A do të konvertohej Faik Konica?!

[Albo]

A do të konvertohej Faik Konica?!

Nga: FOTAQ ANDREA

A do të konvertohej Faik Konica?!Siç kemi bërë tashmë të ditur në Fletore koniciane nr. 2 (Kur puqen dy male në vargmal miqësie), letrat e Faik Konicës drejtuar poetit të madh francez Apollinaire, që ruhen në Bibliotekën Rishëljë të Parisit, përmbajnë, krahas një mori çështjesh me interes të përbashkët për dy mjeshtërit e mëdhenj të gjuhës frënge e shqipe, edhe shumë hapje zemre, si një nevojë shpirtërore për të shfaqur secili prej tyre atë intime që rrallë i besohet kujt, veç në qofsh i lidhur me një miqësi të pastër në shkallë të epërme. Ndodh kështu me Konicën 28 vjeçar dhe Apolinerin 23 vjeçar, duke filluar nga ai vit 1903, kur nisin të letërkëmbejnë së toku me besim të mahnitshëm nuhatur së largu te shoshoqi, jashtë kornizave të modestisë së shtirur. Sidomos kur në këtë mes, fjala është për çështje delikate zemre, për ndjenjë dashurie të fuqishme, atë që, te gjeniu, bëhet shpesh burim frymëzimi përsosur artistikisht në vepra të pavdekshme.
Dhe ndjenja e dashurisë, e vuajtjes dhe përvuajtjes shpirtërore, dihet që çon larg. Nuk e kemi fjalën këtu për asi qarjesh e përlotjesh, aventurizma të shpirtit me përfundime tragjike apo në të kundërt, për dashuri nga ato flakëkashtet a të rëndomtat që mbarojnë në bisht peshku. Jo, ka edhe një ndjenjë të fortë dashurie të qëruar që, në mënyrë të skajshme merr formën e mirëfilltë të mëkatit dhe që bëhet shtysë e fuqishme për vendimmarrje të reja. Sjellim si shembull dashurinë e Tat Tanushit të të mahnitshmit Kutel te kryevepra "E madhe është gjëma e mëkatit"...
Më 28 tetor 1903, në një nga letrat e para të Konicës drejtuar Apolinerit, kur të dy gjenitë e ardhshëm po gatiteshin të takoheshin në Londër, në shtëpinë e shqiptarit, Faiku bën një rrëfim tepër domethënës, që zbulon shumë anë të panjohura të jetës së tij komplekse 18-20 vjeçare.
Duket në plan të parë se kemi të bëjmë me atë vendim të famshëm të Faikut për të ndërruar fe, për t'u shndërruar nga mysliman në katolik, për t'u mbiquajtur Dominik. Por, përpara se të hyjmë në thelbin e kësaj çështjeje, për ta kuptuar e zbërthyer si duhet këtë, lypset të japim disa shpjegime paraprake lidhur me formimin e shëndoshë intelektual të nxënësit dhe gjimnazistit Faik Konica.
Është e njohur se, nga liceu francez i Kostandinopojës (Galata Saraji), ai shkoi në Francë më 1888, në moshën 12-13 vjeçare, dhe filloi drejtpërdrejt kolegjin në Lisieux të Normandisë. Zakonisht, në këtë moshë, fillohej klasa e gjashtë e sistemit arsimor francez, vit shkollor i rëndësishëm për vetë fillimin e adoleshencës që përcaktonte ndarjen nga fëmijëria dhe nga fillorja (si dikur klasa e pestë e sistemit tonë shkollor). Nga klasa e gjashtë në të tretën (me zbritje dhe jo me ngjitje si tek ne), janë katër vite shkollore në kolegj dhe më pas fillon gjimnazi me tre vjet (klasa e dytë, e parë dhe terminali apo matura). ...Konica përfundon kështu më 1893, në moshën 17 vjeçare (diplomë mature) shtatë vjet të sistemit të mesëm shkollor francez, kolegj dhe gjimnaz (apo lycée - lice - në frëngjisht), që do të thotë se dy herë ka kapërcyer një vit shkollor. Por mbi të gjitha, duhet mbajtur këtu parasysh që diploma e maturantit (e bashëlierit), ishte për vetë kohën e një rëndësie madhore, përderisa - mjaft e rrallë - jepej nëpërmjet saj titulli i mësuesisë për shkollat e mesme. Sa për ilustrim, në mesin e dytë të shekullit XIX, nga 1320 profesorë gjimnazi në tërë Francën rurale - që numëronte 83 gjimnaze sipas studiuesit Antoine Prust -, 1000 vetë ishin pa diplomë të lartë universitare.
Më 1893 dhe1894, brenda dy vjetësh, Konica merr dy diploma universitare në Monpëlie dhe Dizhon (edhe sot e kësaj dite mund të marrësh diplomë universitare në Francë për çdo vit studimor që bën) dhe me këto diploma në xhep, si dhe me titullin e mësuesisë dhe çmimet e nderit, ai shkon ballëlartë në verën e vitit 1894 në Shqipëri e vendlindje. Janë vitet më të rëndësishme e më të lumtura për të, jo vetëm për formimin e tij të lartë intelektual e botëkuptimor, por edhe për aromën e këndshme të rinisë që mbart mosha 18-19 vjeçare. Pikërisht në këtë moshë, Konica njeh dashurinë e parë të zjarrtë me ojonaksen Hugon Sophie Josephine Annette. Vasha bukuroshe 15-16 vjeçare i ndihte të atit berber (është e njohur që nga ajo kohë simpatia e Faikut për zanatin e berberit) në lokalin e tij si parukiere, ku me sa duket i riu Faik shkonte për të ujdisur e bindur floknajën e tij të gjatë ("prej filozofi", siç shprehet ai tërthorazi në një shkrim). Ishte për të viti universitar 1894-1895, kur ai, jo vetëm i qepej me ngulm provimeve që kalonte një pas një me sukses, por edhe u bindej, përmes tallazesh shpirtërore, ndjenjave të epshme të dashurisë e cila, ndryshe nga sa mund të pritej (të bëhej pengesë), e bënte çuditërisht me krahë, i jepte atë forcë shpërthyese që tek ndoca njerëz të veçantë e shton edhe më shumë dozën përvetësuese e vepruese të intelektit dhe shndërrohet në frymëzim për ngadhënjime të reja. Por ama do të ndodhte që, para se të merrte vendim për të shkuar në Paris (1895-1896) dhe më pas në Bruksel (ku jo vetëm çel Albanian e tij në mars 1897, por bëhet edhe baba me djalë tre muaj më pas), tallazet shpirtërore, me luftën e të kundërtave në vetvete, ndjenja e mëkatit prej djaloshi në dashuri të parë, një lloj fanatizmi subkonshient i trashëguar, si dhe vetë trysnia patriarkale (kur familja e mbante me të holla për shkollim, e "jo për dashuriçka") - të gjitha këto do bënin që, në një çast të dhënë të rinisë së tij të bukur, ai të merrte një vendim aq të veçantë e të papritur: konvertimin e tij në fenë katolike, siç do ta shohim konkretisht më poshtë në rrëfimin që i bën Apolinerit.
Nuk është e vështirë për të bërë lidhjen midis dashurisë djaloshare të Faikut, ndjenjës së mëkatit dhe vendimit të tij për të ndërruar fe, e mbi të gjitha për t'u bërë murg në moshën 19 vjeçare. Shënojmë në parantezë se është e kotë të spekulohet këtu me tezën e imoralitetit siç bënë kundërshtarët e tij të kohës që ai i stigmatizoi e i lipsi aq bukur, apo siç duan sot të denigrojnë figurën e tij ndoca antikonicianë të tërbuar, që shohin përherë vetëm bardhë e zi dhe me dogma veshoke në kokë. Po ashtu, për mendimin tonë, çdo interpretim i sotëm për "largpamësinë" e Faikut me konvertimin e tij në fenë katolike, si shembull e si paralelizëm historik që u dashka ndjekur, - me emrin e Europës katolike në gojë! - është thjesht spekulim apo moralizim patriotik i rremë, utopik dhe irreal për një çështje tepër delikate e shpirtërore siç është ajo e fesë.
Në fakt, kur bën "rrëfimin" për moshën e tij 18-20 vjeçare, vetë Konica 28 vjeçar i vitit 1903 (në atë kohë kryeredaktor i një gazete me emër për kohën siç ishte Albania e tij, dhe me një mision të lartë fisnik e patriotik në shpirt) e shmang kryekëput motivin e dashurisë dhe "të mëkatit" në shpjegimin që jep vetë ai për idenë që "i shkrepi në kokë" të ndërronte fe që në moshë të re. Sigurisht që ai do nxirrte në pah në këtë mes, përpara Apolinerit, idetë mistike që ushqente nga leximi në atë kohë i librave filozofikë, e mbi të gjitha vetë ndjenjën e urrejtjes ndaj pushtuesve osmanë turq të dheut të tij. Sepse ai, fare mirë mund të konvertohej në katolik sikundër veproi, por pa u bërë aspak murg. Përse pikërisht murg? Të jetë kjo ide e tij thjesht një "kokëkrisuri" për t'u mbyllur në katër muret e qelës, kur krejt dyert e së ardhmes dhe të lulëzimit intelektual i kishte tejet të hapura? Nuk besojmë. Në shpirtin e tij djaloshar, me siguri duhej të jetë zhvilluar një luftë e egër ndjenjash të kundërta, me siguri duhet të ketë ndjerë sikletin e parë apo "turpin" për vetë pasojat e dashurisë, gjer në revoltë dhe hakmarrje ndaj vetvetes, e mbase edhe ndaj të tjerëve (presioni i familjes së Sofisë apo ndoshta edhe i familjes së tij). Për këtë, mjaft t'i referohemi këtu një prej shkrimeve të tij nga më të bukurat, "Lulja e Maleve" (1897). Hollë-hollë, ashtu si në mjaft shkrime të tjera të tij, të dy personazhet kryesore të tregimit Toskua dhe Moskua shfaqin, në antitezë, njëfarë dyzimi të vetë Faikut djaloshar arsimuar jashtë: i pari, i dhënë me mish e me shpirt pas traditës, që fatin e tij e lidh pas fatit të vatanit dhe që dashuron vashë vendi (Shegën), me të cilën njeh lumturinë dhe lufton me armë në dorë për çlirimin e atdheut; i dyti, që mendjen e kishte andej nga Parisi, nga studimet e ardhshme, nga modernia, nostalgjitë dhe dashuritë e zemrës. Vërejmë këtu kalimthi se shfaqja e vetvetes në formë të dyzuar, ashtu siç është vetë qenia njerëzore, do kërkojë te Faiku jo vetëm forma letrare të stërholluara, por do shkojë tepër-tepër larg, në forma më të sofistikuara dhe nga më të habitshmet, që do jenë objekt i një numri të ardhshëm të Fletore koniciane, gjithnjë në zbërthim të enigmave të tij të pafundme...
Por theksojmë se do të ishte paksa e pavend dhe e paradokohshme të thuhej në mënyrë të prerë se më 1894, kur shkoi në Shqipëri për pushime e u rikthye në Dizhon, Faiku e kishte gjetur tashmë udhën e shpëtimit shpirtëror dhe të arsyes madhore që do ta drejtonte drejt vendimit për veprimtari patriotike konkrete. Sepse në fakt, gjithçka do ndodhte në mënyrë graduale, të natyrshme. Për më tepër që ideja e veprimit patriotik do kërkonte kohën e vet të pjekurisë dhe do shpalosej hapur vetëm kur ai do shkonte në Paris më 1895. Aty ai, jo vetëm që ra në kontakt të drejtpërdrejtë me idetë e vrullshme të kohës, por u lidh nga afër edhe me miq të mirë që do t'i çelnin sytë e mendjes. U lidh (i rekomanduar që nga Dizhoni) me gjuhëtarin e moshuar franko-hebre Louis Benloew, ish dekan i fakultetit të Dizhonit dhe miku i Dora d'Istrias e i De Radës, që kishte bërë studime madhore për shqipen dhe shqiptarët. Me atë "gjysh" të mirë, ai iu fut edhe mësimit të sanskritishtes dhe të gjuhëve të lashta hindu e veda. U lidh e u miqësua me historianin po franko-hebre Léon Cahun, zv. Konservatori i Bibliotekës Mazarine. Dhe do të ishte "baba" Cahun-i, autori i "Hasan Jeniçerit shqiptar të vitit 1516", i Thrank Spiros, ai që do t'i ndihte të botonte në dhjetor 1895 në gazetën "La Libre Parole" artikullin e tij të parë "Shqipëria dhe Turqit" me pseudonimin Tepeleni (artikull të cilin e kemi përkthyer dhe botuar tashmë). Në fakt, kjo gazetë politike e rëndësishme e Parisit ishte e njohur për frymën e fuqishme polemiste dhe për përkrahjen që i bënte ideve socialiste të kohës, duke demaskuar skandalet e rënda, si çështjen e famshme Dreyfus, masakrat e Armenisë në Turqi dhe skandalin e Panamasë.
Megjithatë, e gjejmë me vend këtu të vërejmë se nuk mendojmë dhe nuk e përkrahim tezën e parashtruar prej kohësh se Konica djaloshar u lidh në Paris me idetë socialiste të epokës. Si trashëgimtar dhe përfaqësues i feudalizmit, nga derë e madhe me emër, ai asnjëherë nuk ka shprehur simpati dhe nuk i ka zënë në gojë idetë socialiste, madje as kur këto ishin tepër në modë. Edhe vetë termin "revolucion", aq shumë të lakuar në atë kohë, ai e përmend tepër rrallë dhe gjithnjë ka qenë kundër kasaphanës klasore dhe formave terroriste. Në fakt, te organi La libre Parole, ai thjesht botoi artikullin e tij Shqiptarët dhe Turqit. Madje, duke pasur parasysh se nuk ishte dhe nuk është e kollajtë të botohet një shkrim në një organ kryesor të Parisit (sidomos në moshën 20 vjeçare!), hamendësojmë se duhet të ketë qenë kunati i Leon Cahunit, George Schwob (në atë kohë kryeredaktor i organit Le Phare de la Loire) ai që duhet të ketë ndërhyrë për botimin e artikullit të Konicës te e përditshmja parisiane La libre Parole. Fakt është se artikulli i parë i Konicës djaloshar Shqiptarët dhe Turqit u botua i gjymtuar, në një kolonë e gjysmë gazete, kur ishte paraqitur në redaksi si studim i plotë me shumë krerë. Jo vetëm kaq, por artikulli i Tepelenit do të shoqërohej edhe nga një shënim kritik përmbyllës i redaktorit H. Vernier, ku nuk përkrahej plotësisht (me sa duket për arsye diplomatike) qëndrimi antiosman e i prerë i autorit të shkrimit. E mbështesim këtë hipotezë tonën edhe me faktin se poshtë artikullit të Tepelenit, në të njëjtën faqe të gazetës është botuar edhe një shkrim i Raphaël Viau Les égouts de Schwob (Gjirizet e Schwob-it). Pra ndihma e Cahun-it dhe ndërhyrja e Schwob-it (babait të simbolistit të ardhshëm të famshëm Marsel Schwob) duhet të kenë qenë vendimtare edhe për fillimin e aktivitetit botimor të të riut Konica. Këtu atij duhet t'i ketë lindur edhe vetë ideja që të botonte sa më parë organin e parë të shqiptarëve, në shqip e në frëngjisht, kryeveprën Albania. Me siguri, ai e ka përpunuar prej muajsh në kokë këtë mendim, e ka rrahur e stër-rrahur me "baba" Cahun-in, i cili, me përvojë të gjatë botimore duhet ta ketë përkrahur e nxitur djaloshin patriot dhe erudit shqiptar.
Nga ana tjetër, po ta shohim nga afër Faikun në Paris në ato vite (kur i ati ia kishte prerë çdo të ardhur financiare, për të arsimuar tashmë me shkollë të lartë djalin e dytë, Mehmetin), do vëmë re se ai jo vetëm ishte i përkushtuar pas mësimit të gjuhëve të rralla, pas hulumtimit në Bibliotekat Mazarine dhe të Institutit të Francës, por edhe pas kurseve që ndiqte në Akademinë franceze. Vëmë re kështu një veprimtari të ethshme shumë-përmasore nga ana e tij, si e si të gatitej mirë për t'i hyrë botimit të periodikut të ardhshëm konician. Sepse, duke hequr dorë nga ideja për t'u bërë murg apo për të vazhduar studimet në Universitetin e famshëm të Irenës në Gjermani, duke i hyrë Albanias në Bruksel dhe duke marrë me vete edhe Sofinë shtatzënë me të cilën bashkëjetonte, Konica djaloshar do të zgjidhte paralelisht tri punë të mëdha: do përcaktonte me pjekuri të plotë të ardhmen e tij patriotike, do zgjidhte fatin e jetës familjare me vashën që donte dhe më në fund, do zgjidhte problemin e të ardhurave financiare për jetesë.
E tillë pra, paraqitej gjendja shpirtërore dhe botëkuptimore e Konicës 18-20 vjeçar në Dizhon e në Paris, para se të çelte Albanian dhe para se të bëhej baba që në moshë tepër të re.
Më në fund do thoshim se, pa i hyrë çështjes së fesë te Konica, që kërkon një studim më vete, ai me kohë do fitonte pozitat e ateizmit, të objektiviteti shkencor, por duke respektuar thellë idenë e fesë gjatë gjithë jetës së tij, sidomos çështjen e fesë tek shqiptarët. Për më tepër që ai vetë mishëronte në origjinë të katër fetë kryesore në Shqipëri. Ishte, të themi, i katërfishtë, sepse: ishte mysliman i lindur (Faik), në mjedisin ortodoks të vendlindjes (Konicë), kishte të trashëguar në gjak bektashizmin e Ali Tepelenit (nuk mungoi të firmosë te Albania me emrin Një bektashi), e më tej, njohu katolicizmin në Shkodër e u konvertua në katolik në Francë më 1895, me emrin Dominik. Pikërisht, me këtë emër të fundit ai krijoi edhe personazhin e tij të mrekullueshëm (vetveten), gjithë virtyte të admirueshme, te romani ende i pabotuar i tij Sotiri e Mitka.
Po japim më poshtë letrën e plotë të Faikut drejtuar Apolinerit, duke i kërkuar falje lexuesit për komentin tonë të gjatë parahyrës, të cilin e gjykuam të domosdoshëm për të kuptuar objektivisht dhe dashamirësisht figurën madhore të gjeniut Konica, mendimtarit modern shqiptar.

