Roli i turqve në formimin tonë kombëtar:

[Kryeplaku]

Fillimisht do u lutesha moderatoreve te mos e levizin kete teme tek forumi i historise, perderisa nuk i intereson kesaj teme vete historia apo ngjarjet, sesa i intereson interpretimi i influences osmane ne kombformimin apo mentalitetin e sotem shqiptar.

Vazhdimisht flitet se te keqiat shqiptareve (dhe disa ballkanasve) u vijne nga vitet e turqinise, ose nga pushteti osman (sic preferohet ne terminologjine historiografike). Megjithatë kam vënë re shpesh se ne shqiptarët kemi shumë herë gjëra apo defekte të përbashkëta me rusët, rumunët, kinezët dhe ata popuj që ndonëse jo të influencuar nga turqinia, janë influencuar nga komunizmi. Nuk po them se turqinia nuk la shenjat e veta tek shqiptarët. Ajo që dua të them është se flasim shumë kollaj për turqininë, pa e vendosur cakun se ku e kishte fajin turqinia, ku e kishte fajin komunizmi dhe ku e kanë fajin vetë shqiptarët, si një komb me prejardhje të përbashkët dhe me veçori negative apo pozitive që nuk mund t'u atribuohen as turqve dhe as komunistëve.

A mundemi sot të veçojmë efektet e njërit apo tjetrit pushtet nga ato doke apo zakone të këqia që kryekëput u përkasin shqiptarëve? Nëse nuk pushtoheshim nga turqit a do ndryshonim ndopak sot nga sllavët, rusët dhe ukrainasit? Do ndiheshin më të lumtur shqiptarët nëse anonin më shumë nga etika sllave dhe më pak nta etika turke?

[Albo]

I ke perzier pak gjerat, ajo qe ke shkruar me siper nuk perkon me titullin qe i ke vene temes. Me pak fjale, ti kerkon te njohesh "ndikimet e kulturave te huaja ne mentalitetin shqiptar" gjate historise.

Ata qe sot e quajne veten "shqiptare", nuk jane gje tjeter vecse nje perzierje rracash, etnish dhe kulturash. Identiteti shqiptar eshte identiteti qe Rilindja jone kombetare ngjizi nga halli. Cili qe halli pyet ti? Halli i Rilindjes sone Kombetare ishte: a) populli i tyre ishte me i asimiluari i Ballkanit nga 5 shekujt e Perandorise Osmane b) shqiptaret nuk ngriheshin ne lufte per te fituar pavaresine e tyre nga Porta e Larte, para se kesaj te fundit ti vinte fundi. Thene me shkoqur e me popullorce: shumica e shqiptareve ne shekullin e XIX si identitet te tyre kishin identitetin osman, jo ate shqiptar. Nga kater vilajetet osmane ku banonin shqiptaret, vetem ne dy prej tyre Rilindja jone Kombetare gjeti mbeshtetje: vilajetin e Manastirit dhe ate te Janines. Dy vilajetet e tjera, ai i Shkodres dhe Prizrenit, jo vetem qe nuk e mbeshteten Rilindjen por e luftuan ate. Edhe ne dy vilajetet e jugut, ate te Janines e Manastirit, ndikimi dhe frymezimi me i madh per Rilindje dhe Pavaresi erdhi nga aktet e pavaresise se fqinjeve: Greqise, Serbise, Bullgarise qe e fituan pavaresine me lufte ne shekullin e XIX. Ne rastin e shqiptareve, ne jo vetem qe nuk ngritem armet por u kthem ne "koka turku". Lidhja e Prizrenit, qe shume shqiptare ne injorancen e tyre historike e ngrejne e lartesojne si "kuvend kombetar", nuk ishte gje tjeter vecse nje deshmi e qarte e besnikerise se shqiptareve ndaj Portes se Larte. Lidhja e Prizrenit u thirr nga Sulltani duke perdorur te besuarit e tij ne rradhet e bejlereve te Shkodres, Dibres e Kosoves, me qellim qe te vononte permbushjen e traktatit te Shen Stefanit mes ruseve dhe turqeve, ku vete Sulltani i jepte vilajetet osmane te banuara me shqiptare Malit te Zi dhe Serbise. Duke perdorur injorancen e shqiptareve dhe besnikerine e tyre te verber ndaj Portes se Larte, Sulltani perdori kokat e shqiptareve, kokat e atyre qe ua shiti me doren e tij malazezeve dhe serbeve ne Shen Stefan, per te penguar permbushjen e traktatit: shqiptaret bene nje deklarate qe nuk njohin asnje pushtet pervec atij te Allahut dhe Kalifit te tij mbi toke, Sulltanit te Madherishem! Teksa kjo ndodhte ne Prizren, Rilindasit tane ne Stamboll e mbare boten i binin kokes me grushta: lajmet vinin se ne Prizren ishin mbledhur plot 60,000 shqiptare te armatosur. Sikur keta 60,000 shqiptare te armatosur t'i kishin kthyer armet drejt ushtareve te raskapitur osmane ne vilajetet e tyre, dhe te kishin marshur ne mbare vilajetet ku banonin shqiptaret e ti bashkonin e shpallnin, pavaresine, historia e shqiptareve do te ishte shkruar ndryshe sot.

Si arritem deri tek "identiteti shqiptar" sot? Ne fillimet e saj Rilindja jone Kombetare e fokusoi vemendjen dhe energjite e saj ne ate qe u quajt fushata e "zgjimit kombetar". Zgjimi kombetar shihej nga Rilindja jone si ilaci i kurimit te asimilimit osman, shkundjes se ketij asimilimi e kesaj kulture, duke u treguar shqiptareve per historine e lavdishme te te pareve te tyre pre-osmane. Kjo ishte arsyeja perse Naim Frasheri hodhi ne vargje historine e Skenderbeut. Kjo ishte arsyeja perse Jeronim De Rada matane Adriatikut solli deshmine e gjalle te te pareve tane arbereshe qe kaluan Adriatikun per ti shpetuar zgjedhes osmane: ne jemi ketu dhe jemi deshmi e gjalle e historise se te pareve tuaj, jetojme per t'iu rrefyer se kush jeni me te vertete. Te gjitha keto perpjekje te Rilindasve tane kishin per qellim qe te rinxirrnin ne skene identitetin para-osman te te pareve tane: identitetin epirot. Identitet qe mbanin arbereshet ne Itali, arvanitasit ne Greqi, dhe 18% e shqiptareve nen vilajetet osmane qe ia dolen te ruajne identitetin e tyre epirot te paprekur ne 500 vjetet e pushtimit osman duke zgjedhur te jetojne te izoluar ne maje te maleve te vendit e larg kazabave turke. Realiteti i situates ishte i tille, qe misioni i Rilindjes ishte nje mision i pamundur. Dhe koha ishte shume kritike pasi renia e Portes se Larte ishte tashme nje ceshtje kohe dhe nese Rilindja nuk dilte me nje zgjidhje imediate, shqiptaret rrezikonin te shuheshin si popull ne histori. Fati i Portes se Larte, i priste edhe shqiptaret, duke qene se keta e lidhen fatin e tyre me fatin e perandorise osmane. Duke qene se vete shqiptaret nuk ngriten armet ndaj Portes se Larte per te fituar pavaresine sic bene gjithe popujt e tjere fqinje, fqinjet tane bene ujdi qe te pastrojne njehere e mire Ballkanin nga osmanllinjte duke vene nen kontroll 4 vilajetet osmane ku banonin shqiptaret, dhe duke i ndare ato me njeri tjetrin. Per me shume se 100 vjet i degjon shqiptaret te ngrejne zerin per "padrejtesite qe u kane bere fqinjet dhe fuqite e medha", por asnjeri prej tyre nuk ka patur kurajon qe ta shohi te verteten historike ne sy: ne patem ate fat qe patem, pasi refuzuam te ngrejme armet kunder Portes se Larte per te fituar pavaresine prej tyre. Ne jemi i vetmi popull Ballkanik qe nuk e kemi fituar pavaresine tone me lufte nga Porta e Larte.

Rilindasit tane une do ti ndaja ne dy grupe: romantiket (Vellezerit Frasheri) dhe realistet (Ismail Bej Vlora dhe klubet e shqiptareve orthodhokse qe u ngriten jashte vendit ku ata kishin emigruar). Romantiket besonin ne kthimin e shqiptareve ne origjine, ne rivendosjen e lidhjes se gjakut, te kultures, te zakoneve, te tradites me te paret tane para pushtimit osman. Realistet ishin ata qe shikonin se cfare i priste shqiptaret nese nuk benin asgje, dhe paten kurajon te bejne te paimagjinueshmen per kohen e tyre: te shpallin pavaresine ne leter ne Vlore, kur shqiptaret e kohes betoheshin per koken e Sulltanit! Problemi tjeter me Rilindasit e kohes ishte se ata e gjenin veten para dy zjarresh: kercenimit te jetes nga Sulltani dhe administrata e tij, kercenimi i jetes nga bejleret e medhenj te vendit qe e shikonin cdo perpjekje per pavaresi nga Porta e Larte si nje kercenim direkt te pasurise dhe pushtetit te tyre. Gjithe pasuria e pushteti i tyre ishte i lidhur po me Porten e Larte, dhe keta bejlere ishin njerezit me te pushtetshem ne vend. Dhe nuk eshte rastesi, qe njeriu qe shpalli pavaresine e Shqiperise ne leter, ne 28 nendor 1912, ishte pinjolli i nje prej familjeve bejlere me te pasura te vendit: familjes se Beut te Vlores.

Cfare ishte pavaresia ne leter? Ishte nje perpjekje e deshperuar per ti thirrur Fuqive te Medha qe te mos lejonin ndarjen dhe shuarjen e popullit shqiptar me kapitullin e Portes se Larte. Ishte nje perpjekje per te thene me ze te larte: "Ne nuk jemi turq! Ne jemi shqiptare!" Dhe ky ishte nje moment i rendesishem, pasi nuk shpallem vetem pavaresine ne leter, ne ate moment u ngjiz edhe "identiteti shqiptar", identiteti qe ne kemi sot. Nese rilindasit i thurren vargje e romantizuan kene identitet te ri, Ismail Bej Vlora e beri kete realitet. Te gjithe ata ish-qytetare osmane qe jetonin ne vilajetet osmane te banuara me shqiptare, qe nga ai moment u bene shqiptare. Oficere e njerez te administrates turke, ushtaret e mbetur nga shkrirja e ushtrise osmane, te gjithe ngelen ne ate qe me pas do te njihej si Shqiperi. Askush nuk e di me saktesi se kush e shpiku identitetin e ri shqiptar, ose momentin qe ky hyri e u perqafua ne vetedijen e popullsise shqiptare, por nje gje eshte e sigurt: akti i pavaresise e beri kete identitet te ri realitet. Lindja e ketij identiteti te ri per nje popull te asimiluar qe sapo u clirua nga 500 vjet pushtim e asimilim osman, u perqafua pa hir nga njerezit e kohes: renia e Perandorise Osmane dhe vershimi i ushtrive te vendeve fqinje, i detyroi edhe osmanllinjte me te betuar ne vend qe te pranonin identitetit e ri shqiptar si nje menyre per te mbijetuar.

Identiteti i ri i ngjizur shqiptar u perqafua nga popullsia vendase jo si nje vetedije e trasheguar breznore por si nje ri-indoktrinim i ri: dje ishim turq, sot jemi shqiptare! Ky identitet krijoi edhe nje perplasje te re mes shqiptareve: minoriteti i shqiptareve autoktone, e shikonin identitetin shqiptar si nje perversitet i identitetit breznore te trasheguar e ruajtur prej tyre me shekuj: identitetit epirot. Ketu fillon edhe periudha e nacionalizmit anadollak shqiptar ku cdo gje duhet bere detyrimisht "shqiptare" dhe cdo gje qe nuk eshte "shqiptare" eshte detyrimisht e keqe. Per nacionalizmin dhe helmin qe ai i solli vetedijes shqiptare, do te shkruaj nje dite tjeter. Pas nacionalizmit anadollak, vjen edhe periudha e komunizmit....

Albo

[murik]

shume simpliciste permbledhja jote Albo, edhe pse disa te verteta i ka brenda. Por ngjan me shume si muhabet kafeneje sesa dicka e bazuar ne libra e referate..Sidoqofte gjithkush ka mendimin etij dhe shprehet ashtu sic i percepton gjerat. Askush nuk e ka monopolin e historise.Historia duke mos qene shkence ekzakte eshte kollaj e manipulueshme dhe e interpretueshme. Dikujt, ai qe per ty eshte hero, mund te jete tradhetar dhe anasjelltas. Si gjithe fanatiket fetare te te gjitha feve,edhe ti Albo e sheh gjithcka me syzet e ortodoksise, pardon orthodhoksise.

