Prodhimi po bëhet sërish amerikan

[Xhuxhumaku]

Prodhimi po bëhet sërish amerikan

6 Prill 2014 | : Ndryshe | Autor: Gazeta Shqip

1
ANTOINE VAN AGTMAEL, FRED BAKKER, Foreign Policy

Pjesa e Parë

Në vitin 1998, Dru Grinblat (Drew Greenblatt) mori kontrollin e Marlin Steel, një kompani e vogël nën pronësi familjare me bazë në Bruklin. Kompania prodhonte kosha me fije çeliku të realizuara me dorë, të cilat shërbenin si kasa reklamimi për dyqanet e bukës dhe për shumë dekada, biznesi qe në rritje të vazhdueshme, madje edhe gjatë viteve 1990. Por rreth vitit 2003, dy gjëra ndodhën: popullariteti spektakolar i dietës me pak karbohidrate Atkins e çoi biznesin e prodhimit të bukës së specializuar në gjunjë, ndërsa furnizuesit kinezë filluan të minojnë prodhuesit tradicionalë të koshave duke realizuar produkte shumë më të lira.

Nga viti 2004, kompania qe në prag të falimentit dhe – pastaj, krejt papritur, Boeing punësoi Marlin Steel për një porosi të stërmadhe koshash të precizionit super të lartë për të magazinuar pjesët e avionit gjatë procesit të prodhimit. Grinblat menjëherë e kuptoi se koshat e prodhuar me dorë nuk do të plotësojnë kurrë kërkesat për matje me precizion nanometrik që kërkohej nga tregu tani dhe vendosi të rrezikojë duke blerë një robot të drejtuar nga kompjuteri, i cili mund të presë me shpejtësi metalin dhe ta përkulë atë në një varietet të konsiderueshëm koshash çeliku.

Pjesa tjetër, thotë Grinblat, është thjesht histori. “Ne kemi shitur më shumë se 1 milion kosha të përshtatur shumë sipas kërkesave të klientit nga fabrika jonë në Baltimore… pa asnjë defekt të vetëm në cilësi”. Gjatë recesionit të fundit, shitjet e saj në fakt janë rritur dhe kompania e ka zgjeruar bazën e vet të klientëve duke eksportuar në Kinë, Meksikë, Singapor, Tajvan dhe Kanada. Përgjatë dekadës së ardhshme, Marlin Steel shpreson të realizojë deri në 100 milionë dollarë shitje.

Eksperienca e kësaj kompanie është shumë larg të qenët unike. Një grup interesi i njohur si Reshoring Initiative (Nisma për Rikthim) me bazë në Ilinois, numëron më shumë se 200 raste të kompanive amerikane që e kanë kthyer prodhimin në territorin e Shteteve të Bashkuara.

General Electric tashmë prodhon bateri industriale te një nga fabrikat e saj më të vjetra në shtetin e Nju Jorkut, si dhe pajisje larëse e të tjera shtëpiake në Kentaki. Apple sapo ka njoftuar se do të ndërtojë një fabrikë të re në Arizona dhe kompjuterët Mac së shpejti do të dalin në treg nga fabrika e prodhimit në Ostin, Teksas, për herë të parë që nga viti 2004. Edhe Stiv Xhobs (Steve Jobs) pati deklaruar se sipas mendimit të tij, kompjuterët nuk do të prodhohen kurrë në SHBA.

Google tashmë asemblon smartfonë në Teksas, ku Samsungu nga Koreja e Jugut prodhon gjithashtu çipsat për Apple.

Edhe shumë kompani të tjera po ndërtojnë kapacitete prodhuese në Amerikë duke shënuar një kthesë në tendencë. Caterpillar, Ford, BASF e Gjermanisë, Lenovo e Kinës, Metathex nga Kili dhe Orascom e Egjiptit janë në listën e kompanive që kanë nisur apo rinisur prodhimin në SHBA.

Nëse një dekadë më parë 10 drejtues biznesi do të pyeteshin se ku do të shkonin të ndërtonin fabrikën e tyre të re, së paku nëntë do të përgjigjeshin: Kinë.

Sot, jo më shumë se dy apo tre do të japin të njëjtën përgjigje, ndërsa pesë thonë se do të ndërtojnë në Shtetet e Bashkuara. Pas një rënieje të fortë në manifakturën amerikane, ajo po rikthehet në rritje si peshë në ekonominë amerikane. Por më e rëndësishme është se SHBA-ja po rifiton një avantazh konkurrues në garën botërore për konkurrueshmësi, pasi humbën terren në krahasim me Kinën e vende të tjera në zhvillim përgjatë dy dekadave të fundit.

Një sondazh i kryer në vitin 2012, zbuloi se gjithnjë e më shumë kompani me shitje mbi 10 miliardë dollarë po mendojnë seriozisht të rikthejnë prodhimin e tyre në SHBA. Të njëjtën gjë po mendojnë edhe një e treta e kompanive me shitje mbi 1 miliardë dollarë në vit. Mes të intervistuarve, arsyeja kryesore qe që dërgimi i prodhimit në Kinë kishte rezultuar një proces më i shtrenjtë sesa qe menduar dhe se shumë janë të shqetësuar nga rritja e mëtejshme e pagave në ekonominë e Kinës.

Thelbësore në këtë rivendosje është një miks i pendesës me një të menduar të re. Shumë po binden tashmë se dërgimi i kapaciteteve prodhuese jashtë vendit ka qenë po aq shumë për të kapur tregje të reja sesa ka qenë për të kursyer para në paga.

Në të gjitha rastet, pagat janë një tregues shumë i dobët i kostove të punës, e cila duhet të marrë parasysh edhe produktivitetin më shumë sesa me faktin se sa para merr një punëtor.

Ajo që ka me të vërtetë rëndësi në konkurrencën botërore shkon shumë përtej kostove të punës. Kompanitë mësuan – se më saktë e mësuan për herë të dytë – se cilësia dhe koha e transportit kanë rëndësi për klientët e tyre dhe se kostot e transportit shpesh dalin më të shtrenjta nga sa pritet. Ndërkohë, me zbulimin e gazit argjilor, energjia e lirë po krijon një realitet të ri në Shtetet e Bashkuara. Për më tepër, ndarja e novacionit nga manifaktura rezultoi një ide shumë e keqe.

Për disa kohë, teknologjia e informacionit dhe media shoqërore përfaqësonin fytyrën novatore dhe fuqinë konkurruese të Shteteve të Bashkuara, por kjo është duke ndryshuar, pasi novacioni po përhapet.

Kufiri i ri i ekonomisë së dijes do të jetë “prodhimi i mendjes”, një pasardhës i manifakturës së vjetër që do të integrojë fuqitë e industrisë tradicionale me botën dixhitale, automatizimin, materialet e reja me bazë kërkimore dhe sensorë.

Nuk bëhet fjalë vetëm për raste të izoluara, megjithëse disa janë ende deri diku të mistershme. Ato po i japin një ndihmë shtesë konkurrueshmërisë së Shteteve të Bashkuara në botë. Për më tepër, i gjithë koncepti i “rënies” së manifakturës amerikane së shpejti do të shihet tërësisht nën një këndvështrim të ri. I gjithë diskursi mbi manifakturën do të ndryshojë. Koncepte të tilla si “produkt me intensitet pune” dhe “ekonomi shkalle” apo konceptet e “manifakturës kundrejt sektorit të shërbimeve” do të ripërcaktohen.

Por ndoshta më e rëndësishme sesa kjo, më në fund, ideja se manifaktura është demode, madje e pisët, është bërë vetë një mënyrë demode të menduari. Në fakt, manifaktura nuk ka vdekur në Shtetet e Bashkuara. Ajo po rikthehet.

* * *

Për më shumë se dy shekuj, manifaktura qe një burim i stërmadh rritjeje, fuqie ekonomike, inovacioni dhe – po – krenarie për Shtetet e Bashkuara. Ajo qe shtegu kryesor për shtresën e mesme dhe në kulmin e vet kontribuoi në rreth 40 për qind të të gjithë prodhimit të brendshëm bruto (PBB) (mes viteve 1890 deri më 1960). Në vitet 1950 ajo shënoi kulmin duke ofruar 36 për qind të të gjitha vendeve të punës. Sot, manifaktura jep 12 për qind të PBB-së dhe punëson 12 milionë amerikanë (9 për qind të forcës punëtore).

Shtetet e Bashkuara nuk janë vetëm në këto shifra të tkurrura. Nëpër të gjithë botën e “industrializuar”, baza e manifakturës ka qenë në rënie në pak a shumë të njëjtat përmasa, ndërsa teknologjia e lartë dhe vendet e punës financiare kanë fituar famë e shërbime të tjera me paga më të ulëta kanë vijuar të rriten. Që nga vitet 1970, shpikja e mikroçipit ka shumë rol në këtë rënie të manifakturës. Ndërkohë, manifaktura ka qenë në rritje në ekonomitë në zhvillim.

Megjithëse ajo filloi shumë më herët, rënia në manifakturë u përshpejtua me ritëm alarmant në fillim të këtij shekulli. Shtetet e Bashkuara patën dikur shumë krenari për manifakturën e shtëpisë së vet, por kur të rinjtë prodhues nga vendet në zhvillim mbërritën në skenë duke ofruar kosto pune shumë të ulëta, shumë prodhues nga tekstilet te këpucët tek elektronika duket se patën humbur aftësinë e tyre apo dëshirën për të konkurruar. Kjo solli një rënie të shpejtë në vendet e punës në këtë sektor, veçanërisht në industritë që kanë intensitet të lartë pune, me gjithë shumë industri të tjera as që u prekën fare nga ky fenomen.

Mes viteve 2000 dhe 2007, 3.7 milionë vende pune në manifakturë u humbën. Kjo krizë rrëqethëse i kapi Shtetet e Bashkuara pa vëmendje. Prodhimi në manifakturë u zgjerua me hapin e breshkës prej vetëm 0.5 për qind në vit në një ekonomi në rritje.

Kjo ndodhi edhe para se Recesioni i Madh të godiste, gjë që shtoi humbjet e vendeve të punës dhe mbylljen e fabrikave. Që nga viti 2001, më shumë se 40 mijë fabrika (10 për qind e totalit) mbyllën dyert.

Megjithatë, shumë fabrika të reja në Kinë – madje edhe shumë fabrika të ndërtuara nga investitorë të huaj nga Shtetet e Bashkuara, Europa dhe Japonia – nuk është se “vodhën” vende pune nga Shtetet e Bashkuara, ata janë thjesht duke iu përgjigjur rritjes së konsumatorëve në vendet në zhvillim.

Ekonomia botërore nuk është një lojë me rezultat zero. Dhe ekonomistët nuk janë të gjithë dakord se kush qe fajtori për këtë automatizimi apo konkurrenca – për shumë humbje të vendeve të punës. Më pak se gjysma e vendeve të punës të humbura në manifakturë qenë lidhur me konkurrencën e re nga ekonomitë në zhvillim dhe zhvendosjen e mjeteve prodhuese në këto vende.

Natyrisht, nuk kishte kuptim për të injoruar kostot shumë më të ulëta të punës jashtë vendit. Konkurrentët nga Kina dhe vendet e tjera në zhvillim jo vetëm që qenë në gjendje të ulnin çmimet, por ata kishin edhe tregje masive të vetat. Për fat të keq, në nxitimin për të kapitalizuar këto eficenca, kompanitë shpesh injoruan disa kosto dhe nuk dalluan shumë rreziqe. Ajo që u sakrifikua në emër të transferimit të prodhimit nuk u analizua siç duhet.

Cilido të jetë shkaku përgjegjës, tashmë nuk ka dyshime se Shtetet e Bashkuara patën vështirësi në konkurrimin me kostot tepër të ulëta të punës nga Kina apo ekonomitë e tjera në zhvillim. Ten Siaopin, udhëheqësi reformist kinez që ktheu përmbys revolucionin maoist, dikur deklaroi, “nuk ka rëndësi nëse një mace është e zezë apo e bardhë për sa kohë ajo kap miun”. Nga fillimi i viteve 1990, Kina filloi të investojë rëndë në garën për t’u afruar ekonomikisht me botën.

Me kosto pune shumë të ulëta, ambicie të mëdha, investime të stërmëdha (gati sa 50 për qind e prodhimit të brendshëm bruto) në infrastrukturë dhe manifakturë, ajo shpejt u bë e njohur si fabrika e botës. Transferimi masiv i vendeve të punës qe, në thelb, një gjunjëzim, një përgjigje mbrojtëse ndaj miliona punëtorëve me kosto të ulët në Kinë, Indi dhe vende të tjera në zhvillim, të cilat iu bashkuan forcës botërore të punës përgjatë 20 viteve të ardhshme. Problemi nuk qe se manifaktura amerikane po ecte keq, por se të tjerët po ecnin më mirë e më shpejt.

Në të njëjtën kohë kur vendet e tjera investuan në kërkim dhe zhvillim, buxhetet e qeverive dhe korporatave po shkurtoheshin në Shtetet e Bashkuara.

Bell Labs, dikur standardi i arit për novacionin korporativ, shtëpia e fituesve të çmimeve Nobel dhe djepi i shpikjeve të shumta, u bë një hije e asaj që kishte qenë. E njëjta gjë ndodhi edhe me qendrat e tjera kërkimore të korporatave, të cilat kishin dhënë shumicën e novacioneve.

Në vend të kësaj, fokusi i inovacionit u zhvendos nga manifaktura te teknologjia e informacionit dhe media shoqërore, pa folur këtu për përdorimin e mendjeve të llojit të shkencës së raketave për krijimin e instrumenteve të reja financiare, të cilat qenë pjesërisht përgjegjëse për krizën financiare. Mund të duhej të kalonin një apo dy dekada, por ky përqendrim në fitimet afatshkurtra të kompanive të manifakturës dhe jo në përqendrimin afatgjatë në novacion dhe ekselencë inxhinierike, filloi të dhembë në mënyrë dramatike.

Kjo vetëkënaqësi, mungesë mbështetjeje dhe devijim nga novacioni më në fund shkatërruan aftësinë e manifakturës amerikane për të konkurruar. Të menduarit afatshkurtër nga korporatat gjithashtu luajti një rol në zhvendosjen e vendeve të punës, e cila u bë modë, veçanërisht që nga fillimi i këtij shekulli. Pagat e ulëta dukeshin kaq tërheqëse sa kostoja e produktivitetit më të ulët, defektet në cilësi, koha e transportit dhe kostot më të larta të transportit në disa raste u injoruan.

Nga viti 2011, Shtetet e Bashkuara kishin një deficit të llogarisë korrente prej rreth 500 miliardë dollarësh – një nga deficitet e një serie të gjatë kohore. Kjo nuk duhet të vinte si surprizë.

Vendet që nuk janë konkurruese në manifakturë janë të dënuara të kenë deficite të mëdha për shkak se mallrat e manifakturës përbëjnë tri të katërtat e tregtisë botërore.

Kjo mund të injorohej për kaq shumë kohë vetëm për shkak se importet dhe eksportet qenë një pjesë e vockël e ekonomisë së stërmadhe amerikane. Në këtë pikë me të vërtetë dukej se Shtetet e Bashkuara patën humbur fuqinë e vet prodhuese.

Në dallim nga SHBA-ja, manifaktura nuk doli kurrë nga moda tërësisht në Europën Veriore, ku mbeti relativisht e fuqishme (veçanërisht në Gjermani dhe Zvicër) ku zhvendosja e vendeve të punës për shkak të kostos së ulët të punës (dhe jo mundësive tregtare) nuk qe kurrë në përmasa të mëdha. Me të vërtetë, Europa Veriore arriti të mbajë një superplus të llogarisë veriore prej 500 miliardë dollarësh përgjatë viteve të fundit, edhe pse një pjesë e kësaj shkoi në vende të tjera europiane, më së shumti në formën e eksporteve të manifakturës.

Pjesa e dytë vijon nesër


1
Autor Gazeta Shqip te 6 Prill 2014. Ndryshe.

[NIKOLA TESLA]

Na dole poliglot, ste kam lene keshtu dikur. Te dinja peshkatar.

[Xhuxhumaku]

Rikthimi i madh: Një model i ri industrial po dominon SHBA-në

7 Prill 2014 | : Ndryshe | Autor: Gazeta Shqip

4
Gazi i lirë, produktet novatore dhe kombinimi i teknologjisë së informacionit me manifakturën po rikthen Shtetet e Bashkuara si qendra kryesore e prodhimit të mallrave për të gjithë botën

ANTOINE VAN AGTMAEL, FRED BAKKER, Foreign Policy

Pjesa e Dytë





Prodhuesit amerikanë janë përballur me kohë të vështira, veçanërisht gjatë dekadës së parë që nga viti 2000, por këto kohë duket se po i afrohen fundit, falë një serie ngjarjesh të papritura që me të vërtetë ndryshojnë rregullat e lojës.

Këtë herë, duna më e re në rërën gjithnjë në ndryshim të konkurrueshmërinë botërore, po ndodh në përfitim të Shteteve të Bashkuara.

Nuk mund të mohohet se “tërheqja” nga kërkesa në rritje në ekonomitë në zhvillim vijon. Edhe me rritje më të ngadaltë në tregjet në zhvillim dhe me një rimëkëmbje në Shtetet e Bashkuara, Europë e Japoni, ndryshimi në ekonominë botërore dhe zhvendosja drejt vendeve në zhvillim mbetet e paprekur, pasi konsumatorët e tregjeve në zhvillim po zëvendësojnë konsumatorët amerikanë në rolin e “mbretit”. Kompanitë e kuptojnë se në të ardhmen e tyre afatgjatë, rritja do të ndodhë në tregjet e huaja më shumë se sa në tregun e brendshëm. Ajo që ka ndryshuar është që “nxitja” e shkaktuar nga humbja e konkurrueshmërisë është tkurrur. Në disa raste, madje ka ndryshuar rrjedhë përballë tri zhvillimeve të papritura:

Energjia e lirë: Gazi argjilor po u jep prodhuesve amerikanë një avantazh të ri dhe po i bën Shtetet e Bashkuara të pavarura nga pikëpamja energjetike.

Ka më pak shqetësime mbi koston e punës: nëse llogaritet produktiviteti, diferencat e mëdha në kostot e punës (me vendet në zhvillim) janë ngushtuar dhe automatizimi po e bën këtë impakt me rëndësi.

Novacioni amerikan po lulëzon sërish: Shtetet e Bashkuara mund të jenë në prag të një epoke të re novacioni në manifakturë që shumë pak vende të tjera mund ta realizojnë si pasojë e bashkëpunimit të llojit Silikon Vallej mes universiteteve dhe kompanive të reja, me manifakturën në një kryqëzim të ri me teknologjinë e informacionit, sensorët, zbulimet mjekësore dhe materialet e reja.

Energjia e lirë po i jep manifakturës amerikane një avantazh të papritur dhe masiv në konkurrueshmëri (gjë që ka sjellë më shumë se 90 miliardë dollarë investime të reja në manifakturë).

Vlerësimet se sa shumë do të rrisë ekonominë gazi argjilor janë të ndryshme, por shumë ekonomistë besojnë se do të jenë së paku 0.5 për qind në vit gjatë viteve të ardhshme. Kjo rritje e konkurrueshmërisë është veçanërisht e stërmadhe për industritë petrolkimike, kimike, fertilizerët, çelikun, aluminin e të tjera që kanë intensitet të lartë energjetik.

Ajo ka ndryshuar planet e kompanive si Shell, Chevron, Dow Chemical, DuPont, Phillips 66, Williams, CF Industries dhe Bayer e BASF nga Gjermania. Në shumë industri të tjera, energjia është një faktor i rëndësishëm në kosto, gjë që bëhet edhe më e rëndësishme në kombinim me reduktimin e hendekut të pagave.

Sapo kamionët, madje edhe trenat, kalojnë nga përdorimi i diezelit te përdorimi i gazit si lëndë djegëse, edhe kostot e transportit për manifakturën amerikane do të reduktohen, duke shtuar avantazhin konkurrues edhe më tej. E gjitha kjo është e mjaftueshme për të shqetësuar prodhuesit aziatikë dhe europianë edhe pse disa vijojnë të refuzojnë të pranojnë ndikimin e gazit argjilor.

Kjo e gjitha është në kontrast të ashpër me situatën e pak viteve më parë, ku frika për Shtetet e Bashkuara ishte që kishte mbetur aq pak naftë e gaz për t’u eksploruar në shtëpi se bota po shteronte burimet e energjisë dhe se çmimet e naftës do të rriteshin në 200 dollarë për fuçi e se Amerika po bëhej gjithnjë e më e varur nga Lindja e Mesme. Prodhimi i gazit argjilor vijon të rritet dhe nafta argjilore do ta bëjë SHBA-në prodhuesin më të madh të botës nga viti 2015.

Gazi natyror po zëvendëson për prodhimin e energjisë elektrike qymyrin, i cili është shumë më tepër ndotës, por ajo po rezulton me rëndësi të stërmadhe për manifakturën gjithashtu, e cila është përgjegjëse për 28 për qind të të gjithë gazit të konsumuar. Kjo kërkesë pritet të rritet me 27 për qind në vit mes viteve 2009 dhe 2035. Ajo që ka më shumë rëndësi për manifakturën është se gazi argjilor ka ulur koston e gazit natyror nga 13 dollarë për milion njësi termale britanike (Mbtu) në vitin 2008 në 3 deri në 5 dollarë, duke i bërë Shtetet e Bashkuara një nga prodhuesit më të lirë dhe konkurrues të botës.

Gazi natyror shitet për 14 deri në 17 dollarë për Mbtu në Kinë e Japoni dhe jo për shumë më pak në Europë. Për më tepër, gazi në 4 dollarë për Mbtu është i barabartë me naftë me çmimin 24 dollarë për fuçi, shumë më poshtë se sa çmimi ndërkombëtar prej mbi 100 dollarësh për fuçi.

Dhe problemet mjedisore të lidhura me teknologjinë e frakturimit hidraulik duken shumë më pak tronditëse sot se sa qenë kur industria filloi disa vite më parë, megjithëse dukshëm ato kërkojnë vëmendje të madhe për t’u trajtuar.

Për herë të parë në 37 vjet, jo vetëm një por katër rafineri të reja “komplekse” po ndërtohen (apo janë në plan për t’u ndërtuar) në Shtetet e Bashkuara me kosto të përgjithshme prej rreth 800 milionë dollarësh. Ato sërish do të distilojnë naftë bruto në të gjitha llojet e produkteve si benzinë, diezel, vajguri dhe kimikate specialiteti.

Nuk është e çuditshme se ato do të vendosen në Dakotën e Veriut, që është e pasur me energji argjilore, ku aktiviteti eksplorues ka qenë i shumtë. Rritja e prodhimit të naftës nga burimet argjilore (dhe mungesa e kapaciteteve të bollshme në tubacione) kanë sjellë çmime më të ulëta të naftës për rajonin, të cilat u kanë dhënë rafinerive norma më të larta fitimi. Dhe kompanitë e minierave nga Kili dhe gjithkund tjetër tashmë po mendojnë të përfitojnë nga avantazhi i gazit të lirë në Shtetet e Bashkuara, ndërsa përballen me kosto më të larta në shtëpi.

Me pak fjalë, Shtetet e Bashkuara janë bërë sërish një nga zonat më tërheqëse për industritë me intensitet të lartë energjetik.

Ndërkohë, puna e lirë po bëhet më pak e rëndësishme si faktor. Aktualisht, punëdhënësit më të mëdhenj amerikanë në manifakturë janë industria ushqimore, pajisjet e transportit dhe produktet metalike të fabrikuara, secila me rreth 1.4 milionë punëtorë. Këto pasohen nga kompjuterët/elektronika dhe makineritë, me 1.1 milionë secila. Këto industri së bashku punësojnë 6.4 milionë njerëz ose më shumë se 55 për qind të të gjitha vendeve të punës në manifakturë.

Industritë me intensitet më të lartë të punës (si veshjet, këpucët, mobiliet dhe elektronika bazë) janë zhdukur gjerësisht nga brigjet amerikane dhe mundet, në fakt të bëjnë një rikthim surprizë (megjithëse me shumë më pak punëtorë) pasi fabrikat e automatizuara me shumë më pak robotë të drejtuar nga operatorë të trajnuar makinerish po i bëjnë këto industri konkurruese sërish.

Përdorimi i robotikës në manifakturë po zgjerohet me shpejtësi. Dikur tepër të shtrenjtë, të papërshtatshëm dhe të vështirë për t’u përdorur, sot robotët po bëhen shumë më të lirë, më të adaptueshëm dhe më të lehtë në përdorim. Robotët punojnë 24 orë shtatë ditë në javë, nuk bëjnë kurrë grevë dhe janë pësuar (apo programuar) të bëjnë shumë gjëra që dikur i bënin punëtorët me kosto të ulët. Një robot në disa raste mund të bëjë atë që e bënin më herët qindra punëtorë. Puna e lirë nuk do të jetë ai avantazhi unik që ishte dikur, duke niveluar fushën e lojës.

Intensiteti i punës në fakt mundet të bëhet një koncept i vjetër, Robotët kërkojnë operatorë shumë të trajnuar, kështu që nuk do të ketë një rritje të vendeve të punës për shumë lloje punëtorësh, veçanërisht për ata pa arsimin e duhur.

Përdorimi i printimit tredimensional pritet të bëhet gjithashtu i gjithëpërhapur. Në vend të metodës tradicionale të prerjes, shpimit apo heqjes së pjesëve, kjo mënyrë e re revolucionare e bërjes së objekteve tredimensionale (nga veglat e makinerive te pjesët e trupit) duke i shtuar shtresë pas shtrese një objekti me teknologji dixhitale.

Ajo lejon zhvillimin e prenotimeve dhe krijimin e produkteve të reja shumë më shpejt se sa më parë, duke hequr muaj apo vite pune e duke i zëvendësuar me ditë apo orë.

Ajo redukton edhe mbetjet dhe lejon kompanitë e vogla të reja të hyjnë në manifakturë shumë më lehtë se sa më parë. I pari në një zinxhir institutesh të novacionit në manifakturë që administrata “Obama” shpreson të themelojë (sipas modelit të Instituteve Gjermane Fraunhofer) Instituti Kombëtar i Novacioneve Shtesë në Manifakturë, do të mbështesë këto iniciativa. Është një shembull i mirë bashkëpunimi mes 40 korporatave të mëdha, 9 institucioneve kërkimore, 5 kolegjeve komunitare dhe 11 instituteve jofitimprurëse.

Gjatë dhjetë viteve të fundit, ideja e punës së lirë kineze dhe punës së shtrenjtë amerikane është bërë një koncept i kaluar. Pagat në Kinë janë rritur me 400 për qind mes viteve 2001 dhe 2013, sipas Ernst & Young, ndërsa monedha kineze renminbi është shtrenjtuar me 20 për qind kundrejt dollarit. Në të njëjtën kohë, pagat në SHBA pothuajse nuk janë rritur fare gjatë së njëjtës periudhë. Në fakt, kostot e punës për njësi prodhimi janë ulur me 12 për qind që nga viti 1995 (një performancë e tejkaluar vetëm nga Suedia në botën e zhvilluar). Për më tepër, sindikatat tashmë janë më fleksibël kur vjen puna te rregullat e punës që dikur shtypnin eficencën, ndërsa pensionet dhe përfitimet mjekësore janë futur në analizë, për shembull në industritë e prodhimit të avionëve dhe makinave. Zhvendosja e vendeve të punës jashtë vendit apo lëvizja e manifakturës në shtetet e jugut të SHBA-së ka krijuar një nxitje që nuk ka ekzistuar më parë.

Për më tepër, surplusi kinez i punës gjë deri pak vite më parë ishte faktori kyç që i mbante pagat të ulëta, tashmë në thelb ka avulluar. Në mënyrë të pabesueshme, media kineze është përplot me artikuj për mungesën e punëtorëve të kualifikuar ndërsa popullata e Kinës në moshë pune pritet të fillojë të bjerë nga viti 2018. Një pjesë e kësaj mund të shpjegohet nga demografia e thjeshtë: lindjet në Kinë kanë rënë nga 26 milionë më 1987 në vetëm 15 milionë më 2012.

Kostot e punës nuk mund të tregojnë të tërë historinë. Produktiviteti për punëtorë ka gjithashtu shumë rëndësi. Kinezët kanë shumë për të bërë në rritjen e produktivitetit. Produktiviteti atje mbetet vetëm sa 13 për qind i asaj të Shteteve të Bashkuara më 2008, pasi është rritur nga vetëm 3 për qind të nivelit amerikan më 1978. Ndërkohë, produktiviteti amerikan është rritur në mënyrë të jashtëzakonshme. Vlera e prodhimit të manifakturës është 2.5 herë më e lartë nga sa ishte më 1970, por ky prodhim realizohet me 30 për qind më pak punë.

Ndërsa hendeku i punës tkurret, avantazhet në produktivitet po bëhen më të rëndësishme. Nëse punëtorët amerikanë të fabrikave janë katër apo pesë herë më produktivë se sa punëtorët kinezë apo indianë, atëherë pagesa e punës duhet të jetë shumë më e lartë. Ajo që ekonomistët e quajnë “produktiviteti faktoral total” është mes më të lartëve në botë në Shtetet e Bashkuara dhe duket se do të vijojë të rritet (pas një pushimi gjatë viteve 2000) me një normë që është aq e shpejtë sa nuk gjendet askund tjetër. E pse ka rëndësi gjithë kjo “gjë” ekonomike? Në fund, është produktiviteti ai që përcakton aftësinë konkurruese, rritjen ekonomike dhe standardet e jetesës.

Punësimi në manifakturë është rritur më shpejt se gjithkund tjetër në ekonominë amerikane që nga recesioni i vitit 2008. Deri tani, ndikimi në punësim i 50 mijë vendeve të reja të punës nga iniciativat specifike të rikthimit të manifakturës nga Kina në SHBA është shumë pak në krahasim me 650 mijë vende të reja të punës të krijuar në sektorin e manifakturës në vitet e fundit. Por duke parë njëkohësisht kostot e punës dhe produktivitetin, ekspertët presin që hendeku mes Kinës dhe SHBA-së të mbyllet rreth vitit 2015. Disa besojnë se mbyllja e hendekut mund të kthejë mes 2.5 dhe 5 milionë vende pune sërish në manifakturën amerikane (dhe industritë e shërbimeve të lidhura me të) përgjatë dekadës së ardhshme.

Shtoji kësaj valën e re të novacioneve në manifakturën amerikane. Kërkimi shkencor në SHBA mbetet mes më të fortëve në të gjithë botën e zhvilluar dhe investimet në kërkim dhe zhvillim janë më të larta, megjithëse Kina po afrohet shpejt.

Arsimi i lartë mbetet karta e triumfit, me numrin më të madh të universiteteve të cilësisë së lartë dhe të të diplomuarve. Numrat e Kinës janë gjithashtu të mëdhenj, por ato i përkasin një popullate edhe më të madhe. Në vitin 2003, Shtetet e Bashkuara diplomuan 456 mijë shkencëtarë dhe inxhinierë, në krahasim me 617 mijë të diplomuar në Bashkimin Europian dhe 672 mijë në Kinë. Shumica e vëzhguesve janë dakord se të diplomuarit në SHBA apo Europë kanë sërish cilësi më të lartë se sa ata në Kinë.

Ajo që është e re është se kërkimi shkencor po rritet dhe po del jashtë universiteteve dhe botës së bizneseve. Zbulimet po vijnë gjithnjë e më shumë mes disiplinave të vjetra të kimisë, biologjisë dhe fizikës.

Njohuritë po fitohen nga një përqasje gjithnjë e më e fortë ndërdisiplinore. E gjitha kjo kërkon forma të reja bashkëpunimi intensiv “truri takon trurin”. Ashtu si zbulimet më të rëndësishme dhe interesante kanë dalë nga kërkimi ndërdisiplinor, kërkimi i aplikuar tashmë gjendet tek universitetet e rrethuara nga kompani të mëdha dhe kompani të reja novatore.

Korporatat udhëheqëse analizojnë këto zbulime ndërsa janë përqendruar në atë që dinë të bëjnë më mirë – kërkim e zhvillim dhe rritje të shpërndarjes.

Qendra të reja po krijohen jo vetëm përreth universiteteve MIT, Stanford, Duke dhe Universiteti i Teksasit në Ostin, por edhe në atë që dikur ka qenë brezi i ndryshkut në Nju Jork apo në Roçester; në Sinsinati të Ohajos dhe përreth Siatëllit e në të gjithë vendin.

Ne e quajmë këtë “prodhimi i trurit” (brainfacturing) i cili do të ndryshojë manifakturën në të njëjtën mënyrë se si kompjuteri personal zëvendësoi kompjuterët tradicionalë apo smartfonët zëvendësuan kompjuterët. Bazuar në aftësitë tradicionale të manifakturës, prodhimi i trurit bazohet në kërkimin dhe zhvillimin në fizikë, kimi, biologji dhe nanoteknologji. Ajo integron teknologjinë e informacionit, robotikën, sensorët, printimin tredimensional, nanoteknologjinë dhe materiale të reja. Ajo do të përdorë gjithashtu të dhënat e internetit, medias shoqërore, eksplorimit të gjenit njerëzor dhe zbulime të tjera të reja.

Sensorët po përdoren gjithnjë e më shumë për çdo gjë nga makinat pa shofer të mjekësia, kundërterrorizmi, logjistika dhe eksplorimi i naftës. Kërkesat e Departamentit të Sigurisë së Brendshme u kanë dhënë shpikësve amerikanë dhe prodhuesve një udhëheqësi paraprake në këtë fushë. Materialet e reja po lejojnë prodhimin e avionëve më të lehtë, bateritë do të funksionojnë më mirë, ushtarët do të jenë më të mbrojtur nga shpërthimet dhe ilaçet do të absorbohen më mirë.

