Lajthitjet e shokut Nasho - AGIM BAÇI
Duket se kush ka kënduar me gjithë shpirt “Parti-Enver, jemi gati kurdoherë”, e ka të vështirë ta harrojë atë kohë. Aq më shumë nëse është dikush prej atyre që përveç këndimit për vete me zë të lartë të këtij refreni çdomëngjesor, ka qenë gjithnjë vëzhgues nëse e këndonin edhe të tjerët. Këtë e tregon më së miri “Shoku Nasho Jorgaqi”, i cili në një letër të stilit fletërrufe, botuar në të përditshmen “Gazeta Shqiptare” (20.07.2014) kërkon të akuzojë një shkrimtar se e paskësh konsideruar në një vepër “I paemri”. Bëhet fjalë për veprën e fundit të botuar të Ismail Kadaresë, “Mjegullat e Tiranës”, i cili sipas shënimeve të këtij të fundit, rezulton të jetë tentativa e parë e prozës së tij në vitin 1958. Por shoku Nasho, i cili nën stilin e një ish-punonjësi të ish-Sigurimit famëkeq të Hoxhës, i kujton shkrimtarit se ka ditarin që ka mbajtur në kohën që ishin miq, në rininë e hershme. (Pra, kujdes, se ka ditar, shënime, biseda!). I mbetur në atë kohë mendërisht, shpirtërisht dhe politikisht, shoku Nasho i kujton shkrimtarit-shok se kishte përdorur në një prozë të tij “betejën mes brezit të ri dhe ideve mikroborgjeze të familjeve tradicionale shqiptare”!. (Citim nga “Letër e Hapur shkrimtarit Ismail Kadare”, Gazeta Shqiptare, 20 korrik 2014) Vini re, Jorgaqi ende përdor shprehjet shabllon të sistemit të realizmit socialist, duke mos thënë më së paku “ashtu mendonim atëherë!”. Por s’ka se si të thotë, pasi është shoku Nasho që pa iu dridhur qerpiku ribotoi më 2004, pra 14 vjet par ndryshimit të sistemit, librin e tij më tipik të realizmit socialist, “Mërgata e qyqeve” pa asnjë parathënie ku të paktën të shpjegonte historinë e shkrimit të librit të tij, deformimet që kishte bërë në mënyrë të qëllimshme shumë personazheve realë, ose nën pohimin se ashtu i kishte besuar. Por si qyqar i vetëm i veprës së tij, ai ribotoi një nga veprat më tipike të sistemit, i porositur për të denigruar pikërisht ata familje që për shkak të terrorit komunist kishin braktisur Shqipërinë e jetonin nëpër vende të ndryshme europiane. Madje, jo vetëm që nuk kërkoi falje kurrë, por e ribotoi atë 11 vite pasi ishte përplasur me emigrantët shqiptarë në Nju Jork, të cilët i kishte denigruar në libër, ku u tha hapur atyre: “Nuk jam penduar”. (Intervistë e Jorgaqit për historinë e shkrimit të romanit “Mërgata e qyqeve”, gazeta “Panorama”, 14 janar 2013).
Nuk dua assesi të merrem me idetë kritike letrare të shokut Nasho, i cili fatkeqësisht në këtë këndvështrim ka helmuar edhe breza të tërë, të cilëve u ka dhënë mësim në fakultet për rreth 25 vite. Ai vijon ta shohë letërsinë të lidhur me ideologjinë dhe me jetën personale të shkrimtarit, duke dhënë të kuptojë se edhe si lexues nuk do mundet dot kurrë ta shohë letërsinë si të tillë, të lidhur ngushtësisht vetëm me vlerat artistike, me Njeriun dhe Njerëzoren, pa pasur nevojë që të lexosh marksizmin apo nihilizmin, e aq më pak të këndosh “Parti-Enver, jemi gati kurdoherë!”. Mjafton të shohësh në fund të shkrimit bindjen e tij për veprën e atëkohshme dhe idenë se letërsia e madhe e Kadaresë është frymëzuar nga ai sistem, për të kuptuar se shoku Nasho jo vetëm që nuk ka ndryshuar, por në emër të asaj që ka përfaqësuar, të kthehet edhe me kërcënim. Në fakt nuk mund të bëjë dot ndryshe një njeri që ka instinktin e një ish-punonjësi të Sigurimit, që nuk e ka pasur aspak problem që të vihej në shërbim të propagandës, madje as të survejonte Mitrush Kutelin, Lasgush Poradecin, Skënder Luarasin apo Vedat Kokonën, të cilët për ironi të fatit ishin vartës të tij te “Naim Frashëri”, në sektorin e përkthimeve. Kështu, letra e gjatë e shokut Nasho, i cili nuk pranon të jetë “I paemri” sepse shënimet i tij në realizmin socialist, denatyrimet e tij bazuar në “mësimet e Partisë” janë “me emër”, të qartë dhe ai nuk ka aspak ndërmend t’i fshihet. Të paktën, për aq kohë sa shoqëria shqiptare nuk e ka lexuar si duhet atë që ndodhi në ish-diktaturë, që nuk ka hapur dosjet e ish-Sigurimit, ku pa dyshim ajo e shkrimtarëve mund të ketë qenë edhe më voluminozja, shoku Nasho do vijojë të shkruajë sikur nuk ka ndodhur asgjë. Madje edhe më keq, të kërcënojë këdo se “kam ditarë”, si në rastin më të fundit me Kadarenë, ku u kujton idealin komunist me të cilin u brumosën në vitet e rinisë. Natyrisht që jetëshkrimi i Kadaresë mund të jetë pjesë e historisë së letërsisë dhe jo vetëm asaj. Por jeta e tij dhe vepra e tij duhen ndarë një herë e mirë nga njëra-tjetra dhe, lidhur me çdo libër të tij, duhet t’i përgjigjemi vetëm një pyetjeje: Kemi të bëjmë apo jo me një letërsi të vërtetë? Të gjitha këndvështrimet e tjera, të “Nashove” ngado që ndodhen, të atyre që janë të dashuruar apo kundërshtarë të Kadaresë, mund të vlejnë për t’u argëtuar në thashethemnajë, por që do të harrohen fare shpejt, në fondin “Pa emër”, siç duhej në fakt të kishte përfunduar me kohë shoku Nasho, si qyqar i letërsisë dhe kohës së vet, që nuk e shëron dot asnjë lloj shkalle demokracie nga refreni që ka në zemër: “Parti-Enver, jemi gati kurdoherë”!
Panorama - 22 Korrik, 2014
Krijoni Kontakt