Shtypi dhe intelektualizmi

[Albo]

Nga Altin Topi

Në dekadën e dytë postkomuniste presupozohet që Shqipëria akoma po përpiqet të mësojë si të heqë vallen e demokracisë. Kontributorët e shtypit apo mas-medias në përgjithësi, përdite ndeshen me dilemën e madhe: për hir të të qenurit objektiv duhet të marxhinalizojnë në maksimum çdo shtysë, apo përkatësi politike-ideologjike, apo të bëjnë gazetari avokatore, qoftë kjo, në të djathtë apo në të majtë, duke anëtarësuar kështu veten në koralin predikues të përkatësisë të tyre politike. Të gjithë pohojnë se gazetaria që bëjnë ka një mision; por bëhet pyetje cili është pra misioni i kontributit të tyre? Funksioni kryesor i dikujt që e vesh veten me petkat e gazetarit është “të gërrmojë” atje ku “heshtja”, nuk ka folur akoma. Gazetari duhet të thotë atë që të tjerët e mbajnë brenda vetes të pathënë, apo e pëshpërisin nën zë, ai duhet të bëjë pyetje të vështira, që ndoshta mund t’i shkaktojne të intervistuarit humbjen e rehatisë, qetësisë. Një gazetar para së gjithash është një reporter që është i vendosur t’i bindet instiktit të tij për ta drejtuar nga e vërteta që pret t’i zbulohet publikut të gjërë. Deri këtu gazetarit i kërkohet të jetë thjesht i saktë, hulumtues, konseguent, dhe i paanshëm. Ky është zakonisht kostumi që vesh gazetari i pavarur, dhe vetëm kështu shtypi apo media konsolidohet si “institucioni autoritar i katërt”, i pavarur.

Për sa kohë që “institucioni autoritar i katërt” përpiqet të mos krijojë një atmosferë mediatike, ku i apelohet vetëm një lloj publiku, që i ofrohet e njehsohet vetëm një lloj fizionomie, perspektive, qoftë kjo e një gazetari, intelektuali, apo figure publike, ky lloj institucioni mbetet i pavarur. Çdo rrjet mediatik ka gazetarët e vet “gjeneralë”, të rrethuar nga “ushtarët” brohoritës, e stafin administrativ mbështetës. Nëse publicistika dhe gazetaria nëpërmjet figurave autoritare të saj, ka për qëllim t’i drejtohet vetëm një lloj publiku, apo përpiqet të tjetërsojë politikisht-ideologjikisht spektrin e opinionit publik ne favor vetëm të këtij lloj publiku, ateherë nuk bëhet gjë tjetër, veçse shkaktohet një ndarje intelektuale, që e mënjanon debatin. E parë në perspektivë, kjo gjë rrezikon të krijojë, “xhepa” në publikun e gjërë, ku njerëzit “e asfiksuar” nga atmosfera segregacioniste e përkatesisë mediatike të tyre, nuk dëshirojnë të komunikojnë fare me njëri-tjetrin. Ai që e ka përcaktuar veten se i përket “të djathtës” apo “të majtës”, nuk do t’ia dijë aspak se çfarë shkruhet e thuhet në kampin “kundërshtar”, dhe as nuk merr mundimin për të pare mundësinë për t’u hapur drejt komunikimit apo dialogut.

