Kenga e Getes per Profetin Muhamed a.s

[Xhemis]

Johann Wolfgang von Goethe


Mahomets Gesang


Seht den Felsenquell
Freudehell
Wie ein Sternenblick!
Über Wolken
5 Nährten seine Jugend
Gute Geister
Zwischen Klippen im Gebüsch.
Jünglingfrisch
Tanzt er aus der Wolke
10 Auf die Marmorfelsen nieder
Jauchzet wieder
Nach dem Himmel
Durch die Gipfelgänge
Jagt er bunten Kieseln nach,
15 Und mit frühem Führertritt
Reißt er seine Bruderquellen
Mit sich fort.
Drunten werden in dem Tal
Unter seinem Fußtritt Blumen
20 Und die Wiese
Lebt von seinem Hauch.
Doch ihn hält kein Schattental
Keine Blumen
Die ihm seine Knie umschlingen
25 Ihm mit Liebesaugen schmeicheln
Nach der Ebne dringt sein Lauf
Schlangewandelnd.
Bäche schmiegen
Sich gesellig an
30 Nun tritt er
In die Ebne silberprangend
Und die Ebne prangt mit ihm
Und die Flüsse von der Ebne
Und die Bäche von Gebürgen
35 Jauchzen ihm und rufen: Bruder!
Bruder nimm die Brüder mit!
Mit zu deinem Alten Vater
Zu dem ewgen Ozean
Der mit weitverbreiten Armen
40 Unsrer wartet
Die sich ach vergebens öffnen
Seine Sehnenden zu fassen
Denn uns frißt in öder Wüste
Gier’ger Sand
45 Die Sonne droben
Saugt an unserm Blut
Ein Hügel
Hemmet uns zum Teiche!
Bruder!
50 Nimm die Brüder von der Ebne
Nimm die Brüder von Gebürgen
Mit zu deinem Vater mit.
Kommt ihr alle! –
Und nun schwillt er
55 Herrlicher, ein ganz Geschlechte
Trägt den Fürsten hoch empor
Und im rollenden Triumphe
Gibt er Ländern Namen, Städte
Werden unter seinem Fuß.
60 Unaufhaltsam rauscht er über
Läßt der Türne Flammengipfel
Marmorhäuser seine Schöpfung
Seiner Fülle hinter sich.
Zedernhäuser trägt der Atlas
65 Auf den Riesenschultern, sausend
Wehen über seinem Haupte
Tausend Segel auf zum Himmel
Seine Macht und Herrlichkeit.
Und so trägt er seine Brüder
70 Seine Schätze seine Kinder
Dem erwartenden Erzeuger
Freudebrausend an das Herz.





Entstehungsjahr: um 1778
Erscheinungsjahr: 1789
Fassung: Andere
Aus: Erste Weimarer Gedichtsammlung
Referenzausgabe:
Karl Eibl: Johann Wolfgang Goethe. Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche, Bd. 1. Deutscher Klassiker-Verlag: 1987, S. 193-195.
Andere Fassungen in der Freiburger Anthologie:
Andere Fassung: Mahomets Gesang, entstanden um 1778
Andere Fassung: Mahomets Gesang, entstanden um 1778

[Xhemis]

E perkthyer ne gjuhen Angleze

Mahomet’s Song
Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832)

Translated by J. S. Dwight

SEE the rocky spring,
Clear as joy,
Like a sweet star gleaming!
O’er the clouds, he
In his youth was cradled 5
By good spirits,
’Neath the bushes in the cliffs.

Fresh with youth,
From the cloud he dances
Down upon the rocky pavement; 10
Thence, exulting,
Leaps to heaven.

For a while he dallies
Round the summit,
Through its little channels chasing 15
Motley pebbles round and round;
Quick, then, like determined leader,
Hurries all his brother streamlets
Off with him.

There, all round him in the vale, 20
Flowers spring up beneath his footstep,
And the meadow
Wakes to feel his breath.
But him holds no shady vale,
No cool blossoms, 25
Which around his knees are clinging,
And with loving eyes entreating
Passing notice;—on he speeds
Winding snake-like.

Social brooklets 30
Add their waters. Now he rolls
O’er the plain in silvery splendor,
And the plain his splendor borrows;
And the rivulets from the plain,
And the brooklets from the hillsides 35
All are shouting to him: Brother,
Brother, take thy brothers too,
Take us to thy ancient Father,
To the everlasting ocean,
Who e’en now with outstretched arms, 40
Waits for us,—
Arms outstretched, alas! in vain
To embrace his longing ones;
For the greedy sand devours us,
Or the burning sun above us 45
Sucks our life-blood; or some hillock
Hems us into ponds. Ah! brother,
Take thy brothers from the plain,
Take thy brothers from the hillsides
With thee, to our Sire with thee! 50

Come ye all, then!
Now, more proudly,
On he swells; a countless race, they
Bear their glorious prince aloft!
On he rolls triumphantly, 55
Giving names to countries. Cities
Spring to being ’neath his foot.

Onward, with incessant roaring,
See! he passes proudly by
Flaming turrets, marble mansions, 60
Creatures of his fulness all.

Cedar houses bears this Atlas
On his giant shoulders. Rustling,
Flapping in the playful breezes,
Thousand flags about his head are 65
Telling of his majesty.

And so bears he all his brothers,
And his treasures, and his children,
To their Sire, all joyous roaring,
Pressing to his mighty heart. 70

[Xhemis]

Ne gjuhen Shqipe ...

Kënga e Muhametit (a.s){ Gete }

Shihni burimin,
Plot me gëzim,
Ndrin si një Yll:
Përtej reve
Shpirtat e mira
Midis currash në zabel,
Ia mëkuan foshnjërinë

Me hov djaloshar
Kërcen prej reve
Mbi shkëmb të mermertë
Dhe dulet prapë
Drejt qiellit lart

Prej currilave të ckërkës
Turret përmes guralecësh
Dhe me capin e një prijësi
Fton vëllezërit burime
Që ta ndjekin

Atje poshtë në luginë
Ku le gjurma, celin lule
Dhe lëndina
Zë bleron nga fryma e tij
Lëngat nuk e ndalin dot,
Jo as lulet,
Që e pushtojnë plot me mall
Që me sy e përkëdhelin
Capi i tij vrapon drejt fushës
Duke u endur si një gjarpër

Tani hyn në fushën brenda
Si n’argjend duke shkëlqyer
Tok me të shkëlqen dhe fusha
Dhe lumenjt e fushave
Dhe përrenjt e maleve
Brohorisnin e i thërresin
O vëlla! Vëlla na merr
Ne Vëllezërit e tu
Tek yt at pak i mocëm
Te i përjetshmi oqean
Që me mall e krahëhapur
Po na pret
Krahë ah, që kot po hapen
Të na përqafojnë ne
Se në shkretëtirën ne
Na thith etja e madhe
Dielli sipër na pi gjakun
Një kodrinë na pret udhën
Në liqen! Vëlla na merr
Ne vëllezërit e tu
Merr vëllezërit nga fusha
Merr vëllezërit nga malet
Tek yt atë të gjithë së bashku

Ejani
dhe shtohet mbushet
dhe vjen me madhëri
gjithë fisi e ngre lart
prijësin
duke ardhur valë valë
me triumf drejt tatëpjetë
u jep emër vendeve
ku vë gjurmë ngre qytete
pa u ndalur turret tutje
prapa tij po zënë e zhduken
drita e pirgjeve e pallateve
e mermerta që ndërtoi
prej së madhes begati

Atlanti mbi supe vigane
Mban shtëpi të kedërta
Përmbi krye mijëra flamuj
Fluturojnë përmes erës
Plot ushtimë dhe dëshmojnë
Zotërinë e madhërishëm

Dhe kështu ia sjell vëllezërit
Dhe thesarët dhe bijtë prindit që është duke pritur
Me bucimë e brohori
Ia përcjell mu në zemër.


Përktheu S.Luarasi

[Xhemis]

Johann Wolfgang von Goethe dhe marrdhënia e tij me Fenë


Parathënie........................................ ..................................

EVIDENCA Gëte dhe Krishtërimi.....................................

Të përmendurit dhe të lëvduarit e Zotit.............................

Gëte dhe Islami............................................ ......................

PERFUNDIM......................................... .......................... 24

Përmbajtja........................................ ............................... 26


Al-Murabit,
Fatwa über die Anerkennung
J.W.v. Goethes als Muslim,
Weimar, 1995

Përktheu:
Edvin Cami

Redaktoi:
Ervin Hatibi







Tiranë, 1999

Parathënie





Johann Wolfgang von Goethe (1748-1832) është, pa dyshim, poeti dhe mendimtari më i njohur i Klasikës Gjermane. Si student i gjermanistikës, interesi im i veçantë për letërsinë gjermane në përgjithësi dhe Gëten në veçanti u bë shkak që të njihem me këtë botim interesant të Institutit Islamik të Vajmarit.

Megjithëse përfundimet në të cilat arrin autori i këtij libri, jo pa të drejtë, mund të shihen nga shumëkush me skepticizëm, nuk mbetet asnjë shteg për të dyshuar rreth qëndrimit shumë pozitiv të poetit të madh gjerman ndaj Islamit.

Duke qenë i mendimit se aspekti fetar i jetës J.W.v. Goethe-s dhe, në këtë kuadër, marrdhënia e tij me Islamin, që gjen shprehjen më të qartë në poemën “West-Östlicher Divan” (1819), janë të panjohura për shumë njerëz, dëshiroj të ndaj me lexuesin shqiptar dhe veçanërisht me dashamirësit e letërsisë kënaqësinë e një njohjeje më të gjerë me poetin e madh gjerman.



Përkthyesi











EVIDENCA



Gëte dhe Krishtërimi





Gëte tha në fund të jetës së tij: “Es ist gar viel Dummes in den Satzungen der Kirche (Ka shumë budallallëk në doktrinat e Kishës)” [Eckerman, 11.3.1832]

Në poemën e tij “West-Östlicher Divan” Gëte thekson vlerën e çmuar të së tashmes në vend të qëndrimit të krishterë, të karakterizuar vetëm nga pritja për jetën e ardhëshme dhe, si rezultat, nga përçmimi i plotë i asaj që Zoti i dhuron njeriut në çdo çast të jetës së tij.

Gëte hedh poshtë pikëpamjen e krishterë rreth Jezusit dhe pohon njëshmërinë e Zotit në njërën nga poezitë e poemës së tij “West-Östlicher Divan”:



“Jesus fühlte rein und dachte

Nur den einen Gott im Stillen;

Wer ihn selbst zum Gotte machte

Kränkte seinen heil’gen Willen.

Und so muß das Rechte scheinen

Was auch Mahomet gelungen;

Nur durch den Begriff des Einen

Hat er alle Welt bezwungen.”



(Jezusi ndjehej i pastër dhe qetësisht mendonte

[për] Një dhe të Vetmin Zot;

Kush atë vetë në zot e shndërroi

Ka fyer vullnetin e tij të shenjtë.

Dhe kështu duhet e drejta ta ndriçojë

Atë që edhe Muhamedit i mjaftoi;

Vetëm konceptin e [Zotit] Një

Ai gjithë botës ia imponoi.)



(WA I6, faqe 288)







Pranë Jezusit dhe Muhamedit (Allahu i bekoftë dhe u dhëntë paqe që të dyve!) në vargjet e mëpasme përmend Gëte edhe emrat e Abrahamit, Moisiut dhe Davidit si përfaqësues të Njëshmërisë së Zotit.

Është një fakt i njohur se Gëte ndjente shumë përçmim ndaj simbolit të kryqit. Ai ka shkruar:







“Und nun kommst du, hast ein Zeichen

Dran gehängt, das unter allen…

Mir am schlechtesten will gefallen

Diese ganze moderne Narrheit

Magst du mir nach Schiras bringen!

Soll ich wohl, in seiner Starrheit,

Hölzchen quer auf Hölzchen singen?…”



(Dhe tash më vjen ti me një shenjë

Varur atje, që mes të tjerash…

Më tepër e përçmoj.

Gjithë këtë çmenduri moderne

Do të ma sjellësh në Shiras[1]!

U dashka që unë, në gjithë obsesionin e saj,

Të këndoj për dy copa druri të kryqëzuara?..)



Madje edhe më fuqishëm:







“Mir willst du zum Gotte machen

Solch ein Jammmerbild am Holze!”



(Dashke të bësh për mua zot

atë figurë të mjerë në [atë copë] dru!)



Gjithashtu, në “Wilhelm Meisters Wanderjahre” (libri 2, kapitulli 2) Gëte shkroi fare hapur se është “paturpësi e mallkuar… të luash me ato të fshehta, në të cilat qëndron thellësia hyjnore e vuajtjes.” Sipas tij, “mbi këto vuajtje duhet hedhur një vel” për t’i mbuluar.

Së fundi, në poezinë e tij “Siebenschläfer (Shtatë të fjetur)” që bën pjesë në poemën e tij “West-Östlicher Divan”, Gëte e përshkruan Jezusin si profet:



“Ephesus gar manches Jahr Schon,

Ehrt die Lehre des Propheten

Jezus. (Friede sei dem Guten!)”





[Efesi për shumë vjet

Nderon mësimin e profetit

Jezus. (Paqja qoftë mbi të Mirin!)]

(WA I6, 296)







Të përmendurit dhe

të lëvduarit e Zotit



Gëte ishte, gjithashtu, i mrekulluar nga metafora mistike e Saadiut për “fluturën e dashuruar”, e cila u shua pak nga pak, duke humbur jetën e saj në dritën vezulluese. Për këtë mund të shihet, veçanërisht, poezia e “Divan…”-it për fluturën që fluturon nëpër dritë: “Selige Sehnsucht” (Mall i zjarrtë). Titujt më të hershëm të kësaj poezie kanë qenë “Selbstopfer (Vetëflijim)” dhe “Vollendung (Pëkryerje)”.

Në kapitullin e “Divan…”-it për Rumin përshkruan Gëte të drejtuarit me lutje e lëvdime ndaj Allahut dhe bekimin për këtë: “Schon der sogenannte mahometanische Rosenkranz, wodurch der Name Allah mit neunundneunzig Eigenschaften verherrlicht wird, ist eine solche Lob- und Preislitanei. Bejahende, vorneinende Eigenschaften bezeichnen das unbegreifliche Wesen; der Anbeter staunt, ergibt und beruhigt sich (E ashtuquajtura rozare muhamedane, në të cilën emri i Allahut lartësohet me nëntëdhjetenëntë cilësi, është një litani e tillë lëvdimi. Cilësi pohuese e mohuese tregojnë të pakonceptueshmen Qenie [Wesen]; lutësi mbetet i mrekulluar, nënshtrohet dhe qetësohet.).” (WA I7, 59)





Gëte dhe Islami



Në rininë e tij Gëte kishte dëshirë të studjonte filologji dhe arabistikë (ndërkohë që i ati dëshironte që i biri të merrej me studime juridike); ai gjithmonë i admiroi udhëtarët e parë në Arabi (Michelis, Niebuhr) dhe lexoi i mrekulluar gjithçka që ata shkruan e botuan për udhëtimet e tyre.

Në vitet 1814-1815, vite këto në të cilat hartoi “Divan…”-in e tij, u ushtrua Gëte me profesorët e orientalistikës Paulus, Sorsbach dhe Kosegarten (Jena) në të shkruarit dhe të lexuarit e arabishtes. Pasi pa dorëshkrime të arabishtes dhe u njoh me Kuranin, Gëte ndjeu një dëshirë të madhe për të mësuar arabishten. Ai kopjoi vetë tekste të shkurtra lutjesh dhe shkroi: “In keiner Sprache ist vielleicht Geist, Wort und Schrift so unanfänglich zusammengekörpert (Ndoshta në asnjë gjuhë tjetër shpirti, fjala dhe shkrimi nuk mund të trupëzohen në mënyrë kaq të pazgjidhëshme).” [Letër për Schlosser-in, 23.1. 1815, WA IV, 25, 165]

Në moshën shtatëdhjetë vjeçare Gëte shkruan (Noten und Abhandlungen zum West-östlichen Divan, WA 17, 153) se synon të përkujtojë “me respekt atë Natë të Shenjtë, në të cilën Profetit iu soll Kurani nga lart”.

Ai gjithashtu shkroi: “Askush nuk duhet të habitet me efikasitetin e lartë të Librit (Kuranit, sh.p.). Për këtë ai është cilësuar si jo i krijuar dhe i përjetshëm bashkë me Zotin nga ana e admiruesve të vërtetë të tij”. Më pas shtonte: “so wird doch dieses Buch für ewige Zeiten höchst wirksam verbleiben (kështu, pra, do të mbetet ky libër përjetësisht me efikasitetin më të lartë).” (WA 17. 35/36)

Edhe në ditët e sotme ne ruajmë si dorëshkrimet e studimeve të tij të para kuranore nga vitet 1711-1772, ashtu edhe ato më të vonshmet. Gëte u lexonte me zë të lartë anëtarëve të familjes së Dukës së Vajmarit dhe miqve të tyre përkthimin në gjermanisht të Kuranit nga J. Hammer (ndoshta edhe përkthimin më prozaik në anglisht të G.Sale). Shileri dhe e shoqja, që kanë qenë dëshmitarë të këtyre leximeve, na njoftojnë për to. (Letra e Shilerit për Kimbelin, 22.2.1815).

Gëte i ndjente mangësitë e të gjitha përkthimeve në latinisht, anglisht e frëngjisht dhe të përkthimeve më të reja. Në “Divan…”-in e tij Gëte thotë:



“Ob der Koran von Ewigkeit sei?

Danach frag’ ich nicht!…

Daß er das Buch der Bücher sei

Glaub ich aus Mosleminen-Pflicht”



(Nëse Kurani është nga përjetësia?

Për këtë unë nuk pyes!…

Që ai është Libri i Librave

Besoj nga detyrë e myslymanit)



[West-östlicher Divan, WA I6, 203]



Ai studjoi libra dore në arabisht, gramatikë, libra udhëtimi, libra nga jeta e profetit Muhamed (Allahu e bekoftë dhe i dhuroftë paqe!) dhe pati shkëmbime të shumta me orientalistë nga e gjithë Gjermania. Gëte e pëlqente përkthimin në gjermanisht të Hafis’ “Diwan”-it nga Hammer (Maj 1814) dhe studjonte përkthimet e ndryshme të Kuranit që ekzistonin në kohën e tij. E gjithë kjo e shtyu atë që të shkruante “West-Östlicher Divan”-in e famshëm, shumë nga poezitë e të cilit janë qartësisht dhe pa asnjë dyshim të frymëzuara nga ajete (vargje) të ndryshëm të Kuranit dhe të lidhura në mënyra të ndryshme me to (shih: Mommsen, faqe 269-274)

Gëte bleu dorëshkrime origjinale në arabisht të Rumit, Xhamit, Hafisit, Saadiut, Attarit, komentime të Kuranit (Tefsir), lutje të ndryshme (Duâ), një fjalor arabisht-turqisht, tekste rreth çështjeve si lirimi i skllevërve, shitblerja, kamata dhe shkrime arabe nga sulltan Selimi.

Gëte nuk mendonte se kishte pasur të bënte me rastësi, por me atë që Allahu kishte parapërcaktuar për të kur:

- në vjeshtën e vitit 1813 atij iu soll një dorëshkrim i vjetër në arabisht prej një ushtari gjerman që kthehej nga Spanja në atdhe, dorëshkrim ky që përmbante suren (kapitullin) e fundit të Kuranit, të titulluar En-Nas (114). Më vonë Gëte u përpoq që ta kopjonte atë me ndihmën e profesorëve në Jena, të cilët e ndihmuan edhe për të zbërhtyer përmbajtjen e dorëshkrimit.

- në Janar të vitit 1814 ai mori pjesë në një falje kongregacionale të së premtes (xhuma) bashkë me myslymanët e ushrisë ruse të Car Aleksandrit në gjimnazin protestant të Vajmarit. Në letrën për Trebran më 5.1.1814 (WA IV 24,91) ai shkruan:

“Kur bëj fjalë për profeci, më duhet të vërej se në kohën tonë po ndodhin gjëra për të cilat asnjë profet nuk do ta kishin lejuar të fliste. Kush do të lejohej përpara disa vjetësh që të bënte të ditur se në auditorin e gjimnazit tonë protestant do të mbahej shërbesë hyjnore muhamedane dhe se suret (kapitujtë) e Kuranit do të murmuriteshin në të, por ja që kjo po ndodh dhe ne morëm pjesë në shërbesën bashkire, pamë mullain e tyre dhe u uruam mirëseardhjen princërve të tyre në teatër. Mua mu bë një nderim i veçantë duke mu dhuruar një hark dhe shigjeta, të cilat, në kujtim të përjetshëm, do t’i var mbi oxhakun tim sapo Zoti t’u ketë siguruar këtyre mysafirëve të dashur një kthim të mbarë”.



Në një letër që mban datën 17.1. 1814 (WA IV 24, 110) dhe që i drejtohet birit të tij August, ai shkruan: “Shumë prej zonjave tona fetare kanë kërkuar në bibliotekë përkthimin e Kuranit”.

Qëndrimi pozitiv i Gëtes ndaj Islamit i kapërcen të gjitha qëndrimet e kohës së tij në Gjermani. Më 24.2.1816 ai bëri publike këtë thënie: “Der Dichter… lehnt den Verdacht nicht ab, daß er selbst ein Muselmann sei” (Poeti [Gëte] nuk e mohon supozimin se ai vetë është një myslyman).” (WA I 41, 86)

Në njërën nga poezitë e “Divan…”-it të tij Gëte thotë:



“Närrisch, daß jeder in seinem Falle

Seine besondere Meinung preist!

Wenn Islam Gott ergeben heißt,

In Islam leben und sterben wir alle.”



(Çmenduri, secili në rastin e vet

Mendimin e tij të veçantë lëvdon!

Nëse Islam do të thotë nënshtrim ndaj Zotit

Ne jetojmë dhe vdesim të gjithë në Islam.)



(WA I6,128)



Veç simpatisë së veçantë me të cilën ai e shihte gjuhën e Kuranit për shkak të bukurisë dhe paarritshmërisë së saj, Gëte ndjehej shumë i tërhequr edhe nga domethënia e saj fetare dhe filozofike. Njëshmëria e Zotit, bindja se Zoti shfaq vetveten në natyrë/krijim nëpërmjet cilësive të tij të përkryera, është nga temat qendrore të veprës së Gëtes.

Gjatë studimeve të tij të para intensive të Kuranit në vitet 1771-1772 Gëte kopjoi dhe përmirësoi pjesërisht tekstin e përkthimit të parë të drejtpërdrejtë të Kuranit nga arabishtja në gjermanisht. Gëte vuri në dukje ajete të ndryshëm të Kuranit që i tregojnë njeriut se ai duhet t’i shohë natyrën dhe dukuritë e saj si shenja të ligjshmërisë hyjnore. Shumëllojshmëria dhe panumërsia e këtyre dukurive dëshmojnë për Një dhe të vetmin Zot. Referimi ndaj natyrës ashtu siç e paraqet atë Kurani, lidhja e ngushtë me të mësuarit e mirësisë hyjnore e njerëzore dhe Njëshmëria e Zotit, të cilat Gëte shkruan se i njohu në suren e dytë të Kuranit (El-Bekare), u bënë themelet mbi të cilat u ngritën simpatia dhe dashuria e tij për Islamin. Ai tha se ne duhet ta njohim “Madhështinë e Zotit në vogëlsi (Gottes Größe im Kleinen)”, duke iu referuar për këtë ajetit 25 të sures së dytë Kuranit, në të cilën është dhënë shembulli i mizës.

Veçanërisht i impresionuar ndjehej Gëte edhe nga fakti se Allahu i flet njerëzimit nëpërmjet profetëve; kështu Gëte pohon profetin Muhamed (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe!): më 1819 ai, duke iu referuar sures “Ibrahim”, ajeti 4, shkruan:

“denn es ist wahr, was Gott im Koran sagt: Wir haben keinem Volk einen Propheten geschickt, als in seiner Sprache!” (prandaj është e vërtetë ajo që Zoti thotë në Kuran: Nuk i kemi dërguar asnjë populli profet, përveçse në gjuhën e tij!) [Letër për A.O. Blumentahl, 28.5. 1819,WA IV 31,160]



Duke iu referuar të njëjtit ajet, ai e përsërit atë në një letër për Carlyle: “Der Koran sagt: Gott hat jedem Volke einen Propheten gegeben in seiner eigenen Sprache (Kurani thotë: Zoti i ka dërguar çdo populli nga një profet në gjuhën e tij)” (WA IV 42, 270)

Këtë pikëpamje e rishfaq Gëte edhe në një esé të tij në revistën “German Romance”, Vëllimi IV, Edinburgh 1827 (WA I 41, 307).

Gëte theksoi hedhjen poshtë të sfidës së mosbesimtarëve ndaj profetit Muhamed (paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të!), të cilët kërkonin që ai t’u bënte mrekullira:



“Wunder kann ich nicht thun sagt

der Prophete,

Das größte Wunder ist daß ich bin”







(Mrekulli nuk mund të bëj, tha

Profeti,

Mrekullia më e madhe është që

unë jam).”



(Paralipomena III, nga Divani,

WA I, 41, 307)



Në veprën “Mahomet” (Muhamedi) Gëte përfshiu këngën e tij të famshme të lavdisë “Mahomets Gesang” (Kënga e Muhamedit). Figura e profetit është simbolikisht e vendosur në metaforën e rrymës, e cila pasi ka nisur nga një përrua i vogël, rritet dalëngadalë duke u shndërruar në një forcë të pafundme shpirtërore për të përfunduar plot lavdi në oqeanin, si simbol të së hyjnishmes. Ai e përshkruan profetin e madh duke tërhequr pas vetes të tjerë njerëz, ashtu sikurse rryma, me forcën dhe madhështinë e saj, tërheq të tjerë përrenj e lumenj në udhën drejt detit.

Në një dorëshkrim të Paralipomena III, 31 Gëte shkruan më 27.01.1816: “Oberhaupt der Geschöpfe/Muhamed” (Kreu i qënieve të krijuara/Muhamedi) (WA I6, 482).

Një tjetër element domethënës i Islamit është vendosja e theksit tek sjellja e mirë e myslymanit. Veçanërisht në këtë kuadër pëlqente Gëte dhënien e sadakasë si ndihmë për të varfërit. Në disa poezi të tij, si p.sh. në “Buch der Sprüche”, përshkruan ai “die Wonne des Gebens (kënaqësinë e të dhënit)” dhe thotë: “Schau es recht und du wirst immer geben (Gjykoje drejtësisht dhe gjithmonë do të japësh)” (WA I6, 70).

Ajo që e tërhiqte në këtë rast Gëten ishte fakti se ky akt nuk përbënte ndonjë investim për çastin apo për pak më vonë, por mbushte gjithë jetën plot bekime.

Gëte ishte gjithashtu i mirënjohur për refuzimin e qartë nga ana e tij të konceptit të rastësisë:



“Ajo që njerëzit, me përpjekjet e tyre, nuk e realizojnë apo nuk munden ta realizojnë dhe ajo që u ecën mbarë aty ku duhet të shkëlqejë më së miri madhështia e tyre, rastësia, siç e quajnë më vonë, pikërisht ajo është Zoti, i Cili ndërhyn aty drejtpërdrejt me Gjithfuqishmërinë e Tij dhe Lëvdon Vetveten edhe nëpërmjet gjësë më pak të rëndësishme”. (Bisedë me Reimer-in, nëntor 1807)



Besimi i tij i palëkundshëm në parapërcaktimin e Zotit (shihni si shembull bisedën me kancelarin Müller më 12.8.1927, WA I 42, 212, WA I 32, 57) dhe vargu i një poezie të “Divan…”-it të tij: “Hätt’ Allah mich bestimmt zum Wurm,/ So hätt’ er mich als Wurm geschaffen (Nëse Allahu do të kishte vendosur që unë të isha krimb,/ Ai do të më kishte krijuar mua si krimb).” (WA I6.113), si dhe fjalët e tij: “ Parabolat (metaforat e “Divan…”-it) mësojnë Islamin e vërtetë, bindjen se askush nuk mund t’i ikë fatit të paracaktuar për të.” (WA I 7, 151), të gjitha këto rezultuan në qëndrimin e tij personal të nënshtrimit ndaj vullnetit të Zotit; d.m.th. Gëte e shihte atë si një urdhër që duhet pranuar me mirënjoheje dhe jo duke u rrebeluar.

Në veprën e tij letrare gjejnë pasqyrim shembuj të fuqishëm për këtë, nga të cilët mund të përmendim “Egmont”, “Dichthung und Wahrheit”, “Urworte Orphisch”, “Wilhelm Meisters Wanderjahre” etj.

Një shembull thellësisht prekës nga jeta e tij është reagimi ndaj një aksidenti që i ndodhi karrocës me të cilën udhëtonte kur ishte nisur në udhëtimin e tij të tretë për tek Marianne von Willemer (korrik 1816), me të cilën mendonte të martohej pas vdekjes së Kristjanës. Pas këtij aksidenti ai e kuptoi se nuk do ta shihte më kurrë Marianne von Willemer-in. Lidhur me këtë Gëte shkruan:



“Und so müssen wir denn wieder im Islam verharren [Dhe, kështu, na duhet të qëndrojmë brenda Islamit (d.m.th.: në nënshtrim të plotë ndaj vullnetit të Zotit)]…”(WA IV 27, 123)



Të njejtën gjë thotë ai edhe në një letër drejtuar Zelter-it më 20.9.1820: “Weiter kann ich nichts sagen, als daß ich hier mich im Islam zu halten suche (Më tepër nuk kam ç’them, përveç asaj se edhe këtu unë përpiqem të qëndroj në Islam).” (WA IV 33, 123)



Kur më 1831 u shfaq një epidemi kolere nga e cila vdiqën shumë njerëz, nëpërmjet një letre Gëte e ngushëllon kështu një miken e tij, Louise Adele Schopenhauer: “Hier kann niemand dem anderen rathen; beschließe was zu thun ist jeder bei sich. Im Islam leben wir alle, unter welcher Form wir uns auch Muth machen (Këtu askush nuk mund të këshillojë njeri; secili duhet të vendosë vetë se çfarë duhet të bëjë. Ne të gjithë jetojmë në Islam, pavarësisht nga forma që zgjedhim për të inkurajuar vetveten).” (19.9.1831, WA IV, 49, 87)

Më 22.12.1820 Gëte i shkroi një letër falenderimi mikut të tij Willemer, i cili i kishte dhuruar një libër me aforizma. Në këtë letër, mes të tjerash, Gëte shkruan: “Es stimmt… zu jeder religiosvernünftigen Ansicht und ist ein Islam, zu dem wir uns früher oder später alle bekennen müssen (Mbështetet… në çdo pikëpamje të arsyeshme fetare dhe është një Islam, të cilin ne, herët a vonë, të gjithë duhet ta pranojmë).” (WA IV 34,50)



Si pjesëmarrës në Luftën e 1792-shit kundër Francës, shkruan Gëte më 7-8 tetor 1792 se besimi në parapërcaktimin e gjithçkaje nga Zoti gjen shprehjen e tij më të pastër në Islam:



“…Die Mahomedanische Religion gibt hervor den besten Beweis (Feja Muhamedane jep shembullin më të mirë per këtë (WA I 33,123)



Eckerman na njofton për një bisedë të tij me Gëten më 11.4.1827 rreth metodës së edukimit të myslymanëve. Sipas Gëtes, kjo metodë edukimi konsistonte në të vërejturit e vazhdueshëm nga ana e myslymanëve të kundërshtive në egzistencë; si rezultat vjen takimi me dyshimin, që, pas analizës së suksesshme të realitetit të gjërave, përfundonte në zgjidhjen e sigurtë[2]. Gëte e mbyll këtë diskutim kështu:



“Ju e shihni se këtij sistemi nuk i mungon asgjë dhe se ne, me të gjithë sistemet tona, nuk jemi aspak më të përparuar, madje askush nuk mund të shkojë më përpara… Ky sistem filozofik i myslymanëve është një masë e shkëlqyer, të cilën njeriu mund ta aplikojë tek vetvetja dhe tek të tjerët për të mësuar se në ç’nivel të virtytit shpirtëror jemi”.

Për gjëra që nuk arrijnë deri tek aftësia e njeriut për të kuptuar dhe që mund të shërbejnë si bazë për spekulime të ndryshme Gëte porosit në “Maximen und Reflexionen” që të mos merremi me to: “Më i madhi fat i njerëzve që mendojnë është eksplorimi i të eksplorueshmes dhe admirimi i qetë i të paeksplorueshmes”. Kjo është e lidhur me kujdesin e myslymanëve për të mos pyetur rreth gjërave që nuk mund të dihen nga njerëzit.

Për Njëshmërinë e Zotit Gëte tha: “Der Glaube an den einigen Gott wirkt immer geisterhebend, in dem er den Menschen auf die Einheit seines eigenen Inner zurückweist (Besimi në një Zot të vetëm është gjithmonë i efektshëm për ngritje shpirtërore, sepse ai tregon për njeriun njëshmërinë brenda vetvetes).” (Noten und Abhandlungen zum West-Östlichen Diwan, WA I 7, 42)

Gëte bën fjalë për ndryshimin mes një profeti dhe një poeti dhe pohon të qenit profet të Muhamedit (Allahu e bekoftë dhe i dhuroftë paqe!):



“Er sei Prophet und nicht Poet und daher auch Sein Koran als göttliches Gesetz und nicht etwa als menschliches Buch, zum Unterricht oder zum Vergnügen, anzusehen. (Ai është profet dhe jo poet dhe kështu edhe Kurani i tij duhet parë si ligj hyjnor dhe jo si ndonjë libër njerëzor, bërë për edukim apo për argëtim).” (Noten und Abhandlungen zum Diwan, WA I, 7,32)









PËRFUNDIM



Pas analizimit të provave materiale të parashtruara më sipër dhe njohjes së provave konfirmuese në shkrimet e miqve të tij të ngushtë Thomas Carlyle dhe Friedrich Schiller, është e mundur të vijmë në një përfundim të qartë, pa lënë vend për dyshim apo dykuptueshmëri.

Gjithçka që përmbajnë shkrimet e tij shkencore, veçanërisht “Zur Morphologie”, mbetet një propagandim i vazhdueshëm i pikëpamjes se gjithësia është krijim i një Qenieje Hyjnore dhe se Qenia e Krijuesit nuk përzihet me qeniet e krijesave.

Ndërkohë që jetonte jetën e tij në një vend jomyslyman, ai pranoi dhe deklaroi pajtimin me plot zemër me dy dëshmitë themelore të besimit islam (Shehadet) duke pohuar se nuk mund të ketë tjetër Zot veç Allahut, Një dhe i Vetëm, e se Muhamedi (paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të!) është i dërguari dhe, njëkohësisht, vula e të gjithë të dërguarve të Tij.

Megjithëse i pamësuar për lutjen rituale (namazin ose faljen), dhënien e zekatit, agjërimin dhe pelegrinazhin e shenjtë (haxhin), ai shfrytëzoi plot krenari e emocion të thellë rastin e rrallë për të marrë pjesë në faljen e ndonjë të premteje. Nga e gjithë kjo del qartë se ai e shihte Islamin si Fenë e tij.

Nga hadithet (traditat profetike) e shumtë dhe të mirënjohur, të transmetuar nga Buhariu dhe Muslimi, si dhe nga hadithet e tjerë autentikë të koleksionit të Sunnetit është e njohur se pranimi i Allahut dhe i të dërguarit të Tij është çelësi i Parajsës (Xhennetit).

Kështu mund të pranohet hapur se poeti më i madh i Europës, lavdia e gjuhës gjermane dhe e jetës intelektuale është gjithashtu i pari i myslymanëve në Europën moderne, duke rizgjuar në zemrat e njerëzve dëshirën për njohjen e Zotit dhe të të dërguarit të Tij.



Shejh ‘Abdulkadir Al-Murabit

Autorizuar nga kryetari i Komunitetit Islamik të Vajmarit, H.A.B. Rieger.

Vajmar, 19 dhjetor 1995




Përmbajtja











JOHANN WOLFGANG VON GOETHE (1749 – 1832) është poeti dhe mendimtari më i njohur i Klasikës Gjermane. Një nga veprat më madhështore të tij është “West-Östlicher Divan”, që doli për herë të parë më 1918. Kjo vepër shënon pikën e tij më të lartë të angazhimit të tij me Islamin.

[Xhemis]

Gëte mori një mesazh nga Lindja


Madhështia e njeriut të shkencës, kulturës dhe cfarëdolloj lëmi tjetër intelektual qëndron tek të perceptuarit e nevojës për të besuar në një Zot dhe të njohurit të Tij. Shkrimtari gjerman Johan Volfang fon Gëte ka shprehur me modestinë e një njeriu të shquar varësinë e tij ndaj Allahut dhe besimin e tij të sinqertë në fenë Islame.
--------------------------------------------------------------------------------

Dy fjalë…
Johan Volfang fon Gëte lindi në 28 gusht 1794 në Frankfurt. Eshtë ndër klasikët më të mëdhenj. Që në moshë të vogël zotëronte frengjishten, latinishten dhe greqishten e vjetër. Ishte një i ri i ndritur. Përfundoi studimet në Strasburg për Drejtesi. Ka studiuar gjithashtu Artet e Bukura në Romë, ndërsa në Sicili është interesuar në Botanikë. Jeta dhe arti i asokohe binin ndesh me botëkuptimin e tij. Gëte vendosi të bëjë letërsi për cështje të rëndësisë të vecantë si edukimi i njeriut, pershtatshmeria sipas modelit klasik te zhdukjes së kopracisë në shpirtin njerëzor, ndricimi i idealit të jetesës së njeriut, etj. Nën ndikime të forta politike dhe shoqërore të kohës, shtuar vdekjen e mikut të tij Shiler dhe moshën e tij të thyer, Gëte u tërhoq mënjanë dhe shkroi pa u ndalur duke përjetuar kohën më prodhimtare në letra. Duke admiruar poetin iranian Hafizi nxori në dritë veprën poetike “Divani perëndimoro-lindor”. Vdiq në 22 mars 1832 në Vajmar. Pas 1900 Gëte zuri vendin e tij të padiskutueshëm në letërsinë botërore.

Gëte mori një mesazh nga Lindja

Madhështia e njeriut të shkencës, kulturës dhe cfarëdolloj lëmi tjetër intelektual qëndron tek të perceptuarit e nevojës për të besuar në një Zot dhe të njohurit të Tij. Shkrimtari gjerman Johan Volfang fon Gëte ka shprehur me modestinë e një njeriu të shquar varësinë e tij ndaj Allahut dhe besimin e tij të sinqertë në fenë Islame.

“Nëse Kur'ani është nga përjetësia?

Për këtë unë nuk pyes! …
Që ai është Libri i Librave
Besoj nga detyrimi si musliman!”

Ky pohim është një fragment i shkëputur nga vepra e tij e suksesshme “Divani perëndimoro-lindor”. Gëte shkruan në këtë vepër-shperthim të ndjenjave shpirtërore, se Perëndimi është bërë tepër materialist në botëkuptimet e tij dhe pritet qe Lindja të sjellë mesazhin e shpresës për ringjalljen e vlerave shpirtërore. Në vargjet që tingëllojnë ende sot po aq realiste, Gëte reagon ndaj fyerjes së rëndë qe i bëhet madhështisë së Allahut(xh. xh) me konceptin e trinisë së shenjtë dhe cilësimin e Hz. Isait(Jezusit) si Zot. Talenti poetik i furishëm i shkrimtarit nga Frankfurti mbi Majn përpiqet të ndriçoje bashkëkombësit se ishte besimi në një Zot që i mundësoi Muhamedit(as) që të kryejë me sukses misionin e tij si Profeti i fundit. “Prandaj ky besim është i destinuar të mbizotërojë në botën mbarë”- thotë Gëte.
Në një sentencë tjetër në poezinë me ndjenja të pastra fetare “Hyria” Gëte rrëfen besimin në ekzistencën e xhenetit dhe xhehenemit(parajsës dhe ferrit). Me estetikën e vargjeve të kësaj poezie Gëte ju bën thirrje të gjithë muslimaneve që të shërbejnë në rrugën e Allahut dhe të jenë martirë të kësaj çështje që ishte qëllimi përfundimtar i profetit Muhamed(as). Ai me largpamësi u bën thirrje edhe brezave të mëvonshëm që ti lenë fjalët e tepërta, përçarjet, hipokrizitë dhe të rrëfejnë “plagët” që kanë marrë në emër të kësaj cështje.
Sikur të vërtetonte këtë, personi Gëte shkroi me dorën e tij Kaptinën “Nas” dhe sure të tjera nga Kur’ani Famëlartë.
Në fjalët e vyera të këtij gjeniu të poezisë, dramaturgjisë dhe shkencës vihet në dukje me përulësi dhe madhështia e Krijuesit. Gëte do të shprehej për personin e tij:
”Nëse ALLAHU do të kishte vendosur që unë të isha krimb, Ai do të më kishte krijuar mua si krimb”.
Megjithëse jo shumë të publikuara, veprat dhe fjalët e këtyre “gjenive perëndimorë” kanë një rëndësi të dyfishtë. Ato janë mesazhi i njeriut që nuk shkroi për ti shërbyer egos së vet, por për t’u bërë të ditur njerëzve në Perëndimin e errësirës Allahun(xh. xh) dhe madhështinë e fesë që ai përzgjodhi per ta. Mesazhe të tilla, “përqafues së Islamit” nga elita shoqërore-intelektuale, kanë ardhur dhe do të vazhdojnë të vijnë nga Lindja dhe Perëndimi. Siç do të shprehej vetë Gëte: “shkenca dhe arti i takojnë të gjithë botës, dhe para tyre zhduken kufijtë e nacionalizmit".







Johan Volfgang Gëte:


“Haett’ ALLAH mich bestimmt zum Ëurm,
So haett’ er mich als Ëurm geschaffen”


”Nëse ALLAHU do të kishte vendosur që unë të isha krimb,
Ai do të më kishte krijuar mua si krimb”
(Divani perendimoro-lindor/ I6 f. 113)


* * * * * * * * ** * *
"Ob der Koran von Eëigkeit sei?
Danach frag’ ich nicht! …
Daß er das Buch der Bücher sei,
Glaub ich aus Mosleminen-Pflicht"

Nëse Kur'ani është nga përjetësia?
Për këtë unë nuk pyes! …
Që ai është Libri i Librave
Besoj nga detyrimi si musliman!


* * * * * * * * * * * *

Jesus fühlte rein und dachte
nur den einen Gott im stillen;
Ëer ihn selbst zum Gotte machte
Kränkte seinen heil'gen Ëillen.

Und so msuss das Rechte scheinen
Ëas auch Mahomet gelungen;
nur durch den Begriff des Einen
hat er alle Ëelt bezëungen.
(Divani perendimoro-lindor/ 16, f. 288)
Jezusi u ndje i pastër dhe mendoi
në qetësi veç për një të Vetmin Zot
Kush ate vete në Zot e shndërroi
ka fyer vullnetin e tij të shenjtë.

Dhe kështu duhet, e drejta të ndriçojë
ate që edhe Muhamedit i mjaftoi;
Veç në konceptin e [Zotit] një
ai mbarë botën mbizotëroi.


* * * * * * * * * * *


Hyria

Jam rojtarja e xhenetit,
Ndaj qëndroj këtu në prag;
A s’më thua ku po vete
Ti që po na vjen nga larg?

Ke luftuar për Kur’anin?
Je dëshmor i tij vërtet?
Apo mb’rrin nga an’ e anës
qe të futesh në xhenet!

Po të jesh dëshmor, ahere
Xhvishu, plagët mi rrëfe
Sepse ndryshe, te kjo dere
As t’afrohesh nuk të le!