Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

[ribaldi]

Në vemendje të politikanëve, të punëtorëve shtetërore
dhe atyre që e kanë për zemër të mirën e përbashkët.

[ribaldi]

PËRMBLEDHJE E DOKTRINËS SHOQËRORE TË KISHËS



HYRJE

NJË HUMANIZËM5* I TËRËSISHËM DHE SOLIDAR

a) Në agimin e mijëvjeçarit të tretë

1 Kisha, popull shtegtar, po ecën në mijëvjeçarin e tretë të epokës së krishterë e udhëhequr prej Krishtit, «Bariut të madh» (Heb 13, 20): Ai është Dera e Shenjtë (krh. Gjn 10, 9) që kapërcyem gjatë Jubileut të Madh të vitit 2000.1 Jezu Krishti është Rruga, e Vërteta dhe Jeta (krh. Gjn 14, 6): duke soditur Fytyrën e Zotit, përforcojmë fenë tonë dhe shpresën tonë në Të, të vetmin Shpëtimtar dhe pikarritje të historisë.

Kisha vazhdon t’i thërrasë të gjithë popujt dhe të gjitha Kombet, sepse vetëm në emër të Krishtit i jepet njeriut shpëtimi. Shpëtimi, që Zoti Jezus ka fituar për ne «me çmim të lartë» (1 Kor 6, 20; krh. 1 Pjt 1, 18-19), realizohet në jetën e re që i pret të drejtët pas vdekjes, por përfshin edhe këtë botë në realitetet e ekonomisë e të punës, të teknikës e të komunikimit, të shoqërisë e të politikës, të bashkësisë ndërkombëtare e të marrëdhënieve mes kulturave e popujve: «Jezusi ka ardhur për të sjellë shpëtimin e tërësishëm, që përfshin krejt njeriun dhe të gjithë njerëzit, duke i hapur ndaj horizonteve të mrekullueshme të bijësisë hyjnore».2

2 Në këtë agim të mijëvjeçarit të tretë, Kisha nuk lodhet së kumtuari Ungjillin që dhuron shpëtimin dhe lirinë e njëmendtë edhe në gjërat tokësore, duke kujtuar porosinë solemne drejtuar Timoteut prej shën Palit: «Predikoje fjalën, nxit në rast të volitshëm dhe në rast të pavolitshëm, këshillo, qorto, urdhëro me plot duresë dhe mësim! Sepse do të vijë koha, kur njerëzit nuk do ta durojnë mësimin e shëndoshë, por, simbas ëndjeve të veta, do të bashkojnë rreth vetes mësues për të kënaqur veshin; do t’i largojnë veshët prej së vërtetës dhe do t’i sjellin drejt përrallave. Ti veç rri zgjuar në çdo gjë me kujdes, duroji të vështirat, kryeje mirë detyrën e ungjilltarit, kryeje plotësisht shërbesën tënde» (2 Tim 2-5).

3 Burrave e grave të kohës sonë, shokëve të vet të udhëtimit, Kisha u jep edhe doktrinën e vet shoqërore. Në të vërtetë, kur Kisha «kryen misionin e vet të kumtimit të Ungjillit, i vërteton njeriut, në emër të Krishtit, dinjitetin e tij dhe thirrjen e tij në bashkësinë6* e personave; i mëson kërkesat e drejtësisë dhe të paqes, sipas urtisë hyjnore».3 Kjo doktrinë ka një njësi të vetën të thellë, që buron prej Fesë në një shpëtim të tërësishëm, prej Shpresës në një drejtësi të plotë, prej Dashurisë që i bën të gjithë njerëzit vërtet vëllezër në Krishtin: është një shprehje e dashurisë së Hyjit për botën, të cilën Ai e ka dashur aq shumë «sa që e dha një të vetmin Birin e vet» (Gjn 3, 16). Ligji i ri i dashurisë përqafon tërë njerëzimin dhe nuk njeh kufij, pasi kumtimi i shëlbimit në Krishtin shtrihet «gjer në skajin e botës» (Vap 1, 8).

4 Duke zbuluar se Hyji na do, njeriu kupton dinjitetin e vet transhendent, mëson të mos kënaqet me veten dhe të takojë tjetrin në një rrjet marrëdhëniesh gjithnjë e më njëmend njerëzore. Njerëzit e bërë të rinj prej dashurisë së Hyjit janë në gjendje t’i ndryshojnë rregullat dhe cilësinë e marrëdhënieve si dhe strukturat shoqërore: janë persona të aftë të sjellin paqen aty ku ka konflikte, të ndërtojnë e të kultivojnë marrëdhënie vëllazërore aty ku ka urrejtje, të kërkojnë drejtësinë aty ku zotëron shfrytëzimi i njeriut mbi njeriun. Vetëm dashuria është e aftë t’i shndërrojë në mënyrë rrënjësore marrëdhëniet që qeniet njerëzore kanë mes tyre. I përfshirë në këtë perspektivë, secili njeri vullnetmirë mund t’i dallojë horizontet e gjera të drejtësisë dhe të zhvillimit njerëzor në të vërtetën dhe në të mirën.

5 Dashuria ka para vetes një punë të gjerë në të cilën Kisha dëshiron të ndihmojë edhe me doktrinën e vet shoqërore, që i përket krejt njeriut dhe u drejtohet të gjithë njerëzve. Shumë vëllezër nevojtarë presin ndihmë, shumë popuj presin respekt: «A është e mundur që, në kohën tonë, të ketë ende njerëz që vdesin nga uria? që mbeten të dënuar me analfabetizëm? të cilëve u mungojnë përkujdesjet mjekësore më elementare? që nuk kanë një shtëpi në të cilën të strehohen? Skenari i varfërisë mund të zgjerohet në mënyrë të papërcaktueshme, nëse varfërive të vjetra u shtojmë varfëritë e reja, që përfshijnë shpesh edhe mjediset e kategoritë jo pa burime ekonomike, por që janë të ekspozuara ndaj dëshpërimit të moskuptimit, kurthit të drogës, braktisjes në moshën e shtyrë apo në sëmundje, mënjanimit apo diskriminimit shoqëror… E si të rrimë pastaj mënjanë përballë perspektivave të një çrregullimi ekologjik, që i bën jo mikpritëse dhe armike të njeriut zona të gjera të planetit? Ose në lidhje me problemet e paqes, shpesh e kërcënuar me ankthin e luftërave katastrofike? Ose përballë dhunimit të të drejtave themelore njerëzore të shumë personave, sidomos të fëmijëve?».4

6 Dashuria e krishterë të shtyn për denoncimin, propozimin dhe angazhimin e projektimit kulturor dhe shoqëror, për një zell faktik, që i shtyn të gjithë ata që e kanë sinqerisht për zemër fatin e njeriut, që të japin ndihmesën e tyre. Njerëzimi po e kupton gjithnjë e më qartë, se është i lidhur nga një fat i vetëm, që kërkon një marrje të përbashkët të përgjegjësisë, të frymëzuar nga një humanizëm i tërësishëm dhe solidar: sheh se kjo njësi fati është shpesh e kushtëzuar dhe madje e imponuar prej teknikës apo prej ekonomisë dhe ndien nevojën për një vetëdije më të madhe morale, që të drejtojë ecjen e përbashkët. Të mahnitur prej të rejave të shumta teknologjike, njerëzit e kohës sonë dëshirojnë për së tepërmi, që përparimi të finalizohet për të mirën e vërtetë të njerëzimit të sotëm dhe të nesërm.

b) Domethënia e dokumentit

7 I krishteri e di se në doktrinën shoqërore të Kishës mund të gjejë parimet e reflektimit, kriteret e gjykimit dhe udhëzimet e veprimit nga të cilat duhet të niset për të nxitur një humanizëm të tërësishëm dhe solidar. Prandaj, përhapja e kësaj doktrine përbën një përparësi baritore të njëmendtë, me qëllim që njerëzit, të ndriçuar prej saj, të bëhen të aftë ta interpretojnë realitetin e sotëm dhe të kërkojnë rrugë të përshtatshme për veprim: «Mësimi dhe përhapja e doktrinës shoqërore bëjnë pjesë në misionin ungjillëzues të Kishës».5

Në këtë perspektivë është mbajtur si shumë i dobishëm botimi i një dokumenti që do të ilustronte përvijimet themelore të doktrinës shoqërore të Kishës dhe marrëdhënien ekzistuese mes kësaj doktrine dhe ungjillëzimit të ri.6 Këshilli Papnor i Drejtësisë dhe i Paqes, që e ka përpunuar dhe mban përgjegjësinë e plotë për të, është këshilluar gjerësisht për këtë vepër, duke përfshirë Anëtarët dhe Këshilltarët e tij, disa Dikastere të Selisë Romake, Konferencat Ipeshkvnore të Vendeve të ndryshme, Ipeshkvij të veçantë dhe ekspertë në çështjet e trajtuara.

8 Ky dokument dëshiron të paraqesë në mënyrë të plotë dhe sistematike, edhe pse në formë të përmbledhur, mësimin shoqëror, që është fryt i reflektimit të urtë të magjisterit dhe shprehje e angazhimit të vazhdueshëm të Kishës në besnikërinë ndaj Hirit të shpëtimit të Krishtit dhe të kujdesit të përzemërt për fatet e njerëzimit. Aspektet teologjike, filozofike, morale, kulturore dhe baritore më të rëndësishme të këtij mësimi sillen këtu në mënyrë organike në marrëdhënie me çështjet shoqërore. Në këtë mënyrë dëshmohet begatia e takimit mes Ungjillit dhe problemeve që njeriu përballon në ecjen e vet historike.

Në studimin e Përmbledhjes do të jetë mirë të mbahen parasysh se citimet e teksteve të Magjisterit janë nxjerrë prej dokumenteve me autoritet të ndryshëm. Përkrah dokumenteve konciliare dhe enciklikave, paraqiten edhe fjalime të Papëve apo dokumente të përpunuara nga Dikastere të Selisë së Shenjtë. Ashtu siç dihet, por është mirë ta theksojmë, lexuesi duhet të jetë i vetëdijshëm se bëhet fjalë për nivele të ndryshme mësimi. Dokumenti, që kufizohet duke dhënë një paraqitje të përvijimeve themelore të doktrinës shoqërore, u lë Konferencave Ipeshkvnore përgjegjësinë që të bëjnë zbatimet e përshtatshme të kërkuara prej situatave të ndryshme lokale.7

9 Dokumenti jep një kuadër të plotë të përvijimeve themelore të «corpus»-it doktrinor të mësimit shoqëror katolik. Ky kuadër lejon trajtimin siç duhet të çështjeve shoqërore të kohës sonë, që kërkojnë të merren në konsideratë me një vizion tërësor, sepse karakterizohen si çështje gjithnjë e më të ndërlidhura, që kushtëzojnë njëra-tjetrën dhe i përkasin gjithnjë e më shumë krejt familjes njerëzore. Paraqitja e parimeve të doktrinës shoqërore synon të sugjerojë një metodë organike në kërkimin e zgjedhjeve të problemeve, me qëllim që shoshitja, gjykimi dhe zgjidhjet t’u përgjigjen realitetit dhe solidariteti e shpresa të mund të ndikojnë me efikasitet edhe në situatat e ndërlikuara të ditëve tona. Në të vërtetë, parimet kujtojnë dhe ndriçojnë njëri-tjetrin, pasi shprehin antropologjinë e krishterë,8 fryt i Zbulimit të dashurisë që Hyji ka për personin njerëzor. Megjithatë, duhet pasur parasysh siç duhet se kalimi i kohës dhe ndryshimi i konteksteve shoqërore do të kërkojnë reflektime të vazhdueshme e të përditësuara mbi argumentet e ndryshme të paraqitura këtu, për të interpretuar shenjat e reja të kohëve.

10 Dokumenti parashtrohet si një mjet për shoshitjen morale dhe baritore të ngjarjeve të tërësishme që karakterizojnë kohët tona; si një udhërrëfyes për të frymëzuar, në nivel individual e kolektiv, sjellje dhe zgjedhje që na lejojnë të vështrojmë drejt së ardhmes me besim e shpresë; si një udhëzues për besimtarët mbi mësimin e moralit shoqëror. Prej aty mund të burojë një angazhim i ri i aftë t’iu përgjigjet kërkesave të kohës sonë dhe sipas masës së nevojave dhe burimeve të njeriut, por sidomos dëshira për të përforcuar në forma të reja thirrjen përkatëse të karizmave të ndryshme kishtare në lidhje me ungjillëzimin e fushës shoqërore, sepse «të gjitha gjymtyrët e Kishës janë pjesëmarrëse në përmasën e saj shekullare».9 Së fundi, teksti propozohet edhe si nxitje dialogu me të gjithë ata që dëshirojnë sinqerisht të mirën e njeriut.

11 Marrësit e parë të këtij dokumenti janë Ipeshkvijtë, të cilët do të gjejnë format më të përshtatshme për përhapjen dhe interpretimin e tij të saktë. Në të vërtetë, i përket «manus docenti»-t të tyre të mësojë se «në planin e Hyjit Krijues realitetet tokësore dhe institucionet njerëzore janë të finalizuara edhe për shpëtimin e njerëzve dhe prandaj mund të ndihmojnë jo pak në ndërtimin e Trupit të Krishtit».10 Meshtarët, rregulltarët e rregulltaret dhe, në përgjithësi, formatorët do të gjejnë aty një udhërrëfyes për mësimin e tyre dhe një mjet shpëtimi baritor. Besimtarët laikë, që kërkojnë Mbretërinë e qiellit «duke i rregulluar dhe duke i orientuar sipas Hyjit gjërat tokësore»,11 do të gjejnë aty dritën për angazhimin e tyre specifik. Bashkësitë e krishtera do të mund ta përdorin këtë dokument për të analizuar objektivisht situatat, për t’i sqaruar ato në dritën e fjalëve të pandryshueshme të Ungjillit, për të marrë prej aty parimet e reflektimit, kriteret e gjykimit dhe orientimet për veprim.12

12 Ky dokument u propozohet edhe vëllezërve të Kishave e Bashkësive të tjera Kishtare, ndjekësve të feve të tjera, si dhe atyre burrave e grave vullnetmirë që angazhohen për t’i shërbyer të mirës së përbashkët: le ta pranojnë atë si fryt të një përvoje njerëzore universale, të mbushur me shenja të panumërta të pranisë së Shpirtit të Hyjit. Është një thesar gjërash të reja e të vjetra (krh. Mt 13, 52), që Kisha dëshiron të bashkëndajë, për të falënderuar Hyjin, prej të cilit vjen «çdo dhuratë e mirë dhe çdo dhunti e përsosur» (Jak 1, 17). Është një shenjë shprese fakti, se sot fetë dhe kulturat shfaqin gatishmëri për dialog dhe ndiejnë nevojën e ngutshme për t’i bashkuar përpjekjet e veta, që të favorizojnë drejtësinë, vëllazërinë, paqen dhe rritjen e personit njerëzor.

Kisha Katolike në mënyrë të veçantë e bashkon angazhimin e vet me atë të kushtuar në fushën shoqërore prej Kishave e Bashkësive të tjera Kishtare, qoftë në nivelin e reflektimit doktrinor, qoftë në nivelin praktik. Së bashku me to, Kisha Katolike është e bindur se prej trashëgimisë së përbashkët të mësimeve shoqërore të ruajtura prej traditës së gjallë të popullit të Hyjit burojnë nxitje e orientime për një bashkëpunim gjithnjë e më të ngushtë në nxitjen e drejtësisë dhe të paqes.13

c) Në shërbim të së vërtetës së plotë të njeriut

13 Ky dokument është një akt shërbimi i Kishës ndaj burrave e grave të kohës sonë, të cilëve ajo u jep pasurinë e doktrinës së vet shoqërore, sipas atij stili dialogu me të cilin vetë Hyji, në një të vetmin Birin e Vet të bërë njeri, «u flet njerëzve si miqve të vet» (krh. Dal 33, 11; Gjn 15, 14-15) dhe jeton mes tyre (krh. Bar 3, 38)».14 Duke marrë frymëzim prej Kushtetutës baritore «Gaudium et spes», edhe ky dokument vendos si bazë të të gjithë paraqitjes njeriun, «njeriun e tërësishëm, me trup e shpirt, me zemër e ndërgjegje, intelekt e vullnet».15 Në perspektivën e përvijuar, Kisha «nuk është e shtytur nga asnjë ambicie tokësore, por synon një gjë të vetme: të vazhdojë, nën udhëheqjen e Shpirtit Ngushëllues, veprën e Krishtit, që ka ardhur në botë për të dëshmuar të vërtetën, për të shpëtuar e jo për të gjykuar, për të shërbyer dhe jo për të qenë i shërbyer».16

14 Me këtë dokument Kisha synon t’i japë një ndihmesë të vërtetë çështjes së vendit të njeriut në natyrë e në shoqëri, e trajtuar prej qytetërimeve e kulturave në të cilat shprehet urtia e njerëzimit. Duke i pasur rrënjët e tyre në një të kaluar shpesh mijëravjeçare, ato shfaqen në format e fesë, të filozofisë dhe të gjenisë poetike të çdo kohe e të çdo populli, duke dhënë disa interpretime të gjithësisë e të bashkëjetesës njerëzore dhe duke u përpjekur që t’i japin një kuptim ekzistencës dhe misterit që e mbështjell atë. Kush jam unë? pse është e pranishme dhimbja, e keqja, vdekja, pavarësisht prej përparimeve të bëra? për çfarë vlejnë kaq arritje nëse çmimi i tyre jo rrallë është i padurueshëm? çfarë do të ketë pas kësaj jete? Këto pyetje bazë karakterizojnë rrugën e jetës njerëzore.17 Në lidhje me këtë mund të kujtohet paralajmërimi «Njih vetveten», i gdhendur në arkitraun e tempullit të Delfit, që dëshmon të vërtetën bazë sipas së cilës njeriu, i thirrur që të dallohet mes të gjitha qenieve të tjera të krijuara, cilësohet si njeri pikërisht sepse është themelisht i orientuar që të njohë vetveten.

15 Orientimi që ngulitet në ekzistencën, në bashkëjetesën shoqërore dhe në histori, në pjesën më të madhe varet prej përgjigjeve që u jepen pyetjeve mbi vendin e njeriut në natyrë dhe në shoqëri, të cilave ky dokument synon t’u japë ndihmesën e vet. Domethënia e thellë e ekzistencës njerëzore, në të vërtetë, zbulohet në kërkimin e lirë të së vërtetës së aftë t’i japë drejtim e plotësi jetës, kërkim drejt të cilit këto pikëpyetje e nxisin pareshtur inteligjencën dhe vullnetin e njeriut. Ata shprehin natyrën njerëzore në nivelin më të lartë, sepse e përfshijnë personin në një përgjigje që mat thellësinë e angazhimit të vet, me ekzistencën e vet. Veç kësaj, bëhet fjalë për pikëpyetje thelbësisht fetare: «kur pse-ja e gjërave hetohet me ndershmëri në kërkim të përgjigjes së fundit dhe më të plotë, atëherë arsyeja njerëzore prek kulmin e vet dhe i hapet fetarisë. Në të vërtetë, fetaria përfaqëson shprehjen më të lartë të personit njerëzor, sepse është kulmi i natyrës së tij racionale. Ajo buron prej aspiratës së thellë të njeriut për të vërtetën dhe qëndron në themelin e kërkimit të lirë e personal të hyjnores që bën ai».18

16 Pikëpyetjet rrënjësore që e shoqërojnë qysh prej fillimit ecjen e njerëzve, në kohën tonë marrin një domethënie edhe më të madhe, për shtrirjen e sfidave, risinë e skenarëve, zgjedhjet vendimtare që brezat aktualë janë të thirrur të bëjnë.

E para ndër sfidat më të mëdha, përballë të cilave gjendet sot njerëzimi, është ajo e vetë të vërtetës së të qenët-njeri. Kufiri dhe marrëdhënia mes natyrës, teknikës dhe moralit janë çështje që kërkojnë vendosmërisht përgjegjësinë personale dhe kolektive për sa u përket qëndrimeve që duhen mbajtur në lidhje me atë që njeriu është, me atë që mund të bëjë dhe me atë që duhet të jetë. Një sfidë të dytë përbën kuptimi dhe mbarështimi i pluralizmit dhe i ndryshimeve në të gjitha nivelet: të mendimit, të zgjedhjes morale, të kulturës, të aderimit fetar, të filozofisë së zhvillimit njerëzor e shoqëror. Sfida e tretë është globalizimi, që ka një domethënie më të gjerë e më të thellë, sesa ai thjesht ekonomik, pasi në histori është hapur një epokë e re, që ka të bëjë me fatin e njerëzimit.

17 Nxënësit e Jezu Krishtit ndihen të përfshirë prej këtyre pikëpyetjeve, i mbajnë edhe ata brenda zemrës së tyre dhe duan të angazhohen, së bashku me të gjithë njerëzit, në kërkim të së vërtetës dhe të kuptimit të ekzistencës personale e shoqërore. Në këtë kërkim ndihmojnë me dëshminë e tyre bujare të dhuratës që njerëzimi ka marrë: Hyji ia ka drejtuar atij Fjalën e Vet gjatë historisë, madje Ai vetë ka hyrë në këtë histori për të dialoguar me të dhe për t’i zbuluar planin e Vet të shpëtimit, të drejtësisë e të vëllazërimit. Në Birin e Vet, Jezu Krishtin e bërë njeri, Hyji na ka liruar prej mëkatit dhe na ka treguar rrugën në të cilën duhet të ecim dhe cakun drejt të cilit duhet të orientohemi.

d) Me vulën e solidaritetit, të respektit dhe të dashurisë

18 Kisha ecën së bashku me të gjithë njerëzimin në rrugët e historisë. Ajo jeton në botë dhe, megjithëse duke mos qenë e botës (krh. Gjn 17, 14-16), është e thirrur t’i shërbejë asaj duke ndjekur thirrjen e vet të brendshme. Një qëndrim i tillë që vihet re edhe në këtë dokument mbështetet prej bindjes së thellë se është e rëndësishme për botën ta njohë Kishën si realitet dhe tharm të historisë, ashtu siç është e rëndësishme për Kishën që të mos shpërfillë atë që ajo ka marrë prej historisë dhe prej evoluimit të gjinisë njerëzore.19 Koncili II i Vatikanit ka dashur të japë një shprehje të qartë të solidaritetit, të respektit dhe të dashurisë ndaj familjes njerëzore, duke vendosur me të një dialog mbi shumë probleme, «duke sjellë dritën që merr prej Ungjillit dhe duke vënë në dispozicion të gjinisë njerëzore energjitë e shpëtimit që Kisha, nën udhëheqjen e Shpirtit Shenjt, merr prej Themeluesit të vet. Bëhet fjalë për ta shpëtuar personin e njeriut dhe për ta ndërtuar shoqërinë njerëzore».20

19 Kisha, shenjë në historinë e dashurisë së Hyjit për njerëzit dhe e thirrjes së krejt gjinisë njerëzore në njësinë e bijësisë së të vetmit Atë,21 edhe me këtë dokument mbi doktrinën e vet shoqërore synon t’u propozojë të gjithë njerëzve një njerëzi në lartësinë e planit të dashurisë të Hyjit mbi historinë, një humanizëm të tërësishëm dhe solidar, të aftë për të frymëzuar një rend të ri shoqëror, ekonomik e politik, të bazuar në dinjitetin e në lirinë e çdo personi njerëzor, që duhet zbatuar në paqe, në drejtësi e në solidaritet. Ky humanizëm mund të realizohet nëse secili burrë e secila grua dhe bashkësitë e tyre do të dinë t’i kultivojnë virtytet morale e shoqërore në vetvete dhe t’i përhapin në shoqëri, «kështu që të ketë vërtet njerëz të rinj dhe autorë të një njerëzimi të ri, me ndihmën e nevojshme të hirit hyjnor».22

[ribaldi]

Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

Në vemendje të politikanëve, të punëtorëve shtetërore

dhe atyre që e kanë për zemër të mirën e përbashkët.

PJESA E PARË

«Përmasa teologjike rezulton e nevojshme
si për të interpretuar,
ashtu edhe për të zgjidhur
problemet aktuale të bashkëjetesës njerëzore».

(Centesimus annus, 55)

KAPITULLI I PARË

PLANI I DASHURISË SË HYJIT PËR NJERËZIMIN


I. TË VEPRUARIT LIRUES TË HYJIT
NË HISTORINË E IZRAELIT



a) Afërsia falas e Hyjit

20 Çdo përvojë e njëmendtë fetare, në të gjitha traditat kulturore, çon në një perceptim të Misterit që, jo rrallë, arrin të kapë ndonjë pjesë të fytyrës së Hyjit. Nga njëra anë Ai duket si zanafilla e asaj që është, si prani që u garanton njerëzve, të organizuar nga ana shoqërore, kushtet bazë të jetesës, duke vënë në dispozicion të mirat e nevojshme për të; ndërsa, nga ana tjetër, si masë e asaj që duhet të jetë, si prani që kërkon të vepruarit njerëzor si në nivelin personal, ashtu edhe në nivelin shoqëror mbi përdorimin e po atyre të mirave në marrëdhënie me njerëzit e tjerë. Në çdo përvojë fetare, pra, dalin se janë të rëndësishme qoftë përmasa e dhuratës dhe e të dhënit falas, që rroket si e nënkuptuar në përvojën që personi njerëzor bën me të ekzistuarit e tij së bashku me të tjerët në botë, qoftë jehonat e kësaj përmase në ndërgjegjen e njeriut, që e ndien se është i interpeluar ta mbarështojë në formë të përgjegjshme e gostinore dhuratën e marrë. Dëshmi e gjithë kësaj është njohja universale e rregullës së artë, në të cilën, në planin e marrëdhënieve njerëzore, shprehet kërkesa që i arrin njeriut prej Misterit: «Gjithçka dëshironi t’ju bëjnë juve njerëzit, bëjuani edhe ju atyre!» (Mt 7, 12).23

21 Në sfondin, e bashkëndarë në mënyra të ndryshme, të përvojës universale fetare, spikat Zbulimi që Hyji ia bën shkallë-shkallë popullit të Izraelit. Ai i përgjigjet kërkimit njerëzor të hyjnores në mënyrë të papritur dhe befasuese, falë gjesteve historike, të përpikta e mbresëlënëse, në të cilat shfaqet dashuria e Hyjit për njeriun. Sipas librit të Daljes, Zoti i drejton Moisiut këtë fjalë: «E pashë mjerimin e popullit tim në Egjipt dhe e dëgjova klithjen e tij për ndihmë për shkak të pashpirtësisë së mbikëqyrësve të tyre. Dhe, duke e ditur vuajtjen e tij, zbrita për ta çliruar nga duart e egjiptianëve, ta nxjerr nga ai dhe ta çoj në një vend të mirë e të gjerë, në dheun ku rrjedh qumësht dhe mjaltë» (Dal 3, 7-8). Afërsia falas e Hyjit së cilës i referohet vetë Emri i Tij, që Ai ia zbulon Moisiut, «Unë jam ai që jam» (Dal 3, 14) shfaqet në lirimin prej skllavërisë dhe në premtimin, duke u bërë veprim historik, prej të cilit e merr fillesën procesi i identifikimit kolektiv të popullit të Zotit, nëpërmjet arritjes së lirisë dhe të tokës që Hyji ia dhuron atij.

22 Të dhënit falas i të vepruarit hyjnor, historikisht i efektshëm, shoqërohet vazhdimisht me angazhimin e Besëlidhjes, të propozuar prej Hyjit dhe të marrë përsipër prej Izraelit. Në malin Sinai, nisma e Hyjit konkretizohet në Besëlidhjen me popullin e Vet, të cilit i dhurohet Dekalogu i urdhërimeve të zbuluara prej Zotit (krh. Dal 19-24). «Dhjetë fjalët» (Dal 34, 28; krh. Lp 4, 13; 10, 4) «shprehin bashkëpërcaktimet e përkatësisë ndaj Hyjit të caktuar nëpërmjet Besëlidhjes. Ekzistenca morale është përgjigje ndaj nismës së dashurisë së Zotit. Është mirënjohje, nderim ndaj Hyjit dhe kult falënderimi. Është bashkëpunim në planin që Hyji ndjek në histori».24

Dhjetë urdhërimet, që përbëjnë një ecje të jashtëzakonshme jete dhe tregojnë kushtet më të sigurta për një ekzistencë të liruar prej skllavërisë së mëkatit, përmbajnë një shprehje të privilegjuar të ligjit natyror. Ato «mësojnë njerëzoren e vërtetë të njeriut. Vënë në dritë detyrat themelore dhe, pra, tërthorazi, të drejtat themelore që kanë lidhje me natyrën e personit njerëzor».25 Ato bashkëpërcaktojnë7 *moralin njerëzor universal. Të kujtuara edhe prej Jezusit të riut të pasur të Ungjillit (krh. Mt 19, 18), dhjetë urdhërimet «përbëjnë rregullat më të para të çdo jete shoqërore».26

23 Prej Dekalogut rrjedh një angazhim që i përket jo vetëm asaj që ka lidhje me besnikërinë ndaj të vetmit Hyj të vërtetë, por edhe marrëdhënieve shoqërore brenda popullit të Besëlidhjes. Këto të fundit janë të rregulluara, veçanërisht, prej asaj që është përkufizuar si e drejta e të varfrit: «Nëse ndonjë vëlla yti… bie në skamje, mos u bëj zemërgur dhe mos e rrudh dorën tënde, por hape atë për vëllanë tënd skamnor e huaji çka ka nevojë ai» (Lp 15, 7-8). Gjithë kjo vlen edhe në lidhje me të huajin: «Nëse jeton me ty i huaji në tokën tuaj, mos e shtypni; por le të jetë ndër ju si vendas dhe duaje si vetveten: edhe ju keni qenë të huaj në dheun e Egjiptit. Unë jam Zoti, Hyji juaj» (Lev 19, 33-34). Dhurata e lirimit dhe e tokës së premtuar, Besëlidhja e Sinait dhe Dekalogu janë pra të lidhur thellësisht me një praktikë që, me drejtësi e solidaritet, duhet të rregullojë zhvillimin e shoqërisë izraelitase.

24 Mes aftësive të shumta, që priren t’i japin konkretësi stilit të të dhënit falas dhe të bashkëndarjes në drejtësi që Hyji frymëzon, ligji i vitit sabatik (i kremtuar çdo shtatë vjet) dhe i atij jubilar (çdo pesëdhjetë vjet)27 dallohet si një orientim i rëndësishëm edhe pse kurrë i realizuar plotësisht për jetën shoqërore dhe ekonomike të popullit të Izraelit. Është një ligj që, përveç pushimit të arave, urdhëron edhe faljen e borxheve dhe një lirim të përgjithshëm të personave dhe të të mirave: secili mund të kthehet në familjen e vet të origjinës dhe ta rimarrë përsëri pasurinë e vet.

Ky legjislacion dëshiron të caktojë që ngjarja shpëtimtare e daljes dhe besnikëria ndaj Besëlidhjes të përfaqësojnë jo vetëm parimin themelues të jetës shoqërore, politike dhe ekonomike të Izraelit, por edhe parimin rregullues të çështjeve që kanë lidhje me varfëritë ekonomike dhe me padrejtësitë shoqërore. Bëhet fjalë për një parim të thirrur për ta shndërruar vazhdimisht dhe nga brenda jetën e popullit të Besëlidhjes, që ta bëjë të përputhet me planin e Hyjit. Për t’i zhdukur diskriminimet dhe padrejtësitë e krijuara prej evoluimit shoqëroro-ekonomik, çdo shtatë vjet kujtimi i daljes dhe i Besëlidhjes përkthehet në terma shoqërorë dhe ekonomikë, që t’i kthejë çështjet e pronësisë, të borxheve, të huazimeve dhe të të mirave në domethënien e tyre më të thellë.

25 Normat e vitit sabatik dhe të atij jubilar përbëjnë një doktrinë shoqërore «in nuce».28 Ato tregojnë se si parimet e drejtësisë dhe të solidaritetit shoqëror janë të frymëzuara prej të dhënit falas të ngjarjes së shpëtimit të realizuar prej Hyjit dhe nuk kanë vetëm vlerën e përmirësuesit të një praktike të zotëruar prej interesave dhe objektivave egoiste, por, si «prophetia futuri» duhet të bëhen referimi normativ me të cilin çdo brez në Izrael duhet të përputhet nëse dëshiron të jetë besnik ndaj Hyjit të vet.

Këto parime bëhen mbështetja e predikimit profetik, i cili synon brendësimin e tyre. Shpirti i Hyjit, i zbritur në zemrën e njeriut kumtojnë Profetët do t’ju bëjë të rrënjosni brenda vetes po ato ndjenja të drejtësisë dhe të mëshirës që banojnë në zemrën e Zotit (krh. Jer 31, 33 dhe Ez 36, 26-27). Atëherë vullneti i Hyjit, i shprehur në Dekalogun e dhuruar në Sinai, mund të rrënjoset në mënyrë krijuese në vetë brendësinë e njeriut. Prej këtij procesi brendësimi rrjedhin një thellësi dhe një realizëm më i madh i të vepruarit shoqëror, duke e bërë të mundshëm universalizimin e qëndrimit të drejtësisë dhe të solidaritetit, që populli i Besëlidhjes është i thirrur të marrë përsipër ndaj të gjithë njerëzve, të çdo populli e Kombi.

[ribaldi]

Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

Në vemendje të politikanëve, të punëtorëve shtetërore

dhe atyre që e kanë për zemër të mirën e përbashkët.

PJESA E PARË

«Përmasa teologjike rezulton e nevojshme

si për të interpretuar,

ashtu edhe për të zgjidhur

problemet aktuale të bashkëjetesës njerëzore».

(Centesimus annus, 55)


KAPITULLI I PARË

PLANI I DASHURISË SË HYJIT PËR NJERËZIMIN


I. TË VEPRUARIT LIRUES TË HYJIT NË HISTORINË E IZRAELIT

b) Parimi i krijimit dhe i të vepruarit falas të Hyjit

26 Reflektimi profetik dhe i librave të urtisë lidhet me shfaqjen e parë dhe me vetë burimin e planit të Hyjit mbi gjithë njerëzimin, kur arrin të formulojë parimin e krijimit të të gjitha gjërave nga ana e Hyjit. Në Punën e Fesë (“Besoj”) të Izraelit, të pohosh se Hyji është Krijues nuk do të thotë të shprehësh vetëm një bindje teorike, por edhe të përfshish horizontin zanafillor të të vepruarit falas dhe të mëshirshëm të Zotit në dobi të njeriut. Në të vërtetë, Ai lirisht ia jep të qenët dhe jetën gjithçkaje që ekziston. Për këtë arsye, burri dhe gruaja, të krijuar në shëmbëlltyrë e përngjasim të Tij (krh. Zan 1, 26-27), janë të thirrur të jenë shenja e dukshme dhe mjeti i efektshëm i të dhënit falas hyjnor në kopshtin në të cilin Hyji i ka vendosur si kultivues dhe rojtarë të të mirave të krijimit.

27 Në të vepruarit falas të Hyjit Krijues gjen shprehjen vetë kuptimi i krijimit, edhe pse është i errësuar dhe i shtrembëruar prej përvojës së mëkatit. Tregimi i mëkatit origjinal apo zanafillor (krh. Zan 3, 1-24), në të vërtetë, përshkruan tundimin e vazhdueshëm dhe njëkohësisht situatën e çrregullimit në të cilën njerëzimi gjendet pas rënies së prindërve të parë. Të mos i bindesh Hyjit do të thotë t’i largohesh vështrimit të Tij të dashurisë dhe të mundohesh ta mbarështosh vetë të ekzistuarit dhe të vepruarit në botë. Prishja e marrëdhënies së bashkësisë me Hyjin shkakton prishjen e njësisë së brendshme të personit njerëzor, të marrëdhënies së bashkësisë mes burrit e gruas dhe të marrëdhënies së harmonishme mes njerëzve dhe krijesave të tjera.29 Në këtë prishje zanafillore duhet kërkuar rrënja më e thellë e të gjitha të këqijave që dëmtojnë marrëdhëniet shoqërore mes personave njerëzorë, të të gjitha situatave që në jetën ekonomike e politike kërcënojnë dinjitetin e personit, drejtësinë dhe solidaritetin.

[ribaldi]

Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

Në vemendje të politikanëve, të punëtorëve shtetërore

dhe atyre që e kanë për zemër të mirën e përbashkët.

PJESA E PARË

«Përmasa teologjike rezulton e nevojshme

si për të interpretuar,

ashtu edhe për të zgjidhur

problemet aktuale të bashkëjetesës njerëzore».

(Centesimus annus, 55)


KAPITULLI I PARË

PLANI I DASHURISË SË HYJIT PËR NJERËZIMIN


II. JEZU KRISHTI PËRMBUSHJA E PLANIT TË DASHURISË SË ATIT



a) Në Jezu Krishtin përmbushet ngjarja vendimtare e historisë së Hyjit me njerëzit

28 Dashamirësia dhe mëshira, që frymëzojnë të vepruarit e Hyjit dhe ofrojnë çelësin për interpretimin e tij, bëhen aq të afërta për njeriun sa marrin karakteristikat e njeriut Jezus, Fjalës së bërë njeri. Në tregimin e Lukës, Jezusi e përshkruan shërbesën e vet mesianike me fjalët e Isaisë që kujtojnë domethënien profetike të jubileut: «Shpirti i Zotit është mbi mua sepse Ai më shuguroi! Ai më dërgoi t’u kumtoj të vobektëve Ungjillin, t’u shpall robërve çlirimin, të verbërve dritën e syve; t’i lëshoj në liri të ndrydhurit, të shpall vitin e hirit të Zotit» (4, 18-19; krh. Is 61, 1-2). Jezusi pra vendoset në linjën e përmbushjes, jo vetëm sepse kryen atë që është premtuar dhe që pritej prej Izraelit, por edhe në kuptimin, më të thellë, se në Të përmbushet ngjarja vendimtare e historisë së Hyjit me njerëzit. Në të vërtetë, Ai shpall: «Kush më ka parë mua, ka parë edhe Atin» (Gjn 14, 9). Me fjalë të tjera, Jezusi tregon qartë dhe në mënyrë përfundimtare se kush është Hyji dhe se si sillet Ai me njerëzit.

29 Dashuria që frymëzon shërbesën e Jezusit mes njerëzve është ajo e provuar prej Birit në bashkimin intim me Atin. Besëlidhja e Re na lejon të depërtojmë në përvojën që vetë Jezusi jeton e përçon prej dashurisë së Hyjit, Atit të Vet Abbà - dhe prandaj, në vetë zemrën e jetës hyjnore. Jezusi kumton mëshirën liruese të Hyjit ndaj atyre që takon në rrugën e Vet, duke filluar prej të varfërve, prej të mënjanuarve, prej mëkatarëve dhe i fton që ta ndjekin Atë, sepse Ai i pari dhe në mënyrë krejt të veçantë, i bindet planit të dashurisë së Hyjit si i dërguari i Tij në botë.

Vetëdija e Jezusit se është Biri shpreh pikërisht këtë përvojë zanafillore. Biri ka marrë gjithçka dhe falas, prej Atit: «Gjithçka ka Ati, është imja» (Gjn 16, 15). Ai, nga ana e Vet, ka si mision që t’i bëjë pjesëmarrës në këtë dhuratë dhe në këtë marrëdhënie bijësore të gjithë njerëzit: «Nuk ju thërras më shërbëtorë, sepse shërbëtori nuk di çka bën zotëria i tij; unë ju quajta miq, sepse ju zbulova gjithçka që dëgjova prej Atit tim» (Gjn 15, 15).

Njohja e dashurisë së Atit për Jezusin do të thotë ta frymëzojë veprimin e Vet me të njëjtin dhurim falas e mëshirë të Hyjit, lindës të një jete të re, dhe të bëhet kështu, me vetë ekzistencën e Vet, shembull dhe model për nxënësit e Vet. Ata janë të thirrur të jetojnë si Ai dhe, pas Pashkës së Tij të vdekjes e të ngjalljes, të jetojnë në Të dhe prej Tij, falë dhuratës së begatshme të Shpirtit Shenjt, ngushëlluesit që ngjall në zemrat e njerëzve stilin e jetesës të vetë Krishtit.

[ribaldi]

Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

Në vemendje të politikanëve, të punëtorëve shtetërore

dhe atyre që e kanë për zemër të mirën e përbashkët.

PJESA E PARË

«Përmasa teologjike rezulton e nevojshme

si për të interpretuar,

ashtu edhe për të zgjidhur

problemet aktuale të bashkëjetesës njerëzore».

(Centesimus annus, 55)


KAPITULLI I PARË

PLANI I DASHURISË SË HYJIT PËR NJERËZIMIN


II. JEZU KRISHTI PËRMBUSHJA E PLANIT TË DASHURISË SË ATIT

b) Zbulimi i Dashurisë trinitare

30 Dëshmia e Besëlidhjes së Re, me befasimin gjithnjë të ri të atij që është lëbyer prej dashurisë së pashprehshme të Hyjit (krh. Rom 8, 26), në dritën e zbulimit të plotë të Dashurisë trinitare të dhënë prej Pashkës së Jezu Krishtit merr domethënien e fundit të Mishërimit të Birit dhe të misionit të Tij mes njerëzve. Shën Pali shkruan: «Nëse Hyji na përkrah, kush do të jetë kundër nesh? Ai as Birin e vet nuk e kurseu, por e dorëzoi të flijohet për të gjithë ne, e si atëherë, bashkë me Të, nuk do të na japë çdo gjë?» (Rom 8, 31-32). Një gjuhë të ngjashme përdor edhe shën Gjoni: «Dashuria përmbahet në këtë: Jo se ne e kemi dashur Hyjin, por Ai na ka dashur ne, dhe e ka dërguar Birin e vet si fli pajtuese për mëkatet tona» (1 Gjn 4, 10).

31 Fytyra e Hyjit, e zbuluar shkallë-shkallë në historinë e shpëtimit, ndriçon plotësisht në Fytyrën e Jezu Krishtit të Kryqëzuar dhe të Ngjallur. Hyji është Trini: Atë, Bir, Shpirt Shenjt, realisht të dalluar dhe realisht një, sepse është bashkësi e pambarim dashurie. Dashuria falas e Hyjit për njerëzimin zbulohet, para së gjithash, si dashuri natyrore e Atit, prej të cilit vjen gjithçka; si komunikim falas që Biri i bën asaj, duke iu dhuruar përsëri Atit dhe duke iu dhuruar njerëzve; si begati gjithnjë e re e dashurisë hyjnore që Shpirti Shenjt derdh në zemrën e njerëzve (krh. Rom 5, 5).

Me fjalët e me veprat dhe në mënyrë të plotë e përfundimtare me vdekjen e ngjalljen e Vet,30 Jezu Krishti i zbulon njerëzimit se Hyji është Atë dhe se të gjithë jemi të thirrur me anë të hirit që të bëhemi bijtë e Tij në Shpirt (krh. Rom 8, 15; Gal 4, 6), dhe prandaj edhe vëllezër e motra me njëri-tjetrin. Për këtë arsye Kisha beson vendosmërisht se «çelësi, qendra dhe qëllimi i krejt historisë njerëzore gjenden në Zotin dhe Mësuesin e vet».31

32 Duke soditur dhurimin falas dhe begatinë e dhuratës hyjnore të Birit nga ana e Atit, që Jezusi ua ka mësuar njerëzve dhe e ka dëshmuar duke dhuruar jetën e Vet për ne, Gjoni Apostull kap domethënien e thellë dhe pasojën më logjike: «Të dashur, në qoftë se Hyji na ka dashur ashtu, edhe neve na duhet ta duam njëri-tjetrin. Hyjin askurrë askush nuk e pa. Nëse e duam njëri-tjetrin, Hyji mbetet në ne dhe dashuria e tij në ne është e përkryer» (1 Gjn 4, 11-12). Ndërsjellshmëria e dashurisë kërkohet prej urdhrit të cilin Jezusi e përkufizon si të ri dhe të Tijin: «Sikurse unë ju desha ju, duajeni edhe ju njëri-tjetrin!» (Gjn 13, 34). Urdhri i dashurisë së ndërsjellë përvijon rrugën për ta jetuar në Krishtin jetën trinitare në Kishë, Trup të Krishtit, dhe për ta shndërruar me Të historinë deri në përmbushjen e saj në Jerusalemin qiellor.

33 Urdhri i dashurisë së ndërsjellë, që përbën ligjin e jetës së popullit të Hyjit,32 duhet t’i frymëzojë, t’i pastrojë e t’i lartësojë të gjitha marrëdhëniet njerëzore në jetën shoqërore e politike: «Njerëzim do të thotë thirrje në bashkësinë ndërpersonale»,33 sepse shëmbëlltyra dhe përngjasimi i Hyjit trinitar janë rrënja e «krejt “ethos”-it njerëzor… kulmi i të cilit është urdhri i dashurisë».34 Dukuria kulturore, shoqërore, ekonomike dhe politike e sotme e ndërvarësisë, që i dendëson dhe i bën veçanërisht të dukshme lidhjet që e bashkojnë familjen njerëzore, vë në pah edhe më tepër, në dritën e Zbulimit, «një model të ri njësie të gjinisë njerëzore, në të cilin duhet të frymëzohet, në instancë të fundit, solidariteti. Ky model suprem i njësisë, pasqyrim i jetës së brendshme të Hyjit, një në tri Veta, është ai që ne të krishterët e përcaktojmë me fjalën “bashkësi”».35

[ribaldi]

Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

Në vemendje të politikanëve, të punëtorëve shtetërore

dhe atyre që e kanë për zemër të mirën e përbashkët.

PJESA E PARË

«Përmasa teologjike rezulton e nevojshme

si për të interpretuar,

ashtu edhe për të zgjidhur

problemet aktuale të bashkëjetesës njerëzore».

(Centesimus annus, 55)


KAPITULLI I PARË

PLANI I DASHURISË SË HYJIT PËR NJERËZIMIN

III. PERSONI NJERËZOR NË PLANIN E DASHURISË SË ATIT

a) Dashuria trinitare, zanafilla dhe caku i personit njerëzor

34 Zbulimi në Krishtin i misterit të Hyjit si Dashuri trinitare është njëkohësisht edhe zbulimi i thirrjes së personit njerëzor në dashuri. Ky zbulim e ndriçon dinjitetin dhe lirinë personale të burrit e të gruas si dhe socialitetin karakteristik njerëzor në krejt thellësinë e tyre: «Të jesh person në shëmbëlltyrë e përngjasim të Hyjit bashkëmbart… një ekzistencë në marrëdhënie, në marrëdhënie me “un”-in tjetër»,36 sepse vetë Hyji, një dhe tri, është bashkësi e Atit, e Birit dhe e Shpirtit Shenjt.

Në bashkësinë e dashurisë që është Hyji, në të cilin tri Vetat hyjnore duhen në mënyrë të ndërsjellë dhe janë i Vetmi Hyj, personi njerëzor është i thirrur të zbulojë zanafillën dhe cakun e ekzistencës së vet dhe të historisë. Etërit Konciliarë, në Kushtetutën baritore «Gaudium et spes», mësojnë se «Zoti Jezus, kur i lutet Atit “që të gjithë të jenë një. Sikurse ti, Atë, që je në mua dhe unë në ty” (Gjn 17, 21-22), duke paraqitur caqe të paarritshme për arsyen njerëzore, përmend njëfarë ngjashmërie mes bashkimit të personave hyjnorë dhe bashkimit të bijve të Hyjit në të vërtetë dhe në dashuri. Kjo ngjashmëri qartas tregon se njeriu, të cilin të vetmin prej krijesave e deshi Hyji jo si mjet për diçka apo për dikënd tjetër, ai s’mund të gjejë veten përpos nëpër dhurim të sinqertë të vetvetes (krh. Lk 17, 33)».37

35 Zbulimi i krishterë hedh një dritë të re mbi identitetin, mbi thirrjen dhe mbi fatin e fundit të personit dhe të gjinisë njerëzore. Çdo person është i krijuar, i dashur dhe i shpëtuar prej Hyjit në Jezu Krishtin dhe realizohet duke thurur marrëdhënie të shumëfishta dashurie, drejtësie e solidariteti me personat e tjerë, ndërsa zhvillon veprimtarinë e vet të larmishme në botë. Të vepruarit njerëzor, kur priret të promovojë dinjitetin dhe thirrjen e tërësishme të personit, cilësinë e kushteve të tij të ekzistencës, takimin dhe solidaritetin e popujve dhe të kombeve, është në përputhje me planin e Hyjit, që nuk lë kurrë pa e shfaqur dashurinë dhe Provaninë e Vet ndaj bijve të Vet.

36 Faqet e librit të parë të Shkrimit të Shenjtë, që përshkruajnë krijimin e burrit e të gruas në shëmbëlltyrë e përngjasim të Hyjit (krh. Zan 1, 26-27), përmbajnë një mësim themelor në lidhje me identitetin dhe thirrjen e personit njerëzor. Ato na thonë se krijimi i burrit dhe i gruas është një akt i lirë dhe falas i Hyjit; se burri dhe gruaja, pasi janë të lirë e inteligjentë, përbëjnë “ti”-në e krijuar të Hyjit dhe se vetëm në marrëdhënie me Të mund ta zbulojnë e ta realizojnë domethënien e njëmendtë e të plotë të jetës së tyre personale e shoqërore; se ata, pikërisht në përplotësimin dhe ndërsjellshmërinë e tyre, janë shëmbëlltyra e Dashurisë trinitare në gjithësinë e krijuar; se atyre, që janë kulmi i krijimit, Krijuesi u beson detyrën që ta rregullojnë dhe ta orientojnë natyrën e krijuar sipas planit të Vet (krh. Zan 1, 28).

37 Libri i Zanafillës na propozon disa shtylla të antropologjisë së krishterë: dinjitetin e pamohueshëm të personit njerëzor, që e ka rrënjën dhe garancinë e vet në planin krijues të Hyjit; socialitetin përbërës të qenies njerëzore, që e ka prototipin e vet në marrëdhënien zanafillore mes burrit e gruas, «bashkimi i të cilëve përbën formën e parë të bashkësisë së personave»;38 domethënien e të vepruarit njerëzor në botë, që është e lidhur me zbulimin dhe me respektimin e ligjit natyror që Hyji e ka gdhendur në gjithësinë e krijuar, që njerëzimi të banojë në të dhe ta ruajë sipas planit të Tij. Ky vizion i personit njerëzor, i shoqërisë dhe i historisë është i rrënjosur në Hyjin dhe ndriçohet prej realizimit të planit të Tij të shpëtimit.

b) Shpëtimi i krishterë: për të gjithë njerëzit dhe për krejt njeriun

38 Shpëtimi që, me nismën e Hyjit Atë, është dhuruar në Jezu Krishtin dhe është aktualizuar e përhapur me veprën e Shpirtit Shenjt, është shpëtim për të gjithë njerëzit dhe i krejt njeriut: është shpëtim universal dhe i tërësishëm. I përket personit njerëzor në çdo përmasë të vetën: personal e shoqëror, shpirtëror e trupor, historik dhe transhendent. Ai fillon të realizohet që në histori, sepse ajo që është krijuar është e mirë dhe Hyji e ka dashur atë, si dhe sepse Biri i Hyjit është bërë njëri prej nesh.39 Por, përmbushja e tij është në të ardhmen që Hyji ruan për ne, kur do të thirremi, së bashku me gjithë krijimin (krh. Rom 8), për të marrë pjesë në ngjalljen e Krishtit dhe në bashkësinë e amshuar të jetës me Atin, në gëzimin e Shpirtit Shenjt. Kjo perspektivë tregon saktësisht gabimin dhe mashtrimin e vizioneve thjesht imanentistike të kuptimit të historisë dhe të pretendimeve të vetëshpëtimit të njeriut.

39 Shpëtimi që Hyji u jep bijve të Vet kërkon përgjigjen dhe aderimin e tyre të lirë. Këtu qëndron feja, nëpërmjet së cilës «njeriu lirisht braktiset krejtësisht në Hyjin»,40 duke iu përgjigjur Dashurisë paraprirëse dhe shumë të bollshme të Hyjit (krh. 1 Gjn 4, 10) me dashurinë konkrete ndaj vëllezërve dhe me shpresën e patundur, «sepse Ai që i dha premtimet është besnik» (Heb 10, 23). Në të vërtetë, plani hyjnor i shpëtimit nuk e vendos krijesën njerëzore në një gjendje thjesht pasiviteti apo vogëlsie në lidhje me Krijuesin e vet, sepse marrëdhënia me Hyjin, që Jezu Krishti na shfaq dhe në të cilën na fut falas nëpërmjet Shpirtit Shenjt, është një marrëdhënie bijësie: ajo që Jezusi jeton në lidhje me Atin (krh. Gjn 15-17; Gal 4, 6-7).

40 Universaliteti dhe tërësishmëria e shpëtimit të dhuruar në Jezu Krishtin, e bëjnë të pazgjidhshme lidhjen mes marrëdhënies që personi është i thirrur të ketë me Hyjin dhe përgjegjshmërisë në lidhje me të afërmin, në konkretësinë e situatave historike. Kjo kapet me intuitë, edhe pse në mënyrë të vagët dhe jo pa gabime, në kërkimin universal njerëzor të së vërtetës dhe të domethënies, por bëhet strukturë bartëse e Besëlidhjes së Hyjit me Izraelin, siç dëshmojnë rrasat e Ligjit dhe predikimi profetik.

Kjo lidhje shprehet me qartësi dhe në një përmbledhje të përsosur në mësimin e Jezu Krishtit dhe përforcohet përfundimisht prej dëshmisë më të lartë të dhurimit të jetës së Tij, në dëgjesë ndaj vullnetit të Atit dhe për dashuri ndaj vëllezërve. Skribit që e pyet: «Cili urdhërim është i pari i të gjitha urdhërimeve?» (Mk 12, 28), Jezusi i përgjigjet: «I pari është: ‘Dëgjo, Izrael! Zoti Hyji ynë, është një Zot i vetëm. Duaje Zotin, Hyjin tënd, me gjithë zemrën tënde, me gjithë mendjen tënde e me gjithë fuqinë tënde!’. Urdhri i dytë është: ‘Duaje të afërmin tënd porsi vetveten! Tjetër urdhër më të madh se këta nuk ka» (Mk 12, 29-31).

Në zemrën e personit njerëzor gërshetohen në mënyrë të pazgjidhshme marrëdhënia me Hyjin, i njohur si Krijuesi dhe Ati, burimi dhe plotësimi i jetës dhe i shpëtimit, dhe hapja ndaj dashurisë konkrete për njeriun, që duhet të trajtohet si një vetvete tjetër, edhe nëse është armik (krh. Mt 5, 43-44). Në përmasën e brendshme të njeriut, si përfundim, rrënjoset angazhimi për drejtësinë e solidaritetin, për ndërtimin e një jetese shoqërore, ekonomike e politike në përputhje me planin e Hyjit.

c) Nxënësi i Krishtit si krijesë e re

41 Jeta personale e shoqërore, ashtu si edhe veprimi njerëzor në botë janë gjithmonë të rrezikuar prej mëkatit, por Jezu Krishti, «duke vuajtur për ne, jo vetëm na ka lënë një shembull që t’i ndiqnim gjurmët e tij, por edhe na ka hapur një rrugë, të cilën duke përshkuar jeta dhe vdekja shenjtërohen e fitojnë një domethënie të re».41 Nxënësi i Krishtit, në fe dhe nëpërmjet sakramenteve, bashkëngjitet me misterin e Pashkës së Jezusit, kështu që njeriu i vjetër i tij, me prirjet e tij të këqija, kryqëzohet së bashku me Krishtin. Si krijesë e re ai atëherë aftësohet në hir «për të ecur në një rrugë të re» (krh. Rom 6, 4). Megjithatë, kjo ecje «vlen jo vetëm për të krishterët, por edhe për të gjithë njerëzit vullnetmirë, në zemrën e të cilëve vepron në mënyrë të padukshme hiri. Meqenëse Krishti ka vdekur për të gjithë, dhe meqenëse thirrja e fundit e njeriut është efektivisht një e vetme, domethënë ajo hyjnore, duhet të mendojmë se Shpirti Shenjt ua jep të gjithëve mundësinë të bashkohen, në atë mënyrë që Hyji di, me këtë mister të Pashkës».42

42 Shndërrimi i brendshëm i personit njerëzor, në përngjasimin e tij shkallë-shkallë me Krishtin, është kushti thelbësor për një përtëritje reale të marrëdhënieve të tij me personat e tjerë: «Pra, duhet të mbështetemi në aftësitë shpirtërore e morale të personit dhe në kërkesën e vazhdueshme të kthimit të tij të brendshëm, për të arritur ndryshime shoqërore që të jenë realisht në shërbim të tij. Përparësia që i njihet kthimit të zemrës nuk e zhduk aspak, madje imponon detyrën për të sjellë në institucionet dhe në kushtet e jetesës, kur ato shkaktojnë mëkatin, shërimet e duhura, që të përputhen me normat e drejtësisë dhe ta favorizojnë të mirën në vend që ta pengojnë atë».43

43 Nuk është e mundur ta duam të afërmin si vetveten dhe të vazhdojmë në këtë qëndrim, pa vendosmërinë e patundur e të vazhdueshme që të angazhohemi për të mirën e të gjithëve dhe të secilit, sepse të gjithë jemi vërtet përgjegjës për të gjithë.44 Sipas mësimit konciliar, «respekti dhe dashuria duhet të shtrihen edhe te ata që mendojnë apo veprojnë ndryshe prej nesh në gjërat shoqërore, politike e madje edhe fetare, pasi me sa më shumë ndershmëri e dashuri do t’i kuptojmë së brendshmi mënyrat e tyre të të menduarit, aq më lehtë do të mund të vendosim dialogun me ta».45 Në këtë ecje është i nevojshëm hiri, që Hyji ia jep njeriut për ta ndihmuar që t’i kapërcejë dështimet, për ta shkëputur prej spirales së rrenës e të dhunës, për ta mbështetur e për ta shtyrë që ta riendë, me një gatishmëri gjithnjë të përtërirë, rrjetin e marrëdhënieve të vërteta e të sinqerta me të ngjashmit e vet.46

44 Edhe marrëdhënia me gjithësinë e krijuar dhe veprimtaritë e ndryshme që njeriu i kushton përkujdesjes ndaj saj dhe shndërrimit të saj, të kërcënuara përditë prej krenarisë dhe prej dashurisë së çrregullt për vetveten, duhet të pastrohen e të përsosen prej kryqit e prej ngjalljes së Krishtit: «I shëlbuar prej Krishtit dhe i bërë krijesë e re në Shpirtin Shenjt, njeriu mund dhe duhet t’i dojë gjërat e krijuara prej Hyjit. Prej Hyjit i merr dhe i vështron dhe i nderon sikur të dilnin prej duarve të Hyjit. Duke falënderuar për to Bamirësin dhe duke i përdorur e duke i gëzuar krijesat me një shpirt të varfër e të lirë, hyn në zotërimin e vërtetë të botës, sikurse ai që nuk ka asgjë, por që zotëron gjithçka: “Gjithçka është juaja, ju jeni të Krishtit e Krishti është i Hyjit!” (1 Kor 3, 22-23)».47

d) Transhendenca e shpëtimit dhe autonomia e realiteteve tokësore

45 Jezu Krishti është Biri i Hyjit i bërë njeri në të cilin e falë të cilit bota dhe njeriu marrin të vërtetën e tyre të njëmendtë e të plotë. Misteri i afërsisë së pafundme të Hyjit me njeriun i realizuar në Mishërimin e Jezu Krishtit, që arriti deri në braktisjen në kryq dhe në vdekje tregon se sa më shumë që njerëzorja të shikohet në dritën e planit të Hyjit dhe të jetohet në bashkësi me Të, aq më shumë ajo fuqizohet dhe lirohet në identitetin e vet dhe në atë liri që i përket, sepse është e vetja. Pjesëmarrja në jetën bijësore të Krishtit, që është bërë e mundur nga Mishërimi dhe nga dhurata pashkvnore e Shpirtit, jo vetëm që nuk e shtyp, por edhe ka efektin ta lirojë, konsistencën dhe identitetin e njëmendtë e autonom të qenieve njerëzore, në të gjitha shprehjet e tyre.

Kjo perspektivë të çon drejt një vizioni të saktë të realiteteve tokësore dhe të autonomisë së tyre, që theksohet fort prej mësimit të Koncilit II të Vatikanit: «Nëse me autonomi të realiteteve tokësore kuptojmë se gjërat e krijuara dhe shoqëritë gëzojnë ligje e vlera të vetat, që njeriu në mënyrë graduale duhet t’i zbulojë, t’i përdorë e bashkërendisë, atëherë është absolutisht e nevojshme ta kërkojmë atë: kjo… është në përputhje me vullnesën e Krijuesit. Në të vërtetë, për shkak të gjendjes së tyre si krijesa, të gjitha gjërat janë të pajisura me një konsistencë, të vërtetë, mirësi të vetën, me ligje e rend të vetin, që njeriu duhet t’i respektojë, duke pranuar metodat përkatëse të çdo shkence apo arti».48

46 Nuk ka konfliktualitet mes Hyjit dhe njeriut, por një marrëdhënie dashurie në të cilën bota dhe frytet e veprimit njerëzor në botë janë objekt i dhurimit të ndërsjellë mes Atit dhe bijve dhe i bijve mes tyre, në Jezu Krishtin: në Të dhe falë Tij, bota dhe njeriu marrin domethënien e tyre të njëmendtë dhe zanafillore. Në një vizion universal të dashurisë së Hyjit që përqafon gjithçka që është, vetë Hyji na është zbuluar në Krishtin si Atë dhe dhurues i jetës dhe njeriu na është zbuluar si ai që, në Krishtin, gjithçka e merr si dhuratë prej Hyjit, në përvujtëri e liri, dhe gjithçka e zotëron vërtet si të vetën, kur e di dhe e jeton çdo gjë si të Hyjit, me prejardhje nga Hyji dhe të finalizuar në Hyjin. Në lidhje me këtë, Koncili II i Vatikanit mëson: «Nëse… me shprehjen autonomi të realiteteve tokësore kuptohet se gjërat e krijuara nuk varen prej Hyjit dhe se njeriu mund t’i përdorë duke mos ia referuar Krijuesit, të gjithë ata që e pranojnë Hyjin, e kuptojnë se sa të rreme janë këto opinione. Pa Krijuesin krijesa nuk ekziston».49

47 Personi njerëzor, në vetvete dhe në thirrjen e vet, e tejkalon horizontin e gjithësisë së krijuar, të shoqërisë dhe të historisë: qëllimi i tij i fundit është vetë Hyji,50 që u është zbuluar njerëzve për t’i ftuar e pranuar ata në bashkësinë me Veten:51 «Njeriu nuk mund t’ia dhurojë vetveten një projekti vetëm njerëzor të realitetit, një ideali abstrakt apo utopive abstrakte. Ai, si person, mund t’ia dhurojë vetveten një personi tjetër apo personave të tjerë dhe, në fund, Hyjit, që është autori i qenies së tij dhe është i vetmi që mund ta pranojë plotësisht dhuratën e tij».52 Për këtë arsye, «njeriu që nuk pranon ta tejkalojë vetveten dhe të jetojë përvojën e dhurimit të vetvetes dhe të formimit të një bashkësie të njëmendtë njerëzore, të orientuar drejt fatit të vet të fundit që është Hyji është një njeri i tjetërsuar. Shoqëria që, në format e veta të organizimit shoqëror, të prodhimit e të konsumit, e bën më të vështirë realizimin e këtij dhurimi dhe krijimin e këtij solidariteti ndërnjerëzor, është një shoqëri e tjetërsuar ».53

48 Personi njerëzor nuk mund dhe nuk duhet të instrumentalizohet8* prej strukturave shoqërore, ekonomike e politike, pasi çdo njeri ka lirinë të orientohet drejt qëllimit të vet të fundit. Nga ana tjetër, çdo realizim kulturor, shoqëror, ekonomik e politik, në të cilin historikisht vihen në jetë socialiteti i personit dhe veprimtaria e tij shndërruese e gjithësisë, duhet të konsiderohet gjithmonë edhe në aspektin e vet të realitetit relativ dhe kalimtar, «trajta e kësaj bote po kalon» (1 Kor 7, 31). Bëhet fjalë për një relativitet eskatologjik, në kuptimin se njeriu dhe bota shkojnë drejt fundit, që është përmbushja e fatit të tyre në Hyjin; dhe për një relativitet teologjik, pasi dhurata e Hyjit, nëpërmjet së cilës do të përmbushet fati përfundimtar i njerëzimit dhe i krijimit, i tejkalon pafundësisht mundësitë dhe pritjet e njeriut. Çfarëdo vizioni totalitaristik i shoqërisë dhe i shtetit dhe çfarëdo ideologjie thjesht brenda botës së përparimit janë kundër të vërtetës së tërësishme të personit njerëzor dhe planit të Hyjit mbi historinë.

[ribaldi]

Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

Në vemendje të politikanëve, të punëtorëve shtetërore

dhe atyre që e kanë për zemër të mirën e përbashkët.

PJESA E PARË

«Përmasa teologjike rezulton e nevojshme

si për të interpretuar,

ashtu edhe për të zgjidhur

problemet aktuale të bashkëjetesës njerëzore».

(Centesimus annus, 55)


KAPITULLI I PARË

PLANI I DASHURISË SË HYJIT PËR NJERËZIMIN

IV. PLANI I HYJIT DHE MISIONI I KISHËS

a) Kisha, shenjë dhe mbrojtje e transhendencës së personit njerëzor

49 Kisha, bashkësia e atyre që janë të thirrur prej Jezu Krishtit të Ngjallur dhe vihen në ndjekje të Tij, është «shenjë dhe mbrojtje e transhendencës së personit njerëzor».54 Ajo «është në Krishtin si sakrament, domethënë shenjë dhe mjet i bashkimit intim me Hyjin dhe i njësisë së të gjithë gjinisë njerëzore».55 Misioni i Kishës është të kumtojë dhe të përçojë shpëtimin e realizuar në Jezu Krishtin, që Ai e quan «Mbretëria e Hyjit» (Mk 1, 15), domethënë bashkësinë me Hyjin dhe mes njerëzve. Qëllimi i shpëtimit, Mbretëria e Hyjit, i përfshin të gjithë njerëzit dhe do të realizohet plotësisht përtej historisë, në Hyjin. Kisha ka marrë «misionin që të kumtojë e të vendosë në të gjithë popujt Mbretërinë e Krishtit dhe të Hyjit dhe përbën në tokë sythin e fillimin e kësaj Mbretërie».56

50 Kisha vihet konkretisht në shërbim të Mbretërisë së Hyjit para së gjithash duke kumtuar e duke përçuar Ungjillin e shpëtimit dhe duke themeluar bashkësi të reja të krishtera. Veç kësaj, ajo «i shërben Mbretërisë duke përhapur në botë “vlerat ungjillore”, që janë shprehje e Mbretërisë dhe që i ndihmojnë njerëzit ta mirëpresin dhe ta pranojnë planin e Hyjit. Pra, është e vërtetë se realiteti fillestar i Mbretërisë mund të gjendet edhe përtej kufijve të Kishës në tërë njerëzimin, nëse ai jeton “vlerat ungjillore” dhe i hapet veprimit të Shpirtit që fryn në drejtimin që do (krh. Gjn 3, 8); por duhet të shtojmë menjëherë se kjo përmasë tokësore e Mbretërisë është e paplotë, nëse nuk është e bashkërenditur me Mbretërinë e Krishtit, të pranishëm në Kishë dhe të prirur nga plotësia eskatologjike».57 Nga kjo rrjedh, në veçanti, se Kisha nuk përzihet me bashkësinë politike dhe nuk është e lidhur me asnjë sistem politik.58 Në fakt, bashkësia politike dhe Kisha, secila në fushën e vet, janë të pavarura e autonome prej njëra-tjetrës dhe janë të dyja, edhe pse në mënyra të ndryshme, «në shërbim të thirrjes personale e shoqërore të po atyre njerëzve».59 Madje mund të pohojmë se dallimi mes fesë e politikës dhe parimi i lirisë fetare përbëjnë një arritje speciale të krishterimit, me një rëndësi të madhe në planin historik e kulturor.

51 Identitetit dhe misionit të Kishës në botë, sipas projektit të Hyjit të realizuar në Krishtin, u përgjigjet «një pikësynim shpëtimtar dhe eskatologjik, që nuk mund të arrihet plotësisht përveçse në botën e ardhshme».60 Pikërisht për këtë, Kisha jep një ndihmesë origjinale dhe të pazëvendësueshme me përkujdesjen që e nxit për ta bërë më njerëzore familjen e njerëzve dhe historinë e saj dhe të vendoset si mbrojtje kundër çdo tundimi totalitaristik, duke i treguar njeriut thirrjen e tij të tërësishme e përfundimtare.61

Me predikimin e Ungjillit, hirin e sakramenteve dhe përvojën e bashkësisë vëllazërore, Kisha «shëron dhe ngre dinjitetin e personit njerëzor, përforcon strukturën e shoqërisë njerëzore dhe i jep kuptim e domethënie më të thellë punës së përditshme të njerëzve».62 Në planin e dinamikave konkrete historike, ardhja e Mbretërisë së Hyjit nuk kapet, pra, në perspektivën e një organizimi shoqëror, ekonomik e politik të përcaktuar dhe përfundimtar. Ajo dëshmohet prej zhvillimit të një socialiteti njerëzor që është për njerëzit tharmi i realizimit të tërësishëm, i drejtësisë dhe i solidaritetit, në hapjen ndaj Transhendentes si term referimi për përmbushjen personale përfundimtare.

b) Kisha, Mbretëria e Hyjit dhe përtëritja e marrëdhënieve shoqërore

52 Hyji, në Krishtin, nuk shëlbon vetëm individin, por edhe marrëdhëniet shoqërore mes njerëzve. Siç mëson Pali apostull, jeta në Krishtin bën që të shfaqet në mënyrë të plotë e të re identiteti dhe socialiteti i personit njerëzor, me pasojat e tyre konkrete në planin historik: «Prandaj, të gjithë jeni bijtë e Hyjit në fuqi të fesë në Jezu Krishtin, sepse, gjithsa jeni pagëzuar në Krishtin me Krishtin jeni veshur. Nuk ka më: hebre grek! Nuk ka më: skllav i lirë! Nuk ka më: mashkull femër! Të gjithë jeni Një në Krishtin Jezus!» (Gal 3, 26-28). Në këtë perspektivë, bashkësitë kishtare, të thirrura prej mesazhit të Jezu Krishtit dhe të bashkuara në Shpirtin Shenjt rreth Jezusit të Ngjallur (krh. Mt 18, 20; 28, 19-20; Lk 24, 46-49), paraqiten si vende të bashkësisë, të dëshmisë e të misionit, dhe si tharm i shëlbimit dhe i shndërrimit të marrëdhënieve shoqërore. Predikimi i Ungjillit të Jezusit i bën nxënësit që ta paraprijnë të ardhmen duke përtërirë marrëdhëniet e ndërsjella.

53 Shndërrimi i marrëdhënieve shoqërore që u përgjigjet kërkesave të Mbretërisë së Hyjit nuk ndodh në përcaktimet e saj konkrete një herë e përgjithmonë. Bëhet fjalë për një detyrë që i është besuar bashkësisë së krishterë, që duhet ta përpunojë dhe ta realizojë nëpërmjet reflektimit dhe veprimtarisë praktike të frymëzuar prej Ungjillit. Vetë Shpirti i Zotit, që e udhëheq popullin e Hyjit dhe njëkohësisht mbush gjithësinë,63 i frymëzon, herë pas here, zgjidhje të reja e aktuale për krijimtarinë e përgjegjshme të njerëzve,64 për bashkësinë e të krishterëve të futur në botë dhe në histori e prandaj edhe të hapur ndaj dialogut me të gjithë personat vullnetmirë, në kërkimin e përbashkët të sytheve të së vërtetës e të lirisë së mbjellë në fushën e gjerë të njerëzimit.65 Dinamika e kësaj përtëritjeje duhet të mbështetet në parimet e pandryshueshme të ligjit natyror, të ngulitur prej Hyjit Krijues në çdo krijesë të Tijën (krh. Rom 2, 14-15) dhe të ndriçuar eskatologjikisht me anë të Jezu Krishtit.

54 Jezu Krishti na zbulon se «Hyji është dashuri» (1 Gjn 4, 8) dhe na mëson se «ligji themelor i përsosmërisë njerëzore, pra i shndërrimit të botës, është urdhri i ri i dashurisë. Në këtë mënyrë i siguron ata që i besojnë dashurisë hyjnore se rruga e dashurisë është e hapur për të gjithë njerëzit dhe se përpjekja për të realizuar vëllazërinë universale nuk është e kotë».66 Ky ligj është i thirrur të bëhet masa dhe rregulla e fundit e të gjitha dinamikave në të cilat shprehen marrëdhëniet njerëzore. Si përmbledhje, është vetë misteri i Hyjit, Dashuria trinitare, që bazon domethënien dhe vlerën e personit, të socialitetit dhe të veprimit njerëzor në botë, pasi i është zbuluar dhe komunikuar njerëzimit me anë të Jezu Krishtit, në Shpirtin e Tij.

55 Shndërrimi i botës paraqitet si një instancë themelore edhe e kohës sonë. Kësaj kërkese doktrina shoqërore e Kishës synon t’i japë përgjigjet që shenjat e kohëve kujtojnë, duke e treguar para së gjithash dashurinë e ndërsjellë mes njerëzve, nën vështrimin e Hyjit, si mjetin më të fuqishëm të ndryshimit, në nivel personal e shoqëror. Në fakt, dashuria e ndërsjellë, me pjesëmarrjen në dashurinë e pafundme të Hyjit, është qëllimi i njëmendtë, historik e transhendent, i njerëzimit. Prandaj, «përparimi tokësor, megjithëse duhet të dallohet me kujdes prej zhvillimit të Mbretërisë së Krishtit, është shumë me rëndësi për Mbretërinë e Hyjit, pasi mund të ndihmojë për ta organizuar më mirë shoqërinë njerëzore».67

c) Qiej të rinj dhe tokë të re

56 Premtimi i Hyjit dhe ngjallja e Jezu Krishtit nxisin tek të krishterët shpresën e bazuar se për të gjithë personat njerëzorë është përgatitur një banesë e re dhe e amshuar, një tokë në të cilën banon drejtësia (krh. 2 Kor 5, 1-2; 2 Pjt 3, 13): «Atëherë, pasi të mposhtet vdekja, bijtë e Hyjit do të ngjallen në Krishtin, dhe ajo që qe mbjellë e dobët dhe e shkatërrueshme do të marrë pashkatërrueshmërinë; dhe, duke mbetur dashuria dhe veprat e saj, do të lirohet prej skllavërisë së kotësisë krejt krijimi që Hyji ka bërë për njeriun».68 Kjo shpresë, në vend që ta dobësojë, duhet ta nxisë përkujdesjen në punën që ka lidhje me realitetin e tanishëm.

57 Të mirat, sikurse është dinjiteti i njeriut, vëllazëria e liria, të gjitha frytet e mira të natyrës dhe të punës sonë, të përhapura mbi tokë në Shpirtin e Zotit dhe sipas rendit të Tij, të pastruara prej çdo njolle, të ndriçuara e të shndërruara, i përkasin Mbretërisë së të vërtetës dhe të jetës, të shenjtërisë dhe të hirit, të drejtësisë, të dashurisë dhe të paqes që Krishti do t’i çojë tek Ati dhe ku ne do t’i rigjejmë ato. Atëherë për të gjithë do të tingëllojnë në të vërtetën e tyre solemne fjalët e Krishtit: «Ejani të bekuarit e Atit tim! Merrni në pronë Mbretërinë që u bë gati për ju që prej fillimit të botës! Sepse pata uri e më dhatë të ha, pata etje e më dhatë të pi, isha shtegtar e më përbujtët, isha i zhveshur e më veshët, i sëmurë e erdhët të më shihni, isha në burg e erdhët tek unë. Për të vërtetë po ju them: çkado bëtë për njërin ndër këta vëllezër të mi më të vegjël, e bëtë për mua» (Mt 25, 34-36.40).

58 Realizimi i plotësuar i personit njerëzor, i kryer në Krishtin falë dhuratës së Shpirtit, piqet në histori dhe ndërmjetësohet prej marrëdhënieve të personit me personat e tjerë, marrëdhënie që, nga ana e tyre, e arrijnë përsosmërinë falë angazhimit që priret të përmirësojë botën, në drejtësi e në paqe. Të vepruarit njerëzor në histori është në vetvete domethënës dhe i efektshëm për vendosjen përfundimtare të Mbretërisë, edhe pse kjo mbetet dhuratë e Hyjit, plotësisht transhendente. Ky të vepruar, kur respekton rendin objektiv të realitetit tokësor dhe kur është i ndriçuar prej së vërtetës e prej dashurisë, bëhet mjet për një zbatim gjithnjë e më të plotë dhe të tërësishëm të drejtësisë e të paqes dhe hershon në të tashmen Mbretërinë e premtuar.

Duke u bërë i ngjashëm me Krishtin Shëlbues, njeriu e percepton veten si krijesë të dashur prej Hyjit dhe të zgjedhur prej Tij amshueshmërisht, të thirrur në hir e në lavdi, në krejt plotësinë e misterit në të cilin është bërë pjesëmarrës në Jezu Krishtin.69 Përngjasimi me Krishtin dhe soditja e Fytyrës së Tij70 ngjallin tek i krishteri një dëshirë të pamposhtur për ta hershuar në këtë botë, në fushën e marrëdhënieve njerëzore, atë që do të jetë realitet përfundimtar, duke u kujdesur për t’i dhënë të hajë, të pijë, të vishet, një shtëpi, kujdesin, mirëpritjen dhe shoqërinë Zotit që troket në derë (krh. Mt 25, 35-37).

d) Maria dhe «fiat»-i i saj ndaj planit të dashurisë së Hyjit

59 Trashëgimtare e shpresës së të drejtëve të Izraelit dhe e para ndër nxënësit e Jezu Krishtit është Maria, nëna e Tij. Ajo, me «fiat»-in e Saj ndaj planit të dashurisë së Hyjit (krh. Lk 1, 38), në emër të të gjithë njerëzimit, pranon në histori të dërguarin e Atit, Shpëtuesin e njerëzve: në këngën «Magnificat» shpall ardhjen e Misterit të Shpëtimit, ardhjen e «Mesisë së të varfërve» (krh. Is 11, 4; 61, 1). Hyji i Besëlidhjes, të cilit Virgjëra e Nazaretit i këndon në ngazëllimin e shpirtit të Saj, është Ai që rrëzon princat prej froneve të tyre e i lartëson të përvuajturit, i mbush me të mira ata që s’kanë ç’të hanë e të pasurit i nis duarthatë, i hedh poshtë qëllimet e krenarëve dhe e ruan mëshirën e Tij për ata që e nderojnë (krh. Lk 1, 50-53).

Duke marrë shembull prej zemrës së Marisë, prej thellësisë së fesë së Saj, të shprehur në fjalët e «Magnificat»-it, nxënësit e Krishtit janë të thirrur ta përtërijnë gjithnjë e më mirë në vetvete «vetëdijen se nuk mund të ndahet e vërteta mbi Hyjin që shpëton, mbi Hyjin që është burim i çdo dhurate, prej shfaqjes së dashurisë së Tij parapëlqyese për të varfrit e të përvuajturit, e cila, e kënduar në Magnificat, gjendet pastaj e shprehur në fjalët dhe në veprat e Jezusit».71 Maria, tërësisht e varur prej Hyjit dhe krejtësisht e orientuar drejt Tij me hovin e fesë së Saj, «është ikona më e përsosur e lirisë dhe e lirimit të njerëzimit dhe të kozmosit».72

[ribaldi]

KAPITULLI I DYTË


MISIONI I KISHËS DHE DOKTRINA SHOQËRORE


I. UNGJILLËZIMI DHE DOKTRINA SHOQËRORE

a) Kisha, banesa e Hyjit me njerëz

60 Kisha, pjesëmarrëse në gëzimet dhe në shpresat, në ankthet dhe në trishtimet e njerëzve, është e bashkuar me çdo burrë e çdo grua, të çdo vendi e të çdo kohe, dhe u sjell atyre lajmin e mirë të Mbretërisë së Hyjit, që me Jezu Krishtin ka ardhur dhe vjen në mesin tonë.73 Ajo është, për njerëzimin dhe për botën, sakramenti i dashurisë së Hyjit dhe prandaj i shpresës më të madhe, që aktivizon dhe mbështet çdo plan e angazhim të njëmendtë lirimi dhe nxitjeje njerëzore. Kisha është mes njerëzve tenda e shoqërisë së Hyjit - «tenda e Hyjit me njerëz» (Zb 21, 3) kështu që njeriu nuk është i vetëm, i humbur apo i frikësuar në angazhimin e vet për ta njerëzuar botën, por gjen mbështetje në dashurinë shëlbuese të Krishtit. Ajo është mbarështuese e shpëtimit jo në mënyrë abstrakte apo në kuptimin thjesht shpirtëror, por në kontekstin e historisë dhe të botës në të cilën njeriu jeton,74 ku e arrin dashuria e Hyjit dhe thirrja për t’iu përgjigjur planit hyjnor.

61 I vetëm dhe i papërsëritshëm në individualitetin e vet, çdo njeri është një qenie e hapur ndaj marrëdhënies me të tjerët në shoqëri. Bashkëjetesa në rrjetin e marrëdhënieve që lidh mes tyre individët, familjet, grupet e ndërmjetme, në lidhje takimi, komunikimi dhe këmbimi, i siguron të jetuarit një cilësi më të mirë. E mira e përbashkët që njerëzit kërkojnë e arrijnë duke formuar bashkësinë shoqërore është garanci për të mirën personale, familjare dhe asociative.75 Për këtë arsye lind dhe merr formë shoqëria, me rendet e veta strukturore, domethënë politike, ekonomike, juridike, kulturore. Njeriut, «që është i përfshirë në rrjetin kompleks të marrëdhënieve të shoqërive moderne»,76 Kisha i drejtohet me doktrinën e vet shpirtërore. «Eksperte në humanitet»,77 ajo është në gjendje ta kuptojë në thirrjen e tij dhe në dëshirat e tij, në kufizimet e tij dhe në vështirësitë e tij, në të drejtat e tij dhe në detyrat e tij, dhe të ketë për të një fjalë jete, që të jehojë në ngjarjet historike e shoqërore të ekzistencës njerëzore.

b) Të ngjizurit dhe të fermentuarit e shoqërisë me Ungjillin

62 Me mësimin e vet shoqëror, Kisha synon të kumtojë dhe të aktualizojë Ungjillin në rrjetin kompleks të marrëdhënieve shoqërore. Nuk bëhet fjalë thjesht për ta arritur njeriun në shoqëri, njeriun si marrës të kumtimit ungjillor, por për ta ngjizur e fermentuar vetë shoqërinë me Ungjillin.78 Prandaj, për Kishën, të kujdeset për njeriun, do të thotë ta përfshijë edhe shoqërinë në zellin e vet misionar e shpëtimtar. Bashkëjetesa shoqërore shpesh përcakton cilësinë e jetës dhe prandaj edhe kushtet në të cilat çdo burrë e çdo grua e kuptojnë vetveten dhe vendosin për veten e vet dhe për thirrjen e tyre. Për këtë arsye, Kisha nuk është mospërfillëse ndaj gjithë asaj që në shoqëri zgjedhet, prodhohet e jetohet, ndaj cilësisë morale, domethënë njëmend njerëzore dhe njerëzorizuese, të jetës shoqërore. Shoqëria dhe bashkë me të edhe politika, ekonomia, puna, e drejta, kultura, nuk përbëjnë një fushë thjesht shekullare e tokësore e prandaj dytësore e të huaj për mesazhin dhe për ekonominë e shpëtimit. Në të vërtetë, shoqëria me gjithçka që në të zhvillohet, i përket njeriut. Ajo është shoqëria e njerëzve, që janë «rruga e parë themelore e Kishës».79

63 Me doktrinën e vet shoqërore Kisha merr përsipër detyrën e kumtimit që Zoti i ka besuar. Ajo aktualizon në ngjarjet historike mesazhin e lirimit dhe të shëlbimit të Krishtit, Ungjillin e Mbretërisë. Kisha, duke kumtuar Ungjillin, «i vërteton njeriut, në emër të Krishtit, dinjitetin e tij dhe thirrjen e tij në bashkësinë e personave; i mëson kërkesat e drejtësisë e të paqes, në përputhje me urtinë hyjnore».80

Ungjilli që jehon nëpërmjet Kishës në të sotmen e njeriut,81 doktrina shoqërore është fjalë që liron. Kjo do të thotë se ka efektshmërinë e të vërtetës dhe të hirit të Shpirtit të Hyjit, që depërton në zemrat, duke i përgatitur të kultivojnë mendime e plane dashurie, drejtësie, lirie e paqeje. Kështu të ungjillëzosh fushën shoqërore do të thotë të ngjallësh në zemrën e njerëzve forcën e kuptimit dhe të lirimit të Ungjillit, që të nxisë një shoqëri në masën e njeriut, sepse është në masën e Krishtit: do të thotë të ndërtosh një qytet më njerëzor për njeriun, sepse është më në përputhje me Mbretërinë e Hyjit.

64 Kisha, me doktrinën e saj shoqërore, jo vetëm nuk largohet prej misionit të vet, por është ngushtësisht besnike ndaj tij. Shëlbimi i bërë prej Krishtit dhe besuar misionit shpëtimtar të Kishës sigurisht që është i rendit mbinatyror. Kjo përmasë nuk është shprehje kufizuese, por e tërësishme e shpëtimit.82 Mbinatyrorja nuk duhet të konceptohet si një entitet apo si një hapësirë që fillon aty ku mbaron natyrorja, por si lartësimi i kësaj, kështu që asgjë e rendit të krijimit dhe e njerëzores nuk është e huaj dhe e përjashtuar prej rendit natyror dhe teologal të fesë e të hirit, por aty njihet, merret dhe lartësohet: «Në Jezu Krishtin bota e dukshme, e krijuar prej Hyjit për njeriun (krh. Zan 1, 26-30) ajo botë që, pasi në të ka hyrë mëkati, “është e nënshtruar kotësisë” (Rom 8, 20; krh. po aty, 8, 19-22) e fiton përsëri lidhjen zanafillore me vetë burimin hyjnor të Urtisë dhe të Dashurisë. Në të vërtetë, “Hyji aq fort e deshi botën sa që e dha një të vetmin Birin e vet” (Gjn 3, 16). Sikurse në njeriun-Adam kjo lidhje është këputur, ashtu në njeriun-Krisht ajo është lidhur përsëri (krh. Rom 5, 12-21)».83

65 Shëlbimi fillon me Mishërimin, nëpërmjet të cilit Biri i Hyjit, përveç mëkatit, merr gjithçka prej njeriut, sipas solidariteteve të caktuara prej Urtisë krijuese hyjnore, dhe gjithçka e përfshin në dhuratën e Vet të Dashurisë shëlbuese. Prej kësaj Dashurie njeriu arrihet në tërësinë e qenies së vet: qenie trupore e shpirtërore, në marrëdhënie solidare me të tjerët. Krejt njeriu jo një shpirt i ndarë apo një qenie e mbyllur në individualitetin e vet, por personi dhe shoqëria e personave është i përfshirë në ekonominë shpëtimtare të Ungjillit. Bartëse e mesazhit të Mishërimit dhe të Shëlbimit të Ungjillit, Kisha nuk mund të përshkojë rrugë tjetër: me doktrinën e vet shoqërore dhe me veprimin e efektshëm që ajo kryen, jo vetëm nuk e dobëson fytyrën e saj dhe misionin e saj, por është besnike ndaj Krishtit dhe u zbulohet njerëzve si «sakrament universal i shpëtimit».84 Kjo është veçanërisht e vërtetë në një epokë si kjo jona, e karakterizuar nga një ndërvarësi në rritje dhe nga një botërorizim i çështjeve shoqërore.

c) Doktrina shoqërore, ungjillëzimi dhe nxitja njerëzore

66 Doktrina shoqërore është pjesë përbërëse e shërbesës së ungjillëzimit të Kishës. Gjithçka që ka të bëjë me bashkësinë e njerëzve situatat dhe problemet e lidhura me drejtësinë, me lirimin, me zhvillimin, me marrëdhëniet mes popujve, me paqen nuk është e huaj për ungjillëzimin dhe ky nuk do të ishte i plotë po të mos kishte parasysh thirrjen e ndërsjellë që i bëjnë njëri-tjetrit vazhdimisht Ungjilli dhe jeta konkrete, personale e shoqërore e njeriut.85 Mes ungjillëzimit dhe nxitjes njerëzore ka lidhje të thella: «Lidhje të rendit antropologjik, sepse njeriu që duhet ungjillëzuar nuk është një qenie abstrakte, por është i kushtëzuar prej çështjeve shoqërore dhe ekonomike. Lidhje të rendit teologjik, pasi nuk mund të ndahet plani i krijimit prej atij të Shëlbimit që arrin deri në situatat më konkrete të padrejtësisë që duhet luftuar, dhe të drejtësisë që duhet vendosur. Lidhje të rendit lartësisht ungjillor, siç është ajo e dashurisë: në të vërtetë, si mund ta shpallim urdhrin e ri pa nxitur në drejtësi e në paqe rritjen e vërtetë dhe të njëmendtë të njeriut?».86

67 Doktrina shoqërore «ka në vetvete vlerën e një mjeti ungjillëzues»87 dhe zhvillohet në takimin gjithnjë të përtërirë mes mesazhit ungjillor dhe historisë njerëzore. E kuptuar kështu, kjo doktrinë është rruga e veçantë për ushtrimin e shërbesës së Fjalës dhe të funksionit profetik të Kishës:88 «për Kishën, të mësojë e të përhapë doktrinën shoqërore i përket misionit të saj ungjillëzues dhe është pjesë thelbësore e mesazhit të krishterë, sepse kjo doktrinë paraqet pasojat e drejtpërdrejta të saj në jetën e shoqërisë dhe e inkuadron punën e përditshme dhe luftërat për drejtësi në dëshmimin e Krishtit Shpëtimtar».89 Nuk jemi në prani të një interesi apo të një veprimi dytësor, që i shtohet misionit të Kishës, por në vetë zemrën e shërbestarisë së saj: me doktrinën shoqërore Kisha «ia kumton Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu dhe, po për këtë arsye, ia zbulon njeriut vetveten».90 Kjo është një shërbesë që rrjedh jo vetëm prej shpalljes, por edhe prej dëshmisë.

68 Kisha nuk merr përsipër jetën në shoqëri në çdo aspekt, por me kompetencën e vet përkatëse, që është ajo e kumtimit të Krishtit Shpëtues:91 «Misioni përkatës që Krishti ia ka besuar Kishës së Vet nuk është i rendit politik, ekonomik apo shoqëror: qëllimi që i ka caktuar është i rendit fetar. E megjithatë, pikërisht prej këtij misioni fetar rrjedh një detyrë, një dritë dhe disa forca që mund të shërbejnë për të ndërtuar e për të përforcuar bashkësinë e njerëzve sipas Ligjit hyjnor».92 Kjo do të thotë se Kisha, me doktrinën e vet shoqërore, nuk hyn në çështje teknike dhe nuk themelon apo propozon sisteme ose modele organizimi shoqëror:93 kjo nuk i përket misionit që Krishti i ka besuar asaj. Kisha ka kompetencën e marrë prej Ungjillit: prej mesazhit të lirimit të njeriut të shpallur e të dëshmuar nga Biri i Hyjit bërë njeri.

d) E drejta dhe detyra e Kishës

69 Me doktrinën e vet shoqërore Kisha «ka për qëllim ta ndihmojë njeriun në rrugën e shpëtimit»:94 bëhet fjalë për qëllimin e saj parësor e të vetëm. Nuk ka qëllime të tjera për të zëvendësuar apo për të pushtuar detyrat e të tjerëve, duke lënë pas dore të vetat, apo për të arritur objektiva jashtë misionit të saj. Ky mision paraqet të drejtën dhe njëkohësisht detyrën e Kishës për të përpunuar një doktrinë të vetën shoqërore dhe për të ndikuar me të në shoqëri dhe në strukturat e saja, nëpërmjet përgjegjësive dhe detyrave që nxit kjo doktrinë.

70 Kisha ka të drejtën të jetë për njeriun mësuese e të vërtetës së fesë: e të vërtetës jo vetëm të dogmës, por edhe të moralit që buron prej vetë natyrës njerëzore dhe prej Ungjillit.95 Në të vërtetë, fjala e Ungjillit nuk duhet vetëm të dëgjohet, por edhe të vihet në jetë (krh. Mt 7, 24; Lk 6, 46-47; Gjn 14, 21. 23-24; Jak 1, 22): koherenca në sjellje shfaq aderimin e besimtarit dhe nuk është kufizuar vetëm në fushën kishtare e shpirtërore, por përfshin njeriun në krejt përvojën e vet dhe sipas të gjitha përgjegjësive të veta. Sado shekullare, këto kanë si subjekt njeriun, domethënë atë që Hyji e thërret, nëpërmjet Kishës, për të marrë pjesë në dhuratën e Tij shpëtimtare.

Dhuratës së shpëtimit njeriu duhet t’i përgjigjet jo me një aderim të pjesshëm, abstrakt apo me fjalë, por me krejt jetën e vet, sipas të gjitha marrëdhënieve që e bashkëpërcaktojnë, që të mos braktisë asgjë në një fushë profane dhe tokësore, të parëndësishëm apo të huaj për shpëtimin. Prandaj doktrina shoqërore nuk është për Kishën një privilegj, një largim, një leverdi apo një ndërhyrje: është një e drejtë e saj të ungjillëzojë shoqëroren, apo ta bëjë të jehojë fjalën liruese të Ungjillit në botën komplekse të prodhimit, të punës, të sipërmarrjes, të financës, të tregtisë, të politikës, të drejtësisë, të kulturës, të komunikimeve shoqërore, në të cilat njeriu jeton.

71 Kjo e drejtë është njëkohësisht një detyrë, sepse Kisha nuk mund të heqë dorë prej saj pa kundërshtuar vetveten dhe besnikërinë e saj ndaj Krishtit: «i mjeri unë nëse nuk e predikoj Ungjillin» (1 Kor 9, 16). Paralajmërimi që shën Pali i drejton vetvetes jehon në vetëdijen e Kishës si një thirrje për të përshkuar të gjitha rrugët e ungjillëzimit; jo vetëm ato që çojnë në vetëdijet individuale, por edhe ato që çojnë në institucionet publike: nga njëra anë nuk duhet ta kufizojmë gabimisht faktin fetar në sferën thjesht private»,96 nga ana tjetër nuk mund të orientohet mesazhi i krishterë nga një shpëtim vetëm përtejtokësor, i paaftë për ta ndriçuar praninë në tokë.97

Për rëndësinë publike të Ungjillit dhe të fesë dhe për efektet e mbrapshta të padrejtësisë, domethënë të mëkatit, Kisha nuk mund të mbetet mospërfillëse ndaj ngjarjeve shoqërore:98 «është detyrë e Kishës t’i kumtojë gjithmonë dhe kudo parimet morale edhe rreth rendit shoqëror, si dhe të shprehë gjykimin mbi çfarëdo realiteti njerëzor, pasi këtë e kërkojnë të drejtat themelore të personit njerëzor apo shpëtimi i shpirtërave».99

[ribaldi]

KAPITULLI I DYTË


MISIONI I KISHËS DHE DOKTRINA SHOQËRORE

II. NATYRA E DOKTRINËS SHOQËRORE

a) Një njohje e ndriçuar prej fesë

72 Doktrina shoqërore nuk është menduar qysh prej fillimit si një sistem organik, por është formuar gjatë kohës, nëpërmjet ndërhyrjeve të shumta të magjisterit mbi temat shoqërore. Kjo zanafillë e bën të kuptueshëm faktin se kanë mundur të ndërhyjnë disa lëkundje rreth natyrës, metodës dhe strukturës epistemologjike të doktrinës shoqërore të Kishës. I paraprirë prej një cekjeje domethënëse në «Laborem exercens»,100 një sqarim vendimtar në këtë drejtim përmbahet në enciklikën «Sollicitudo rei socialis»: doktrina shoqërore e Kishës «i përket… jo fushës së ideologjisë, por të teologjisë dhe sidomos të teologjisë morale».101 Ajo nuk mund të përkufizohet sipas parametrave socio-ekonomik. Nuk është një sistem ideologjik apo pragmatik, i prirur të përcaktojë e hartojë marrëdhëniet ekonomike, politike e shoqërore, por është një kategori më vete: ajo është «formulimi i kujdesshëm i rezultateve të një reflektimi të kujdesshëm mbi realitetet komplekse të ekzistencës së njeriut, në shoqërinë dhe në kontekstin ndërkombëtar, në dritën e fesë dhe të traditës kishtare. Qëllimi i saj kryesor është t’i interpretojë këta realitete, duke shqyrtuar përputhjen apo mospërputhjen e tyre me linjat e mësimit të Ungjillit mbi njeriun dhe mbi thirrjen e tij tokësore e njëkohësisht transhendente; për ta orientuar, pra, sjelljen e krishterë».102

73 Prandaj, doktrina shoqërore ka natyrë teologjike, dhe në mënyrë specifike teologjiko-morale, «pasi bëhet fjalë për një doktrinë të prirur për të udhëhequr sjelljen e personave»:103 «Ajo vendoset në kryqëzimin e jetës dhe të ndërgjegjes së krishterë me situatat e botës dhe shfaqet në përpjekjet që individët, familjet, operatorët9* kulturorë e shoqërorë, politikanët dhe burrat e Shtetit bëjnë për t’i dhënë formë e për ta zbatuar në histori».104 Doktrina shoqërore, faktikisht, pasqyron tre nivelet e mësimit teologjiko-moral: atë bazë të motivimeve; atë direktiv të normave të jetesës shoqërore; atë vendimmarrës të ndërgjegjeve, të thirrura për të medituar normat objektive e të përgjithshme në situatat konkrete e të veçanta shoqërore. Këta tre nivele përcaktojnë në mënyrë implicite10* edhe metodën përkatëse dhe strukturën specifike epistemologjike të doktrinës shoqërore të Kishës.

74 Doktrina shoqërore e gjen themelin e vet thelbësor në Zbulimin biblik dhe në Traditën e Kishës. Prej këtij burimi, që vjen prej lart, ajo merr frymëzimin dhe dritën për ta kuptuar, për ta gjykuar dhe për ta orientuar përvojën njerëzore dhe historinë. Para dhe mbi të gjitha qëndron plani i Hyjit mbi krijimin dhe, në veçanti, mbi jetën dhe mbi fatin e njeriut të thirrur në bashkësinë trinitare.

Feja, që pranon fjalën hyjnore dhe e vë atë në jetë, ndërvepron në mënyrë të efektshme me arsyen. Inteligjenca e fesë, veçanërisht e fesë së orientuar nga veprimtaria praktike, është e strukturuar prej arsyes dhe vë në përdorim të gjitha ndihmesat që ajo i jep. Edhe doktrina shoqërore, si dije e zbatuar në ngjarjen dhe në historicitetin e veprimtarisë praktike, lidh së bashku «fides et ratio»105 dhe është shprehje domethënëse e marrëdhënies së tyre të frytshme.

75 Feja dhe arsyeja përbëjnë dy rrugët njohëse të doktrinës shoqërore, meqenëse dy janë burimet prej të cilave ajo ushqehet: Zbulimi dhe natyra njerëzore. Të njohurit e fesë përfshin dhe drejton të jetuarin e njeriut në dritën e misterit historiko-shpëtimtare, në të zbuluarit dhe në të dhuruarit të Hyjit në Krishtin për ne njerëzit. Kjo inteligjencë e fesë përfshin arsyen, nëpërmjet së cilës, për sa është e mundur, shpjegon dhe kupton të vërtetën e zbuluar dhe e integron atë me të vërtetën e natyrës njerëzore, të marrë nga plani hyjnor të shprehur prej krijimit,106 ose të vërtetën e tërësishme të personit si qenie shpirtërore e trupore, në marrëdhënie me Hyjin, me qeniet e tjera njerëzore dhe me krijesat e tjera.107

Pra, qendërziminë misterin e Krishtit nuk e dobëson apo e përjashton rolin e arsyes dhe prandaj nuk e privon doktrinën shoqërore nga besueshmëria racionale dhe, pra, nga adresimi i saj universal. Meqenëse misteri i Krishtit e ndriçon misterin e njeriut, arsyeja i jep plotësi kuptimi perceptimit të dinjitetit njerëzor dhe të kërkesave morale, që e mbrojnë atë. Doktrina shoqërore është një njohje e ndriçuar prej fesë, që pikërisht sepse është e tillë shpreh një aftësi më të madhe njohjeje. Ajo ua përligj të gjithëve të vërtetat që pohon dhe detyrat që bashkëmbart: mund të mirëpritet dhe të bashkëndahet nga të gjithë.

b) Në dialog të përzemërt me çdo dije

76 Doktrina shoqërore e Kishës përdor të gjitha ndihmesat njohëse, nga cilatdo dije të vijnë, dhe zotëron një përmasë të rëndësishme ndërdisiplinore: «Për ta mishëruar më mirë në kontekstet shoqërore, ekonomike e politike të ndryshme e të ndryshueshme të vërtetën e vetme mbi njeriun, kjo doktrinë hyn në dialog me disiplinat e ndryshme që merren me njeriun, dhe përfshin në vetvete ndihmesat e tyre».108 Doktrina shoqërore përdor ndihmesat e filozofisë për sa i përket domethënies dhe po ashtu edhe ndihmesat përshkruese të shkencave njerëzore.

77 Para së gjithash, thelbësore është ndihmesa e filozofisë, që duket qartë prej thirrjes në natyrën njerëzore si burim dhe në arsyen si rrugë njohëse të vetë fesë. Nëpërmjet arsyes, doktrina shoqërore e përfshin filozofinë në vetë logjikën e vet të brendshme, apo në argumentimin e vet përkatës.

Të pohosh se doktrina shoqërore duhet radhitur në teologji e jo në filozofi nuk do të thotë të mos e njohësh apo ta nënvleftësosh rolin dhe ndihmesën filozofike. Në të vërtetë, filozofia është mjet i përshtatshëm dhe i domosdoshëm për një kuptim të saktë të koncepteve bazë të doktrinës shoqërore si personi, shoqëria, liria, ndërgjegjja, etika, e drejta, drejtësia, e mira e përbashkët, solidariteti, subsidiariteti11*, Shteti , kuptim i tillë që frymëzon një bashkëjetesë harmonike shoqërore. Është përsëri filozofia ajo që e bën të dukshme besueshmërinë racionale të dritës që Ungjilli projekton në shoqëri dhe që nxit hapjen e pranimin e të vërtetës prej çdo inteligjence e ndërgjegjeje.

78 Një ndihmesë domethënëse për doktrinën shoqërore të Kishës vjen edhe prej shkencave njerëzore e shoqërore:109 asnjë dije nuk është e përjashtuar, për pjesën që ajo mbart. Kisha njeh dhe pranon gjithçka që ndihmon njohjen e njeriut në rrjetin gjithnjë e më të shtrirë, të ndryshueshëm e kompleks të marrëdhënieve shoqërore. Ajo është e vetëdijshme për faktin se një njohjeje të thellë të njeriut nuk i paraprihet vetëm me teologjinë, pa ndihmesat e shumë shkencave, të cilave vetë teologjia u referohet.

Hapja e kujdesshme dhe e vazhdueshme ndaj shkencave bën që doktrina shoqërore të fitojë kompetenca, konkretësi dhe aktualitet. Falë tyre, Kisha mund ta kuptojë në mënyrë më të saktë njeriun në shoqëri, t’u flasë njerëzve për kohën e tyre në mënyrë më bindëse dhe ta kryejë në mënyrë më të efektshme detyrën e vet për të mishëruar, në ndërgjegjen dhe në ndjeshmërinë shoqërore të kohës sonë, Fjalën e Hyjit dhe fenë, prej së cilës doktrina shoqërore «zë fill».110

Ky dialog ndërdisiplinor i nxit edhe shkencat që të pranojnë perspektivat e domethënies, të vlerës dhe të angazhimit që doktrina shoqërore përmban dhe «të hapen drejt një horizonti më të gjerë në shërbim të secilit person, të njohur e të dashur në plotësinë e thirrjes së vet».111

c) Shprehja e shërbesës së mësimit të Kishës

79 Doktrina shoqërore është e Kishës sepse Kisha është subjekti që e përpunon, e përhap dhe e mëson atë. Ajo nuk është privilegj i një përbërësi të trupit kishtar, por e tërë bashkësisë: është shprehje e mënyrës me të cilën Kisha e kupton shoqërinë dhe vendoset përballë strukturave të saja dhe ndryshimeve të saj. E gjithë bashkësia kishtare meshtarët, rregulltarët e laikët ndihmon në formimin e doktrinës shoqërore, sipas larmisë së detyrave, karizmave e shërbesave që gjenden brenda saj.

Ndihmesat e shumëfishta e shumëformëshe edhe ato shprehje e «ndjenjës mbinatyrore të fesë së të gjithë Popullit»112 merren, interpretohen e njësohen prej Magjisterit, që të përhapë mësimin shoqëror si doktrinë të Kishës. Magjisteri në Kishë u takon atyre që janë të ngarkuar me «manus docendi», pra me shërbesën e mësimdhënies në fushën e fesë e të moralit me autoritetin e marrë prej Krishtit. Doktrina shoqërore nuk është vetëm fryt i mendimit dhe i veprës së personave të kualifikuar, por është mendimi i Kishës, pasi është vepër e Magjisterit, i cili mëson me autoritetin që Krishti u ka dhënë Apostujve dhe pasardhësve të tyre: Papa dhe Ipeshkvijtë në bashkësi me të.113

80 Në doktrinën shoqërore të Kishës është në veprim Magjisteri në të gjithë përbërësit dhe shprehjet e tij. Parësor është Magjisteri universal i Papës dhe i Koncilit: ky Magjister përcakton drejtimin dhe shënon zhvillimin e doktrinës shoqërore. Ai, nga ana e vet, është i integruar nga ai ipeshkvnor, që specifikon, përkthen dhe aktualizon mësimin në konkretësinë dhe veçantinë e situatave të shumta e të ndryshme lokale.114 Mësimi shoqëror i Ipeshkvijve i jep ndihmesa e nxitje të vlefshme magjisterit të Papës së Romës. Në këtë mënyrë realizohet një lëvizje rrethore, që shpreh faktikisht kolegjialitetin e Barinjve të bashkuar me Papën në mësimin shoqëror të Kishës. Kompleksi doktrinor që del prej kësaj përfshin dhe integron mësimin universal të Papëve dhe atë të veçantë të Ipeshkvijve.

Si pjesë e mësimit moral të Kishës, doktrina shoqërore ka dinjitetin dhe autoritetin e këtij mësimi. Ajo është Magjister autentik, që kërkon pranimin dhe aderimin e besimtarëve.115 Pesha doktrinore e mësimeve të ndryshme dhe miratimi që kërkojnë ato duhen vlerësuar në funksion të natyrës së tyre, të shkallës së tyre të pavarësisë prej elementeve të rastësishëm dhe të ndryshueshëm, si edhe prej shpeshtësisë me të cilën përmenden.116

d) Për një shoqëri të pajtuar në drejtësi e në dashuri

81 Objekti i doktrinës shoqërore në thelb është ai i njëjti që përbën arsyen e të qenët të saj: njeriu i thirrur për shpëtim dhe si i tillë i besuar prej Krishtit kujdesit dhe përgjegjësisë së Kishës.117 Me doktrinën e vet shoqërore, Kisha shqetësohet për jetën njerëzore në shoqëri, me vetëdijen se prej cilësisë së jetës shoqërore, apo prej marrëdhënieve të drejtësisë e të dashurisë që e formojnë atë, varet në mënyrë vendimtare mbrojtja dhe nxitja e personave, për të cilët çdo bashkësi është formuar. Në të vërtetë, në shoqëri janë në lojë dinjiteti dhe të drejtat e personit, si dhe paqja në marrëdhëniet mes personave e mes bashkësive të personave. Të mira këto që bashkësia shoqërore duhet të kërkojë e të garantojë.

Në këtë perspektivë, doktrina shoqërore kryen një detyrë kumtimi si dhe denoncimi.

Para së gjithash kumtimi i asaj që Kisha ka të vetën: «një vizion global për njeriun dhe për njerëzimin»,118 në një nivel jo vetëm teorik, por edhe praktik. Në të vërtetë, doktrina shoqërore nuk jep vetëm domethënie, vlera e kritere gjykimi, por edhe norma dhe udhëzime për veprimet e mëpastajme.119 Me këtë doktrinë Kisha nuk ndjek qëllimet e strukturimit dhe të organizimit të shoqërisë, por ato të nxitjes, drejtimit dhe formimit të ndërgjegjeve.

Doktrina shoqërore bashkëmban edhe një detyrë denoncimi, në prani të mëkatit: është mëkati i padrejtësisë dhe i dhunës që në mënyrë të ndryshme e përshkon shoqërinë dhe në të merr formë.120 Ky denoncim bëhet gjykimi dhe mbrojtja e të drejtave të mohuara e të shkelura, veçanërisht e të drejtave të të varfërve, të të vegjëlve, të të dobëtve,121 dhe dendësohet sa më shumë që padrejtësitë dhe shkeljet përhapen, duke përfshirë kategori të tëra personash e zona të mëdha gjeografike të botës, dhe u hapin rrugë çështjeve shoqërore apo prepotencave e çekuilibreve që trondisin shoqëritë. Një pjesë e madhe e mësimit shoqëror të Kishës nxitet e përcaktohet prej çështjeve të mëdha shoqërore, për të cilat dëshiron të jetë përgjigje drejtësie shoqërore.

82 Qëllimi i doktrinës shoqërore është i rendit fetar e moral.122 Fetar sepse misioni ungjillëzues e shpëtimtar i Kishës përqafon njeriun «në të vërtetën e plotë të ekzistencës së tij, të qenies së tij personale dhe njëkohësisht të qenies së tij bashkësiore e shoqërore».123 Moral sepse Kisha synon një «humanizëm plenar»,124 domethënë «lirimin prej gjithçkaje që e shtyp njeriun»125 dhe «zhvillimin e gjithë njeriut dhe të të gjithë njerëzve».126 Doktrina shoqërore përvijon rrugët që duhen përshkruar drejt një shoqërie të pajtuar dhe të harmonizuar në drejtësi e në dashuri, hershuese në histori, në mënyrë të vullnetshme dhe shëmbëllyese, për «qiellin e ri dhe tokën e re ku banon drejtësia» (2 Pjt 3, 13).

e) Një mesazh për bijtë e Kishës dhe për njerëzimin

83 Marrësja e parë e doktrinës shoqërore është bashkësia kishtare në të gjithë anëtarët e saj, sepse të gjithë kanë përgjegjësi shoqërore për të marrë përsipër. Ndërgjegjja interpelohet prej mësimit shoqëror për të pranuar e përmbushur detyrat e drejtësisë dhe të dashurisë në jetën shoqërore. Ky mësim është dritë e vërtetë morale, që nxit përgjigje të duhura sipas thirrjes dhe shërbesës së secilit të krishterë. Në detyrat e ungjillëzimit, domethënë të mësimit, të katekezës e të formimit, që doktrina shoqërore e Kishës nxit, ajo i drejtohet çdo të krishteri, sipas kompetencave, karizmave, detyrave dhe misionit të kumtimit që ka secili.127

Doktrina shoqërore bashkëpërcakton edhe përgjegjësi që kanë lidhje me ndërtimin, organizimin dhe funksionimin e shoqërisë, detyra politike, ekonomike, administrative, domethënë të natyrës shekullare, që u përkasin besimtarëve laikë, jo meshtarëve e rregulltarëve.128 Këto përgjegjësi u përkasin laikëve në mënyrë të veçantë, për shkak të gjendjes shekullare të llojit të tyre të jetës dhe të karakterit shekullar të thirrjes së tyre:129 nëpërmjet këtyre përgjegjësive, laikët vënë në veprim mësimin shoqëror dhe përmbushin misionin shekullar të Kishës.130

84 Përveç adresimit, parësor e specifik, bijve të Kishës, doktrina shoqërore ka edhe një adresim universal. Drita e Ungjillit, që doktrina shoqërore pasqyron në shoqëri, ndriçon të gjithë njerëzit dhe çdo ndërgjegje e inteligjencë janë në gjendje ta kuptojë thellësinë njerëzore të domethënieve e të vlerave të shprehura prej saj, si dhe hovin e njerëzisë dhe të njerëzorizimit12* të normave të saj të veprimit. Kështu që të gjithë, në emër të njeriut, të dinjitetit të tij një e të vetëm dhe të mbrojtjes e nxitjes së tij në shoqëri, të gjithë, në emër të të vetmit Hyj, Krijues dhe qëllim i fundit i njeriut, janë marrës të doktrinës shoqërore të Kishës.131 Doktrina shoqërore është një mësim shprehimisht drejtuar të gjithë njerëzve vullnetmirë132 dhe, në të vërtetë, dëgjohet prej gjymtyrëve të Kishave e Bashkësive të tjera Kishtare, prej ndjekësve të traditave të tjera fetare dhe prej personave që nuk bëjnë pjesë në asnjë grup fetar.

f) Me vulën e vazhdimësisë dhe të përtëritjes

85 E drejtuar prej dritës së përhershme të Ungjillit dhe vazhdimisht e vëmendshme ndaj evoluimit të shoqërisë, doktrina shoqërore karakterizohet prej vazhdimësisë dhe përtëritjes.133

Ajo shfaq para së gjithash vazhdimësinë e një mësimi që mbështetet në vlerat universale që burojnë prej Zbulimit dhe prej natyrës njerëzore. Për këtë arsye doktrina shoqërore nuk varet prej kulturave të ndryshme, prej ideologjive të ndryshme, prej opinioneve të ndryshme: ajo është një mësim i vazhdueshëm, që «mbetet identik në frymëzimin e vet bazë, në “parimet e veta të reflektimit”, në “kriteret e veta të gjykimit”, në “drejtimet bazë të veprimit” dhe, sidomos, në lidhjen e vet jetësore me Ungjillin e Zotërisë».134 Në këtë bërthamë të vetën mbajtëse e të përhershme doktrina shoqërore e Kishës përshkon historinë pa pësuar kushtëzimet e saj dhe nuk rrezikon shpërbërjen e vet.

Nga ana tjetër, duke iu drejtuar vazhdimisht historisë dhe duke e lënë veten të thirret prej ngjarjeve që ndodhin në të, doktrina shoqërore e Kishës shfaq një aftësi përtëritjeje të vazhdueshme. Qëndrueshmëria në parime nuk e bën atë një sistem mësimi të ngurtë, por një Magjister që është i aftë t’u hapet gjërave të reja, pa e humbur natyrën e vet:135 një mësim «nënshtruar përshtatjeve të nevojshme e të duhura të sugjeruara prej ndryshimit të situatave historike dhe prej rrjedhës së pareshtur të ngjarjeve, në të cilën lëviz jeta e njerëzve dhe e shoqërive».136

86 Doktrina shoqërore paraqitet si një «kantier» gjithnjë i hapur, në të cilin e vërteta e përhershme depërton dhe përshkon risinë e rastësishtme, duke përvijuar rrugë drejtësie e paqeje. Feja nuk pretendon ta burgosë në një skemë të mbyllur realitetin e ndryshueshëm socio-politik.137 Përkundrazi është e vërtetë e kundërta: feja është tharm risie dhe krijimtarie. Mësimi që prej saj del vazhdimisht «zhvillohet nëpërmjet një reflektimi në kontakt me situatat e ndryshme të kësaj bote, nën shtytjen e Ungjillit si burim përtëritjeje».138

Nënë dhe Mësuese, Kisha nuk mbyllet e nuk tërhiqet në vetvete, por gjithmonë i paraqitet, priret dhe orientohet drejt njeriut, fati i shpëtimit të të cilit është arsyeja e saj e të qenët. Ajo është mes njerëzve ikona e gjallë e Bariut të Mirë, që shkon për ta kërkuar e për ta gjetur njeriun aty ku ai është, në kushtet ekzistenciale dhe historike të jetës së tij. Këtu Kisha i del përpara me Ungjillin, mesazh lirimi e pajtimi, drejtësie e paqeje.