Erdogan i Turqisë fiton një mandat tjetër si president, e zgjat sundimin në dekadën e tretë
Nga SUZAN FRASER dhe ZEYNEP BILGINSOY
ANKARA, Turqi (AP) - Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan fitoi rizgjedhjen të dielën, duke e zgjatur sundimin e tij gjithnjë e më autoritar në një dekadë të tretë, ndërsa vendi po mbështillet nga inflacioni i lartë dhe pasojat e një tërmeti që rrafshoi qytete të tëra.
Një mandat i tretë i jep Erdoganit, një populist polarizues, një dorë edhe më të fortë brenda dhe jashtë vendit, dhe rezultatet e zgjedhjeve do të kenë implikime përtej kryeqytetit të Ankarasë. Turqia qëndron në udhëkryqin e Evropës dhe Azisë dhe luan një rol kyç në NATO.
Me më shumë se 99% të kutive të hapura, rezultatet jozyrtare nga agjencitë konkurruese të lajmeve treguan se Erdogan me 52% të votave, krahasuar me 48% për kundërshtarin e tij, Kemal Kilicdaroglu. Kreu i bordit zgjedhor të Turqisë konfirmoi fitoren, duke thënë se edhe pas llogaritjes së votave të jashtëzakonshme, rezultati ishte një tjetër mandat për Erdoganin.
Në dy fjalime - një në Stamboll dhe një në Ankara - Erdogan falënderoi kombin që i besoi atij presidencën për pesë vjet të tjera.
"Shpresojmë të jemi të denjë për besimin tuaj, siç kemi qenë për 21 vjet," u tha ai mbështetësve në një autobus të fushatës jashtë shtëpisë së tij në Stamboll në komentet e tij të para pas daljes së rezultateve.
Ai e përqeshi sfiduesin e tij për humbjen e tij, duke thënë "bye bye bye, Kemal", ndërsa mbështetësit brohorisnin. Ai tha se ndarjet e zgjedhjeve tani kanë mbaruar, por ai vazhdoi të kundërshtojë kundërshtarin e tij si dhe ish-bashkëudhëheqësin e partisë pro-kurde, i cili ka qenë i burgosur prej vitesh për lidhje të dyshuara me terrorizmin.
"Fituesi i vetëm sot është Turqia," tha Erdogan para qindra mijërave të mbledhur jashtë pallatit presidencial në Ankara, duke premtuar se do të punojë shumë për shekullin e dytë të Turqisë, të cilin ai e quan "shekulli turk". Vendi shënon njëqindvjetorin e tij këtë vit.
Kilicdaroglu bëri fushatë mbi premtimet për të rikthyer prapambetjen demokratike të Erdoganit, për të rivendosur ekonominë duke iu rikthyer politikave më konvencionale dhe për të përmirësuar lidhjet me Perëndimin. Ai tha se zgjedhjet ishin "më të padrejtat ndonjëherë", me të gjitha burimet shtetërore të mobilizuara për Erdoganin.
"Ne do të vazhdojmë të jemi në ballë të kësaj lufte derisa demokracia e vërtetë të vijë në vendin tonë," tha ai në Ankara. Ai falënderoi më shumë se 25 milionë njerëz që votuan për të dhe u kërkoi atyre që të "qëndrojnë të drejtë".
Populli ka treguar vullnetin e tij “për të ndryshuar një qeveri autoritare pavarësisht nga të gjitha presionet”, tha ai.
Mbështetësit e Erdoganit dolën në rrugë për të festuar, duke valëvitur flamujt turq ose të partisë në pushtet, duke i rënë borive makinave dhe duke brohoritur emrin e tij. Të shtëna festive u dëgjuan në disa lagje të Stambollit.
Qeveria e Erdoganit vuri veton ndaj ofertës së Suedisë për t'u anëtarësuar në NATO dhe bleu sisteme ruse të mbrojtjes raketore, gjë që bëri që Shtetet e Bashkuara të largonin Turqinë nga një projekt avion luftarak i udhëhequr nga SHBA. Por Turqia ndihmoi gjithashtu ndërmjetësimin e një marrëveshjeje vendimtare që lejoi dërgesat e grurit të Ukrainës dhe shmangi një krizë globale ushqimore.
“Askush nuk mund ta shikojë me përçmim kombin tonë”, tha Erdogan në Stamboll.
Steven A. Cook, një bashkëpunëtor i lartë në Këshillin për Marrëdhëniet me Jashtë me bazë në Uashington, tha se Turqia ka të ngjarë të "lëvizë pikën e synimit" për anëtarësimin e Suedisë në NATO ndërsa kërkon kërkesa nga Shtetet e Bashkuara.
Ai tha gjithashtu se Erdogan, i cili ka folur për futjen e një kushtetute të re, ka të ngjarë të bëjë një shtytje edhe më të madhe që ajo të mbyllë ndryshimet e mbikëqyrura nga Partia e tij konservatore dhe fetare për Drejtësi dhe Zhvillim, ose AKP.
Erdogan, i cili ka qenë në krye të Turqisë për 20 vjet, nuk arriti të fitonte në raundin e parë të zgjedhjeve më 14 maj. Ishte hera e parë që ai nuk arriti të fitonte një zgjedhje të plotë, por ai e kompensoi atë të dielën.