[Kryeplaku]

Në lidhje me përgjigjen e Albos:

Identiteti epirot mund të ketë historinë e vet, por një gjë që dihet që në lashtësi është se gjithçka është në evolucion/lëngëzim të vazhdueshëm dhe si pasojë normale është që edhe identiteti epirot të kishte datë skadimi. Fqinjët grekë bëjnë sikur historia e tyre nuk ka datë skadimi, por të gjithë e dimë se sa herë ka vdekur dhe është ringjallur identiteti grek. Nëse ne sot nuk jemi epirotë, por jemi diçka tjetër, kjo nuk është negative vetvetiu. Për mua negative është diçka që shkon kundra natyrës apo logjikës, si psh. të më quajnë Mehmet, të falem pesë herë në ditë, dhe të them se Pirro është heroi im.

Megjithëse më quajnë Mehmet, unë e di që nuk jam 100% turk dhe se kjo tokë ku banoj unë dikur banohej nga Pirro apo Skënderbeu. Nuk është normale që unë të kërkoj një identitet të ri, diçka midis Pirros, Skënderbeut dhe turkut?

Që të mos zgjatem, kam vënë re tek intelektualët ortodoksë këtë nostalgjinë për të shkuarën (lexoni Kutelin dhe Blushin, që në të vërtetë vetëm se sjellin frymën greke në letrat shqipe, se letërsia greke është letërsi e nostalgjisë për të shkuarën) dhe nuk bindem nëse kjo nostalgjia është domethënia e identitetit. Që t'i mbushësh mendjen tjetrit se identiteti duhet të jetë nostalgjik, duhet ta bindësh se e shkuara e tij ka qenë më e mirë/premtuese se e tashmja dhe e ardhmja. Mund të ketë qenë kështu vërtet, mirëpo gjer më sot askush nuk na ka bindur në këtë drejtim. Zakonisht, kombet dhe kulturat nostalgjike janë ato që nuk shikojnë dot përpara, drejt të ardhmes. Këtë veti e kam vënë re tek fqinjët ortdodoksë (gjer në Rusi) dhe prandaj bëra pyetjen nëse shqiptarët e parafinuar nga turqinia do ishin më të preferuar.

[SERAFIM DILO]

Ti vesh faj Turqise mbi karakterin tone shqiptar eshte nje budallik i perseritur dhe i bere bajat. I vetmi faj i Turqise ishte se "Shqiperia" o vilajetet e saje ishin periferi,dhe si te tilla kane o kishin me pak rendesi...

Ne pergjithesi kur flasim per Turqine marim si shembull shekullin e fundit te saje ne "Shqiperi",ku perandoria Turke kishte humbur shkelqimin e saje dhe ishte drejte degradimit,ishte per vet turqit diçka e prapambetur. Si perandoria turke edhe "perandorite" e sotme ne thelb nuk kane asnje ndryshim,u intereson qetesia dhe kontrolli i interesave politike-ekonomike. Natyrisht flasim per nje kohe kur per te gjithe europianet me termin "turk" perfaqsoheshin te gjithe muslimanet,per turqit katoliket quheshin "freng",ortodokset "grek",dhe vet greket vetquheshin "romanoi".

Ndikim ne mentalitetin shqiptar mundet te kete pasur feja,por edhe ketu Shqiperia kishte tre fe qe ne pergjithesi asnje nuk dominoi mbi te tjerat,kjo fale edhe perhapjes se bektashizmit qe ishte nje fe pak a shume liberale... Nejse,ishin kohe te tjera,ku myslymanet e quanin veten turq,katoliket e quanin veten latin dhe ortodokset veten grek,o edhe mirditoret qe aq shume i mburrim per panvarsine e tyre e quanin veten me prejardhje serbe...

Natyrisht qe Turqia per kohegjatesine e saje ka ndikuar,ashtu siç ndikoi dhe rusia ne kohen e komunizmit o edhe kinezet. Qe po te zgjaste dhe pak mbase do fillonim te visheshim si kinezet,por do ishte e veshtire edhe per kinezet te ndikonin ne formimin tone kombetar.

[Kryeplaku]

Ti vesh faj Turqise mbi karakterin tone shqiptar eshte nje budallik i perseritur dhe i bere bajat. I vetmi faj i Turqise ishte se "Shqiperia" o vilajetet e saje ishin periferi,dhe si te tilla kane o kishin me pak rendesi...