Një numër i madh specialistësh të fushave të ndryshme, publiciste, figura të njohura të letrave, krijues apo kritikë, akademikë, profesorë nga radhët e asaj që ne jemi mësuar ta quajmë inteligjenca, kanë dalur në media, duke krijuar e përfaqësuar intelektualin që nuk ekzistonte më parë, intelektualin si figurë publike, intelektualin që kërkon t’i komunikojë, idetë, opinionet e tij, publikut të gjërë. Padyshim, kjo është një ogur i mirë për të gjithë ne, e në vështrim të parë, ngjan që shtypi shqiptar, ka fituar një zë të ri cilësor, atë të intelektualit, specialistit, me cilësinë e figurës publike të gazetarit, në shumicën e rasteve të komentuesit editorialist. Por po ta shohim pak më thellë këtë lloj kontributi gazetaresk të specialistit-intelektual, do të shohim se kjo na përcjell edhe një problematikë të re. Mendova ta shtjelloj më tej komentin tim duke sjellë një shembull perëndimor, ku që në fillim merret si i mirëqenë fakti, që traditat e shtypit të lirë e kontributi i intelektualëve si figura publike, është padyshim shumë më i hershëm, e më solid. Një figurë e spikatur është ajo e Noam Chomsky-it, që para se ta rreshtojmë në radhët e intelektualëve, para së gjithash njihet si eminence amerikane e mbarëbotërore në fushën e linguistikës, filozof i lingustikës. Chomsky mund të shërbejë si shembull i llojit të akademikut, që i përdor dijet që ai zotëron në rolin e intelektualit publik, e i metamorfozës që pëson specialisti-intelektual. përgjatë odisesë të tij si figurë publike.

Chomsky arriti eminencën, duke u renditur në radhët e njerëzve të famshëm, me punimin e tij “Strukturat Sintaksore”, Idetë e tij janë tepër origjinale, duke i dhenë një shtysë vendimtare debatit të motshëm se si njerëzit fitojnë njohuritë brenda një kohe relativisht te shkurtër e në sasi të konsiderueshme. Studimi i Chomsky-t mbi sintaksën, çoi në konceptimin “e faktorëve sintaksorë universalë në lingustikë”; gjuhët e botës janë shumë më pak të ndryshme nga njëra-tjetra se sa duken në një vështrim të parë sipërfaqësor, për arsye se ato kanë elemente sintaksore universale të përbashkët që përcaktojnë strukturën hierarkike të fjalisë. Shpjegimi që jep Chomsky: rregullat e pandryshueshmërisë të sintaksës intuitive janë të rrënjosura ne ndërgjegjen njerëzore, aq sa që mund të shihen si rezultat i trashëgimisë gjenetike. Aftësia për të mësuar e përdorur gjuhën, është më shumë një aftësi e lindur se sa e fituar. Ky shpjegim mund të mos jetë plotësisht korrekt, por sot për sot është më i pranueshmi. Chomsky u shndërruar ne një eminencë lingustikë, ashtu sic i kishte ndodhur Betrand Russell-it për principet matematike, apo Sartre-it, i reveruar si babai i ekzistencializmit, etj. Joshja që pësuan celebritete si Chomsky, Russell, Sartre, në ndryshim nga kategoria e eminencave të tjera në disiplinat e veçanta, është se të parët e përdorin kapitalin intelektual që ato kanë krijuar nëpërmjet kontributit të jashtëzakonshëm në fushat e tyre, per t’i krijuar një fizionomi publike, platformës të pikëpamjeve që ato kanë si individe rreth aspekteve shoqërore e politike që ndeshet njerëzimi përditë. Chomsky, ashtu si dy të tjerët u bë pre e një joshje të tillë.

Është karakteristike e llojit të intelektualëve si Chomsky, që nuk e shohin aspak si problematike, mospërputhëse, kapërcimin prej disiplinave të tyre, ku ato janë njohur si mjeshtërit e mëdhenj, në aspektet shoqërore e në jetën publike, e ku me plot të drejtë presupozohet, se nuk kanë ndonjë privilegj, apo të drejtë më tepër për t’u dëgjuar se çdokush tjetër. Pretendimi i tyre është se, duke qenë se kanë dije të veçanta e më të thella në disiplinat e tyre, janë pikërisht këto dije, që japin mundësi atyre për të kuptuar me thellë se të tjerët botën. Chomsky beson totalisht e verbërisht, se aftësitë e tij filozofike, bëjnë që këshillat që i jep ai shoqërisë në aspekte të ndryshme, të jenë të dobishme e të vlefshme.

Intelektualët perëndimorë si Chomsky, shprehën revoltën e tyre karshi politikës e ndërhyrjes ushtarake violente amerikane gjithnjë e në rritje në Vietnam. Në rastin specifik të Chomsky-t, ai arriti në konkluzionin se pikërisht kontributi i tij në aspektet universale të lingusitikës, është dëshmia më bindëse e imoralitetit të politikës amerikane në Vietnam. Sipas Chomsky-t, për të arritur në këtë konkluzion, kjo varet se cilen teori të fitimit të njohurive e dijeve, ne pranojmë si te mirëqenë e të cilës i referohemi. Nëse do të mendonim mendjen e njeriut qe në lindje si një “tabula rasa”, trurin e njeriut si një pjesë prej plasteline, që mund të marrin çfarëdo formë që dëshirohet, atëherë njerëzit mund t’i kosniderojmë si subjekte të përshtatshme për t’i dhënë formë sjelljeve, e mendimeve të tyre nga ana e shtetit, drejtuesit e një korporate, një teknokrati, profesori, gazetari, intelektuali publik, apo nje udhëheqësi ideologjik. Por nga ana tjetër, nëse njerëzit zotërojnë struktura të lindura, te trashëguara të mendjes, që kanë nevoja të brendshme për shembuj, modele kulturore e sociale të trashëguara, që ato i konsiderojnë si “natyrale”, përpjekjet e shtetit, apo kujdo tjetër qoftë, duhet patjetër të dështojnë, duke qenë se janë të padrejta. Përgjatë këtij procesi të imponimit të kulturës se re(pra në rastin tonë amerikane-perëndimore), do të pengohet progresi “natyral” i njerëzimit. Pra edhe përpjekja e Amerikës për të imponuar kulturën e vet në aspektet shoqërore, kulturore, politike mbi popullsinë aziatike ishte kriminale(përsëri sipas Chomsky-t). Rasti i arsyetimit të Chomsky-t tregon për një farë selektiviteti pervers. Duke e konsideruar teorinë e tij mbi aftësinë e lindur gjuhësore të njeriut si të vlefshme, mund të thuhet pa mëdyshje, se teoria e tij përbën argumentin më universal, gjithepërfshirës, kundër asaj që quhej “social engineering”, term i përdorur nga Stalini, ku intelektualët, shkrimtarët, artistët, janë inxhinierët e shpirtrave, ndërgjegjes shoqërore. “Social Engineering” ishte produkt i intelektualëve e filozofëve milenare si Rousseau, Marksi, Lenini, që besonin se ato mund të ridisenjojnë shoqërinë vetëm nëpërmjet arsyes, duke u bërë kështu pikënisja e traditave totalitariste.

Chomsky nuk dëshiron të aplikojë teorinë e tij, aftësinë e lindur të njeriut për të marrë dije, asimiluar kulturë, në rastin e studimit të totalitarizmit; totalitarizmi përpiqet me të gjitha metodat me mizore të shtypë apo të ndryshojë karakteristikat e lindura të njeriut. Sipas Chomsky-t demokracite liberale perëndimore, nga natyra e tyre, janë po aq për t’u kritikuar sa edhe totalitarizmi. Kapitalizmi, ashtu si edhe tirania totalitare, përdorin të gjitha mjetet shtrënguese të dhunës, për të penguar njeriun të realizojë vetveten, të ruajë e të zhvillojë me vullnetin e tij të lirë, në mënyrë natyrale, karakteristikat e trashëguara qe në lindje. Ndërkohë, kur në njërën anë, ato justifikonin përdorimin e dhunës për të arritur barazi raciale, apo çlirim kolonial, apo justifikon terrorizmin marksist, nga ana tjetër, revoltoheshin kur dhuna përdoret nga një demokraci perëndimore, siç është qeveria amerikane, për të mbrojtur territoret e Azisë juglindore nga uzurpimi marksist e totalitar. Shpjegimi i intelektualëve si Chomsky është se lloji i parë i dhunës ishte individual, personal, kundra-violence, kundra-kulture, kurse lloji i dyte ishte dhune e institucionalizuar. Pra kemi nje kapercim nga dhenia e nje shpjegimi plauzibel se si i fitojne njerezit njohurite, ne intelektuale qe kerkojne te keshillojne nje qeveri e shtet demokratik se si t’a beje, zhvilloje, gjeopoliten e tyre. Intelektuale si Chomsky, paten padyshim efektin e tyre, duke ndikuar opinionin publik, e detyruar Ameriken te terhiqet nga Azia juglindore. Vendosmeria e Amerikes per te instaluar demokracira te ngjashme me ato perendimoret ne ato vende deshtoi, duke ia lene vendin “social engineering” te markisteve filo-kineze. Shembuj te tille, rreth protestes social-politike te ketyre lloj intelektualesh, mund te jepen me tonelata, dhe me e fundit eshte reagimet opozitare te shumices te intelektualeve pacifiste europiane ne lidhje me nderhyrjen ushtarake amerikane ne Irak.

Tani po t’i referohemi rastit te Shqiperise, publiku shqiptar eshte teper skeptik kur intelektualet publike shqiptare te porsa inaguruar ne dhjet vjjetet e fundit, pa dashur te permend ndonjerin me emer, i predikon atyre e “shtetit shqiptar”, se si te sillen e te menaxhojne jetet, aktivitetin, e punen e tyre te perditeshme. Nga rrjedh ky skepticizem e bindje? Nga perceptimi gjithnje e me i dukshem, se “intelektualiteti” i tyre nuk i ben keto lloj intelektualesh me te zgjuar, me te afte, per te dhene keshilla, ose me te vlefshem e ekzemplare ne virtyte e cilesira njerezore. Mjafton te ndalosh ne rruge njerez cfaredo, te gjitha kategorive, e do te shohes se ato jane ne gjendje te ofrojne pikpamjet e sensibilitetin e tyre ne aspekte morale, qytetare, shoqerore, politike, te njejta, apo te ngjashme me pjesen me te madhe te ketij lloji intelektualesh te ekspozuar ne shtyp e mas-media. Ato fare mire mund te mos kene lexuar e degjuar asnje artikull apo kontribut te intelektualeve te tille. Ne shumicen e rasteve duhet te skarcosh menjehere “gjykimin intelektual” te ketyre intelektualeve, kur vjen puna per te dhene verdiktin e tyre per udheheqes shteti apo ne politike, apo per evenimente te rendesishme historike, shoqerore, e politike. Kur i konsideron, i merr ato si grup, ato fare mire mund te shendrrohen ne syte tane si ultrakonformiste, sidomos brenda atyre rretheve te formuar nga njerez, prej te cileve keto lloj intelektualesh publike kerkojne aprovimin e vleresimin. Kur kthehen ne “en masse”. Atehere, ato behen ndoshta te rrezikshem, sepse kjo “mase intelektuale”, mund te kthehet ne “mase kritike”, duke krijuar nje klime ortodoksije, mbizoteruese ideshe. Intelektualet, levizin e jetojne ne boten e ideve e koncepteve, e frymoret, njerezit, shumica, mundet fare mire te mbytet nen tiranine e pashpirte te ideve te tyre.

[Estella]

Tani po t’i referohemi rastit te Shqiperise, publiku shqiptar eshte teper skeptik kur intelektualet publike shqiptare te porsa inaguruar ne dhjet vjjetet e fundit, pa dashur te permend ndonjerin me emer, i predikon atyre e “shtetit shqiptar”, se si te sillen e te menaxhojne jetet, aktivitetin, e punen e tyre te perditeshme. Nga rrjedh ky skepticizem e bindje?

