore.

Ai na e solli Skenderbeun, nga historia ne cdo shtepi me "Keshtjellen" qe ishte ne te vertete shtepia e perjetshme Shqiptare.

Ai leshoj jataganin e metafores se tij kunder diktatures komuniste ne thelbin e zi te saj me "Nepunesi i Pallatit te Endrrave".

Ne tere eposin Kaderean, Kosova kjo moter fatkeqe e Shqiperise qe ra ne duart e burokracise dhe turpit te deshtakeve politikane te fillim shekullit 20te dhe per kete arsye mbeti nen Serbi me vuajte, vrasje dhe spastrim etnik, mbeti objektiv madhor i vepres letrare te Ismailit, dhe i veprimtarise se tij kombetare.

Ne prag te luftes te bombardimit te Beogradit nga aleanca e NATOs ,ai u be ne Paris dhe ne te gjithe boten tribune dhe reference per ceshtjen e Kosoves, ate kohe botoi ne shtepine botuese Fayard, librin e jashtezakonshem me dokumenta dhe fakte arkivore te shkencatarve Kroate, "Spastrimi Etnik".

Ketij libri ai i beri parathenien dhe e solli te Shtepia Botuese 55, ku ne e kemi ribotuar disa here.

Ishte ky Kadare qe me arratisjen e tịj i dha goditje ne balle diktatures dhe mbeshteti qe nga ajo ore me mish e me shpirt levizjen studentore dhe pluralizmin qe kishte enderruar gjithe vepra e tij.

Ai ishte nje ushtar i madh i atdheut te tij ,ai nuk jetoje asnje cast per veten e tij, sepse vepra qe bente dhe qe mbeti ka permasat qe i lyp shoqeria shqiptare ,atdheu i shqiptarve.

Shqiperia Jone ende e copetuar, ende e rrezikuar nga politikangjizet qe e vjedhin duke u fshehur pas oratoriese skizofrenike dhe rryshfeteve qe shperndajne, per ta sunduar dhe keputur lulen e Ballkanit..

Vepra, vepra qe ka lene ai duhet te mbushi oret e mesimit dhe te edukimit te rritjes te femijve tane ,niperve dhe nese do ti kemi syte atje do te shpetoje Shqiperia.

Nese sdo ti ndahemi librit qe ai la, vepres qe ai la, do te jete i gjalle per secilin nga ne.

Atehere do te kemi shprese se Shqipria ka te ardhme.

Miku im ste them kurre lamtumire, do te jem perdite me ty.

Syri

[Albo]

Vdekja e Kadaresë, e marta dhe e mërkura shpallen ditë zie kombëtare



Qeveria vendosi sot që e marta dhe e mërkura të shpallen Ditë Zie Kombëtare për nder të vdekjes së shkrimtarit Ismail Kadare. Sipas vendimit, homazhet publike dhe ceremonia shtetërore dhe publike do të organizohet në Teatrin Kombëtar të Operas, Baletit dhe Ansamblit Popullor, Tiranë.

VENDIMI I PLOTE

SHPALLJEN DITË ZIE KOMBËTARE NË NDERIM TË TË NDJERIT, ISMAIL KADARE, PERSONALITET I SHQUAR I LETRAVE SHQIPE

Në mbështetje të nenit 100 të Kushtetutës, të pikës 4, të nenit 4, të ligjit nr.8926, datë 22.7.2002, “Për formën dhe përmasat e flamurit kombëtar, përmbajtjen e himnit kombëtar, formën dhe përmasat e stemës së Republikës të Shqipërisë dhe mënyrën e përdorimit të tyre”, dhe të pikës 12, të kapitullit VI, të ceremonialit shtetëror të Republikës së Shqipërisë, të miratuar me vendimin nr.420, datë 8.6.2016, të Këshillit të Ministrave, të ndryshuar, me propozimin e Kryeministrit, Këshilli i Ministrave

VENDOSI:

1. Shpalljen ditë zie kombëtare të martën dhe të mërkurën, përkatësisht, në datat 2 dhe

3 korrik 2024, në nderim të të ndjerit, Ismail Kadare, personalitet i shquar i letrave shqipe.

2. Në të gjitha institucionet shtetërore dhe publike të ulet flamuri kombëtar në gjysmështizë.

3. Homazhet publike dhe ceremonia shtetërore të organizohen në mjediset e Teatrit Kombëtar të Operas, Baletit dhe Ansamblit Popullor, Tiranë, ditën e mërkurë, datë 3.7.2024, përkatësisht, nga ora 9:00 deri në orën 11:00, dhe nga ora 11:30 deri në orën 12:30.

4. Në orën 13:00, datë 3.7.2024, në nderim të tij të ndërpritet çdo veprimtari dhe të mbahet një minutë heshtje.

5. Radiotelevizioni Shqiptar, gjatë orëve të kryerjes së homazheve dhe ceremonialit shtetëror, të transmetojë muzikë funebre.

6. Për organizimin e homazheve dhe të ceremonisë shtetërore ngrihet Komisioni i Posaçëm Shtetëror nën mbikëqyrjen e Kryeministrit, i cili në përbërje të ketë:
Ministrin e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit;
– Ministrin e Mbrojtjes;
Ministrin e Brendshëm;
Kryetarin e Bashkisë Tiranë;
–
– Drejtorin e Protokollit të Shtetit;
– Drejtorin e Përgjithshëm të Policisë së Shtetit;
Komandantin e Gardës së Republikës së Shqipërisë; Drejtorin e Drejtorisë së Shërbimeve Qeveritare;
Përfaqësues nga Kabineti i Kryeministrit;
Përfaqësues nga zyra e Shtypit të Kryeministrit.
7. Ngarkohet Protokolli i Shtetit që të krijojë dhe të drejtojë grupin e punës, përgjegjës për ndjekjen dhe zbatimin e masave organizative të homazheve dhe të ceremonialit shtetëror.
8. Shpenzimet e varrimit, të homazheve dhe të ceremonialit të përballohen nga Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit.
Ky vendim hyn në fuqi menjëherë dhe botohet në “Fletoren zyrtare”.

KRYEMINISTRI



LAPSI

[Albo]

Vajza i jep lamtumirën e fundit Ismail Kadaresë: Kohë e pamjaftueshme…



Besiana Kadare, vajza e shkrimtarit të madh Ismail Kadare që u nda nga jeta mëngjesin e sotëm (1 korrik), ka zgjedhur që lamtumirën e fundit të atit t’ia japë me një poezi të tijën.

Poezia që vajza e tij ka zgjedhur të ndajë është ‘Kohë e pamjaftueshme’

Postimi i Besiana Kadare:

Kohë e pamjaftueshme
S’kam kohë të harroj shumë gjëra
Që nga mendja ti nxjerr përjetë.
Për tragjikët e vjetër e shkrepëtimat
Do t’më duhen së paku dy vjet.
Dhe ndoshta po aq për Danten,
Për frëngjishten tok me plazhet po aq,
Ndoshta gratë do të jem duke fshirë
Kur muzgu do të afrohet ndërkaq.
Si udhëtari me peshë të tepërt
Para avionit që niset pas pak
I ngarkuar rëndshëm ende
Do t’afrohem tek varri humbak.
Nga supet si ta heq këtë barrë?
Ku ta hedh këte peshë, si?
Me të s’mund të zbres atje poshtë
Por as lart dot s’e lë kurrsesi.
I menduar gjer në çast të fundit
Nga mosthënia, nga pengu tragjik,
Një shenjë ndoshta të pakuptueshme
Do t’ju bëj të gjithëve e do ik.

Koha Jone