Problemi i paralizmave ne Kuran dhe Bibel !?
Duke u pėrpjekur tė tregojnė influencėn e traditave Judeo-Kristiane mbi Kuranin, disa studiues kanė nėnvizuar njė numėr paralelesh ndėrmjet Biblės dhe Kuranit. Domethėnia ėshtė se Muhammedi kishte studiuar qė mė parė shkrimet e shenjta dhe kishte zgjedhur apo huazuar ato pjesė tė cilat i dukeshin atij si mė tė pėrshtatshme, argumentet e mėposhtme e dobėsojnė tepėr kėtė teori.
Sė pari, Muhammedi tha se Kurani erdhi nga Zoti dhe ne tashmė jemi munduar tė tregojmė se pėr arsye logjike, psikologjike dhe historike Muhammedi nuk mund ta ketė trilluar Kuranin.
Sė Dyti, Muhammedi ishte analfabet. Si mund t'i ketė studiuar dhe zgjedhur ai ato pjesė nga shkrimet e mėparshme pa ditur shkrim e kėndim?
Sė treti, Versioni i parė arab i Dhjatės sė Vjetėr doli 200 vjet pas vdekjes sė Muhammedit dhe versioni mė i vjetėr arabisht i Dhjatės sė Re doli 1000 vjetė pasi Muhammedi na kish lėnė.(114)
Sė katėrti, ngjashmėria ndėrmjet 2 ngjarjeve apo librave nuk pėrbėn provė tė mjaftueshme qė tė tregojė se njėri ėshtė kopjuar nga tjetri apo mė i voni nga ai mė i hershmi. Qė tė dy mund tė jenė bazuar mbi njė burim tė tretė i cili ėshtė i njejtė. Ėshtė pikėrisht ky argument qė jepet edhe nga Kurani. Nė Bibėl ka pjesė qė mund tė kenė mbetur tė pacėnuara dhe n.q.s. burimi i kėtyre dy shkrimeve ėshtė Zoti, atėherė kjo do tė shpjegonte edhe egzistencėn e paraleleve ndėrmjet tyre.
Sė pesti, njė shqyrtim i kujdesshėm i ty dy teksteve do tė tregonte se ideja e huazimeve ėshtė nė rastin mė tė mirė e pathemeltė.
Le tė fillojmė me dallime themelore midis dy librave:
Bibla nuk ėshtė njė libėr, por njė pėrmbledhje e tė paktėn 66 librave sipas versionit protestant, apo sipas versionit Roman-Katolik, Douay shkruar nga tė paktėn 40 autorė. Sė dyti, Bibla ėshtė njė pėrzierje e thėnjeve Hyjnore dhe komenteve njerėzore tė atyre qė erdhėn mė pas. Shih p.sh.Jeremian 8:8, Lukėn 1:1-4 dhe i Korintasve 7:25.
Kurani nuk pėrmban komente tė tilla, madje dhe fjalėt e Profetit Muhammed nuk janė pjesė e Kuranit. Sė treti, nė Dhjtėn e Re tė katėr Ungjitė japin jetėn dhe misionin e Jezusit, Kurani nuk ėshtė njė biografi e Muhammedit shkruar nga pasuesit e tij. Sė katėrti, nė Bibėl gjen disa libra tė shkruar shumė vjet pasi kėta profetė kishin vdekur dhe jo nė gjuhėn e kėtyre profetėve, duke krijuar kėshtu njė numėr vėshtirėsish nė analizimin e tyre. I tėrė Kurani u shkrua gjatė jetės sė Profetit dhe u mėsua pėrmendėsh nga qindra njerėz nė gjuhėn origjinale. Sė pesti, tė katėr Ungjijtė kanonikė nuk ishin Ungjijtė e vetėm. Vendimi se ēfarė duhet tė jetė nė Bibėl dhe ēfarė jo iu la gjykimit njerėzor. Nė islam nuk u mbajt asnjė konferencė qė tė pėrcaktonte se cila Sure duhet tė jetė e cila tė mos jetė nė Kuran.
Ideja se Kurani ka huazuar nga Bibla kundėrshtohet mė tej edhe nga egzistenca e dallimeve themelore nė besim qė i gjejmė nė dy tekstet. Kėto dallime janė:
Koncepti Biblik i Zotit ėshtė krejt i ndryshėm nga ai i Kuranit. Nė Biėl Zoti pėrshkruhet nė njė formė njerėzore. (115) Ai jepet si njė person i cili lodhet dhe ka nevojė pėr pushim. (116) Zoti ecėn nė kopėsht dhe njė njeri mund tė fshihet prej tij dhe pėr ta gjetur, Zotit i duhet ta kėrkojė. (117) Ashtu si njė njeri, Zoti jepet nė Bibėl sikur i vjen keq pėr disa nga vendimet e tij. Domethėnia e kėsaj ėshtė se Ai ose nuk mund t’i parashikonte pasojat, ose Ai ėshtė tekanjoz. (118) Ai jo vetėm qė ėshtė xheloz, por shpesh jepet si Perėndia e Izraelit. (119) Ashtu si njė njeri, Zoti ka hundė dhe jeton nė errėsirė tė plotė. (120) Madje nganjėherė ai ka nevojė edhe pėr udhėheqjen e njeriut. (121) Gjithashtu ai ka frikė nga fuqia dhe uniteti i njeriut. (122) Pėrshkrime tė tilla jo vetėm qė nuk gjenden nė Kuran, por konsiderohen si sakrilegj ndaj madhėshtisė sė Zotit.
Koncepti Biblik i profetėsisė ėshtė gjithashtu i ndryshėm nga ai i paraqitur nė Kuran. Ndėrsa Kurani i paraqet profetėt si model tė devotshmėrisė ndaj Zotit dhe tė drejtėsisė morale, shih pėr kėtė Kuranin 21:27 dhe 22:52, nė versionion Biblik pothuajse tė gjithė profetėt dalin si mėkatarė mė tė dalluar nė fushėn e besimit dhe qėndrimit moral. Disa nga kėto akte tė turpshme qė iu mvishen profetėve, pėrfshijnė adhurimin nga ana e Aaronit tė idhujve (123), prirjen e Solomonit drejt paganizmit (124) dhe kurthet dinake qė Jakobi i ngrinte tė atit Isakut. (125) Ose Abrahami pranoi tė bėnte njė martesė inēesti me Sarahnė, ose ai qe thjesht njė gėnjeshtar i paftyrė. (126)
Profeti pijanec Lot kreu inēest me bijat e tij dhe madje thuhet se ai ua dorėzoi ato epsheve tė burrave tė Gomorrės dhe i ftoi tė bėnin me to ē’tė donin. (127) Profeti David jo vetėm qė gjente kėnaqėsi tek shihte tė tjerėt kur bėnin dashuri, por gjithashtu tradhėtoi tė shoqen me gruan e Uriahut, tė cilės i vrau edhe tė shoqin. (128) Juda kreu inēest me nusen e tė birit. Pereci dhe Zerahu tė cilėt janė rezultat i kėtij inēesti, nderohen si stėrgjyshėrit dhe stėrgjyshet e Jezusit. (129) Duket sikur Perėndia e bekon kėshtu Judėn pėr krimin e tij inēestuoz. Jezusi jepet sikur iu drejtua sė ėmės me kėto fjalė: “Grua, ēfarė tė duhet ty se ē’bėj dhe nuk bėj unė.” (130)
Kurani nuk akuzon asnjė profet me akuzat e mėsipėrme.
Dallime thelbėsore gjejmė edhe pėrsa i pėrket besimit nė jetėn e tanishmė dhe tė pėrtejmė nė konceptin e shpėtimit dhe drejtimit nė jetė. (131)
Pėrveē dallimeve doktrinore kemi gjithashtu edhe dallime kryesore nė histori tė njejta si pėr Kuranin ashtu edhe pėr Biblėn. Si shembull po marrim historinė e Adamit dhe Evės. Ngjashmėritė ndėrmjet dy versioneve janė se tė dy librat thonė qė Adami dhe Eva ishin njerėzit e parė qė u krijuan, se ata jetonin nė njė kopėsht dhe u lejohej tė hanin frute nga ēdo pemė pėrveē njėrės. Ata ranė nėn tundimin e shejtanit (Satana) dhe hėngrėn nga kjo pemė, pas kėsaj ata u dėrguan pėr tė jetuar nė tokė.
Mė poshtė janė dallimet kryesore ndėrmjet kėtyre dy rrėfimeve:
1. Bibla thotė se kjo ishte pema e diturisė, Kurani nuk pėrmend diēka tė tillė. Sipas Kuranit njeriu ėshtė frymėzuar sė brendshmi pėr tė njohur tė mirėn dhe tė keqen dhe Adami ishte mėsuar rreth natyrės sė sendeve pėrpara mosbindjes sė tij. (132)
2. Nė rrėfimin Biblik, peshėn e fajit e mban gruaja dhe Perėndia si dėnim ia shtoi agoninė e lindjes sė fėmijės. Nė Kuran nuk gjendet asnjė varg i cili tė sugjerojė apo nėnkuptojė se pėrgjegjėsinė kryesore pėr kėtė faj e mban gruaja. Shtatėzėnia pėrshkruhet nė Kuran si diēka fisnike dhe e lavdėruar. (133)
3. Nė Bibėl Eva tundohet nga Satana i cili kishte marrė formėn e njė gjarpri. Nė Kuran thuhet se Satana i tundoi tė dy dhe nuk pėrmendet qė ai tė ketė marrė formėn e ndonjė gjarpri, nepėrke, apo ēfarė. (134)
4. Pas mosbindjes sė tyre Bibla nuk e pėrmend fare pendimin e Adamit dhe tė Evės ndėrsa nė Kuran kjo pikė theksohet shumė. Sipas Kuranit ata u penduan dhe Zoti i fali. (135)
5. Bibla nėnkupton se ardhja e tyre pėr tė jetuar nė Tokė ishte njė farė dėnimi, ndėrsa Kurani thotė se ky ishte plani i Perėndisė, qysh pėrpra se Ai ti krijonte ata. (136)
Dallimet e mėsipėrme kanė njė domethėnie mjaft serioze nga ana doktrinore. Pema Biblike e diturisė nėnkupton se pėrpara ngrėnies nga ajo pemė ai ishte i pėrkryer, por pas kryerjes sė kėtij akti natyra e tij ndryshoi. Sipas Kuranit, njeriu duke qenė njė pėrzierje e baltės (qė ėshtė burimi i dobėsisė sė tij) me shpirtin, ka qenė gjithmonė njė qenie e papėrkryer. Ndėrsa pėr kristianin problemi ėshtė se si ta fitojė pėrsosmėrinė e mėparshme me qėllim qė tė shpėtohet dhe tė kthehet nė parajsė, Kurani bėn tė ditur se njeriu mund tė gabojė, por ajo qė ka rėndėsi ėshtė qė njeriu tė mundohet sinqerisht pėr tė pėrmbushur urdhėrat e Perėndisė.
Ndėrsa besimi kristian mund ta pranojė doktrinėn e natyrės mėkatare, Kurani thotė se ēdo fėmijė lind i pastėr dhe ėshtė pėrgjegjės vetėm pėr veprat e tij mė pas. Pėr shkak tė natyrės mėkatare tė njeriut, bashkimi me Perėndinė do tė kėrkojė gjakderdhje, Kurani thotė se Perėndia nuk kėrkon gjakderdhje pėr tė falur. Edhe ideja se pėrgjegjėse pėr rėnien e njeriut ėshtė gruaja, ka influencuar nė pozitėn e statusin e gruas nė shoqėri.
Dallime kryesore gjejmė edhe nė historitė e Ibrahimit, Ismailit dhe Isakut, Musait dhe Isait.(137) Ideja se Kurani ka huazuar shumė pjesė nga Bibla ėshtė padyshim e gabuar. Nė tė vėrtetė edhe ata studiues tė cilėt shpallin teorinė e huazimeve siē ėshtė Filip Hiti, nxitojnė tė shtojnė se ngjasimet nuk janė garanci pėr tė nxjerė konkluzionin e huazimit apo tė citimit, apo se ai nuk ishte njė imitues i thjeshtė.(138) Domethėnia e kėsaj ėshtė se Muhammedi e kishte kuptuar plotėsisht Biblėn, e kishte bėrė atė tė tijėn, mė pas ai e redaktoi sė tepėrmi dhe rikrijoi me fjalėt e tij. Riēard Belli i cili mundohet aq shumė qė tė provojė ndėrvarjen e drejtpėrdrejtė tė Muhammedit nga Bibla, insiston gjithashtu se ai nuk kishte njė njohje tė vėrtetė me vetė Biblėn.(139) Keneth Kreg gjithashtu thotė se Muhammedi nuk pati asnjė kontakt personal me shkrimet e shenjta paraardhėse... Kemi pothuajse njė mungesė absolute tė asaj qė mund tė quhej citim i drejtpėrdrejtė nga secia Dhjatė.(140)
Teoria e huazimeve dobėsohet mė tej nga prania nė Kuran e historive dhe detajeve tė cilat mungojnė nė Bibėl. Rrėfimet mbi popullin e Ad-it dhe Thamud-it dhe mbi profetėt e tyre Hudin dhe Salihun qė nuk pėrmenden nė Bibėl. Disa detaje tė Kuranit tė cilat nuk i gjejmė nė Bibėl pėrfshijnė bisedėn qė profeti Nuh (Noa) pati me tė birin e tij pėrpara pėrmbytjes, bisedėn ndėrmjet Abrahamit dhe atit tė tij dhe ndėrmjet Abrahamit dhe sundimtarit tiran (Nemrud), arratisjen e mrekullueshme tė Abrahamit nga zjarri dhe mrekullinė e ringjalljes qė ia dėrgoi Perėndia kur ktheu nė jetė zogjtė e ngordhur, therrjen e lopės nga Moisiu me qėllim qė tė ringjallte tė vrarin i cili pėrmendi emrin e vrasėsit. Tė gjitha kėto mungojnė nė Bibėl dhe po kėshtu mungon edhe biseda ndėrmjet Moisiut dhe izraelitėve se cila kafshė duhej flijuar. Nuk gjejmė nė Bibėl as fjalėn e mrekullueshme tė Jezusit nė djep, zogun qė ai krijoi nga balta dhe ushqimin e mrekullueshėm qė Allahu ia dha Merjemes.(141)
Nė qoftė se Kurani ishte kryesisht por jo plotėsisht i ndėrvarur nga tradita ēifute dhe kristiane, atėhetė nga i morri Muhammedi kaq shumė detaje qė nuk i gjejmė nė Bibėl! Nėn titullin ‘Kristianizmi nė Arabi”, Enciklopedia e Re Katolike thotė se gjatė kohės kur jetoi Profeti, Hejazi nuk ishte prekur nga predikimet kristiane. Ndaj nuk mund tė presim qė nė kėtė kohė tė gjejmė aty njė kishė kristiane tė organizuar.(142)
Disa studiues sugjerojnė se ndoshta Muhammedi u mbėshtet nė burime gojore dhe pėr kėtė japin si dėshmi ngatėrresėn nė Kuran ndėrmjet Merjemės (Marisė), nėnės sė Isait (Jezusit) dhe Miriamit, motrės sė Harunit (Aaronit). Baza e kėsaj akuze ėshtė vargu i cili shprehet me kėto fjalė drejtuar Merjemes, nėnės sė Isait:
“Oj motra e Harunit, babai yt nuk ishte njeri i prishur e as nėna jote nuk ka qenė e pamoralshme.” (143)
Kjo hipotezė ėsjtė e gabuar, pasi nuk merr parasysh veēoritė gjuhėsore tė arabishtes dhe kontekstin e vargut. Nė arabisht fjala “akhun” apo “ukhtun” ka dy kuptime: 1.vėlla apo motėr nė gjak dhe 2. vėllazėri fisnore apo besimi. Vargu i mėsipėrm ka pėrdorur fjalėn e “ukhtun” nė kuptimin e dytė. Kjo nuk ėshtė e pazakontė pėr Kuranin i cili edhe mė parė pėrdor shprehje tė njėjta idiomatike. Nė kapitullin 11 profeti Lut (Lot) iu drejtohet grave tė fisit tė tij si “bijat e mija” nė kapitullin 7 vargjet 65:73 dhe 85, profetėt Hud, Salih dhe Shuajb quhen vėllezėr tė fiseve tė tyre pėrkatėse. Populli i Lutit pėrmendet nė kapitullin 50 vargu 13, si vėllazėria e Lutit. Pėrveē fjalės “banatii”, qė do tė thotė “bijat e mija”, nė 11:78 tė gjitha rastet e tjera pėrdorin fjalėn “akhun” qė do tė thotė “vėlla”. Fjalėt o motėr e Harunit janė pėrdorur gjithashtu idiomatikisht nė sensin e lidhjeve farefisnore dhe jo familjare. Nė Ungjillin e Lukės p.sh. Elisabeta, gruaja e Zakarisė quhet si njė nga “bijat bijat e Aaronit” (144) me po kėtė kuptim farefisnie. Sė dyti, konteksti i vargut i heq tė gjitha dyshimet mbi kuptimin e fjalėve “O motėr e Harunit”. Kjo thirrje u bė kur Merjemja shkoi tek njerėzit e saj duke mbajtur nė krah Isain foshnje.Ndersa Haruni ne kete ajet nuk eshte vellai i Musait a.s por tradita hebreje ishte se u vendosnin njerzve emrat e profeteve te koeheve te kaluara dhe kjo eshte shpjegim nga tefsiri i Kuranit.
Habia e njerėzve nuk njihte kufi. Megjithatė ata ishin tė pėrgatitur tė mendonin mė tė keqen pėr tė, pasi ajo kishte disa kohė qė ishte larguar nga tė afėrmit e saj. Po ja tani kthehej duke mbajtur paturpėsisht nė krah njė foshnjė. Ajo e kishte turpėruar shtėpinė e Harunit (Aaronit), burimin e devotshmėrisė ndaj Zotit. Motėr a Harunit: Merjemės i kujtojnė vargun e saj tė lartė dhe moralin e jashtėzakonshėm tė tė jėmės dhe tė jatit. Si ka mundėsi, thanė ata, qė ajo u rrėzua dhe e turpėroi emrin e prindėrve tė saj?(145)
Kėto arsye tregojnė se thirrja “O motėr e Harunit” nuk mund tė merret si provė e mjaftueshme qė Kurani rrjedh nga burime gojore. E po kėshtu s’mund tė pranohet e ashtuquajtura ngatėrresė pėr emrin e Hamanit.(146)
Sė treti, Kurani e mbron vet vehten. Burimet ēifute, kristiane apo pagane “mund tė jenė tė kujtdo por jo tė Zotit”. Kurani thotė nė 4:82 se nė tė nuk gjenden askurrfarė kontradiktash. Meqė nuk provohet e kundėrta e kėsaj qė thuhet nė Kuran, tė gjitha insinuatat e kėtij lloji nuk kanė asnjė vlerė. Sepse nė analizėn e fundit nuk do tė ketė rėndėsi se ēfarė akuzash u ngritėn ose jo mbi personin, karakterin dhe qėllimet e profetit. Vėrtetėsia dhe autenticiteti i kushtrimit tė tij mund tė mohohet vetėm n.q.s. provohet si i gėnjeshtėrt mesazhi qė ai e solli me vete. Sfida qė lėshon ky mesazh ėshtė e hapur dhe e pėrjetshme. Ēdo sulm mbi personin e lajmėtarit ėshtė anėsor dhe anashkalon thelbin e ēėshtjes. Ēdo kritik serioz i Kuranit duhet tė shtrojė gabimin dhe mė pas tė japė arsyet pėrse ky ėshtė njė gabim. Ēdo metodė tjetėr do tė ishte vetėm njė hipotezė mbi mundėsinė e njė gabimi.
Deri tani kemi studiuar dy mundėsitė e para logjike pėrsa i pėrket autorėsisė sė Kuranit. Jemi munduar tė tregojmė vėshtirėsitė qė paraqet mohimi i asaj se Kurani ėshtė njė Fjalė Hyjnore. Kėto vėshtirėsi, nė plan tė parė, nuk citojnė se Kurani ėshtė Fjalė e Perėndisė. Ato tregojnė se Muhammedi nuk ishte autor i Kuranit dhe se Kurani nuk u krijua mbi bazėn e burimeve gojore Judo-kristiane.
Referenca
(115) Nuk kemi asnjė provė se Muhammedi pati mundėsi ti njihte shkrimet e Shenjta... Duhet tė kemi gjithashtu parasysh, se nuk kemi asnjė gjurmė pėr egzistencėn e teksteve arabisht tė Dhjtės sė Vjetėr e tė Re pėrpara ardhjes sė Muhammedit. Versioni mė i hershėm arabisht i Dhjtės sė Vjetėr qė e kemi ėshtė ai i R. Saadias Gaon, viti 900, ndėrsa versioni mė i vjetėr arabisht i Dhjatės sė Re ėshtė ai i botuar nga Erfenivsi mė 1616, fq.515-516.
(116) Zanafilla 2:2, Zanafilla 2:3, 20:11. Pėr tendencėn e Tij pėr tė harruar, shih Zanafilla 8:1 dhe Eksodin 2:24. Krahaso me Kuranin 1:255.
(117) Zanafilla 3:8-11. Krahasoje me Kuran 2:115, 6:3.
(118) Zanafilla 6:6, Gjykatėsit 2:18 dhe Eksodi 32:14. Krahaso me Kuranin 2:255 dhe 6:59.
(119) Eksodi 34:14 dhe Eksodi 20:5. Askund nė Kuran nuk pėrshkruhet Perėndia si Perėndia e Kurejshitėve, Perėndia i Arabėve apo Perėndia i Muslimanėve. Shih Kuran 1:1, 4:79.
(120) 2 Samuelit 22:9-15, libri i parė i Mbretėrve 8:12 dhe Numrat 11:25. Krahaso me Kuranin 42:11.
(121) Eksodi 12:13.
(122) Zanafilla 11:5-9, Zanafilla 3:22-24. Nė fakt sipas Biblės, Jakobi e kishte fituar ndeshjen e mundjes. Shih Zanafilla 32:24-29.
(123) Eksodi 32:1-20
(124) Libri i Parė i Mbretėrve 11:4.
(125) Zanafilla 27:16.
(126) Zanafilla 12:10-20 dhe 20:2-18.
(127) Zanafilla 19:30-38 dhe Zanafilla 19:8.
(128) Libri i Dytė i Samuelit 11:2-5, 11:15-18.
(129) Zanafilla 38:16-18 dhe Mateu 1:3.
(130) Gjoni 2:4.
(131) Pėr njė diskutim tė detajuar rreth kėtyre ēėshtjeve referojuni librit tė G.Miller “Kristianizmi Misiona”, fq.1-38.
(132) Zanafilla 2:16-17, Krahaso me Kuran 91:77-8, 2:31-33.
(133) Zanafilla 3:12-17, krahaso me Kuran 29:8, 46:15.
(134) Zanafilla 3:1-7, krahaso me Kuran 2:36, 7:20.
(135) Kuran 2:37, 7:23.
(136) Zanafilla 3:17-19, krahaso me Kuran 2:30.
(137) Pėr njė pėrshkrim tė hollėsishėm tė ngjashmėrive dhe dallimeve tė kėtyre verzioneve shih Ali M. R. Muhajir “Mėsime nga Tregimet e Kuranit” (Lahore: Sh. Muhamad Ashraf 1968).
(138) Filip K. Hiti, cit.fq.17, 18.
(139) Richard Bell, cit.fq.112.
(140) Keneth Cragg, cit.fq.74.
(141) Kuran 11:32, 43:19, 21:57, 2:258, 21:69, 2:260, 3:46, 3:49 dhe 3:37.
(142) Enciklopedia e Re Katolike, vol.1, fq.721-722.
(143) Kuran, 19:28.
(144) Luka, 1 5.
(145) Abdullah J. Ali “Kurani i Shenjtė”, shpjegime nr.3331. Pėr njė pėrgėnjeshtrim mė tė hollėsishėm mbi Al-Khidrin dhe Karnainin shih S:A:A: Maududin “Kuptimi i Kuranit”, jesa 7, fq.35-49.
(146) G. Miller, cit.fq.30.
Krijoni Kontakt