Çështja Çame

[Albo]

Dosja came, ne portat e Strasburgut

Trojet e pamundura nga harresa, shtepite gjysme germadhe dhe varret e te pareve, jane ajri qe kerkojne me ngut mushkerite came. Larg endrres se pafund per to, camet kerkojne rikthim ne mezhdat e arave, ku ata pane diellin qe kur linden. Jane shtetas greke dhe si te tille, kerkojne ate cfare garanton Kushtetuta e ketij vendi demokratik, te drejtat e tyre baraz me helenet. Por eshte muri grek, ai qe ka privuar dhe vazhdon te privoje camet. Per te shembur njehere e pergjithmone kete bariere absurde, Sh.P.A. "Cameria" do t'i drejtohet Gjykates se Strasburgut. Perpara se te dorezoje padine shoqeruar me dosjen perkatese, perfaqesuesit e kesaj shoqerie kane kerkuar konsulence juridike. "Ne pergatitjen e dosjes "Came" na kane ndihmuar konsulente juridik, si avokati Rustem Gjata. Nderkohe do te kerkojme ndihme edhe nga perfaqesues te shtetit shqiptar ne Strasburg dhe nga konsulente te huaj, te cilet jane te gatshem te ndihmojne ne zgjidhjen e drejte te problemit cam". Sipas zotit Biraci, dosja "Came" eshte voluminioze. Per perpilimin e saj eshte germuar ne arkivat e shtetit shqiptar (dokumente origjinale per camet ka dhe arkivi grek i Gumenices dhe arkivi turk). Eshte siguruar dokumentacioni per 25 mije familje came. Tashme nuk perben sekret se cfare permban dosja "Came" Ajo eshte e kompletuar me te gjitha dokumentet (origjinale) e pronesise se cameve, me deklarata personale per ata qe kane humbur dokumentet. Ne dispozicion te dosjes "Came" jane vene dhe pasaporta te vjetra qe ata nuk i kane dorezuar deri dhe fatura para vitit 1945. E rralle, camet per kete dosje kane hapur dhe senduqet e vjetra, ku kane nxjerre leterkembimet me te surgjynosurit e tyre ne burgjet e ishujve te Egjeut. Perkrah ketyre dokumenteve, camet kane renditur kerkesat e tyre. Brenda logjikes se kohes dhe ngjarjeve, camet kerkojne rikthim ne shtepite e tyre ne Cameri. Fitimin e nenshtetesise greke, si dhe demshperblim per te gjitha demet qe u ka shkaktuar shteti grek, perfshi dhe ate njerezor.

[ZANOR]

Nuk e di sa i sakte eshte koncepti qe kemi te gjithe ne per Camerine dhe per camet. Nuk duhet harruar asnjehere se camet jane vetem nje pjese e shqipetareve te perfshire brenda territoreve greke. Dhe mund te them se ata perbejne nje pjese te vogel te shqipetareve qe banojne aty.
Pervec cameve ne epir kane banuar edhe shqiptre te tjere te krishtere dhe myslimane si p.sh suliotet, koniciotet eshume e shume te tjere. Udheheqesi me te shquar te revolucionit grek ishin shqipetaret e krishtere si Marko Bocari, Odise Andruco, Kolokotroni etj.
Gjithashtu nje pjese te madhe (dhe ndoshta me te madhen) e perbejne arvanitasit (rreth 1 milion) te cilet ashtu si edhe te tjeret po asimilohen sistematikisht.
Si mund te flasin pastaj greket per shkelje te te drejtave te njeriut kur ate vete kane asimiluar shqiptret me zjarr dhe me hekur

[ZANOR]

Do ta shtroja kete teme per dikutim dhe do te doja qe te degjoja shume opinione.

Per mendimin tim shkelja e te drejtave njerezore te shqipetareve ne Greqi nuk kufizohet vetem me problemin cam. Me kete nuk dua te them se ai nuk eshte akut dhe i domosdoshem per tu zgjidhur, perkundrazi. Por e ndjej se jane harruar dhe nuk flitet pothuajse fare per sa i perket arvanitasve si edhe shqiptareve kristiane te Epirit (suliotet p.sh.) te cilet jane asimiluar pothuajse plotesisht. dhe ata nuk jane te pakte. Vetem arvanitas numurohen rreth 1 milion ne Greqi. Mendoj se shteti shqiptar duhet te ndihmoje ne rizgjimin e ndergjegjes kombetare te ketyre njerzeve te cilet jane pjese e historise se Shqiperise dhe nje pjese goxha e rendesishme e saj. Ku jane keta njerez? Si u asimiluan? Cfare mund te behet per ti rizgjuar dhe per ti bere qe ta ndjejne vehten prape shqipetare?
Keto jane ceshtjet qe do deshiroja te dikutonim

[baobabi]

Shteti Shqiptar sot per sot nuk ka nje strategji kombetare e cila do te synonte integrimin e gjithe individeve shqipfoles apo me prejardhje nga paraardhes shqipfoles.

Dhe kjo nuk eshte vetem tek shteti shqiptar por edhe ai kosovar dhe politika shqiptare ne pergjithesi.

Prandaj edhe forumet po mundohen te ndihmojne sado pak ne rritjen e ndergjegjes kombetare.

Problemi eshte kompleks dhe i trasheguar. I njejti fenomen eshte edhe me arbereshet apo me vendosjet e shqiptareve ne turqi, rumani, egjipt, australi, amerike, kanada, gjermani, france etj.

Sic e gjykoj une politika shqiptare do kohe qe te marre edukaten e integrimit dhe gjithperfshirjes kombetare. Politikanet shqiptare nuk po bejne detyrat e shtepise e jo me te mendojne per me teper.