(er.nu/MIlosao/BalkanWeb)

[Albo]

Faik Konica dhe Guillaume Apoliner, e vërteta e një miqësie

Nga: FOTAQ ANDREA

Faik Konica dhe Guillaume Apoliner, e vërteta e një miqësieNa e ka ënda ta fillojmë këtë shkrim me emrin e Skënderbeut, si i pari shqiptar që çau edhe rrugën e komunikimit epistolar me katër papë të Romës, me Raguzën, Venedikun, Huniadin, Alfonsin, etj., falë kancelarisë së tij të fuqishme dhe ambasadorëve të shkathët e të zotë që dërgonte ku ia lypte nevoja. Pas tij, do kulmonte epistolari apo letërkëmbimi i Ali Tepelenës me Napolon Bonapartin, si dhe letërkëmbimi i të parit rilindës shqiptar De Rada me Lamartinin e madh, me nobelistin Frederic Mistral, etj. pa lënë këtu mënjanë princeshën e kulturës evropiane Dora d'Istrian, që mbante lidhje me dijetarët më të shquar të Evropës.
Dhe ja ku i vjen radha, pas tyre në kohë, Faik Konicës, për të zënë po aq vendin e nderit në lidhjet dhe marrëdhëniet e tij letërkëmbyese me figura të ndritura të botës shqiptare të kohës, me personalitete të njohura të Evropës, shkencëtarë, filologë, politikanë, diplomatë, shkrimtarë, artistë, etj. As që do ishte nevoja të përmendim këtu mori emrash me të cilët ai korrespondoi në rrafsh të brendshëm: gati krejt garda klasike rilindëse shqiptare, së cilës ai i dhuroi një tribunë siç ishte "Albania" koniciane, jo vetëm për të lartuar fuqimisht zërin e shqiptarizmës, por edhe për të themeluar e përsosur artin e të shkruarit bukur të shqipes.
Nga ana tjetër, në rrafsh të jashtëm, Konica do lidhej e do letërkëmbente me ajkën intelektuale albanologjike dhe me dijetarë evropianë të fundshekullit XIX dhe fillimshekullit XX. Veçse, në këtë mes, nuk mund të rrimë pa theksuar se si një djalosh 21 vjeçar si Konica i drejtohet guximshëm me letër kryeministrit britanik të kohës, 79 vjeçarit Lord Gladstone, tek i shkruan për të drejtat e Shqipërisë. Dhe domosdo, "The Great old man" i kthen përgjigje, që rilindësi i ri shqiptar e boton tek "Albania" (nr. 2,1897). Po ashtu, veçojmë këtu edhe letërkëmbimin e Konicës, për vite me radhë, me "atin e tij shpirtëror", orientalistin e mrekullueshëm francez Leon Cahun, i cili do t'i çelte kreshnikut të Letrave moderne shqipe rrugën e botimit që në moshën 19 vjeçare me artikullin e tij të parë në frëngjisht "Shqipëria dhe Turqit".

Takimi Apoliner - Konica
Por, një mendje e ndritur erudite, një penë e stërvitur mjeshtërore, një gjak fisnik i domoçëm, një poliglot e "enciklopedi lëvizëse" si Faik Konica, nuk kish si të mos haste udhëve të jetës - që herët madje, dhe me parandjenjë e nuhatje origjinale -, një emër që shpejt do ndriste në rrafsh botëror: Guillaume Apollinaire. Është i rrallëkushi poet francez që meritoi, me veprën e tij atë emër simbol të Apolonit, "Perëndisë së Poezisë", poeti që u shfaq madhërisht si teoricieni i madh i "Frymës së re të Modernitetit" në krejt fushat e artit dhe letërsisë, si pararendësi madhor i surrealizmit, farkëtuesi i simbolizmit, i formave të reja të të konceptuarit e të të shprehurit, nga kubizmi, te futurizmi, orfizmi, fovizmi, dadaizmi e gjer te arti naiv, automatizmi në shkrim, kaligramet, ritmet magjike, etj. me talent të paparë proteiform e gjithëpërmasor.
E ndërsa Apolineri shpejt do bëhej miku dhe strumbullari i tërë figurave të ndritura të fillim shekullit XX - Pikaso, Douanier Rousseau, Braque, Matisse, Cezanne, Max Jacob, A.Billy, A.Salmon, A. Jarry, e më tej F. Picabia, P. Fort, J.Cocteau, Tzara, Breton, Delaunay, të tërë të rinj magjikë të shekullit XX, që çanë shtigje të panjohura në emër të kultit të së resë dhe të origjinalitetit -, shqiptari Faik Konica, tek lartonte përditë emrin e Shqipërisë me "Albanian" e tij, do rreshtohej edhe vetë në paradën e modernitetit të kohës, do ndiqte hap pas hapi hapësirën kulturore, letrare dhe artistike evropiane, krahas zhvillimeve të shpejta politiko-diplomatike të Lindjes e Perëndimit.
Ende nuk dihet si u puqën fillimisht dy male për të krijuar një vargmal, një epistolar faikio-apolinerian, nga i cili ruhen në Bibliotekën Kombëtare Franceze 45 letra të Konicës drejtuar Apolinerit, 45 rubinë që ndrijnë e vetëtijnë për nga tematika, erudicioni, shijet dhe stili i jetës, ku nuk mungojnë dertet e dashuritë, përparësitë në punën intelektuale, planet, ëndrrat, kënaqësitë e çkënaqësitë, lëçitjet, hokatë dhe hiret e shpirtit, madje as zogjtë dhe pulat e Konicës, që Apolineri diti t'i shndërrojë në... minj!
Thuhet përgjithësisht se Apolineri "shkoi" i pari te Konica, ndonëse Konica i shkroi atij letrën e parë më 15 shtator 1903. Jo. As njëri dhe as tjetri nuk i "shkuan" shoshoqit, ashtu rastësisht. Ishte diçka e natyrshme pjekja e tyre dhe, në fakt, as që ka rëndësi kush e ka bërë "hapin e parë" drejt tjetrit. Sepse, që të dy do njiheshin fillimisht nga larg; që të dy, në rininë e tyre më të hershme, kishin qenë frekuentuesit e rregullt të Bibliotekës së famshme "Mazzarine", kryedrejtues i së cilës ishte miku i të dyve, orientalisti i madh Léon Cahun, autori i "Hasan Jeniçer shqiptarit" të vitit 1516, një roman historik nga më të mrekullueshmit për shqiptarët, bëmat e tyre dhe tradhtinë e Venedikut. E Cahun - teksa rriti dhe mbajti afër, atë fundshekull XIX, mes rafteve të panumërt të Bibliotekës madhore parisiane jo vetëm nipin e tij të njomë e të brishtë, në fizik e shije, Marcel Schëob, atë emër që shpejt do bëhej erudit dhe një nga shkrimtarët, poetët dhe përkthyesit e shquar francezë, i afërt me simbolistët -, "plaku" Cahun, me shumë nuhatje, diti të mbante pranë, me dashuri prindërore, Faik Konicën e viteve 1894-1895 dhe, më pas, Gijom Apolinerin e viteve 1899-1900. Ishte një simbiozë dhe osmozë e bukur lidhja e "plakut" me të "riun", ashtu si në vargjet e Viktor Hygoit, që miku im Edmond Tupja i ka përkthyer jo pa patos e humor: "Rinia është e pashme, pleqëria është e hatashme".
Pra, kemi njëfarë "dialogu intuitiv" Konica-Apoliner nga larg, në kohë e hapësirë, për një njohje fillimisht të tërthortë e ndërsjellë, aty nga vitet 1902-1903, midis dy të rinjsh të talentuar në penë dhe të pasur në ide e refleksion artistik, që i kishin dhënë tashmë provat e tyre shijeholla nëpërmjet botimesh. Por, pa bërë një "coq à l'âne" siç thotë shprehja e bukur frënge, pa kaluar "nga gjeli te magjari", pra andej-këndej e tutje përtej, le të ndalemi konkretisht te letrat e Konicës dërguar Apolinerit (mjerisht gjithçka e paplotë!), që vërtet përbëjnë rreth 50 faqe A4, por që fare mirë do mund të komentoheshin në mbi 500 faqe, duke iu referuar edhe studiuesve frëngj, të cilët jo fort janë ndalur mbi to. Përkundrazi, janë treguar, do thoshim, të njëanshëm, ose më mirë: shumë apolinerianë, e pak konicianë!

Apolineri dhe dashuria e tij e parë e madhe
Është thënë e stërthënë tashmë nga hulumtuesit francezë, anglezë etj., se në qendër të këtyre letrave qëndron tema e dashurisë së madhe të Apolinerit për anglezen Annie Playden [Ani Plejden], me të cilën 21 vjeçari francez kishte rënë në dashuri që në vitet 1901-1902. Apolineri, në kërkim të saj, do grishej dy herë nga Faik Konica (më 1903 dhe 1904) që të bujte në Londër, në shtëpinë e shqiptarit, e të orvatej kësisoj të piqej e puqej me të dashurën e vet të paepshme. Më se e saktë. Letërkëmbimi nis e lulëzon në këtë lëndinë të shpirtit rinor siç është dashuria në moshë të re, dhe shumë letra të para të Konicës përqendrohen edhe mbi këtë temë. Ky motiv fisnik që nuk përjashton askënd, në asnjë moshë, është domosdo njerëzor dhe krejt i përligjshëm. Për më tepër që mendje të ndritura kanë ditur t'i japin emër "Dashurisë", me përkufizime nga më të mahnitshmet, duke shkruar me penë të frymëzuar për të. Konica, me hiper-ndjeshmërinë e vet të tërësishme në tërë fushat e dijeve dhe ndjenjave, do ta përkufizonte Dashurinë, në Letrën 5, si një "Dhembje dhëmbësh nga të zemrës... që zgjat ndonjëherë për shumë kohë... dhe është e një dobie të madhe për pjekurinë e mendimit." Disa herë dhe për disa çështje të mëdha, do e shohim Faikun tonë të vihet në rolin e profesorit për Apolinerin - kur nuk ishte më shumë se katër vjet më i madh nga ky për nga mosha. I shfaq këtij përvojën e pasur vetjake, dhe nuk mungon ta ngushëllojë Poetin, i cili shpejt do gjente te gurra Dashuri atë "In Spiritum" (Frymëzim) të domosdoshëm, apo shqip, atë "Perëndi brenda Vetes". Dhe do rrjedhin nga kjo gurrë dashurie e Apolinerit për Ani Plejdenin dy përroska me ujë kristalor poetik, dy poema të tij, kryevepra në gjuhën frënge: "Kënga e të keqdashuruarit" dhe "I mërguari i Landon Road", rruga ku banonte Ani, jo larg shtëpisë së Konicës në Londër.
Shumë herë shqiptari i dërgon frëngut lajme për "mikeshën" e tij, siç e quan Konica të dashurën e Apolinerit, duke u munduar ta psikologjisë nga afër temperamentin e saj, luhatjet në ndjenja të "një karakteri paksa të ngulët", disi të ftohtë, të mbyllur, të heshtur, ("ndoshta keltik"- thotë ai), që priret për ta çuar çdo dashuri drejt dështimit, sado e përndezur qoftë ajo. Shumë herë vetë Konica, përballë këtij temperamenti të çuditshëm femëror e sheh veten disi në siklet, dhe mjaft studiues, amerikanë e francezë, që nuk kanë munguar ta kontaktojnë e intervistojnë drejtpërdrejt Anin e moshuar të viteve 60, e kanë anashkaluar këtë rol ndërmjetës, tepër miqësor, tepër të pastër të Konicës, si vëllai që kërkon t'i ndihë të vëllait në vuajtjet shpirtërore.

Një foto e rrallë me shkrimin e Konicës
Dhe jo vetëm kaq, por një zbulim i kohëve të fundit, një foto e rrallë e Ani Plejdenit me gërshetën e saj të prerë, (që u shit në ankandin Drouot të Parisit më 31 mars 2011) përmban, krahas fotos, shkrimin e shkrifët të Konicës, konkretisht në frëngjisht: "Me urimet tona më të mira. (Z. dhe Znj.) F.b.K. 1904-5. Chingford."
Kjo foto e veçantë është kuptimplote, dhe çel disa pista të pashkelura nga specialistët e veprës së Apolinerit e të Konicës. Por, për të mos e lodhur lexuesin, po i japim të përmbledhura si çështje: 21 vjeçarja Ani Pejden pret gërshetin e vet në fund të vitit 1904 dhe ia beson Konicës për t'ia dërguar Kostros (Apolinerit), përvuajtësit shpirtëror të saj. Po ashtu, i beson edhe foton me flokët e prerë dhe me kapën femërore të modës angleze. Përse vallë? Të jetë një gjest lozonjar femëror nga ana e saj për të joshur edhe më shumë djaloshin francez të ndezur nga dashuria? Apo thjesht një gjest lamtumire për të, kur ajo po largohej përfundimisht nga Europa drejt Amerikës (janar 1905) pa qenë askush në dijeni? Apo mos është thjesht një grishje dhe provë nga ana e saj në kuptimin: "Eja më ndiq, në më do," thjesht si në atë përrallën arabe që të dashurit i ka hyrë gjembi në shputë të këmbës dhe e dashura i thotë: "në më do vuaj, mbaje gjembin brenda zemrës". Dhe fakti është - siç del nga letrat e Konicës (Letra 25 - 2 shkurt 1905) - që Apolineri desh u nis për në Amerikë, pas së dashurës dhe gjoja për "afarizëm" sikur të mos kishte qenë Konica për t'ia prishur mendjen. E atëherë, hajt të dihej se ç'udhë do merrte vetë jeta Apolinerit! Por e sigurt është (dhe po e themi me gojën plot!) që Franca do kish humbur doemos dhe përgjithnjë Gjeniun e saj të ardhshëm, Heroin e saj të Letrave moderne, sikur të mos kishte qenë Faiku ynë për ta ndalur në udhën drejt Amerikës!...
Nga ana tjetër, kjo foto, me urimet e Konicës për vitin e ri 1905, përmban (krahas rolit të tij si ndërmjetësi shpirtëror në lidhjen dashurore Ani-Apoliner), edhe një enigmë tjetër nga jeta personale, plot mistere, e Faikut. Me siguri që ai do na kish kërdisur me sharje e mallkime (siç dinte vetëm ai ta bënte mjeshtërisht - dhe me të drejtë!), tek s'lejonte kurrkënd ta cenonte në atë që ai e kishte të shtrenjtë, pikën e dobët, thembrën e Akilit. Fakti është që si Apolineri, si Ani e viteve 60 e kanë thënë prerazi: "Konica ishte në atë kohë i martuar në Londër". Por jo. Jo dhe jo. Siç dëshmojnë qartë letrat e tij, asnjëherë Konica nuk ka qenë i martuar, por vetëm ka bashkëjetuar (me dashuri të pastër) me dy mikesha, në kohë dhe në vende të ndryshme: fillimisht me Sofinë (nga Ojonaksi i Francës, me të cilën pati, siç e dimë tashmë, djalin e tij të vetëm Henrikun në Bruksel) dhe, më pas, me Antonian (nga Eks la Shapela e Gjermanisë, me të cilën bashkëjetoi në Londër për vite të tëra), kjo e fundit e pasionuar pas gjuhëve të lashta dhe letërsisë. Vetë Apolineri e njohu nga afër këtë zonjë grua dhe kishte respekt për të. Këto dy "miket e zemrës", sipas shprehjes lasgushiane, janë tipizuar me penë të rrallë tek "Dr. Gjilpëra" në personazhet e Verës dhe Ingridës. Nëse në letrat e tij drejtuar Apolinerit, Konica fillimisht e deklaron Antonian "mikesha ime", më pas vëmë re që po ai e cilëson "gruaja ime", dhe këtë e bën thjesht për të shmangur, për çdo rast, telashet e mëdha të frymës konservatore e paragjykuese të kohës, sidomos të mjediseve shqiptare, që tërë kohën kanë gërvëlisur poshtërsisht e pabesisht në jetën personale të tjetrit, sidomos kur ky gëzon statusin e "personit publik". Le të kënaqemi pra duke thënë që Konica nuk ishte martuar veçse me shqiptarizmën, me dijen, përparimtaren, modernen. Sepse pikërisht këtyre iu përkushtua tërësisht, dhe ia arriti për mrekulli. Kush mendon të kundërtën, ne po i përgjigjemi me fjalën e Konicës: "Është krim të trazosh lumturinë e budallait". Ngaqë Konica diti, si askush, të njohë, përtej gjithçkaje, edhe vetë shijen e jetës, të shijojë artin e të jetuarit, si rrallëkush.

Paraja, Paraja!...
Por episodi i dashurisë së Apolinerit për Anin, është thjesht një degë në pemën e lulëzuar të miqësisë faikio-apolineriane. Sepse trungu, siç thamë, përbëhej tashmë nga ndjenja fisnike e afrimit dhe e njohjes së ndërsjellë të dy të rinjve, me interesa të mëdha në fushat e dijes, kulturës dhe letërsisë. Është e pamundur që Apolineri, i rrethuar nga miq të shumtë në Paris, të tërë avanguardistë të rrymave të mëdha moderne, të mos donte të dinte më shumë se si shqiptari i veçantë, për vite me radhë, botonte në Bruksel e Londër, një revistë dygjuhëshe me famë në rritje, dhe dërgonte sakaq në frëngjisht artikuj për botim tek "L'Européen".
Nga ana tjetër, s'ka si të mos kujtojmë se në një mbledhje të parë të të rinjve të talentuar për themelimin e revistës "Le Festin d'Esope - Gostia e Ezopit" me kryeredaktor vetë Apolinerin, (tetor 1903), nordiku Arne Hammer, sekretar i "L'Européen", mes entuziazmit të paradokohshëm rinor, parashtroi çështjen më pikante të kohës: Ku do gjendej "verdhushka?" (paraja e shkretë!), pa të cilën kurrgjë nuk mund të bëhej, si vetë buka që s'bëhet dot pa miell.
Paraja, paraja...! Ishte bërë mendim i ngulët për të gjithë, sidomos për të rinjtë krijues, pika kulmore e vuajtjes, mbijetesës, e ndrydhjes, shndërrimit dhe shfrytëzimit të talenteve, punës negër, pengesë që, o lypsej kapërcyer, o rri e numëro pleshtat si në doganën koniciane të Durrësit. Dhe vetëm një qëllim fisnik në jetë, një Motiv i Madh e gjen (se s'bën!) rrugën e shpëtimit nga hall-havaleja dhe haleja "para"! A nuk shkroi me shpejtësi e talent të rrallë vetë Apolineri, (në emër të parasë e të mbijetesës) romanet erotikë e plot humor "Dashuritë e një hospodari" dhe "Bëmat e një Don Zhuani", që sot kategorizohen si romane të erotizmit klasik? Po Konica ynë, a nuk shkroi edhe ai me pseudonimin Gjoni i Krujës (1909) dhe i shiti, shi nga halli "para", dy romane të tij ende të panjohura prej publikut shqiptar dhe të përkthyera e studiuara nga autori i këtyre radhëve?
Por, le të rikthehemi më mirë tek Arne Hammer kur i propozon Apolinerit në mbledhje e sipër, atë fillim tetori 1903, ta mbajë vrapin fill e në Londër te Konica, i cili mbase do mund t'i ndihte, si bamirës, me ndoca të holla, shoqërisë rinore frënge të "Gostisë së Ezopit" (sipas G. Vergnes, "Jeta plot pasion e G. Apolinerit", f. 114-122, Paris 1958). Askush në fakt s'e di - dhe s'ka si ta dijë! - nëse Apolineri i parashtroi Konicës ndonjë kërkesë financiare kur i bujti në shtëpi në Londër (shi dy javë para daljes së "Gostisë...") dhe kur ky e priti në vatrën e vet me mikpritjen dhe bujarinë e shqiptarit, i cili, kur të hap derën e shtëpisë, të ka hapur edhe derën e zemrës. Por, pa u ndalur gjatë te çështja nëse Konica e ndihmoi apo jo Apolinerin me të holla për të promovuar revistën frënge "Gostia e Ezopit", mund të hamendësojmë - nga disa të dhëna të tërthorta (si për shembull, viti 1903 ishte vit disi "i lulëzuar" financiarisht për Konicën, duke qenë që në atë kohë ai sponsorizohej nga M.P. e Jashtme e Austrisë dhe telashet financiare do t'i rifillonin nga mesi i vitit 1904) - se shqiptari Konica duhet ta ketë ndihmuar fillimisht frëngun Apoliner, duke bërë edhe një gjest financimi për "Gostinë e Ezopit", gjest sado i vogël e simbolik. Nga ana tjetër, studiuesi dhe specialisti i shquar i veprës apolineriane Prof. M. Décaudin, nuk ka munguar ta rendisë Konicën ndër themeluesit e "Gostisë së Ezopit". Po ashtu, reklama për revistën "Albania" të Konicës do të figurojë pandalshëm, krahas revistave më në zë franceze, në 10 numrat e revistës së Apolinerit (nëntor 1903-gusht 1904).

Konica i ushqen Apolinerit dashurinë për Shqipërinë, e më tej...
45 letrat e Konicës drejtuar Apolinerit, të karakterit dialogues - që do të thotë se janë pjesë e një letërkëmbimi dypalësh - shtrihen në l0 vjet (shtator 1903 - tetor 1913). Pak nga pikëpamja sasiore. Shumë nga pikëpamja cilësore, po të kemi parasysh edhe rrëmbimet, vërshimet, turbullimet e jetës me diagramën e vet të ulje-ngritjeve shpirtërore. Veçse me shumë të drejtë akademiku L. Starova e ka pagëzuar lidhjen Konica-Apoliner si një "Miqësi Europiane", që e tejkalon gjerësisht kuadrin e miqësisë së thjeshtë. Dhe fakti është që lekërkëmbimi i të dy Mjeshtërve, të gjuhës shqipe dhe asaj frënge, nuk shfaqet kurrsesi si çastësor apo koniunktural. Përkundrazi, ai lind dhe përvijohet si një bashkëbisedim zemrash e mendjesh të ndritura, duke çikur madje caqet e intimitetit, aty ku shprehja e bukur shqipe "miku i mirë duket në ditë të keqe" merr kuptimin e vet më të plotë e domethënës. Sepse, kur Apolineri gjendet në hall, Konica di t'i gjendet pranë, jo thjesht me fjalë të mirë, por edhe me propozime e vepra. Po ashtu, kur Konica gjendet edhe ai në hall, Apolineri do dijë t'i ndihë, siç do shohim në shkrimin tonë pasardhës, "Fletore koniciane nr. 3".
Në fakt, personaliteti i veçantë i Faik Konicës, veprimtaria e tij politike e patriotike, si dhe puna e pandërprerë studimore që ai bënte, lanë aq mbresa të thella tek Apolineri, sa ky nuk do mungonte nga ana tjetër t'i kushtonte mikut të tij shqiptar katër shkrime titulluar: "Faik beg Konitza", "Kartmonedha e një diplomati të vjetër", "Shqiptari" dhe "Rreth dy veprave për çështjen e gjuhëve artificiale", ku komenton studimin madhor të Konicës "Ese për gjuhët natyrale dhe për gjuhët artificiale". Por ama, e veçanta e të Përndriturit Konica ishte se ai ngacmoi tek Apolineri jo thjesht ndjenjën e miqësisë individuale, por në radhë të parë dashurinë e Poetit të madh për një popull të tërë, për popullin shqiptar, për historinë e tij, për mbrojtjen e të drejtave të tij për pavarësi e mëvetësi. Kjo ishte njëra anë e medaljes. Ana tjetër, që duhet vënë me të madhe në dukje, si një meritë e padiskutueshme e Konicës, është se ai ngacmoi tek Apolineri, që herët dhe nga të parët, kozmopolitizmin e Poetit, dashurinë për popujt e vegjël që vuanin nga sundimet e huaja. Andaj dhe vite më vonë e shohim Apolinerin të shkruajë (1917), në prag të vdekjes së tij të parakohshme, një parathënie prekëse për popullin tonë:
"Shqiptarët, thotë ai, janë sot më të pastrit ndoshta të indoeuropianëve. Nacionalizmi i shqiptarëve s'ka si të jetë i dyshimtë, as edhe kombësia e tyre. Lordi Hobhauz, që kishte shoqëruar Lord Bajronin në Shqipëri, shkruante në fillim të shekullit XIX, lidhur me popullsitë prej të cilave përbëhej Perandoria osmane: "Vetëm shqiptarët kanë ndjenjën e kombësisë, gjithë popujt e tjerë të Perandorisë s'njohin grupim tjetër veç atij të fesë". Një Shqipëri e vetme moderne... do zgjidhte doemos çështjen e Kostandinopojës... Çështja shqiptare u duket diplomatëve që rregullojnë fatet e botës tepër e vogël në krahasim me çështjet tepër të mëdha që i detyrohen vëmendjes së Gjithësisë së tronditur. Diplomatët e mëdhenj ndoshta gabohen. Ndoshta krejt të habitur, do venë një ditë në Janinë a Krujë, kryeqyteti i lashtë i Skënderbeut, të vendosin me dorën plot emocion themelet e një Europe të re". (Apoliner, Parathënie për librin "Shqipëria dhe Franca" të Elise Aubry).
Një Europë e re, një Europë e Bashkuar. Është ëndrra e parë e Viktor Hygoit tek mbolli "Pemën e Shteteve të Bashkuara të Europës" në shtëpinë e tij që më 14 korrik 1870, ëndërr që iu desh rreth 80 vjet për t'u konkretizuar, pas luftërash të tëra. Sot, kur Shqipëria është në prag të realizmit të ëndrrës së saj për t'iu bashkëngjitur familjes europiane, ëndërr që u parapri e u parandie edhe nga fjalët e mësipërme profetike të Apolinerit, nuk ka si të mos ndjejmë e bekojmë fuqinë e mendjeve gjeniale Konica-Apoliner, miqësia e të cilëve qëndron në themel të miqësisë shqiptaro-frënge, në themel të miqësisë shqiptaro-europiane.

(er.nu/Milosao/BalkanWeb)

[Albo]

Faik Konica, i biri dhe Wagneri në një histori ndryshe

Nga: FOTAQ ANDREA

Është e njohur se më 1889, djaloshi 13-vjeçar Faik Schichgo Konitza e mban vrapin nga liceu perandorak Gallatasaraj i Stambollit në liceun e Karkasonës, Francë, nga Lindja në Perëndimin evropian, me një hovje të paparë, që do ta bëjë adoleshentin shqiptar të kapërcejë me hapa talenti të paradokohshëm dy klasë njëherësh brenda një viti shkollor. Dhe do ta vazhdojë këtë hovje gjer në mbarim të kolegjit dhe liceut në dy-tre qytete franceze, para se të përfundojë si poliglot e filolog kurset e specializuara universitare të Sorbonës dhe të Kolegjit të Francës, njohur ndryshe si Akademia Franceze.
Pikërisht, në moshën 13-vjeçare, Konica bie për herë të parë në kontakt me fyellin apo flautin që, edhe sot e kësaj dite është instrumenti simbol, më klasik e domethënës i orës së muzikës në kolegjin francez. Djaloshi Konica nuk do t'i ndahej më fyellit magjik e magjeps, që të kujton sa titullin e veprës së përkryer të Mozartit, aq edhe rrëfimin Fyelltari i Hamelnit të Prosper Merimesë. Do mësonte kësisoj që herët, krahas një duzine gjuhësh të huaja, edhe "gjuhën e perëndishme të muzikës", siç e quan ai, duke mësuar të luante vetë në gati tërë instrumentet frymore, ku vendin e parë do e zinin klarineta, oboji dhe kornëmuza, apo gajdja angleze, siç na e dëshmon Apolineri.
E jo vetëm kaq, por me mësimin e "gjuhës së perëndive, që ka një tërheqje magjike", ai do dinte të shijonte në thellësi të shpirtit muzikën klasike, shi atë Muzikë të Madhe të kompozitorëve gjenialë, që parakalojnë gati të tërë nën penën e tij, nga Beethoveni, te Mozarti, nga Bachu, Shcuberti, Chopin, Bizet, Giordani, Verdi, Debussy, Rachmaninov, Ravel, Prokofiev, List, Dvorak, Massenet e deri më në fund te gjigandi Richard Wagner, 200-vjetori i lindjes të të cilit po vazhdon të kremtohet këtë vit me madhështi të paparë në botën e qytetërimit e të përparimit.

Konica dhe i biri

Vagneri! Me siguri kompozitori i madh gjerman e ka kulmuar në mënyrën më sipërore krejt adoleshencën e Faikut, për arsyen e thjeshtë se ai do shihte te Vagneri të ndërthureshin mjeshtërisht e mrekullisht dy elementë themeltarë: Drama e jetës dhe Muzika hyjnore, si tipar i veçantë vagnerian i muzikës klasike. E themi këtë pa kurrfarë mëdyshje, duke pasur parasysh se aty nga mosha 18-19 vjeçare, në lulen e çelur të adoleshencës, krahas hoveve të gjithanshme në fushën e dijes dhe muzikës, Konica do ndjente dhe do ndiqte edhe rrahjet e ethshme të zemrës djaloshare, hovet e marra shpirtërore, dridhjet e ëmbla mishtore, tek ra për herë të parë në dashuri me bukuroshen leshraverdhë ojonakse Hugon Sophie Josephine Annette, 15-16 vjeçare, dhe kur u bë me të me djalë në qershor 1897, në Sent-Zhil të Brukselit, djalë të cilit Konica i vuri emrin Henrik Lohengrin beg Konitza Schischgo.
Nuk është e vështirë për të pikasur në këtë emër të të birit të Konicës mënyrën shqiptare të të shkruarit të emrit Henrik, me k, dhe jo Henrique apo Henric, ashtu siç do duhej shkruar në gjuhë të huaj. Por në mënyrë të veçantë bie në sy këtu emri ndajshtimor Lohengrin, që të kujton në çast veprën e famshme të Rikard Vagnerit, operën Lohengrin, përqendruar te personazhi kryesor simpatik vagnerian me të njëjtin emër, "Kalorësi me mjellmë".
Ja një gëzim madhor e madhështor në jetën e një njeriu kur bëhet me fëmijë për herë të parë! Dhe në ç'moshë! Ja dhe një pagëzim konkret vagnerian i foshnjës ardhur në jetë me emrin Henrik Lohengrin Konitza! Gjëmojnë trumbetat e engjëjve dhe të hyjve vagnerianë në shpirtin e djaloshit Faik, si në preludin e parë të operës Lohengrin. Shqyen dhe çahen retë në furtuna qiejsh e ndjenjash, dhe nuk do të vonojë drita e tejteshme e shpresës dhe e lumturisë për të ardhmen, nën rrezen e parë të një dielli shpirtëror patriotik. Konica, i bërë me djalë, por edhe me fletë, nxjerr me shpejtësi rrufe, atë vit 1897, numrat e parë të kryeveprës së tij Albania, në Bruksel, boton në frëngjisht esenë Mbi Edukimin (1898), ku nuk mungon të përmendë publikisht, për herë të parë e të vetme, praninë e djalit të tij në jetë. Gjithçka premtuese fillimisht midis Faikut 20-vjeçar dhe Sofisë 16-vjeçare, e mes tyre engjëllushi Henrik Lonhengrin. Një aventurë e tërë, tërë ëndje dashurore, ashtu si në operën e Vagnerit Tristani dhe Izolda, ku Dashuria (me germë të madhe), që ushqehet ethshëm nga arti lirik gjatë shekullit të romantizmit, personifikohet tek këta dy personazhe të Mesjetës kelte në shkallën e saj më të epërme. Dhe ashtu si Vagneri, që e shndërroi operën në dramë muzikore të fuqishme, plot shkëndijime dhe ëndje të mishit e gjakut, mbartur në pentagrame hyjnore, po ashtu edhe Dashuria mes Faikut e Sofisë, shfaqur ëmbël midis Dr. Gjilpërës (Konica d.v.) dhe personazhit të Verës nuk do vononte të kishte një përfundim fatal, kur udhët e jetës zënë e ndahen dhe zhurmë tronditëse e kataraktit alpin të dashurisë vagneriane zë e shndërrohet në murmurimë pasionesh e zënkash, në përplasje botëkuptimesh, gjer në shuarje të plotë.
Profesor Isak Sheme është i pari që ka shfletuar dokumentet arkivore të Brukselit për Faik Konicën. Që më 1997, ai e ka përmendur tashmë faktin që Faiku ka pas njohur një vajzë në Francë me emrin Sophie Annette Hugon, me të cilën ka pasur një djalë, Henrikun (Vepra 5, f. 335). Por gjithë informacioni, ndonëse tepër i vyer, kufizohet me kaq. Në fakt, pas disa vitesh bashkëjetese të lumtur në Francë e Belgjikë me Sofinë, me hovet dhe përplasjet e duhive të zemrës, Konica do detyrohet të largohet nga Brukseli për në Londër (1902), duke vazhduar Albania-n e tij, teksa francezia Sofia, duke mos mundur t'i përshtatet shqiptarit Faik, do dashurohet pas një piktori në Bruksel, Sylvestre Arschoot, me të cilin do kthehet në Ojonaks të Francës, vendlindja e saj, dhe do të ketë edhe një vajzë, Jeanne Joséphine Catherine, gjysmë motra e Henrikut, me baba tjetër, e cila do të ndërronte jetë jo më parë se në maj 2007, në moshën 98 vjeçare.
Henriku, djali i Konicës (që u rrit nga e ëma Sofia, së bashku me Katerinën, gjysmë-motrën e tij), më 1920, do martohej me Marthe Suzanne Sieg, dhe do kishin për prikë një lokal, Café des Sports në Sent-Klod të Zhyrasë, pikërisht vendi nga ku Henriku do t'i shkruante letër Fan Nolit në kërkim të atit të tij, e ndoshta edhe vendi ku do takohej më pas (në vitet 20-30) edhe me mikun e tij Sejfulla Malëshovën, ish sekretarin e Nolit më 1922.

Për Vagnerin
Por le të kthehemi te Vagneri, te muzika dhe Konica, para se të japim të përkthyer letrën e Henrikut. Shumë herë Konica e përmend emrin e gjenialit Vagner në shkrimet e veta. Në esenë Skicë metode për t'u duartrokitur nga borgjezët, shkruar drejtpërdrejt në frëngjisht dhe botuar nga Apolineri te revista e tij le Festin d'Esope më 1903, Konica, jo pa humor, e sheh edhe vetë rolin e dirigjentit brenda lëkurës vagneriane. Por në mënyrë të veçantë vëren se në epokën e tij "kompozitori, për t'u vlerësuar, duhet të jetë vagnerian, të ndjekë stilin vagnerian, që e bën muzikën të vijë gradualisht kreshendo, me mbisundim të instrumenteve frymore". Është pikërisht ky stil muzikor klasik elementi thelbësor që e dallon muzikën tipike/atipike të Vagnerit. Sepse, kur violinat shushurijnë ëmbël një vijë melodike me ulje-ngritjet e veta, si një erë që luan me gjethet e thara gjer në vrumbullimë të marrëzishme të tyre, një linjë e dytë melodike, në harmoni të plotë me të parën, vjen e dallgëzohet rëndë-rëndë përmes instrumenteve frymorë, për të përfunduar ethshëm e furishëm në shpërthime furtunash të detit e qiellit me një bruhaha të paparë. Gjëmojnë atëherë kimbalet, xingohet e oshtin ajri krejt, përmes rrezatimesh të tilla shpuese që paralajmërojnë ngadhënjimin hyjnor. Këtë ndjesi, nuk ka si të mos e provojë gjithkush që përpihet nga muzika gjeniale e Vagnerit. Unë vetë, tërë këto ditë, me kufjet në vesh, për gati një orë majë biçikletës sime eliptike, u përpoqa të ndjekë sa më pranë veprën e kompozitorit të adhuruar të Konicës. Dhe e trallisur, krejt qenia ime u përpi nga muzikë e tij, nga maja e flokut te thoi i këmbës, si një magji plot lirizëm.
Në tërë këtë madhështi vagneriane, Faik fisnik Konica ynë, në pararojë të intelektualitetit evropian dhe të modernitetit të kohës, përkrah Apolinerit me shokë, do shkonte edhe më tej për të vlerësuar veprën e kompozitorit gjerman. Ai nuk do interesohej thjesht për muzikën e këtij kolosi klasik, por edhe për veprën e tij të shkruar, për esetë dhe shkrimet teorike e filozofike të Vagnerit (rreth njëzet vepra).
Pikërisht, për të pasqyruar mendimin e tij për muzikën vagneriane, Konica do gjejë rastin për t'i shkruar një letër të parë Apolinerit, gjeniut poet francez, aty nga shtatori 1903, shoqëruar nga një koment i tij. Për fat të keq, komenti ka humbur, por gjithçka lë të kuptohet se Konica po interesohej nga afër për rubrikën e revistës L'Européen titulluar Një anketë mbi Vagnerin, organizuar nga muzikologu dhe kritiku Hugo Tomicich. Apolineri, që punonte në atë kohë si redaktor i kësaj reviste, fillon kështu, nga ajo kohë, një letërkëmbim të rregullt me Konicën. Nuk do mungojnë atëherë rastet kur do kuvendojnë së toku për një anketë të re muzikore të revistës le Festin d'Esope, lidhur me tematikën Evolucioni 200-vjeçar i orkestrës. Dhe kohë më pas, konkretisht në vitet e Havardit, do e shohim tashmë Konicën t'i hyjë edhe studimit të Shopenhauerit e Niçes, duke ditur që ndikimi i tyre ishte i madh në veprën vagneriane.
Nga ana tjetër, është i njohur edhe letërkëmbimi i Konicës me bashkatdhetarët, kur ndan me ta gëzimet e veta për Muzikën e Madhe. Veçojmë këtu letrën drejtuar mikut të tij Milto Gurra, ku Konica flet se ka shkuar në 14 koncerte në Vjenë brenda një periudhe të shkurtër, duke ndjekur sonatat e Scarlattit, simfonitë e Mahlerit, të babush Haydenit, të Beethovenit, kantatat e Bachut, etj. etj. Dhe përmend një pas një me radhë tërë dirigjentët e njohur të kohës, violinistët më të mirë e gjer te orkestruesit dhe kantautorët, me atë entuziazëm të artdashësit erudit që di të ngazëllehet nga "muzika e parajsës", pa hequr dorë një hop prej saj.
"Në Bruksel, Londër, Vjenë, Romë, thotë Konica, asnjëri s'ka qenë më besnik, më i rregullt se unë në koncertet simfonike. Kur hyj në tempull të muzikës, kam një të qëlluar të zemrës me shpejtime, ndjej nderim të frikësuar e të përulur" (Vepra 2, 252). Sepse Muzika e Madhe është, siç shprehet ai, "Dritë e shpirtit tim", tek hedh në kartë me këtë rast një vjershë nga më të bukurat, një arie të vërtetë, mbështetur në melodinë e Guiseppe Giordanit. Dhe ja si shkruan: "Drit' e shpirtit t'im, / Ki pakëz besim:/ Se pa ty s'rroj dot, / Jeta është kot. / Un' i mjeri heq, / Zemra më rënkon: / Si s'të vjen keq,/ Pse më mundon? (Vepra 1, f. 82).
Këtë fuqi të magjishme të muzikës klasike, Konica e ngre në piedestal hyjnor në shkrimin The sëeet poëer of music, duke mbështetur përkufizimin shekspirian se Muzika, të ligën e bën të mirë, dhe të mirën e shtyn tek e liga. "Muzika, do shprehet me këtë rast Konica, nuk është qejf. Është fe. Muzika është lutja më e madhe e fesë sonë, që na lartëson e na forcon në luftë me shëmtimet e jetës." Ja fjalë të arta koniciane me pathos gjeniu, një përkufizim mjeshtëror për Muzikën e Përjetshme, që "zgjon ndjenja në fund të shpirtit me fuqi të ëmbël", që edhe një tufë kuajsh të hazdisur i zbut "po të dëgjojnë një erë (aire) muzike".
E ndërsa Konica nuk mungon të lëvdojë e shenjtërojë tërë kampionët e muzikës klasike, Vagneri, dhe vetëm Vagneri ha bukë veç tek ai. Sepse ai e mban të mbërthyer, pa e lëshuar, e dalldis në mendime, e shpie tutje larg në kujtime, te Sofia dhe Henriku, thjesht me atë mesazh të pavdekshëm muziko-filozofik të pranimit të fatit, të përuljes para tij, por edhe të shkëputjes nga rrënimet e jetës dhe të gjetjes së baraspeshës shpirtërore, gjer në prehje e qetësi fisnike mes furtunave.
Atëherë, ashtu siç e shohim me sytë e mendjes Konicën e ri, të zymtë e të menduar, duke dhënë "koncertin e vet me klarinetë" në shtëpinë e tij në Londër (1904), përpara mikeshës së tij të dytë Antonia (Ingrida e Dr. Gjilpërës) dhe përpara Apolinerit, dy spektatorët e tij të vetëm, e shohim po ashtu Konicën e mpakur dhe serioz (vitet 30-40), rënë në të thella, tek ndjek ethshëm përmes gramafonit të tij grykë-hinkë Preludin e parë dhe të dytë të operës Lohengrin. Domosdo, si çdo prind, do dëshironte ta kish pranë Henrikun e tij, Lohengrinin e tij, për ditë të mirë e ditë të keqe, pas tërë atyre tallazeve e luftërave të ashpra të jetës, pas tërë atyre gëzimeve e zhgënjimeve që kish kaluar. Domosdo i drithërohet zemra dhe i dridhen mishtë për çdo haber që merr për të nga Lamja i Vogël (i urti dhe fisniku i përkorë Sherif Delvina më ka pohuar se S. Malëshova lidhi në Francë miqësi me Henrikun) apo nga vetë Noli, i cili, siç e dimë, në shuarjen e eruditit të paarritshëm shqiptar, do të organizonte ceremoninë e varrimit të tij nën tingujt magjikë të uverturës Lohengrin në dhjetor 1942, tinguj që do merrnin me vete në pafundësi dhe do lartonin madhërishëm emrin dhe figurën emblematike të atij që themeloi gjuhën letrare shqipe si thesarin më të çmuar që kemi sot, të atij që hodhi bazat e kritikës letrare, të estetikës shqiptare, të sociologjisë, filozofisë, qytetarisë moderne shqiptare, të atij që u përkushtua me mish e me shpirt për Përlindjen shqiptare, për prirjen dhe zhvillimin perëndimor evropian të shpirtit të përparuar kombëtar shqiptar.
Duke u përulur gjithë nderim para Veprës së Konicës, para Veprës së Vagnerit, me një anatemë për gojëshpuarit e gojëlëshuarit që nuk dinë të vlerësojë gjeniun dhe gjeninë, s'na mbetet veç të bëjmë një thirrje për fisnikët e shpirtit: Zotërinj, hiqni kapat, kur të përmendni emrat e tyre!

(er.nu/Milosao/BalkanWeb)