Ne pergjithesi kur flasim per Turqine marim si shembull shekullin e fundit te saje ne "Shqiperi",ku perandoria Turke kishte humbur shkelqimin e saje dhe ishte drejte degradimit,ishte per vet turqit diçka e prapambetur. Si perandoria turke edhe "perandorite" e sotme ne thelb nuk kane asnje ndryshim,u intereson qetesia dhe kontrolli i interesave politike-ekonomike. Natyrisht flasim per nje kohe kur per te gjithe europianet me termin "turk" perfaqsoheshin te gjithe muslimanet,per turqit katoliket quheshin "freng",ortodokset "grek",dhe vet greket vetquheshin "romanoi".

Ndikim ne mentalitetin shqiptar mundet te kete pasur feja,por edhe ketu Shqiperia kishte tre fe qe ne pergjithesi asnje nuk dominoi mbi te tjerat,kjo fale edhe perhapjes se bektashizmit qe ishte nje fe pak a shume liberale... Nejse,ishin kohe te tjera,ku myslymanet e quanin veten turq,katoliket e quanin veten latin dhe ortodokset veten grek,o edhe mirditoret qe aq shume i mburrim per panvarsine e tyre e quanin veten me prejardhje serbe...

Natyrisht qe Turqia per kohegjatesine e saje ka ndikuar,ashtu siç ndikoi dhe rusia ne kohen e komunizmit o edhe kinezet. Qe po te zgjaste dhe pak mbase do fillonim te visheshim si kinezet,por do ishte e veshtire edhe per kinezet te ndikonin ne formimin tone kombetar.

Nuk e njoh me hollësi veprën e tij, por kam degjuar që i ndjeri Stavro Skendi (ish-profesor shqiptar në Columbia University) ka argumentuar në veprën e tij se identitetin ortodoks-shqiptar (apo siç Albo e quan 'epirot') e ka dërmuar sistemi osman i mileteve. Pra sipas Skendit, midis të tjerësh, duket se ortodoksët shqiptarë kanë pasur dikur një identitet jo-grek. Nëse kjo tezë është e vërtetë, implikimet janë të thella. Nuk e kam lexuar veprën e Skendit, thjesht spekullohet që turqit sollën këto probleme identitare në Shqipëri.

[SERAFIM DILO]

Nuk e njoh me hollësi veprën e tij, por kam degjuar që i ndjeri Stavro Skendi (ish-profesor shqiptar në Columbia University) ka argumentuar në veprën e tij se identitetin ortodoks-shqiptar (apo siç Albo e quan 'epirot') e ka dërmuar sistemi osman i mileteve. Pra sipas Skendit, midis të tjerësh, duket se ortodoksët shqiptarë kanë pasur dikur një identitet jo-grek. Nëse kjo tezë është e vërtetë, implikimet janë të thella. Nuk e kam lexuar veprën e Skendit, thjesht spekullohet që turqit sollën këto probleme identitare në Shqipëri.

Nuk e kam lexur dhe nuk mund ta komentoj...

Nuk e di nese ka egzistuar o edhe egziston sot nje identitet ortodoks-shqiptar (si ai musulman-shqiptar),por ne qofte se ka egzistuar simbas bashkoheseve si Mihal Grameno o Cajupi kete identitet e prishi kisha greke me ne krye patriarkatin e Stambollit.

Prishja e "identitetit" epiriot ishte nje gabim historik kundrejt tezes se vetme ilirike. Nuk ka te beje dhe aq shume me fene sesa me conceptin e "njesise" epir-ilir. Ne fakt para komunizmit prejardhja e shqiptareve vetshpallej nga iliret dhe epirotet...

[dielli1]

...roli i turqvet,ne formimin tone kombetar,hahaha....osmanet luajten rol te"madh"ne formimin tone kombetar.Ishin pra osmanet qe per pese shekuj me radh na mbajten ne zgjedhe si kafshet.osmanet,ne bashkepunim(me vone)me"njerezit tane"te osmanizuar per pse shekuj na e ndaluan Gjuhen,Kulturen etj.oamanet,pas vdekjes se GJERGJ KASTRIOTIT,per pese shekuj na masakruan,na debuan e na bene shkrumb e hi vendet tona.keta osmane na perdoren per pese shekuj,mish per top,neper lufterat e tyre.Per interesa te tyre,pese shekuj me radhe Shqiptaret e gjore vdisnin e lenin kockat e tyre neper vendet e huaja ne mbrojtje te sulltaneve.Dhe ne fund fare,kulqedra aziatike kur filloj ta kaplonte vdekja,Shqiptaret(kete popull qe fatkeqsisht e ndoqi kemba kembes)e la ne balt.Dhe ishte pikerisht turqija e kalifatit islamik te sulltaneve,qe ne fund ua ndau tokat Arberore popujve fqinj.Pra,siq u pa ne fund te fundit prej kater vilajeteve qe i kishte ndare per ti sunduar me leht shqiptaret,me fundin e saj(pra te osmaneve)edhe vilajetet pothuajse ua ndau kater vendeve fqinje,duke shuar me gjak kryengritjet ne kosove,Malesi te Madhe etj...

...fatkeqsija jone turqija dhe islamizimi.

[Kryeplaku]

nga gazeta SOT 3/02/2016

Faik Konica për Ismail Qemalin: I korruptuar nga shpirti e nga zakonet, pa ideal dhe pa parime, i gatshëm për të gjitha kompromiset

Faik konica ka dhënë një intervistë për “Universul” më 10 janar 1914, ku është pyetur për Ismail Qemalin dhe Esat Pashën, ndërsa përgjigja e tij nuk ka qenë pozitive.

Cila është situata e brendshme politike në Shqipëri, a ekzistojnë atje parti politike dhe cilat janë programet dhe pikëpamjet e tyre? A varen programet e tyre politike nga besimet fetare?

Në Shqipëri ka dy parti të mëdha, të cilat nuk janë ende të organizuara përfundimisht: partia nacionaliste me nuancë liberale dhe partia reaksionare konservatore, turke për nga fryma. Klasa e kultivuar në përgjithësi dhe shqiptarët e Rumanisë dhe të Amerikës bëjnë pjesë në të parën, myslimanët dhe grekomanët me shkolla të kryera në Stamboll përbëjnë të dytën. Besimet fetare nuk hyjnë në formimin e këtyre dy partive.

Nacionalistët kërkonin në kohën e regjimit turk autonominë administrative dhe përdorimin e gjuhës shqipe, ndërsa unë me grupin tim deri edhe ndarjen nga Turqia. Partia reaksionare donte, përkundrazi, statu-quo dhe ruajtjen e bashkimit me Turqinë. Mbas luftës [ballkanike, – A.P.] nacionalistët e përshtatën programin duke kërkuar një shtet të ri, me konceptime të reja, i cili të shkëputej nga traditat orientale: një shtet nacional për nga fryma dhe oksidental për nga metoda. Me njerëz të rinj për këto situata të reja. Partia reaksionare kërkon vijimësinë e sistemit dhe frymës së administratës turke me gjendjen e vjetër të punëve. Nacionalistët dëshirojnë të kombëtarizojnë edhe kultin. Të dy udhëheqësit e Shqipërisë aktuale, sa Esad Pasha aq edhe Ismail Bej Qemali, bëjnë pjesë në partinë reaksionare, duke përdorur dhe duke imponuar gjuhën turke në administratë në vend të gjuhës kombëtare, çfarë është skandaloze.

Të dyja këto parti politike a janë dakord për emërimin e një princi të huaj? A është princi Wied i pranueshëm nga këto parti?

Reaksionarët, përshtat parimeve dhe pikëpamjeve të tyre, dëshirojnë një princ musliman, ndërkohë që nacionalistët, duke qenë se nuk ekziston ndonjë dinasti kombëtare, kërkojnë princ të huaj. Populli, siç është i lodhur nga kaq trazirë, duke dashur të shpëtojë nga luftërat e brendshme dhe duke marrë vesh që princi Ëied është i pëlqyeri i Fuqive të Mëdha, e ka pranuar në heshtje.

Si mund të shpjegohet komploti më i fundit turk në Shqipëri?

Shumë thjesht: klasat drejtuese, të varfëruara mbas lufte dhe duke pasur nevojë për para, morën para dhe bënë komplotin në interes të atij që ka paguar dhe që do të pagojë edhe më.

Ç’opinion keni zotëria juaj për këto dy personalitete “en vogue” [fr. në modë, – A.P.] tani në Shqipëri: Esad Pashën dhe Ismail Bej Qemalin?

Ismail Bej Qemali, një “fileu” bizantin, i korruptuar nga shpirti dhe nga zakonet, pa ideal dhe pa parime, i gatshëm për të gjitha kompromiset. Esad Pasha është një “condotier” mesjetar, që as nuk di metodat as nuk ka skrupujt e një shtetari modern. Është nga shkolla e Abdul Hamidit, prej së cilës ka ruajtur një suvënir të gjallë. Mirëpo është energjik dhe, po të drejtohej mirë, mund të përdorej me dobi për rivendosjen e rendit në Shqipëri. Nga natyrat e tyre do të kuptoni edhe aktet e tyre.

Ç’parashikoni zotëria juaj për shtetin e ri shqiptar?

Shqipëria, që del nga një krizë e tmerrshme (katër vite kryengritjesh dhe një vit pushtimi, pra pesë vite trazirash) dhe që ka qenë sunduar për katër shekuj nga brutaliteti dhe keqqeverisja e regjimit turk, ndodhet – afërmendsh – si një i sëmurë që nuk është lehtë të ngrihet në këmbë, punë që do të dojë disa kohë, porse jam absolutisht i bindur për vitalitetin, energjinë dhe të ardhmen e saj.”

Nga: “Universul”, XXVII, nr. 8, 10 janar 1914 © shqip Intervista sillet nga studiuesi Aurel Plasari.
- See more at: http://sot.com.al/dossier/faik-konic....fs6gqirl.dpuf

[SERAFIM DILO]

Historia shqiptare eshte e mbushur plot me paradokse gjykimesh e kendveshtimesh,qe mundet te shpegohen vetem duke u bazuar ne ngjarjet dhe realitetin e atyre viteve.Nuk mundet te meren te prera si gjykime o sentenca historike. Ja çfare shkruajne Naimi dhe Sami Frasheri per Faik Konicen.

"...Deri me sot,vetem shoqeria e Bukureshtit i ka sherbyer kauzes me besnikeri. Pak a shume u shtypen kaq libra e po mbajme nje shkolle. Per hir te ketij sherbimi,gjuha jone po shkruhet e po pasurohet ne letersi .
E tani po na vijne programet e disa shoqerive qe po duan t'a zhgulin nga vendi drurin qe ka nise te jape peme kaq te bukura,dhe ne vend te tije te mbjellin nje dru tjeter. Mbasi keto programe jane shtypur ne Bruksel ("behet fjale per revisten Albania te botuar nga Konica") provojne premtimin qe i ka dhene Faiku Portes se Larte per ti sherbyer kesaj,d.m.th. te prishe shkollat qe egzistojne,te pengoje qe te çelen te tjera dhe te mos shkruhet e kendohet shqipja. Eshte fare dukshem ky qellim i Faikut,prandaj ne si pranuam ato programe dhe i kethyem. Ai qe don ti sherbeje Shqiperise dhe shqipes,duhet te bashkohet me Shoqerine qe egsiston prej kohesh. Kush ndjek rruge tjeter, s'eshte i yni. Ne jemi te sigurte se ata s'jane per gje tjeter,veç per te prishin pune.
... Vetem me ane te gjuhes e te letersise,te rrenjosura qe prej njezetepese vjetesh mund te behet gje. A mund te punohet duke ecur udhevet te tjera,e te mos u sherbehet qellimeve te demshme t'armiqevet tane qe duan te shemtojne letersine tone kombetare,te lindur perpara se te vinte ne jete Faiku, duke perkrahur alfabetet here frengjisht here kroatisht dhe here turqisht e arabisht. Sa poshtersi eshte per njerine te behet vegel e armiqvet per kater pese para qe do te fitoje,duke pranuar qe te shpartallohet ekzistenca e tashme dhe e ardhme e nje kombi. ..."

Stamboll 1899.Naim Sami Frasheri. A.Q.SH. Fondi Sami Frasheri.Dosja nr.5 Dokumenti nr.1 Perkthyer nga origjinali turqish. (Alfabeti i Gjuhes Shqipe dhe Kongresi i Manastirit. Tirane 1972).


Natyrisht ky gjykim ka te beje me perdorimin e alfabetit qe donin vellezerit Frasheri,jashte ketij konteksi çdo gjykim nuk ka vlera..