Mendoj se deri dje populli shqiptar nuk ishte mesuar me ndryshimin e shpeshte te ministrave, Zv. Misnistrave, Drejtoreve, pushtetareve etj. Ata qe ishin vendosuar nga "Partia" kishin nje post te "pa-levizshem", kurse sot ai post ndryshohet shpesh dhe njerzit mendojne se ndryshimet e shpeshta jane te demshme, gje qe mund te jete e vertete deri diku. Ndryshim per ta = Gabim= e keqe, kurse ne te vertete ndryshimin populli duhet ta shohi me syrin e optimistit. Pse? E para jo cdo ndryshim eshte i keq. Kur dikush me i ri ( ne moshe) qofte ky cilido ze nje post njerzit duhet te marrin parasysh dhe te mendojne se sa te mira mund te sjelli ndryshimi dhe vete personi ne shoqerine shqiptare. Te rinjte besoj se sjellin optimizem dhe hapin dritare te reja njohurish sepse edhe edukata qe ata kane marre/leksionet/statistikat/njohurite/metodad e gjithcka tjeter eshte e kohes se tashme, me e re me e fresket.

Të gjithë pohojnë se gazetaria që bëjnë ka një mision; por bëhet pyetje cili është pra misioni i kontributit të tyre?

Misioni i tyre i vetem duhet te jete mireinformimi i popullsise ne mase qe cdo njeri te kete mundesi te beje nje zgjedhje duke u bazuar ne fakte dhe ngjarje, objektiva, synime te verteta jo jo anesime nga e djathta apo e majta.
Gazetat duhet te jene thjesht nje qender informacioni qe kane aksese per pyetje/paqartesi tek personat me te cilin publiku nka ka lidhje te perditshme.

[Laguna]

...artikulli i Altin Topit eshte interesant vetem per mikrokosmosin "Intelektual" shqiptar...'(et encore)

Ky lloj masturbacioni intelektual sigurisht qe kenaq autorin, por eshte i deshtuar per masat (n.q.s. ju drejtohej masave) d.m.th. ne vend numuro!

Edhe tipat si Chomsky, Russell apo Sartre me veprat e tyre nuk kane patur lidhje me masat por me nje kategori te caktuar njerezish.

Nga ana formale ata kane qene te angazhuar duke mbajtur qendrime kundra autoritetit ne fuqi per probleme te caktuara, por mendoj se nuk ka asgje te jashtezakoneshme ne keto qendrime. Ne esence roli i intelektualit ishte i tille. Aq me teper ne vitet 50/70.

E jashtezakonshmja eshte tek vepra e tyre qe nuk ka fare lidhje direkte me ngjarjet e medha ne bote. Kur them vepra e tyre kam parasysh ne rastin e Bertrand Russell "Principia Mathematica" dhe jo studimin e tij per "krimet e luftes ne vjetnam"! Kam parasysh " La Nausée et Le Mur" te Sartrit dhe jo mbeshtetjen e tij per te gjitha levizjet "revolucionare" ne bote.Kam parasysh vepren e Chomskyt ne punimet e tij mbi gjuhen e jo deliret e mevonshme!

Ne Shqiperine tone te dashur dhe te mjere nuk ka intelektuale ne kuptimin UNIVERSAL te termit. Dhe ne qofte se egzistojne ca kokra ata jane anonime. Ata qe ne quajme inteleshtuale bredhin mbas tavave te dhese, shtepiave te bukra e noi "keci te njome"!
Shkruajne ndonje artikull me referime nga njerezit e medhenj te kesaj bote dhe ja kercasin tek Rogneri apo ku ta di une per te qare hallet e memedheut.

Populli per momentin do pune, sherbim shendetesor dhe arsim. Do politikane te ndershem dhe te thjeshte ne sherbim te tij. Me vone vine intelektualet. Punet nuk behen mbrapsh. Kshu ti thush ti Albo atij Altin Topit.

[_DuRrSaKu_]

...artikulli i Altin Topit eshte interesant vetem per mikrokosmosin "Intelektual" shqiptar...'(et encore)

Ky lloj masturbacioni intelektual sigurisht qe kenaq autorin, por eshte i deshtuar per masat (n.q.s. ju drejtohej masave) d.m.th. ne vend numuro!

Edhe tipat si Chomsky, Russell apo Sartre me veprat e tyre nuk kane patur lidhje me masat por me nje kategori te caktuar njerezish.

Nga ana formale ata kane qene te angazhuar duke mbajtur qendrime kundra autoritetit ne fuqi per probleme te caktuara, por mendoj se nuk ka asgje te jashtezakoneshme ne keto qendrime. Ne esence roli i intelektualit ishte i tille. Aq me teper ne vitet 50/70.

E jashtezakonshmja eshte tek vepra e tyre qe nuk ka fare lidhje direkte me ngjarjet e medha ne bote. Kur them vepra e tyre kam parasysh ne rastin e Bertrand Russell "Principia Mathematica" dhe jo studimin e tij per "krimet e luftes ne vjetnam"! Kam parasysh " La Nausée et Le Mur" te Sartrit dhe jo mbeshtetjen e tij per te gjitha levizjet "revolucionare" ne bote.Kam parasysh vepren e Chomskyt ne punimet e tij mbi gjuhen e jo deliret e mevonshme!

Ne Shqiperine tone te dashur dhe te mjere nuk ka intelektuale ne kuptimin UNIVERSAL te termit. Dhe ne qofte se egzistojne ca kokra ata jane anonime. Ata qe ne quajme inteleshtuale bredhin mbas tavave te dhese, shtepiave te bukra e noi "keci te njome"!
Shkruajne ndonje artikull me referime nga njerezit e medhenj te kesaj bote dhe ja kercasin tek Rogneri apo ku ta di une per te qare hallet e memedheut.

Populli per momentin do pune, sherbim shendetesor dhe arsim. Do politikane te ndershem dhe te thjeshte ne sherbim te tij. Me vone vine intelektualet. Punet nuk behen mbrapsh. Kshu ti thush ti Albo atij Altin Topit.

Laguna, mund te them, jo plotesishte, qe ke te drejte. Edhe s'deshiroj qe ti perserise ato qe keni shkruajtur pake me lare.
Sot me gazetari, akomas s'eshte msuar koncepti baze, i cili eshte informimi sa me i plote per nje ngjarje te caktuar. Sot gazetaret tone ose me sakte "gazetarucet" dine vetem te shkojne neper konferncat e shtypit edhe te pasqyrojne ate qe nje zedhenes ose nje funksionare shteti done me pasqyruar. Edhe s'e marrim mundimin, te gjejne dekumentacionet, qe mund te miratojne ate konferce, ose ta pergenjeshtrojne. Me e bukura eshte se edhe te ashtuquarjtur analsite ose intelektualet tane te ndrritur, jane po te njetit nivel te gazetaruceve tane fillestar.
Nje shembull i qarte eshte ai i zogut te zi. Ku asnje gazetar s'mori mundimin qe te edhe te shqyrtoje dekometacionin perkates, per kete ceshtje, por maftoheshin vete per te pasqyara koferecat e dy paleve akuzuese, ose te deklaratave qe benin ministri edhe kyretari i bashkise. Po ne kete vorbull hyne edhe analistet tane, qe duke bere shkrimet e tyre te "Rogner", ose te "Piaca", ja fusnin broçkullave te kota, pa pike lidhje. Me e bukura keta analiste tane, duhet te duken gjitheplanesh, duke i futur hundet e tyre, ne urbanistike, ne ekonomim, ne aktualitet etj; Edhe japim mendimin e tyre, qe eshte e mire ose e keqe, por asnje here s'kam lexuar ndonje analiste, ose kam pare nje analiste qe te thote, te shkruaj, se si mund te behet, me mire, ose se si te rregullohet nje ceshtje.
Te gjithe marrin persiper rrolin e "heroit", por pa bere heroizem.
Per kete me vjen shume keq, sepse si politikanet tane, edhe keta analiste, shfrytezojne injorancen e nje populli, edhe vesin me te keq, te thashethemaxhinjeve. Edhe ja fusin "kumbullave" sipas qefit.
Prandaj them, qe Laguna ka plotesishte te drejte.