Ekonomia po shkon drejt rënies

[ganoid]

Cani: Ekonomia po shkon drejt rënies

“Reformat jo të plota, situata poltike me ndryshimet e shpeshta në qeveri, niveli i ulët i investimeve të huaja”

TIRANË - “Ritmet e ritjes së ekonomisë shqiptare në periudhën 1998-2002 konsiderohen të larta. Megjithatë, ato kanë shfaqur një tendencë rënëse përgjatë gjithë peridhës. Banka e Shqipërisë vlerëson se ngadalësimi i normës së rritjes ekonomike është pasojë e kryerjes jo të plotë të reformave strukturore, nivelit të ulët të investimeve të huaja, konjukturave të pafavorshme ndërkombëtare, të krijura pas ngjarjeve të shtatorit 2001, qetësimi disi i aktivitetit ekonomik dhe rritjes ekonomike, pas rritjes mjaft të lartë në vitet ‘98-‘99”. Këto janë aryset kryesore të rënies së rritjes ekonomike, sipas raportit të guvernatorit të Bankës së Shqipërisë, Shkëlqim Cani, i cili do të lexohet të martën në parlament. Sipas raportit në fjalë, rritja ekonomike në vitin 2002 ëstë më e ulëta në krahasim me periudhën 1998-2002 dhe me devijim 1.3 % prej synimit të shpallur në fillim të vitit (6 për qind). Pothuaj të gjitha degët e ekonomisë kanë manifestuar ritme rritjeje më të ulëta se parashikimi, sidomos bujqësia dhe industria.

Prodhimi industrial

“Prodhimi industriual për vitin 2002 u rrit me 2%, duke pasur rimin më të ulët, në krahasim me degët e tjera. Industria, më shumë se çdo degë tjetër, ka vuajtur problemet me energjinë elektrike, të cilat janë të pranishme të paktën prej tre vjetësh. Tashmë është e qartë për të gjithë se zgjidhja e këtij problemi është jetike për zhvillimin e vendit, por më duhet të theksoj se situata është edhe më shqetësuese. Nga vrojtimet që Banka e Shqipërisë ka bërë periodikisht pranë bizneseve të industrisë, është theksuar se situata energjitike e vendit ka çuar në zbehjen e optimizmit të zhvillimit të bizneseve për të ardhmen, që do të thotë se mund të vihet në rrezik qëndrueshmëria e rritjes ekonomike”,- shkruan Cani në raportin e tij.

Ndërtimi

Guvernatori e konsideron degën e ndërtimit si një sektor që vazhdon të ruajë ritme të larta rritjeje. Për vitin 2002 vlerësohet se prodhimi i kësaj dege të jetë rritur me 9%. “Megjithatë, ndërtimi po shfaq një tendencë ngadalësimi në zgjerimin e aktivitetit. Kjo është një prirje e natyrshme, si pasojë e ndërtimeve të shumta në 10 vitet e kaluara dhe plotësimin e kërkesave, por në një periudhë afatshkurtër ndikojnë edhe përpjekjet e formalizimit të aktivitetit të ndërtimit”.

Investimet e huaja

Raporti vlerëson se në tërësi rritja më e ulët ekonomike për vitin 2002 ka qenë pasojë edhe e një niveli më të ulët të investimeve të huaja dhe tkurrjes së shpenzimeve kapitale, por edhe e zhvillimeve politike, të cilat u shoqëruan me ndryshime disi të shpeshta në qeveri. Investimet e huaja direkte kanë rënë me 31 % në krahasim me vitin 2001. Duke pasur parasysh që situata politike dhe makroekonomike e vendit është e ngjashme me atë të një viti më parë, rënia e investimeve të huaja i dedikohet mungesës së privatizimeve të objekteve strategjike, sidomos Bankës së Kursimeve dhe Alb-Telekomit. Sipas Canit, shpenzimet kapitale janë realizuar në nivelet më të ulëta. Konkretisht, në vitin 2002 u kryen rreth 73% të shpenzimeve kapitale të planifikuara, kundrejt 96% të një viti më parë. Shpenzimet kapitale faktike për vitin 2002 janë ulur me 13.8%, krahasuar me vitin e kaluar

Papunësia

Shqipëria ka ende një normë të lartë papunësie, prej 15,8%. Zgjerimi i aktivitetit privat dhe investimet publike ende nuk janë në ritme të tilla, që të gjenerojnë vende të mjaftueshme pune. Në fund të vitit 2002 numri i të punësuarve arriti në 921 mijë vetë. Të punësuarit në sektorin bujqësor përbëjnë 57 % të të punësuarve gjithsej, nga 71.5% një vit më parë. Lëvizja drejt qyteteve si dhe zgjerimi i sektorit privat kanë thithur pjesë të konsiderueshme të kësaj fuqie punëtore. Kështu, punësimi privat në sektorin jobujqësor zë 23% të punësimit gjithsej, nga 11% një vit më parë.

Të ardhurat për frymë

Fakti që ekonomia shqiptare ka siguruar rritje ekonomike për të pestin vit radhazi ka bërë që të ardhurat për frymë po ashtu të rriten. Për vitin 2002 të ardhurat për frymë, të llogaritura si PBB, e shprehur në dollarë në raport me popullsinë e vendit, vlerësohen mesatarisht 1500 dollarë amerikanë. Ky nivel të ardhurash mbetet ndër më të ulëtit e rajonit. Dërgesat e emigrantëve vazhdojnë të jenë një burim i rëndësishëm të ardhurash për familjet shqiptare. Për vitin 2002 ato llogariten 606.8 milionë dollarë, duke siguruar mbulimin prej 52.5% të deficitit tregtar.

Inflacioni

Norma vjetore e inflacionit për vitin 2002 arriti në 2.1%. Zhvillimet në çmimet e konsumit shfaqin një tendencë të ndryshme nga një vit më parë. “Nëse në vitin 2001 inflacioni mbeti në nivele relativisht të ulëta dhe brenda objektivit, presionet për inflacion më të lartë u rritën në dy muajt e fundit, duke bërë që norma e inflacionit në fund të vitit të arrinte në 3.5%. Viti 2002 fillon me norma të larta inflacioni, gati sa dyfishi i kufirit të sipërm të objektivit”,- shpjegohet në raport. Normat më të larta se objektivi ishin të pranishme pothuajse gjatë gjithë vitit dhe u ulën ndjeshëm në dy muajt e tij të fundit. Norma mesatare vjetore e inflacionit është rritur nga 0.4 në 0.1% në vitet 1999-2000, në 3.1 dhe 5.4% përkatësisht në vitet 2001 dhe 2002, si pasojë e një ambienti ekonomik më inflancionist gjatë vitit 2002. Sipas këtij raporti, ndër faktorët më të rëndëishëm që vepruan në ecurinë e inflacionit mund të përmenden: rritja e parasë jashtë bankave tej parashikimeve në periudha të caktuara të vitit, nënçmimi i monedhës së vendit në gjysmën e parë të vitit, rritja e çmimeve të produkteve ushqimore në tregjet prej nga importon Shqipëria dhe një inflacion më i lartë se objektivi në eurozonë, rritja e çmimit të energjisë elektrike në dhjetor të vitit 2001, e cila u mbart me çmimet e mallrave të konsumit, sidomos në gjysmën e parë të vitit. Gjithashtu, situata energjitike e pastabilizuar veproi si një faktor i rëndëishëm për çmime më të larta. Kushtet klimaterike, si moti i ftohtë në fillim të vitit dhe përmbytjet e vjeshtës, ndikuan më tepër në rritjen e çmimit të transportit dhe, për rrjedhojë, të produkteve ushqimore, rritja spekulative e çmimeve, sidomos në pragfestat e fundvitit.

Financat publike

Në raport theksohet se “ecuria e treguesve të buxhetit për vitin 2002 u kushtëzua nga mungesa e të ardhurave të privatizimit: nga tërheqjet e depozitave si dhe nga ulja e parashikimit për rritjen ekonomike, gjë që do të thoshte më pak të ardhura për buxhetin”. Prandaj, thuhet në raport, për të ruajtur ekuilibrin e këtyre treguesve dhe për të respektuar objektivat sasiorë, u veprua me një kontroll rigoroz në kryerjen e këtyre shpenzimeve.

Zhvillimi i sistemit bankar

Gjendja e sistemit bankar shqiptar për vitin 2002 vlerësohet e shëndetshme. Aktiviteti i sistemit bankar është zgjeruar me rreth 21 miliardë lekë ose 3.4% në terma realë. Fitimi i realizuar është 3.9 miliardë lekë. Aktualisht veprojnë 14 banka tregtare, të cilat zgjeruan rritjen e tyre me 9 degë dhe 1 agjenci të reja. Megjithatë, shprehet Guvenatori në raport, në krahasim me një vit më parë ritmet e zgjerimit të aktivitetit bankar dhe treguesit e rentabilitetit kanë një përkeqësim të lehtë. Të ardhurat neto, të shprehura në raport, me aktivet mesatare dhe fondet e veta të bankave kanë rezultuar 1.2 dhe 19.1% nga 1.5 dhe 21.6%, që ishin një vit më parë. Kjo situatë pasqyron ndikimin që pati paniku i shkaktuar në sistemin bankar në muajin mars-prill të vitit 2002. Banka e Shqipërisë konkludon se sistemi bankar është i shëndoshë, por qëndrueshmëria e tij mbetet ende e brishtë.

Norma e papunësisë 15,8%.
Numri i të punësuarve 921 mijë vetë.
Të ardhurat për frymë
Për vitin 2002, mesatarisht 1500 dollarë amerikanë.


Pse është ngadalësuar rritja ekonomike

Kryerja jo e plotë e reformave strukturore
Niveli i ulët të investimeve të huaja
Tkurrja e shpenzimeve kapitale
Zhvillimet politike dhe ndryshimet e shpeshta të qeverisë
Konjukturat e pafavorshme ndërkombëtare, të krijuara pas ngjarjeve të shtatorit 2001
Qetësimi disi i aktivitetit ekonomik i rritjes ekonomike, pas rritjes mjaft të lartë në vitet ‘98-‘99


Disa faktorë specifikë që kanë ndikuar në rritjen e inflacionit gjatë 2002

-Inflacioni i vitit që sapo mbyllëm vijoi të reflektojë rritjen e çmimit të energjisë elektrike të aplikuar në dhjetor 2001, në mënyrë të drejtpërdrejtë në sektorin e mallrave të patregtueshme. Sipas vlerësimeve, kjo rritje është transmetuar gradualisht dhe tërthorazi edhe në sektorin e mallrave të tregtueshme.
-Situata energjitike e pastabilizuar konsiderohet si faktor që mbajti nën tension të vazhdueshëm ecurinë e çmimeve të konsumit, kryesisht në drejtim rritës, sidomos në sektorin e shërbimeve edhe gjatë vitit 2002.
-Moti i ftohtë i fillimvitit si dhe përmbytjet e muajit shtator ndikuan në ritjen e çmimeve të transportit dhe, për rrjedhojë, edhe të çmimeve të produkteve ushqimore.
-Situata e panikut e krijuar në sistemin bankar shqiptar.

Parashikimi i rritjes ekonomike në fillim të vitit 6%
Rritja ekonomike për vitin 2002 4.7%
Industria 5% Realizimi 2%
Bujqësia 3% Realizimi 2.1%
Ndërtimi 11.5% Realizimi 1.9%
Transporti 11% Realizimi 10.1%
Shërbimet 6.5% Realizimi 5.5%

Faktorët që penguan rritjen e dëshiruar të prodhimit bujqësor e blegtoral edhe gjatë vitit 2002

-Niveli i ulët organizativ në këtë sektor, që shprehet në praninë e fenomenit të copëzimit të tokës në ngastra gjithnjë e më të vogla, në shkallën ende të prapambetur të mekanizimit dhe të teknologjisë bujqësore, në mungesat e theksuara të organizimit të marketingut të produkteve të vendit.
-Infrastruktura e pazhvilluar e zonave rurale, sidomos në pjesën veriore të vendit
-Kapaciteti i ulët i aftësive konservuese të produkteve bujqësore dhe blegtorale
-Lënia në hije e këtij sektori nga ana e sistemit bankar, që pasqyrohet në një mbështetje mjaft të ulët me burime të nevojshme financiare.

[ganoid]

MEKATET E EKONOMISE SHQIPTARE

Nga Fatos Cocoli

Ekonomia shqiptare kaloi nje vit te veshtire me 2002 dhe eshte ne mes te nje viti te pasigurt 2003. Kete e perforcon raporti i Guvernatorit te Bankes se Shqiperise qe do mbahet perpara Parlamentit. Rritja ekonomike vitin e kaluar ishte me e vogel se parashikimi (4.6 nga 6% qe ishte shpresuar). Si perhere, kriza energjitike luajti rolin e luanit. Por ne zhvillimin e paket ndikuan edhe ndryshimet e shpeshta te qeverise, mosprivatizimi i Bankes se Kursimeve dhe Albtelekomit, permbytjet e shtatorit 2002 dhe perkeqesimi i situates ne ekonomine boterore pas sulmeve terroriste. Ne mars te ketij viti, rritja e forte e cmimit te naftes si rezultat i pershkallezimit te krizes ne Irak, i vuri kapak tendencave te ndrojtura te biznesit per te marre veten dhe investuar.

Rritja e bujqesise gjate vitit 2002 arriti ne 2,1 perqind, nga 3 perqind qe ishte parashikimi ne fillim te vitit dhe nga 1,4 per qind qe ishte ne vitin 2001. Fakti qe bujqesia u rrit me shume se ne vitin 2001 eshte shume pozitiv. Tregon se bujqit i besojne tokes dhe mendojne ta punojne e te kujdesen per te. Shume syresh kane blere traktore te perdorur ose te rinj(duke perfituar nga kredia japoneze) dhe po gezojne frutet e investimit ne teknologji, krahas shlyerjes se kredive e borxheve. Kontributi i bujqesise vleresohet ne masen 33,3 per qind te prodhimit te pergjithshem te vendit. Ne pakesimin e rritjes vjetore te bujqesise(nga ajo e parashikuar) kane ndikuar faktore te mbartur nga e kaluara, si shkalla ende e ulet e mekanizimit, copezimi i tokes ne ngastra shume te vogla, infrastruktura e prapambetur e zonave rurale, infrastruktura e prapambetur tregtare, niveli i ulet i teknologjise dhe organizimit. Krahas ketyre, ka patur dhe faktore qe lidhen me situatat e krijuara ne vitin 2002 dhe vecanerisht permbytjet ne fund te muajit shtator. Nderkohe vazhdon ulja e peshes specifike te prodhimit bujqesor e blegtoral tek prodhimi i pergjithshem i vendit, ne dobi te rritjes se vellimit te puneve ne ndertim, transport dhe sherbime. Industria per vitin 2002 u rrit me 2 perqind, duke shenuar rritjen me te ulet ne krahasim me sektoret e tjere. Faktori kryesor qe ka ndikuar ne renjen e ritmeve te rritjes se industrise vleresohet te jete kriza e tejzgjatur energjitike. Kjo krize ka ndikuar dhe ne rritjen e pesimizmit per zhvillimin e bizneseve ne te ardhmen.

Tutje shifrave dhe qendrimeve zyrtare, ekonomia shqiptare edhe gjate vitit te kaluar njohu nje shkalle te larte informaliteti. Me kete kuptojme fshehjen e shume detyrimeve qe sipermarrjet kane ndaj shtetit. Kur vete numri nje i bankes sone qendrore deklaron ne nje leksion te mbajtur pak dite me pare me studente te Fakultetit te Gazetarise ne Tirane se burse shqiptare nuk do te kemi per aq kohe sa firmat e rregjistruara ne te te paraqesin bilance false, cdokush mund te kuptoje se mashtrimi i biznesit me shtetin eshte masiv dhe vijon i patrazuar. Ai realizohet se pari ne fshehjen e fitimit real te kompanive. Prej ketej shqetesimi real i kryebankierit te Shqiperise perpamundesine e kryerjes se operacioneve te shitjes dhe blerjes se aksioneve ne vendin tone. Ky lloj tregu financiar ka si rregull numer nje mirebesimin dhe informacionin e sakte mes firmave per rezultatet e veprimtarise se tyre. Kurse tek ne eshte nje katrahure informacioni financiar, ku firmat e eksperteve te autorizuar kontabel blihen nga biznesmenet si te ishin nje kilogram mish apo patate. Nga ana tjeter, ende tek ne, banka me e madhe e vendit, Banka e Kursimeve nuk jep qofte edhe nje lek kredi per ekonomine. E megjithate kjo strukture ngerthen me shume se 55 perqind te kursimeve te popullates, ose mbi 800 milione dollare dhe euro. U fol gjate vitit 2002 per krijimin e programeve pilot te kreditimit. U angazhuan banka jone qendrore dhe ministria e Financave qe BK-ja te krijonte programe te tilla. Deri tani asnje shenje konkrete qe kjo banke te ndihmoje me para-kredi ndonje dege me te ardhme te ekonomise sone, p.sh. turizmin apo bujqesine shqiptare.

Shkalla e larte e mospagimit te detyrimeve fiskale (taksat doganore dhe tatimet) ben qe shteti yne te kete perhere pak mjete financiare ne dispozicion per te ndihmuar biznesin me infrastrukture. Nga ky rreth vicioz mund te dilet kete vit vetem ne rast se politikanet ne pushtet do t'i marrin seriozisht punet fiskale me biznesin dhe do ta formalizojne ate ne pjesen me te madhe. Kjo pse gati i gjithe biznesi i sotem, duke perfshire edhe firmat me serioze, fsheh te ardhurat dhe fitimin.

..................
..................


Shqiperise i duhen disa nderhyrje te menjehershme qe ekonomia te rimarre veten.
Ja trendryshimet kryesoret qe jane te mundshme.
1- Qetsimi i menjehershem i politikes
2-Ndarja e taksave ne menyre me efikase si dhe heqja e njemije e nje pengesave per pagimin e tyre si dhe per hapjen e biznesit
3-Ligji per tokat
Te treja keto jane te realizueshme. Une mendoj se keto reforma do ta conin rritjen e ekonomise ne 9-10%

Nuk jane te vetmet nderhyrje qe duhen bere por mendoj se jane me te domosdoshmet dhe nuk duan ndonje gje te madhe te behen.