Se sic e kuptoj une, keta shqipfoles apo edhe te lindur nga paraardhes shqipfoles jetojne ne shtepi te tjera dhe jo ne ate ku ligjin e bejne politikanet shqiptare.

[Albo]

Cameria: Fakte te verteta dhe te stisura

Nga Hajredin Isufi*

Eshte hera e pare ne historine e publicistikes shqiptare qe behet nje debat ne fushen e historise, me tematike aksi te vecante, ate te ceshtjes came, midis studiuesve greke e shqiptare. Gazeta "Koha Jone" duhet pergezuar per kete nisem qe synon per rrahje e shkembim mendimesh ne shtjellimin e ngjarjeve te kaluara e per te hedhur drite mbi te vertetat historike.

Ne kuadrin e ketij debati i vura vetes per detyre te trajtoj kryesisht disa nga problemet qe trajtohen edhe ne artikullin "Cameria fakte reale dhe imagjinare" te historianit grek, Lambros Baliciotis.

Autori i ketij artikulli merret me problemin cam ne harkun kohor per afro nje shekull, fundin e shekullit XIX deri ne ditet tona, por analizen e perqendron ne vitet 1913-1945, duke u ndaluar ne menyre te vecante ne keto probleme:

1. Shtrirje e te folmes shqip te dialektit cam ne Cameri

2. Rajonizimi i te folmes greqisht ne fshatrat e krishtera, perfshi dhe fshatrat e Sulit

3. Popullsia dhe feja ne Cameri

4. Ekspansioni i nacionalizmit grek drejt Epirit, me 1912, dhe perkujdesjet e qeverise greke per minoritetin shqiptar ne Greqi ne vitin 1913-1922

5. Emigrimet e cameve ne kuadrin e shkembimit te popullsise greko-turke

6. Shpronesimet e shqiptareve.

E shoh me vend te bej nje paranteze te shkurter rreth shtrirjes se treves se Camerise, duke u mbeshtetur ne burime greke.

Cameria eshte nje krahine qe shtrihet ne anen perendimore te Epirit historik. Qendrat kryesore te saj jane: Filati, Gumenica, Parga, Margellici, Paramithia e Preveza. Ne veri, kufijte e saj mberrijne deri ne zonen e Delvines, ne jug kufizohet me Gjirin e Artes (Prevezes), ne perendim laget nga deti Jon, kurse ne lindje ndahet prej pellgut te Janines nga malet e Olicikes e te Llakes. Eshte nje krahine mjaft e begate ne fusha, si fusha e Frarit, apo me kodra te buta te pershtatshme per kultivimin e ullirit dhe te agrumeve. Ne fillim te shekullit XX, Cameria kishte 75.000 banore autoktone, qe i perkisnin kombesise shqiptare, prej te cileve, shumica ishin te besimit musliman. Kurse vetem 18.000 ishin shqiptare te besimit ortodoks. Keta te fundit ishin perqendruar kryesisht ne fshatrat e Sulit e te Frarit, si dhe ne fshatrat e shperndara rreth Parges (Agjia, Rrapeza, Morfat, Spatharat) e gjetke. Jo rrallehere, si dhe gjetke ne Shqiperi, kishte fshatra laramane (te perziera) me banore muslimane e te krishtere qe ishin dhe farefis me njeri-tjetrin (Chr. Suli, "Tsamuria, Megale Ellenike Enkyklopedia "Pirsos" vell. 23, Athine 1933, f.405; Fjalori Enciklopedik shqiptar, f.149-150; A.Gobineau Paris etudes sur la Grece moderne, Paris, 1905, f.113, Zotos mollossos, Dromologion..., Athine 1878, f.4; A.Philippson, The Salien...Berlin 1897, f.222, 228 etj.)

Marrdheniet me besime te ndryshme qe kishin te perbashk`t origjinen e tyre ilire, ne mes tyre ishte deshira te mbeteshin te te njejtes fe qe i perkisnin, dhe i ndertonin relacionet midis tyre ne baze te mirekuptimit, jetonin me dashuri e vellazeri, madje "ishin ne harmoni dhe ne marredhenie shume korrekte" (J.Sarras, Istoria tisperiohis, f.568)

Ky kuader i shkurter historik per Camerine vlen per te sqaruar "te vertetat historike" te autorit dhe "imagjinaret" ne artikullin e tij. Ai te folmen shqipe ne Cameri e kufizon nga Konsipoli ne Filat, vazhdon deri ne qytetin e Paramithise, e shtrin madje ne te gjithe pjesen e brendshme te Camerise duke pershtatur nga e folmja e shqipes "grekofonet historik te Parges" dhe gfrekofonet e Sulit. Ne vijim autori sjell "te dhena statistikore" per popullsine e Epirit, perfshi ketu dhe Camerine qe, sipas tij, popullsia e Epirit "nuk i kalonte 50.000 banore gjithsejt dhe se popullsia muslimane shqiptare ne Cameri, sipas tij, ne vitin 1920 ishte 21.800 muslimane qe flisnin gjuhen shqipe si dhe 4200 muslimane ne prefekturat e Janines e te Prevezes qe gjuhen amtare kishin greqishten.

Autorit te ketyre pohimeve, qe na i servir si "fakte", i sugjerojme t'u referohet autoreve greke qe jane marre me studime ne kete fushe. Gjeografi greko-epiriote... A.Psalidha, ne "Gjeografine" e vet e konsideron Epirin deri ne Gjirin e Artes (Ambrakise) nje toke shqiptare ku flitet gjuha shqipe. Nje informacion me i gjere rreth ketij problemi gjendet edhe tek dijetari francez, Ami Boue, tek anglezi W.M.Leake i cili pohon se kufijte e Shqiperise ne vijen bregdetare arrin deri ne Preveze. Paradoksal, krejt i pavertete eshte pohimi se suliotet na paskan qene greqishtfoles! Dihet nga te gjithe shqiptare e greke se suliotet kane folur shqip dhe vetem shqip, madje edhe sot e kesaj dite kudo qe jane ne fshatrat e Frarit (Kastri, Kanallaq, Hajke) ne Preveze, Arte, Prage e gjetke. Udhetari francez, Zhak Puzhad ve ne dukje se "suliotet flasin vetem shqip", "shqipja eshte gjuha e tyre dhe ata e quajne veten shqiptare". P.A. Sallabanda ka shkruar se "burrat e pare te Sulit ishin race shqiptare" (shih P.A.Sallabanda, To Souli...Athine, 1880, f.411)

Edhe Mendelsen Bartoldi pohon se "suliotet jane pasardhes te krishtere nga kombesia came" (shih Mendelson-Bartholdi, Greschicte...Leipsig 1870-1874, f.31).

Deri ne ditet tona ne More dhe ne Greqine e Veriut eshte ruajtur nje kenge ku midis te tjerave, thuhet:

Kjo gjuha arberishte

Eshte gjuhe trimerishte

E flit Navarko Miauli

Bocari dhe gjithe Suli.

Per saktesi historike rreth popullsise se Epirit dhe te Camerise po u referohemi vetem autoreve greke te shekullit XIX. P.Aravantinos, Chronographia tek Zpirous, vellimi II, Athine,1856, f.320-338). Ketu jane renditur te gjitha vendbanimet e Vilajetit te Janines te ndara ne Sanxhak (tmema) dhe keta ne Kaza (dioksesis) ose nahije (periochi) dhe per bri secilit vendbanim (fshat ose qytet) numri i shtepive, fene e banoreve dhe gjuha qe flitej prej tyre. Njoftimet e hollesishme qe jep heleni epiriot tregojne ne regjistrimin e tij se ne sanxhakun e Delvines, ku bente pjese edhe Cameria, shqiptaret perbenin shumicen ne te gjitha kazate e saj, ne kazate e Delvines, Filatit, Paramithise, Margellicit dhe Frarit, te cilat kishin bashkarisht 317.217 familje shqiptare dhe 7030 familje greke. Ne kazate e Sanxhakut te Janines shqiptaret perbenin shumicen vetem ne dy prej tyre, ne krhinen e Carhovices (618 familje shqiptare dhe 219 familje greke) dhe ne ate te Konices (2086 familje shqiptare dhe 1638 familje greke).

Edhe historiani grek i shekullit te XIX V.Zotos Mollossos, ne vepren e tij "Dromologion.... vell.I, Athine 1878, ne qendrat kryesore te Camerise ka bere regjistrime te hollesishme per popullsine e zones se Paramithise, Filatit, Parges, Margellicit, Frarit. Ne zonat qe permendem, ai jep nje popullsi 74.500 banore, prej te cileve: 35.000 muslimane dhe 38.800 te krishtere.

Zoti Llambros Balciotis na jep konkluzionin alogjik, sipas te cilit ne Cameri paska baza shqipfolese me rendesi te vecante.

Cilat quan autori baza me rendesi te vecante? Ndoshta si pergjigje mund te vije arsyetimi: Paramithia qysh ne lashtesi ishte qyteti me i madh i Camerise dhe permendet ne shek e XI (shih Sp.Muselimi istoriqi...f.5). Kuptohet se fjala eshte per qendrat kryesore te Camerise (Paramithi, Margellic, Mazarrek, Parge) mjafton te kuptojme se Paramithia ka ndertesa e monumente kulture te vjetra, gjurme te cilat ruhen deri ne ditet tona. Eshte per t'u permendur Kalaja historike e Ajdonatit, Xhamia e vjeter e ndertuar me 1490 nga Sulltan Bajaziti i pare (shih vepra epiriotike viti 1955, f.163-164).

Kronisti anglez Hobhausse e permend edhe Margellicin si nje qender kryesore qe banohej nga muslimanet shqiptare dhe me nje mosperfillje te plote ndaj pashait te Janines. Margellici, shkruan i njejti autor qeverisej nga nje bylykbash (J.C.Hobhausse, A.Jorney...f.168).

Ne pjesen e dyte te artikullit qe titullohet "Perandoria otomane dhe shteti-komb", ngrihen disa probleme qe kerkojne pergjigje. Sipas artikullshkruesit, Greqia i pushtoi disa krahina te Shqiperise se poshtme perfshi dhe Camerine sepse keto ishin territore ku ortodoksit nuk kishin si gjuhe amtare te tyre gjuhen greke dhe se zhvillimi i rrjetit arsimor ne zonat "e pacliruara shtronte per zgjidhje "depertimin e shtetit - komb grek ne keto zona "te pacliruara".

I kujtojme lexuesit se ne fund te shekullit XIX, Porta e Larte e lejonte Greqine qe te organizonte shkolla greke ne te kater anet e krahines se Camerise. Keshtu, sipas Salnamese turke per Vilajetin e Janines te viitt 1306 (1888), ne fshatrat e Kazase se Filatit, kishte 25 shkolla greke me 400 nxenes dhe asnje shkolle shqipe (Saenam-e Vilajet-i Joanya, sene 1306 (1888) f.58).

Hapja e shkollave greke ne Cameri kishte filluar qysh ne vitin 1850 si ne Skupice, Pleshovice, ne Sidher, Qeramice, Koqino Lithar (te gjitha keto fshatra te krishtera. Ne vitin 1899 u hapen shkolla greke ne fshatrat ortodokse ne Jeromer, Finiq, Sajadhe, Fotir, Babur, Glusta-Lia, Ahuret e Camauda (shih Sp.Muselimi "Istoriqi".... f.114-117)

Sic shihet, Greqia kishte nje rrjet te dendur shkollash greke pothuaj ne cdo fshat te krishtere, qe mesonin femijet ortodoks. Argumenti qe sjell autori per te justifikuar pushtimet e trojeve shqiptare nga Greqia nuk qendrojne. Zoti Lambi Baliciotis, me sa duket e zhvesh veten nga roli i nje historiani dhe merr persiper detyren e nje avokati mbrojtes per te "perligjur" (!) padrejtesine e shekullit qe beri Greqia duke i grabitur Shqiperise pjese nga trungu i saj, Camerine, Follorinen dhe Kosturin.

Kam mendimin se menyra se si e shtron autori problemin dhe argumentat qe sjell jane shume te demshme per vete autoritetin dhe shtetin grek ne opinionin e brendshem dhe te jashtem. Ne pjesen me te madhe te lexuesve shiptare, kur te njihen me pohimet e autorit qe jane mine me sahat, do t'i shohin me dyshim e frike hapjen e shkollave greke ne Shqiperi, shtrirjen e tyre deri ne zonat qe s'ka asnje minoritar.

E verteta e problemit qe ju keni marre persiper a merrni ne mbrojtje qendron ndryshe. Qysh nga Kongresi i Berlinit, me 1878, u pa qarte se "Lufta per Epirin" nuk ishte me problem i marredhenieve greko-turke, por i marredhenieve greko-shqiptare. Ndaj, pas vitit 1881, kur Fuqite e Medha arriten ne perfundimin qe t'i jepnin Greqise vetem Arten dhe tokat ne lindje te saj, politika greke u perqendrua ne nje veprimtari propagandistike ne gjirin e popullsise shqiptare te Shqiperise se Poshtme, qe synonte ne rradhe te pare te crrenjoste shqiptarizmin ne ate treve dhe te mbillte urrejtjen e percarjen midis vete shqiptareve, te krishtereve e muslimaneve. Ne pararoje te kesaj veprimtarie vijuan te qendrojne si gjithmone kisha dhe shkolla greke, te cilave pushteti osman dhe vete Sulltani u kishte siguruar nje status te vecante te privilegjuar.

Objektivi i Greqise ne Epir ne prag te Luftes se I Ballkanike ne vjeshte te viitt 1912 mbetej jo ajo qe shpreh autori grek, por pushtimi i anes perendimore te kesaj vije bashke me Janinen e rrethinat e saj. Berthamen kryesore te ketyre territoreve e perbente treva e Camerise. Ne mesditen e 23 shkurtit 1913 forcat e Epirit hyne ne Paramithi, nderkohe qe kapiteni Muxakas mori Margellcin dhe Pargen. Forca te tjera te komanduara nga Trypogeorgi hyne ne Filat dhe deri ne fund te shekullit 1913 forcat greke kishin zene gjithe hapesiren midis rrjedhave te lumenjve Kallamas dhe Greqi (Akeront).

Pushtimin e qendrave kryesore te Camerise nga forcat greke e pasoi nje vale krimesh, ekzekutimesh e terrori mbi popullsine vecanerisht mbi ate muslimane. Deshmitare okulare pohuan se ne Janine dhe ne rrethinat e saj kishin pare grumbuj me kufoma shqiptaresh, ushtarake e civile, te shfytyruara ne menyren me te eger. Te njejtat skena mizore u shenuan ne qytetet e fshatrat e Paramithise. Autori grek G.Fessopoulos, pjesemarres ne ngjarje si oficeri i ushtrise greke, detyrohet te pohoje "kujtimet e hdihura" qe lane mbi popullsine shqiptare te Camerise bandat kreteze te drejtuara nga Manos, Montakas, Granicas etj.

Politika e terrorit ndaj popullsise shqiptare u shtri dora-dores edhe ne vise te tjera te Shqiperise se Poshtme, ku hyne trupat greke. Pamjen e ketij terrori te vendosur nga forcat greke ne trevat e pushtuara e jep ne menyre te sintetizuar memorandumi i 7 qershorit te vitit 1913, qe u hartua ne burgun e Janines nga nje grup patriotesh came te burgosur nga autoritetet greke te pushtimit. Autoret e memorandumit: P.Vehbi Pasha, Haki Musaj, Mazar Dino, etj, denoncojne vrasjen e 72 veteve nga paria e Camerise ne castin e pare te futjes se trupave greke ne Cameri dhe perpjekjet e patrioteve dhe te luftetareve shqiptare, qe ishin shquar ne betejat kunder turqve per nje Shqiperi te pavarur e te bashkuar. Ushtaret greke dhunojne e plackitin cdo dite shtepite e cameve, duke i detyruar keta te fundit te marrin arratine. Autoritetet greke perpiqen te zhdukin cdo shenje shqiptare ne keto treva shqiptare, duke ndalur me dhune perdorimin e gjuhes shqipe, mbajtjen e qelesheve karaketeristike shqiptare, duke prishur xhamite e duke i kthyer ato ne stalla e ne magazina. Muslimanet kercenohen dhe detyrohen te nderrojne fene dhe te behen ortodoks. Per me teper, ata urdherohn te marrin pjese ne mitingjet e organizuara nga autoritetet greke te pushtimit, ku hartohen memorandume per Fuqite e Medha sikur keto vise jane "greke".

E beme kete ekspoze te shkurter, te informojme lexuesin dhe per t'i kujtuar autorit grek ne Athine se pushtimi i trojeve shqiptare, Cameria, nga forcat greke nuk duhet mjegulluar, anashkaluar dhe paraqitur sikur forcat greke po clironin token helene e te krishteret greke.

Tani qe lexuesi njihet me krimet qe kryen forcat greke ne Cameri (1912-1913) nuk ka se si te shpjegoje qendrimin e gati te papergjegjshem te autorit ne artikullin qe debatojme kur deklaron: "...ne zonat qe u perfshine ne shtetin komb-grek pas vitit 1912-1913...trajtimi i muslimaneve si qytetare te kategorise se dyte ...nuk i detyrohet nje politike te qarte diskriminimi nga ana e shtetit grek deri ne shkembimin e popullsise, krijon kushte te pershtatshme per kthimin e popullsise came ne minoritet".

Per te kundershtuar pohimet e autorit detyrohemi t'i kujtojme se kujdesi i administrates ushtarake greke, me te pushtuar krahinat came, ishte jo "krijimi i kushteve te pershtatshme per kthimin e popullsise came ne minoritet", por gjetja dhe arrestimi i elementeve patriote, mbledhja e armeve, krijimi i kushteve te padurueshme per popullsine came, sidomos, per ate muslimane, qe ta detyronte te braktiste vatrat e saj dhe te arratisej gjetke. Autoritetet greke luajten djallezisht edhe karten e kundervenies se elementit cam musliman ndaj atij cam te krishtere. Per kete qellim u nxiten keta te fundit qe te sulmojne dhe te pervetesojne pronat e muslimaneve. Jo gjithmone keto veprime cinike paten sukses. Ne shume raste camet e krishtere refuzuan te marrin mallin e pronat e vellezerve te tyre.

Me 17 dhjetor 1913, i ashtuquajturi "Protokolli i Firences" sanksiononte perfundimisht vijen jugore te kufirit, i cili linte jashte territorit shqiptar Camerine dhe vise te tjera te Shqiperise se Poshtme.

Athina pergatitej per te kryer "pa zhurme e buje" spastrimin e popullsise shqiptare muslimane nepermjet nje shkembimi te ardhshem te saj me greket e Turqise. Ne fakt u duk se largimi i shqiptareve muslimane nga kufijte e ri te shtetit grek do te realizohej shume shpejt. Ne pranveren e vitit 1914 u be nje marreveshje midis kryeministrir grek Venizellos dhe ambasadorit turk ne Athine shkembimin e banoreve grek te vilajetit te Ajdinit me muslimanet e Maqedonise dhe te Epirit.

Greqia ishte e interesuar per shkembimin e popullates shqiptare, se keshtu mendonte se i jepte fund cdo kerkese te shqiptareve per kthimin e trojeve te tyre qe u ishin marre padrejtesisht ne vitin 1913. Gjithashtu ne shpernguljen e muslimaneve, Greqia llogariste se do ta kishte me te lehte asimilimin aty te elementit ortodoks shqiptar. Ndoshta autori i shkrimit mendoi se sot nuk eshte koha per te prekur plaget e nje te shkuare, por mendoj se e shkuara nuk eshte shume e larget dhe duhen prekur jo per hakmarrje, por per te vene ne vend nje padrejtesi, sic eshte ajo e mohimit te se drejtes mbi pronen, qe u eshte bere pronareve shqiptare per afro 80 vjet, problem te cilin do ta prek ne vijim te ketij artikulli.

Politika e shtetit grek per debimin e cameve me hu e tortura, eshte nje kapitull i gjate ne historine e cameve dhe te Camerise dhe ketu nuk eshte vendi per hollesi, por per aq sa na lejon hapesira le te permendim edhe dy-tre problme.

Se pari, perfaqesuesi i Greqise D.Kaklamanos nen presionin e qeverise shqiptare e te qeverise te tjera, te protestave te shqiptareve brenda e jashte vendit, te shtypit shqiptar e ne menyre te vecante te rretheve patriotike came, u detyrua te provonte se camet muslimane, megjithese kane nje fe me turqit, nuk ishin turq, ndaj Greqia nuk do t'i perfshinte ne shkembim muslimanet me origjine shqiptare.

Zbutje e pazakonshme e Athines ndaj problemit cam, ishte vetem nje terheqje taktike e bere ne rrethana te reja, te shkaktuara nga disfata e turpshme ne Azine e Vogel.

Athina mendonte se me anen e presionit do t'i conte camet muslimane deri ne ate gjendje, sa te deklaronin vete me gojen e tyre se e deshironin shkembimin.

Realizimin e ketij objektivi, qeveria greke e shihte kryesisht me ushtrimin e dhunes. Per kete qellim ajo organizonte dhe dergonte banda te armatosura ne qendrat kryesore te Camerise, te cilat nisen vrasjet, raprezaljet, grabitjet e perdhunimet ne familjet shqiptare.

Se dyti, paralelisht me intensifikimin e dhunes dhe te terrorit mbi popullsine autoktone shqiptare, qeveria greke filloi dhe vendosjen e refugjateve, koloneve greke te ardhur nga Azia e Vogel. Kontigjentet e para te tyre filluan te duken neper fshatrat e Camerise, qysh nga vjeshta e vitit 1922. Ne ate krahine, Athina parashikonte te vendoste 18.000 refugjate greke. Ata nen mbrojtjen e administrates, kishin vreshtat, ullishtet. Fshataret shqiptare qe kundershtonin, pasi i rrihnin i arrestonin.

Se treti, periudha 1913-1940 ne Cameri karakterizohej nga nje rritje e presionit te qeverise greke ndaj popullsise. Traktati per minoritetet i nenshkruar pas Luftes se Pare Boterore, pothuaj prej te gjitha shteteve te Evropes, u njihte minoriteteve te gjitha te drejtat. Edhe Shqiperia, duke qene nder ato shtete qe e respektonte ate traktat, i njohu minoritetit grek ne Shqiperi te drejten per te pasur shkolla ne gjuhen e vet amtare, u garantonte jeten dhe pasurine si dhe per te patur perfaqesuesit e vet ne Parlamentin shqiptar. Qeveria shqiptare shpresonte se edhe fqinja e saj, Greqia, do t'ua njihte po keto te drejta shqiptareve qe jetonin ne Greqi. Qeveria greke, ne parim i njihte camet si minoritet, por duke u bazuar ne fene e tyre, ajo bente perpjekje per t'i quajtur turq ne menyre qe t'i perfshinte ne shkembim.

Shqiptari ne Greqi kishte humbur te gjitha te drejtat e tij. Bujkut i merrej toka me ligjin e ri qe u be i njohur me emrin "apollotriosis" (tjetersim).

Sipas ketij ligji pronari shqiptar nuk kishte te drejte as ta shiste pronen e tij te patundshme, as ta jepte me qera.

Apollotrios u shoqerua edhe me nje ligj tjeter me emrin "enigiostasis", me anen e te cilit qeveria greke vuri ne zoterim te gjitha pasurite e cameve. Me dekretligje te vecanta, shqiptareve ne Cameri u ishte hequr e drejta e votimit. Qeveria greke nuk lejonte per shqiptaret me Cameri asnje shkolle ne gjuhen amtare shqipe, nderkohe qe ne te gjitha fshatrat e banuara prej tyre ajo kishte hapur shkolla ne gjuhen greke. Moslejimin e shkollave shqipe, Athina mundohej ta justifikonte duke thene se "edhe ne kohen e sundimit osman, ne fshatrat muslimane nuk kishte patur shkolla shqipe".

Pa dashur te rendis te dhena dhe fakte te tjera per lirite dhe te drejtat qytetare qe i mungonin shqiptarit cam, mendoj se jane mese te mjaftueshme per ta quajtur si te pabaze pohimin qe ben autori se Greqia respektonte tedrejtat e minoritetit shqiptar.

Duke bere keto konstatime, vetiu shtrohet pyetja: A duhet te kishte reciprocitet midis dy qeverive rreth trajtimit te minoriteteve? Koha tregoi se qeveria shqiptare, skenen e drames came e ndiqte nga larg dhe ngushellohej me ndonje shkrese zyrtare, ankese apo kerkese drejtuar qeverise greke, Komisionit Mikst apo dhe pertej detit, Lidhjes se Kombeve ne Gjeneve, ku ankohej per veprimet e qeverise greke.

Ne kete kohe, rrethet patriotike shqiptare, madje dhe politikane shqiptare i kerkonin qeverise shqiptare qe t'i pergjigjej me te njejten monedhe veprimeve qe kishte ndermarre Athina zyrtare ndaj minoritetit shqiptar ne Greqi. Shqiperia t'u hiqte grekofoneve te drejten e votimit, t'u ndalohej te shiturit dhe te blerit e pasurive te patundshme, te mos lejohej asnje grekofon te levizte jashte Shqiperie, t'u regjistroheshin pasurite e tundshme e te patundshme (sic bente qeveria greke tek shqiptaret ne Cameri) dhe te instaloheshin brenda ne to refugjatet cam te debuar me force nga vatrat e tyre.

Artikulli i historianit grek per te cilin debatojme ndalet edhe ne problemin e pronave te shqiptareve ne Greqi. Shpronesimi i padrejte qe u ben qeveria greke pronareve shqiptare ne Greqi dhe cameve ne vecanti u be burim konflikti mes dy vendeve. Greqia i filloi shpronesimet e muslimaneve shqiptare qysh ne vitin 1913 e ne vazhdim.

Pa dashur, te hyj ne hollesira historike se si u grabiten pronat e shqiptareve nga qeveria greke me ligje te vecanta dhe amendamente te Parlamentit grek, se si kolonet greke u bene pronare ndersa pronaret e vertete shqiptare mbeten rrugeve dhe vdisnin urie. Nuk do te ndalem as dhe ne premtimet qe u benin qeveritaret greke cameve se do t'i kompensonin megjithe joshjet vazhdueshme qe nga viti 1921-1936, per afro 16 vjet, pronaret shqiptare jo vetem qe nuk moren asgje, por u burgosen dhe u internuan nga qeveria greke si Mazar Dino nga Paramithia, Musa Deni dhe Haki Musaj ne Filat, Haxhi Braho ne Margellic, Abedin Xhemali me vellezerit e tij nga fshati i Graves (Gumenice) etj.

Pohimet e autorit per zgjidhjen e pasurive te shqiptareve jane kontradiktore, pa predispozicion per t'u prononcuar dhe per te dhene mendime per zgjidhje. E vetmja gje qe pohohet ne artikull eshte shprehja: "Fshehja e te kaluares dhe zbukurimi propagandistik i saj, apo shmangia e realitetit jane vertetuar si menyrat me te keqija te perballimit te ceshtjeve ekzistuese...apo jo ekzistuese... personalisht jam, deklaron autori, shume larg logjikes se "ceshtjes se mbyllur" te pales greke dhe "te ceshtjes se hapur" te pales shqiptare. Dilema e autorit as te hapen as te mbyllen (as mish as peshk) justifikohet, sipas tij, se mos qarqe te caktuara nacionaliste greke, qe nuk jane pak, por edhe me peshe politike, po te hapej problemi i pronave "mund te hakmerreshin me refugjatet ne Greqi!

Mendoj se ky nuk eshte nje arsyetim i drejte qe i lindi ne zemer autorit nga meraku se mos pesojne gje refugjatet shqiptare ne reqi. Ata ne token helene rrojne me punen dhe djersen e tyre, por kontribuojne edhe per fuqizimin e ekonomise ne shtetin fqinje si krah i lire pune.

Kam mendimin se pohimet e autorit kane per qellim t'i bejne presion politikes shqiptare, nga njera ane dhe mases tjeter qe kane femijet refugjate ne Greqi duke i paralajmeruar se po hapet goje per pronat "Gogoli fshese" ju pret.

Qendrimi i autorit me duket paksa i lekundur dhe jo deshir-mire per t'u zbardhur e verteta.

Argumenti qe jep autori nuk qendron edhe per nje fakt tjeter. Nese Greqia ka te tilla shtresa ne vendin e saj, kot qe pretendon se ka hyre ne Evrope. Ceshtja e pronave duhet zbardhur.

Ajo qe kerkohet sot nga te dy vendet me nje fqinjesi te vjeter lypset qe problemet qe na ndajne e behen burim konfliktesh te ndreqen me mirekuptim te dyanshem dhe jo me zhurme e presione pa fryt. Ceshtja e kthimit te pasurive te shqiptareve nuk duhet kerkuar per t'u zgjidhur as me traktate e akorde, por me vullnet te mire.

Greqia konsiderohet nje vend demokratik dhe te drejtat e njeriut jane ne themelte legjislacionit te saj akutal grek.

C'duhet bere per zgjidhjen e problemit te pasurive te shqiptareve? Une mendoj:

1. Ministria e Puneve te Jashtme e Shqiperise te mos e lere ne harrese ceshtjen e pronave te shiqiptareve ne Greqi, sepse eshte krim i rende te merren neper kembe te drejtat e shqiptareve. Jo t'i luten Greqise per lemoshe, por ta ngrene zerin ne forumet nderkombetare.

2. T'i behet e qarte qeverise greke se do apo nuk do ajo, pronat e shqiptareve ne Greqi ekzistojne, prodhojne cdo dite vlera dhe pronaret e vertete sot per sot mbajne neper sirtare tapite dhe here pas here i perkedhelin per t'u ngushelluar.

3. Pala shqiptare t'i perdore te gjitha rruget e saj diplomatike qe te mohojne qe Parlamenti grek te shfuqizoje ligjet famekeqe qe i heq pronarit te drejten mbi pronen e tij.

3. Athina duhet t'u njohe minoritetit shqiptar ato te drejta qe i njeh qeveria shqiptare minoritetit grek ne Shqiperi.

[illiriani]

Çfarë mund të bëjmë konkretisht për çështje e Çamërisë?

Pa i analizuar moderimet politike të some, të cilat janëtë ditura, veçse sa humbim kohë në përshkrime të gjendjes politike shqiptare e mëtutje, që dihet mirëfilli - çfarë mud të bëjmë konkretisht për çështjen çame?

A është vërtet, çështja çame - çështje e fjetur ende? Pse është ënde çështje e fjetur, nuk don spjegim, ngase dihet gjëndja e sotme shqiptare atje. Zhdukja, asimilimi, diskriminimi, ndalimi të shprehesh në gjuhë amtare, penalizimi religjioz, zhbimja e intelektualëve çam direkt e indirekt nga hegjemonizmi grek, ngalimi i shkollimit në gjuhë amtare, detyrimi i ndërrimit të fesë, antroponomeve, toponomeve, diskriminimi në baza: fetare, gjuhësore, origjinore, gjenocidiale, traditore, historiografike, sociale, ekonomike, (në bazat kryesore të të drejtave themelore të lirive të njeriut), nuk duhet mëtutje të mbeen çështje e fjetur - anipse hegjemonizmi grek i djeshëm dhe i sotëm në vazhdim - zhbinë thesaret origjinore të popullësisë arbanite-çame, që ishte
dhe është një statistikë mbi tre milion arbanitas brënda shtetit politik grek...krejt këto është detyrë jona të internacionalizohen botërisht me të gjitha fuqitë!!!

Internacionalizimi politik i çështjes çame kërkon ndihmë, në mungesë dhe mosguxim të shprehjes të vendasve arbanitas në trojet e tyre stërgjyshore. Jo vetëm të mbesin çështje theorike politike, por të institucionalizohen në shkallë shkencore - që borxh kryesor i mbetet akademive tona shkencore shqiptare... Shkrimet duhet të jenë të shumëta (pa shikuar prizmin e kufizimeve shprehëse praktike, të kotareve politike shqiptare brënda territoreve të tyre dhe kompetencat e tyre politike), por,
mbetet detyrë e çdo shqiptari, që i rrahë pulësi i zemrës së Atdheut!

Derikurë, duhet të mbetët çështja çame - çështje e fjetur? A duhet shikuar ngecjet e zgjidhjeve politike, sociale e kombëtare të trevave tjera që janë në veprim...? Jo, nuk duhet pritur, sepse
këto çështje shqiptare si të pjesëshme, ndamas, mjafton se janë në veprim dhe krahas tyre, të internacionalizohet edhe ajo e Çamerisë arbanite! Pjesët e atdheut tonë, me ato arsyetimet e vrugëta historike, fillojnë e ringjallen gradualisht, bazuar në shkallë të ngritjes së vetëdijes kombëtare. Një promotor vazhdon në zgjimin e fillin e veprimit të çlirimit kombëtar në secilën pjesë të atdheut shqiptar ballkanik. Po, shihen edhe ngecjet e një politie ballkanike dhe europiane haptazi, ku politika ballkanike është ende në vorbullen e monstrumit historik të vlimeve të djeshme e të sotme historike dhe këtë amulli të tyre duhet ta shfrytëzojmë edhe na shqiptarët - sepse askush nuk është prefekt, as me një politikë prefekte - anipse ne mendomë se gjenden në shkallë të duhur të zhvillimit politik.

E drejta e Çamërisë, apo Arbanisë (arvanitase), pret secilin intelektual shqiptar dhe mos të kukatet për gjendjet politike në territoret tjera. Kudo e gjithkah ngrite zërin e arsyes, në të gjitha fushat politike e shkencore, që të dihet se ka nerv të gjallë të promotorit të përgjithshëm të zgjidhjes së çështjes shqiptare në përgjithësi!

Ta zgjojmë në nivel botëror çështjen e Çamërisë! Mos të ndalet vala e shkrimeve asnjë moment edhe këtu e gjithkund ku dihet e mundet të shprehet mendimi i lirë shqiptar. Nuk ka vend për pesimizëm politik, sepse faji është i përgjithshëm, i të gjithë sqiptarëve ballkanik, të mblidhen njëherë dhe të vendosin për zgjidhjen e çështjes kombtare! Asaj dite i ndihmojmë me veprime konkrete, kudo që ndodhemi e marrim frymë për mushkëri të atdheut dhe a rreh pulësi i gjakut të atdheut shqiptar!

Mos të pushojë fjala e vepra për zgjidhjen e çështjes çame!

[Lekë Rezniqi]

I nderuari Iliriani 01,

Të gjitha fjalët e shkruara, sa ishin krtitikuese ndaj të gjithë neve brenda dhe jashtë Forumit, aq më duken edhe prekëse se pse askush nuk bën asgjë në këtë drejtim.
Jam i gatshëm të ndihmoj në inicimin e formimit të një Shoqate, një organi apo quajeni si të doni, i cili intenzivisht do ngriste zërin dhe do aktualizonte Çështjen "e Fjetur"(shumë mirë të quajtur nga Iliriani 01) Çame.
Do duhej të ngrisim zërin, ashtu siç u bë me Kosovën filloi të aktualizohej më tepër e më tepër si Oazë e shovinizmit e asimilimit serb ndaj Shqiptarëve.
A nuk mendoni se do duhej të bëhej edhe kjo, gjithsesi duke u aktualizuar edhe nga Akademitë Shqiptare të Shknecave dhe organet e tjera shumë kompetente.

Leka nga Prishtina

[Genthios]

Camet nqs i duan tokat e tyre te shkojne e te krijojne nje ushtri clirimtare UCC dhe te bejne disa luftime me policine greke qe te ceshtja came te bjere ne opinionin internacional dhe ju te tjeret mos na u hiqni si nacionalista ose sikur u perveluat per ceshtjen kombetare.Ceshtja kombetare nuk do llafe dhe dialog do vepra sepse po u vazhdua keshtu ceshtja kombetare do te behet si nje dashuri sentimentale;platonike. vetem ne distance

[illiriani]

I nderuar Leke!

mire e ke dhe mire do te ishte nje organizim i mirefillte, lidhur me ceshtjen ÇAME - te shohim edhe mendimet e tjereve...

po ti, Genthios, ti nuk ben llafe, po vepra jote konkrete?

[Lekë Rezniqi]

Të nderuar miq, ju anëtarë të Forumit Shqiptar,

Së pari Genthios,
E çfarë të bëjmë më parë, a të ngritemi në kryengritje secili krye në vete e të bëjmë atentate dhe sulme ndaj policisë e ushtrisë greke, e pastaj të njihemi si "Terroristët e Jugut Shqiptar"?
Të lutem, u formuan UÇ e Kosovës, UÇ e Preshevës, Medvegjës e Bujanocit, UÇ Kombëtare, dhe nga të tri ushtritë vetëm e Kosovës e arriti qëllimin e saj(dhe atë deri diku), kurse këto dy të fundit arritën të ngrejnë zërin, por bota menjëherë i "mashtroi" dhe ata fituan më shumë të drejta, por përsëri mbetën nën sundimin e njëjtë. I çmoj lartë luftërat heroike të Shqiptarëve në këtë fund dhe fillim shekull, i çmoj madje shumë, por nuk e arritën qëllimin të cilin të gjithë do e dëshironim. Ndoshta më kupton se ç'desha të them në fillim. Pra, ne jemi të gatshëm edhe të "rrokim" armët, por sa do e fitojmë përkrahjen e botës, është një pyetje e madhe.
Prandaj mendoj se me rrugë paqësore të fillojmë, e pastaj po qe se është nevoja ia fillojmë edhe luftën.
Pra, dua të them se njëherë duhet të "shtrojmë rrugën" tonë në mënyrë paqësore, dhe të fillojmë intenzivisht paraqitjen e çështjes Çame në botë, ta bëjmë problem, përderisa edhe populli çam duhet të ngrihet nga gjumi dhe të reagojë, e mendoj se këtu më së pari do duhej diaspora jonë, ku do duhej të bashkangjiteshin edhe çamët në diapsorë, patjetër dhe ndër të parët.

Dhe, edhe unë mendoj se duhet të gjithë ju anëtarë në këtë Forum, të shprehni mendimet tuaja mbi organizimin mbi këtë çështje.

Leka nga Prishtina