Vallet

[shigjeta]

Vallet popullore

Jane pjese e kultures artistike popullore, qe perfshin kercimet tradicionale ne raste festash e argetimesh popullore. Ndahen ne dy gjini: lirike dhe epike.

Vallet lirike zene vend te madh ne folklorin koreografik. Luhen kryesisht nga grate, me pak nga burrat ose gra e burra bashke. Llojet e tyre jane vallet rituale (“Lule manushaqe”, Kolonje etj); vallet e dasmes (“Nusja jone arberore”, Lunxheri – Gjirokaster etj); vallet erotike (“Kercimet e Logut”, Malesia e Madhe – Shkoder etj); vallet humoristike (“Vallja e nuses se Fajes” nga Shqiperia e Mesme), vallet pantomime (“Ojna e lepuri”, Hotolisht- Librazhd etj).

Vallet epike karakterizohen nga forca, burreria, trimeria, karakteri luftarak, madheshtia etj. Luhen kryesisht nga burrat dhe me pak nga grate ose se bashku. Llojet e tyre jane: vallet luftarake (Loja me jatagan, Rrugove – Kosove Valle dyluftimi etj) dhe valle trimerie (Valle te Jugut etj).

Ne disa valle ka gershetim te lirikes me epiken, vallet liriko-epike (“Valle bishtore e Labinotit” Çermenike – Elbasan etj) dhe valle epiko-lirike (“Kercim burrash” Hasi i Rrafshit-Kosove etj)

Brenda elementit kombetar vallet kane mjaft vecori krahinore. Vallet e Toskerise, Myzeqese, Laberise dhe Çamerise i karakterizon shoqerimi vokal polifonik. Krahina te tjera si Lunxheria, Zagoria etj krijojne edhe unitete koreografike mbi bazen e vecorive krahinore. Vallet e Shpatiti, Dumrese, Polisit (Elbasan) etj dallohen per shoqerimin vokal polifonik dhe homofonik. Vallet e zones qytetare te Shqiperise se Mesme dallohen per shoqerimin vokalo-instrumental. Ne krahinat lindore te Shqiperise qendrore (Çermenika, Gryka e Zaranikes, Polisi, zona e Rajces, Malesia e Tiranes dhe e Krujes, Martaneshi e Mati, nente Malet e Dibres) bien ne sy vallet e burrave dyshe te shoqeruara me curle e loder. Krahinat malore te Shqiperise se Mesme e Veriore, duke perfshire Kosoven dhe vise te tjera shqiptare, dallohen per kercimet e grave qe luhen nga nje, dy ose me shume valltare te shkeputura njera nga tjetra me nje kercim te lire. Ne pasurine koreografike te trevave Veriore terheqin vemendjen dhe vallet me emertime te vecanta te cilat jane krakteristke sidomos ne Lume, Malesi te Gjakoves, Malesi te Madhe, krahina e Rrafshit te Dukagjinit, Rrugove, Drenica, Opoje, etj

Vecantia e valleve verehet ne motivet, formacionin dhe trajten. Motivet (mbi bazen e fakturave te dyhapeshit, te trehapeshit dhe te katerhapeshit) paraqiten ne tre tipe kryesore: a) dyshe, b) treshe, dhe c) katershe. Sipas formacionit ndahen ne valle masive dhe kercime solistike. Ne vallet masive verehen tre tipe: a)vallet ne rreth te mbyllur, b) vallet ne gjysme rrethi; c) vallet ne dy vija perballe njera – tjetres. Kercimet solistike ndahen ne pese tipe: kercime njeshe, dyshe, treshe, katershe dhe kercime ne grup. Sipas struktures dallohen kryesisht trajtat e kercimit njepjeseshe dhe dypjeseshe.

përgatitur nga Ramazan Bogdani

[shigjeta]

Vallja e Shotes

Nje nder vallet me te njohura ne Kosove. Fjala “shote” perdoret me perkedheli per vajzat e reja, te shkatheta e te pashme. Vallja luhet ne disa variante: dy gra a vajza, nje grua e nje burre (ose edhe dy çifte), dy burra etj. Eshte valle lirike. Luhet net e gjitha tubimet festive dhe me shume gjate festimit te dasmes. Shoqerohet ne forma te ndryshme vokale-instrumentale

përgatitur nga Ramazan Bogdani

[shigjeta]

Vallet Labe te Burrave

Shoqerohen vetem me kenge polifonike dhe pergjithesisht emrat i marrin sipas vargut te pare te kenges. Nga permbajtja bejne pjese ne vallet epike te trimerise. Patosi epik qe i karakterizon shprehet permes strukturash karakteristike te kercimit dhe interpretimit. Kercimi me origjinal i ketyre valleve eshte ne dy grupe, ne dy gjysmerrathe qe komunikojne ne forme dialogu. Mbizoteron trehapeshi popullor i dyzuar. Kercimi lidhet kryesisht me valltarin e pare, perçorin e valles (ne fakt ata jane dy) Ai pergjithesisht e nis kercimin shtruar, me nje force te brendshme, pas levizjeve te para burrerore vjen perplasja e herepashereshme e kembeve nga toka, uljet gjysme te thella mbi njeren ose mbi te dyja kembet, rrotullimet e vrullshme, perkuljet e trupit, etj. Gjerdani i valltareve qe shoqeron me iso luan me hapa te thjeshte por te rende, ne pershtatje me karakterin e valles.
Foto e nje Valleje te Jugut

përgatitur nga Ramazan Bogdani

[MI CORAZON]

Mirë këngëve , se ua shkruajmë tekstet këtu në forum, por valleve si t'ua bëjmë hallin o shigjetë?
Duhet menduar edhe kjo punë...

[Jamarber]

Te flasesh per vallet Shqiptare,mendoj se duhet me shum profenalizem e njohje.
Konkretisht te flasesh per vallet lirike ,e te leshe pa permendur me te bukrat e kesaj gjinie,Ra faja prej fikut,lule sufa,katershe Krutane,vallja pogonit,kerce moj çike e tropojes,vallen Tironse,vallja e iriçit,moj e mira çafe gastare e Kosoves etj.
Nga ana tjeter te flasesh per vallet epike e te leshe pa permendur perlat e kesaj gjinie te valles si:Vallja e shpatave e sjelle neper festivale folklorike nga Kuksi,vallja e shqipeve me motivet e Tropojes,vallja e Rugoves,vallja e Librazhdit,vallja Dibrane,vallja e Malesise Madhe ,,PER KET TOKE,, ,vallja e flamurit e Kosoves etj.
Me duket ose keni manifestuar shenja lokalizmi ,ose nuk e nifni mire gjinine e valleve Shqiptare,pa dashur t ju fyej.
pershendetje

[shigjeta]

Folklori yne eshte i pasur dhe padyshim qe ka nje larmi te madhe vallesh, kengesh....Ne permbledhjen e postit te pare jane dhene shembuj te valleve te ndryshme, pa patur mundesi qe te perfshihen qe te gjitha. Sa per lokalizem, mendoj se postimi permend shembuj nga disa krahina....
Arsyeja e hapjes se temes eshte qe te diskutohet per vallet dhe secili te sjell dicka me shume per kete pjese te bukur te folklorit.
Pershendetje

[shigjeta]

Vallja Çamiko

Valle burrash e krahinës së Çamerise. Ka fuqi te madhe emocionale dhe vlera estetike, arsye kjo qe ka terhequr vemendjen e studiuesve si te vendit ashtu edhe te huaj, te cilet kane folur per perhapjen e saj edhe tek greket. Njihen disa variante qe praktikohen edhe ne zona te tjera te Shqiperise se Jugut, me emertime, kompozicion koreografik dhe shoqerim vocal-instrumental te ndryshem. Me e popullarizuara luhet si “Vallja e Isuf Arrapit” dhe “Vallja e Osman Takes”. Keto emra, gojedhena popullore i lidh me figura kapedanesh te Ali Pashe Tepelenes. Jane valle epike. Edhe kur kercehet dyshe ose ne grup, rolin kryesor e luan valltari i pare. Nje nder figurat e tij me origjinale eshte kjo: ben ecje te lehte, ngrihet mbi njeren kembe, rrotullohet dhe ne kete moment e perkul trupin hark prapa, duke prekur me koke dyshemene ose token, nderkohe valltaret e tjere kalojne mbi trupin e tij.

përgatitur nga Ramazan Bogdani

[anja bojku]

Me falni per Shqipen jo aq te zhvilluar, por jam shume e kenaqur qe nje teme per vallet folklorike eshte hapur. Per nje kohe te gjate studioja folklorin Shqiptare, sepse ai tregon thellesira per karateristikat socio-kulturore, sidomos vallet.

Gjithmone kam nja pyetje ne mendje: C'kuptim ka ndryshimi i valleve te veriut dhe te jugut. Jo ne menyre formale, por konceptuale. p.s. Vallja jugore sigurisht eshte me komunale, me me ngjyra vllazerie, por ajo veriore tregon shenja pavarasie pas formes se saj. Mund te karakterizohen keshtu: Verioret jane me te pavarur ne natyre, dhe jugoret vleresojne me shume komunitetin dhe paqen qe ai sjell?

[demse_sherrse]

tilonce lal kush o tironse ka lind me e kercy naplonin masanej leni demset se nuk e thon kot kush e bo haremin gocat e ali demit........ un kom qen vallatare ene maj men ke liceu tironset kur bonim shfaqje, as i her s'dejshin me kercy vallet e malsise po vetem te tirones ene mu me kon pas pelqy gjithmon vallet tropojone qekshu ate shoten i her e qaj po pat noi cun knej bojm i duel bashk se ene vallen e dyluftimit e kercej mire fare.

[shigjeta]

Vallja Dardhare

Valle grash me perjardhje nga fshati Dardhe i Korces. Per origjinalitetin, pasurine dhe interpretimin eshte bere e njohur ne mbare vendin. Grate valltare e luajne ne formacion gjysmerrethi, te kapura per duarsh zinxhir, duke u zhvendosur ne varg nga e djathta. Shoqerohet me kenge. Nje variant ka emertimin e vargut te pare te tekstit: “25 gersheta” (sipas tradites grate ne Dardhe i mbanin floket e gjate dhe i zinin gersheta). Valltaret kercejne dhe njekohesisht kendojne, njera ia thote kenges, nje e dyte ia pret, ndersa te tjerat ne grup mbajne ze. Zakonisht ajo qe heq vallen luan edhe rolin e marreses se kenges, njekoheshisht “heq kemben dhe kengen”.

pergatitur nga Ramazan Bogdani