Urime u derdhën nga liderët botërorë, përfshirë presidentin rus Vladimir Putin dhe presidentin ukrainas Volodymyr Zelenskyy, vendet e të cilëve janë në luftë në Ukrainë.
Putin tha se fitorja e Erdoganit ishte “dëshmi e qartë” se populli turk i mbështet përpjekjet e tij për të “forcuar sovranitetin shtetëror dhe për të ndjekur një politikë të jashtme të pavarur”.
Zelenskyy tha se ai po llogariste në ndërtimin e partneritetit midis dy vendeve dhe forcimin e bashkëpunimit "për sigurinë dhe stabilitetin e Evropës".
Presidenti i SHBA Joe Biden tha se ai priste “të vazhdojë të punojë së bashku si aleatë të NATO-s për çështjet dypalëshe dhe sfidat e përbashkëta globale”.
Dy kandidatët ofruan vizione thelbësisht të ndryshme për të ardhmen e vendit dhe të kaluarën e tij të afërt.
Kritikët fajësojnë politikat ekonomike jokonvencionale të Erdoganit për rritjen e inflacionit që ka nxitur një krizë të kostos së jetesës. Shumë fajësuan gjithashtu qeverinë e tij për një reagim të ngadaltë ndaj tërmetit që vrau më shumë se 50,000 njerëz në Turqi.
Në fjalimin e tij të fitores, Erdogan tha se rindërtimi i qyteteve të goditura nga tërmeti do të ishte prioriteti i tij dhe ai tha se një milion refugjatë sirianë do të kthehen në "zonat e sigurta" të kontrolluara nga Turqia në Siri, si pjesë e një projekti zhvendosjeje që po drejtohet me Katarin.
Erdogan ka ruajtur mbështetjen e votuesve konservatorë që mbeten të përkushtuar ndaj tij për ngritjen e profilit të Islamit në Turqi, i cili u themelua mbi parimet laike dhe për rritjen e ndikimit të vendit në politikën botërore.
Në Ankara, votuesja e Erdoganit Hacer Yalcin tha se e ardhmja e Turqisë ishte e mrekullueshme. “Sigurisht që Erdogan është fituesi… Kush tjetër? Ai ka bërë gjithçka për ne”, tha Yalcin. “Zoti na bekoftë!”
Erdogan, një mysliman 69-vjeçar, do të qëndrojë në pushtet deri në vitin 2028.
Ai e transformoi presidencën nga një rol kryesisht ceremonial në një zyrë të fuqishme përmes një referendumi të fituar ngushtë të vitit 2017 që hoqi sistemin parlamentar të qeverisjes së Turqisë. Ai ishte presidenti i parë i zgjedhur drejtpërdrejt në vitin 2014 dhe fitoi zgjedhjet e vitit 2018 që sollën presidencën ekzekutive.
Gjysma e parë e mandatit të Erdogan përfshinte reforma që i lejuan vendit të fillonte bisedimet për t'u bashkuar me Bashkimin Evropian dhe rritja ekonomike që nxori shumë nga varfëria. Por më vonë ai u zhvendos për të shtypur liritë dhe median dhe përqendroi më shumë pushtet në duart e tij, veçanërisht pas një përpjekjeje të dështuar për grusht shteti që Turqia thotë se ishte orkestruar nga kleriku islamik me bazë në SHBA, Fethullah Gulen. Kleriku mohon përfshirjen.
Rivali i Erdoganit ishte një ish-nëpunës civil me sjellje të butë, i cili ka udhëhequr Partinë Republikane Popullore pro-laike, ose CHP, që nga viti 2010.
Në një përpjekje të furishme për të arritur tek votuesit nacionalistë në balotazh, Kilicdaroglu u zotua të kthejë refugjatët dhe përjashtoi negociatat e paqes me militantët kurdë nëse ai zgjidhet.
Në Dijarbakir me shumicë kurde, metalpunuesi 37-vjeçar Ahmet Koyun tha se të gjithë duhet të pranojnë rezultatet.
“Është e trishtueshme në emër të popullit tonë që një qeveri me kaq korrupsion, kaq njolla, ka ardhur sërish në pushtet. Z. Kemal do të kishte qenë i mrekullueshëm për vendin tonë, të paktën për ndryshimin e skenës”, tha ai.
E diela shënoi gjithashtu 10 vjetorin e fillimit të protestave masive antiqeveritare që shpërthyen mbi planet për të çrrënjosur pemët në parkun Gezi të Stambollit. Demonstratat u bënë një nga sfidat më serioze për qeverinë e Erdoganit.
Përgjigja e Erdoganit ndaj protestave, në të cilat u dënuan tetë persona , ishte një pararojë e një goditjeje ndaj shoqërisë civile dhe lirisë së shprehjes.
Erdogan dhe media pro-qeveritare e portretizuan Kilicdaroglu, i cili mori mbështetjen e partisë pro-kurde të vendit, si bashkëpunëtor me "terroristët" dhe mbështetës të atyre që ata e përshkruan si "devijante" të të drejtave LGBTQ.
Në fjalimin e tij të fitores, ai përsëriti këto tema, duke thënë se njerëzit LGBTQ nuk mund të "infiltrojnë" partinë e tij në pushtet ose aleatët e saj nacionalistë.
Burimi: Associated Press
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt