Ballkoni I Burgut - Dino Buxati
Ne kete burg te madh, qe ndodhet ne rrethinat e qytetit dhe u eshte taksur te denuarve me pune te detyruar, ka nje rregull, human ne dukje, po ne te vertete me teper se mizor.
Secilit nga ne, te denuarve perjete, I jepet mundesia te paraqitet nje here ne publik dhe te flase ne pranine e tij per gjysem ore. Te denuarin, pasi e marrin nga qelia e vet, e nxjerrin mbi nje ballkonin e nje ndertese, ku ndodhen drejtoria dhe zyrat e burgut. Perpara tij shtrihet sheshi i madh i Trinise, sheshi qe mbedh turmen per ta degjuar. Nese ne fund te fjales se tij turma e duartroket te burgosurin, ai lirohet menjehere.
Edhe pse kjo mund te duket butesi e jashtezakonshme, nuk eshte nje gje e tille. Se pari, mundesia per tiu drejtuar pubikut nuk te jepet vecse nje here, domethene, nje here te vetme ne jete. Se dyti, ne se turma pergjigjet jo, sic edhe ngjet pothuaj gjithnje, denimi miratohet keshtu, ne nje fare kuptimi, nga vete populli dhe rendon akoma me shume ne shpirtin e te burgosurit; pasketaj ditet e vuajtjes se denimit behen edhe me te zymta e me te renda.
Ka edhe rrethane tjeter, qe e kthen kete shprese ne sfilitje. I denuari, ne fakt, nuk e di se kur do ti jepet koha per te folur. Vendimi eshte ne doren e drejtorit te burgut korrektues. Mund te ndodhe qe te nxirresh ne ballkon vetem gjysme ore pasi te kane rrasur ne burg. Por nuk perjashtohet as pritja me viite te tera. Nje te denuar, qe ishte futur ne burg djale i ri, e nxorren ne ballkon kur u be kaq i pamundur, sa edhe goja e kish lene nga pleqeria. Pra, si zor te mund te parapregatitesh me gjakftohtesine e nevojshme per nje prove kaq te veshtire. Disa mendojne: ndoshta me therrasin neser, ndoshta sonte, ndoshta pas nje ore? Keshtu fillon shqetesimi dhe bashke me te, permbysen shpresat, ndersa mendime nga me te zymtat ngaterrohen ne nje lemsh neurastenik. Dhe as qe ia vlen te hapesh gojen per te folur me te bashkburgosurit gjate asaj ore teper te shkurter te shetitjes sone te perditshme. Zakonisht, asnje intimitet i ndersjellte nuk kembehet per ate, qe do te duhej te ishte tema kryesore ne tubimet tona fatkeqe. Secili ushqen iluzionin se e ka zbuluar te fshehten e madhe, argumentin e paperballueshem qe do te zgjidhe zemren kurnace te turmes. Dhe ka frike tia thote te tjereve, sepse mund ta perdorin para tij: nje arsyetim qe i ka emocionuar njerzit njehere, ka shume te ngjare te ngjalle nje pershtypje krejt tjeter, po ta degjojne perseri per here te dyte.
Pervoja e atyre qe, tashme, kishin mbajtur logo ne ballkon pa ndonje sukses, do te ishte e dobishme te njihej per te ujdisur fjalimet tona. Te pakten, do te kishim mundur te menjanonim menyrat oratorike qe kishin pershtatur ata. Por buzengjiturit nuk flisnin. Kur u luteshim te na tregonin se cfare kishin thene e si kishte reaguar turma, buzeqeshnin gjithe ironi, pa nxjerre gjysem fjale. Pushtat e pushtave, dukej sikur bluanin nen ze: Perderisa mua do tme shkoje jeta ne burg, brenda edhe ju me mua! Ne asnje menyre nuk do tju ndihmoj.
Megjithate, edh mes kesaj fshehtesie, dic na kapte veshi. Por nuk gjeje dot asgje te dobishme ne ato jehona te trubullta. Doli ne shesh, per shembull, se perballe turmes te denuarit u ktheheshin gjithmone dy argumenteve: pafajsise se tyre te kulluar dhe deshperimit per familjen. Ja, gjithe-gjithe cfare mesuam. Po ne cmenyre i kane rrahur argumentet? Me cgjuhe kane kerkuar shpetim? Kane mallkuar? Jane lutur? Kane zene te ngasherehen? Askush kete nuk e di.
Ardhmerine na e bene edhe em debult vete turma e bashkqytetareve tane. Ne te hurit e te litarit jemi, kete as qe e diskutojme, vecse edhe me ata qe jane jashte, gra e burra te lire, nuk eshte shaka. Me te marre vesh qe nje i denuar do te flase nga lartesia e ballkonit, ata vrapojne drejt sheshit, vetem e vetem per tu defryer sic shkojne ne nje feste, pa i shkuar kurrkujt nder mend se do te duhej te shprehte nje gjykim te rendesishem, nga i cili varet egzistenca e nje njeriu. Dhe mos pandehni se ky fare publiku perbehet vetem nga llumi i haurit; ka aty plot te tjere qe mbahen me moral shembullor, zyrtare, njerez qe kane gjithfare profesioni, puntore te shoqeruar nga e gjithe familja. Sjellja e tyre perjashton perdellimin e meshire, madje edhe mirkuptimin e thjeshte. Ata, shkurt, i grumbullon horrlleku. Dhe ne, tashme me rreckat toan fertele e kokat gjysme te rruara, nuk jemi tjeter vecse gjithcka qe mund te perfytyrohet si me groteskja e me e perbuzura. Fatkeqi qe paraqitet ne ballkon, nuk gjen para tij, sic mund te kishte menduar, nje qetesi respektuese dhe intime, por fershellime, tallje, kukurisma shperthyese. Atehere, cmund te beje nje njeri, krejti i trubulluar dhe i emocionuar, perballe nje plateje te tille? Vetem nje perpjekje deshperuese.
Thuhet, cka tingellon si legjende, se ne te kaluaren ka pasur te denuar qe ia kane dale mbane. Por keto jane fjale ne ere. E sigurt mbetet se qe prej nente vjetesh, domethene qe kurse jam burgosur une, askush se ka shijuar suksesin ketu. Afersisht nje here ne muaj, ne rrjedhe te ketyre viteve, njeri nga ne eshte nxjerre ne ballkonin fatndjelles. Por te gjithe jane rikthyer ne qeli. Turma i ka pritur me fershellima te egra.
Gardianet sapo kane njoftuar se erdhi radha ime. Eshte dy e psdrekes. Per dy ore do te me duhet te paraqitem para turmes. Por nuk kam frike. Une e di, tashme, fjale per fjale se cfare eshte me voli te the. Une besoj se e kam ne xhep celesin e ketij provimi te tmerrshem. E kam menduar e stermenduar gjate ketyre nente vjeteve. Dhe ju pandehni... Jo, kurrfare iluzioni nuk ushqej per publikun, nuk ka per te qene me miredashes se ai qe ka degjuar te tjeret para meje.
Porta e qelise hapet, me duhet te kaloj permes burgut, ngjis dy kate, hyj ne nje salle hijerende, ja ku dal ne ballkon. Kanatet mbyllen prapa meje. Perpara kam turmen.
Jashte ka drite, sa mezi arrij ti mbaj syte hapur. Pastaj shoh gjykatesit supreme. Jane, te pakten, nja tremije njerez, qe mi ngulin syte me babezi.
Dhe pastaj nje fershellime e gjate, jashtezakonisht vulgare, hap bresherine poshteruese. Duke gjykuar nga hargalisjet, cytjet e talljet, duket se pamja e fytyres sime kockedale e te venitur u ngjall nje kenaqsi te parrefyeshme.
-Hyyyyy, laskeri fisnik! Kini mendjen, flet engjelli! Te pakten na bej per te qeshur, na sajo historira. Te pret plaka, jot eme, ne shtepi apo jo?! Po kalamaqerit he, do te kishe qejf ti shihje prape kolopucet e tu?!
Une qendroja gjakftohte, me duart mbeshtetura ne parmak. Sodisja nje bukuroshe qe e kisha mu poshte ballkonit; per te me dhene mundesi qe ti kullosja syte me mire, ajo hapi me te dyja duart dekoltene bujare te fustanit te saj.
- E jaran, te pelqej? Sjam e keqe, ė?! u zgerdhi.
Po une kisha planin tim ne koke, i vetmi qe mund te me shpetonte. Nuk e leshova veten, nuk kerkova qetesi, nuk mora mundimin te levizja.
Me pushtoi nje lehtesim qe se shpreh dot, sepse fillova te bindesha qe sjellja ime po i cudiste. Me cdukej, paraardhesit e mi kishin perdorur ne ballkon nje taktike tjeter, ndoshta me kunderpergjigje, me ngritje zeri, me shperthime per ti degjuar dhe, keshtu, kishin humbur te vetmin shans.
Tek rrija i ngurosur e memec si nje statuje, zallahija marramendese u fashit pak nga pak. Aty-ketu, u degjua dhe ndonje fershellime, po pastaj zoteroi qetesia.
Une, perseri, hic. Me nje perpjekje te mbivullnetshme, vazhdoja te hestja. Me ne fund, thuajse me mirsjellje e sinqeritet, me ftoi nje ze:
-Po fole, fole pra. Te degjojme!
Dhe une u kandisa.
-Perse u dashka te flas? Ne dola ne kete ballkon, dola thjesht se eshte rradha ime. Vetem per kete. As qe kam ndermend te prek sadopak zemren tuaj. Une nuk jam i pafajshem. Dhe as lakmoj te kthehem prane familjes. Une nuk kam asnje deshire te largohem prej ketu. Une jam i lumtur ne burg.
Nje mermerime e zgjatur pershkoi turmen. Pastaj nje britme diku:
-Mos keput dokrra!
-E pra, une jam me i lumtur nga ju, -vazhdova. E kam te pamundur tju zbuloj plotesisht, por sa here dua, nepermjet nje kalimi te fshehte qe askush nuk e di, qe nga qelia ime dal ne kopeshtin e nje vile te mbrekullueshme. Sigurisht, nuk ia lejoj vetes te me shpetoje nga goja me teper per kete mbrekulli. Por atje me njohin, me presin krahehapur...
Bera nje pushim te shkurter, duke veshtruar turmen. Te gjithe ata njerez sikur po e humbisnin fillin e po zhgenjeheshin. Tamam sikur te shihnin prene e tyre qe u shpetonte nga dora.
-Atje,- vazhdova une,- me pret edhe nje perri, e re, fort e embel, qe me dashuron.
-Mjaft, mjaft,-gulcoi dikush i pezmatuar.
Lajmi se isha i lumtur, me sa dukej, atij i shkaktonte nje dhimbje gerryese.
-O njerez te ndershem,- thirra,- po ju lutem: lermeni ne qetesine time! Kini meshire per mua. Mos me hiqni prej ketu. Fershelleni, ju lutem shume, fershelleni pra!
Ndjeva qarte dridhmen qe pershkoi turmen dhe duhmen e urrejtjes kunder meje. Isha i bindur se, per ti sfilitur, u mjaftonte dyshimi se kisha thene te verteten dhe se, ku ta dish, mbase isha vertet i kenaqur me fatin tim. Megjithate akoma medysheshin.
Atehere u perkula mbi parmak dhe, duke i dhene zerit nje dridhje patetike, thirra:
-Mos me thoni Jo ju, qe keni nje zemer kaq te mire! E cju kushton?! Aman, filloni zoterinj, fershellejeni kete te burgosur te shkrete, por te lumtur.
Nje ze plot ligesi sduroi mes turmes:
-Dashke, ė?! Jo. Kjo do te ishte e tepert.
Dhe pastaj nje duartrokitje, nje tjeter, dhjete, njeqind. Duartrokitjet erdhen duke u shtuar. Qelbashet, po une ate kisha pritur!
Degjova si u hapen prapa meje kanatet e ballkonit dhe dikush me foli:
-Hajt mbathja, je i lire!
Dino Buxati
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt