Agron Gjekmarkaj: Letër Kadaresë? Sulm politik nga ish-nomenklatura
Nga: FATMIRA NIKOLLI
TIRANE - Një letër sulmuese e kësaj natyre, do të ngjallte reagime të të gjithë atyre, që këtë akt e shikojnë si një sulm politik të ish-nomenklaturës së diktaturës, e cila duket nuk i fal shkrimtarit qëndrimin e tij 24-vjeçar në liri". Kritiku e studiuesi Agron Gjekmarkaj e ka lexuar në këtë mënyrë letrën e hapur të Nasho Jorgaqit drejtuar Ismail Kadaresë, e botuar në "GSH" më 20 korrik. Letra e shoqëruar me debat publik, ka ngjallur reagimin e intelektualëve në media. Vetë Gjekmarkaj, hedh poshtë pretendimet që Kadare të ketë servirur një roman të shkruar së fundmi si të 1958-ës. Sipas tij, "Mjegullat e Tiranës" është roman i një rishtari në prozë. Ndërkaq, ai nuk lë pa kritikuar ata që në këtë debat kanë dalë kundër Kadaresë.
Z. Gjekmarkaj, si e gjykoni debatin për çështjen Jorgaqi- Kadare dhe ndarjen në dy palë, me kundërshtarë dhe mbështetës?
Me sa di unë, nuk ka një çështje Jorgaqi-Kadare, por një çështje Jorgaqi. Unë mendoj që Nasho Jorgaqit i këndet shumë atashimi me Kadarenë, qoftë edhe duke marrë një lumë kritikash për letrën e tij, deri tani, nga të tjerë dhe jo nga Kadare. Këtu, nuk ka debat, por një deux ex machina nga Nasho Jorgaqi, për të tërhequr vëmendje në këtë fazë të jetës së tij. Personalisht, i kam gjykuar trillime të mëdha mediatike, si këtë rast, kur flitet për palë duke barazuar Kadarenë me një tjetër bashkëkohës të letrave, të cilët janë larg ku e ku, e këtë e dinë edhe filloristët në Shqipëri, ose kur thuhet "dy të mëdhenjtë", duke folur për Kadarenë dhe Qosjen! Pse, njësoj qenkan në madhështi Qosja me Kadarenë!? Të njëjtën peshë kombëtare e ndërkombëtare ka vepra e tyre apo ajo e Jorgaqit në këtë rast? Kemi të bëjmë me një abuzim të pastër.
Sipas jush, kur e ka shkruar Kadare këtë libër, më 1958-ën apo vitet e fundit?
Unë mendoj që Kadare nuk ka asnjë arsye për të servirur një vepër si të vitit 1958 në qoftë se nuk është e tillë, sepse ajo nuk i heq, as i shton gjë veprës së tij, kaq të gjerë e kaq të njohur botërisht. Sot, Kadare ka tjetër cilësi shkrimi, ndërsa "Mjegullat e Tiranës" është roman i një rishtari në prozë, por interesant si roman gjenezë, më tepër për studiuesit, se lexuesit e zakonshëm që kanë shijuar kryeveprat e tij. Në planin e analizës, Jorgaqi lë për të dëshiruar; është sipërfaqësor e rrethanor, nuk është në gjendje të bëjë një analizë tekstuale, diskursi i tij është tepër i ideologjizuar. Gjithë sa ai përdor si kontekst sociologjik për të vërtetuar tezat e tij akuzë, nuk bind, por e nxjerr pak ligsht atë nga pikëpamja morale. Më duket mungesë e fortë etike nxjerrja e letrave të shkruara 50 vjet më parë, nëse vërtet paska ekzistuar një miqësi mes tyre. Një miqësi edhe mund të prishet, por për aq sa ka ekzistuar duhet respektuar, ndaj përzierja e kontekstit historik me atë të sotmin, zotin Jorgaqi për mua e nxjerr ligsht moralisht. Përdorimi i letrave personale m'u duk si gjuhë e prokurorëve të vitit 1946, si gjuhë kërcënuese me kod.
Pse arrini në këtë mendim?
Natyrisht, një letër sulmuese e kësaj natyre, do të ngjallte reagime të të gjithë atyre, që këtë akt e shikojnë si një sulm politik të ish-nomenklaturës së diktaturës, e cila duket nuk i fal shkrimtarit qëndrimin e tij 24-vjeçar në liri. Autori dhe një pjesë e detraktorëve të Kadaresë nuk kuptojnë një gjë të thjeshtë, që shkrimtari është bërë prej dekadash pjesë e krenarisë kombëtare dhe një vlerë e sanksionuar ndërkombëtare, ndaj fansat e tij janë të shumtë dhe reagimet gjithashtu. Le të themi, një mit që nuk u demitizuaka kaq lehtë. Sapo kaluam një provë. Kjo nuk do të thotë që ai t'i shmanget çdo të vërtete, por e thotë Eskili, e vërteta shkon tek ai që di ta mbrojë më mirë atë, dhe në këtë rast, nuk më duket se z. Jorgaqi nuk di ta mbrojë atë. Ngjarje të tilla, më shtyjnë të mendoj sa imediate është hapja e dosjeve në Shqipëri, sepse vetëm ajo iu jep fund shpifjeve e manipulimeve dhe e bën më të qetë e më të ndershme jetën e përditshme në vendin tonë.
Ka qëndrime që barazojnë veprimin e Jorgaqit me atë të mbrojtësve të Kadaresë; ju, si e mendoni?
Në asnjë kod të së drejtës, nuk fitojnë barazi provokuesi me të provokuarin. Jorgaqi ka provokuar një masë të madhe njerëzish; them 'provokuar', sepse nuk bind. Sedrës së lënduar, nëse s'ka të tjera qëllime, do t'i japë një burim historik dhe moral pa bazë të besueshme, të cilat realizojnë alkiminë e provokimit. Natyrisht, jam kundër çdo fyerjeje a sharjeje, qoftë edhe kundër Nasho Jorgaqit, që ka të drejtë të thotë çfarë mendon, ashtu siç kanë të tjerët të drejtë të mos jenë aspak dakord. Ajo çka më bezdis, është analiza që bën njëfarë Ardian Vehabi ose Xhaxhai, siç e thërrasin ëmbël me përkëdheli cazë këtu, i cili e merr si të mirëqenë tezën e Jorgaqit, pa i lënë asnjë ditë kohë historisë,ta verifikojë atë, dhe mbi të fillon e ngre një arsyetim detraktues. Këto më duken si metodat e Sigurimit famëkeq të Shtetit, që nga hiçi ndërtonte një alibi. Mesa duket, ajo vjersha e Nolit që thotë "mbahu nëno mos ki frikë, se ke djemtë në Amerikë" mund të rishkruhet "mbahu diktaturë mos ki frikë, se paskësh djem në Amerikë". Ca shqipo e paskan zët të madh suksesin dhe famën e tjetrit. Iu prish gjumin dhe ëndrrat. Kot e kanë, veç veremosen. Ua tha edhe avokat Ngjela, që maksimat i kërkon nga Bibla.
Si i gjykoni studimet e deritanishme mbi Kadarenë në Shqipëri?
Të pamjaftueshme. Por si gjënë më të mirë do të veçoja parathënien e plotë të Mark Markut në botimin e veprës integrale të tij, librin e Viola Isufajt "Rikthimi i Mitit", dhe një sërë studimesh të shkurtra nga Persida Asllani e Dhurata Shehri. Do të ishte joetike të komentoja librin tim që kam botuar në Itali, mbi letërsinë e Kadaresë, - ajo është çështje e lexuesve, - por jam i mendimit se vepra e Kadaresë është univers i madh dhe studimet apo kritika shqiptare kanë shumë shumë për të bërë. Por, koha është përpara dhe do të vazhdojë brez pas brezi.
(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)
Përgjigju Duke Cituar
Postuar më parë nga lajmsi
Krijoni Kontakt