Qeveria amerikane ka investuar 3.7 miliardë dollarë në nanoteknologji, shumë më tepër se çdo vend tjetër. Nanoteknologjia është inxhinieria në shkallë molekulare, ndërtimi i gjërave nga poshtë lartë dhe krijimi i të gjitha llojeve të reja të materialeve apo produkteve farmaceutike që qenë të pamendueshme deri më sot.

Sakaq ka 1,500 produkte të nanoteknologjisë të disponueshme, me tri apo katër produkte që vijnë çdo javë. Dhe në fund, krijimi i hartës së gjenit të njeriut dhe hartës së trurit do të mundësojë trajtim mjekësor të përshtatur sipas njeriut, një formë e ngjashme me bombardimin e shënjestruar dhe jo me bombardimin masiv. Biomanifaktura do të bëhet dega e re e manifakturës së avancuar.

Bashkë me sensorët dhe përdorimin e zgjeruar të teknologjisë së informacionit, ajo ka potencial të revolucionarizojë shëndetësinë dhe të ulë edhe kostot e frikshme nga deficitet e larta të kujdesit shëndetësor të shkaktuara nga plakja e popullsisë. Kjo do të jetë një fitore e trefishtë për manifakturën.

Kompleksi i stërmadh 14 miliardë dollarësh Albany NanoTech është vetëm një shembull që tregon se si novacionet po rikthehen në Amerikë. Kjo fabrikë kërkimore e stërmadhe që ka përfituar 1 miliard dollarë fonde nga shteti i Nju Jorkut, ka mbi 200 mijë metra katrorë laboratorë, dhoma, klasa dhe mbi 3 mijë shkencëtarë, kërkues e inxhinierë.

Një dekadë më parë, shumica e industrisë së gjysmëpërçuesve lëvizi në Korenë e Jugut dhe Japoni, por në SHBA sërish po projektohen gjysmëpërçuesit e gjeneratës së ardhshme.

Praktikisht çdo produkt ekzistues do të bëhet në mënyra krejtësisht të reja dhe miliona produkte të reja novatore për të cilat tashmë vetëm mund të ëndërrojmë do të bëhen në bazë të kërkimit të avancuar. Asnjë prej këtyre nuk është një monopol amerikan dhe në thelb, as ka gjasa të mbetet monopol amerikan, por në shumë raste novatorët amerikanë dhe prodhuesit kanë avantazhin e fillimit të hershëm.

Një model eksperimental i lindur dy dekada më parë nga universitetet shkencore si Stenfordi, Harvardi dhe MIT ndërkohë është bërë një tendencë në të gjithë SHBA-në dhe nëpër botë. Në Europën e Veriut, universitetet e Zyrihut, Lundit, Shtutgardit dhe Eindhovenit janë bërë gjithashtu qendra të një rrjeti ku kompanitë dhe autoritetet bashkëpunojnë ngushtë për mbështetjen e kompanive të reja, të cilat po bëhen një burim i madh punësimi.

Dyshemeja e fabrikës do të jetë e ndryshme në të ardhmen dhe po kështu, edhe punëtorët e fabrikës. Në fakt, fabrikat e epokës post-dixhitale do të jenë gjerësisht të padallueshme dhe më të vogla nga ato të vjetrat. Fabrikat e stërmëdha që ne mbajmë mend nga librat e ekonomiksit nuk ekzistojnë më; në vend të tyre, më pak se 200 fabrika në SHBA punësojnë më shumë se 2,500 punëtorë. Nga të 330 mijë fabrikat në SHBA, shumica dërrmuese punësojnë më pak se dhjetë vetë.

Në këtë proces të largimit nga fabrikat e stërmëdha, ka edhe një zhvendosje të vazhdueshme drejt punëtorëve gjithnjë e më të kualifikuar. Punëtorët vetëm me shkollë të mesme (53 për qind e të gjithë punëtorëve) kanë qenë humbësit më të mëdhenj të vendeve të punës. Dhe ndërkohë numri i të punësuarve me diploma universitare në manifakturë është rritur me 13 për qind, pavarësisht se këto të fundit kanë paga shumë më të larta.

Shumë fabrika tashmë përballen me mungesën e operatorëve të trajnuar – punëtorë me trajnim profesional. Në këtë drejtim, prodhuesit dhe politikëbërësit amerikanë kanë shumë gjëra për të mësuar nga Europa veriore, veçanërisht Gjermania, me sistemin e vet të punonjësve çirakë dhe të trajnimeve profesionale, sistem që e ka bërë Shtutgardin një nga qendrat më të mëdha eksportuese në botë. Në botën moderne të manifakturës, cilësia e shkollës së lartë, trajnimit profesional dhe bashkëpunimit me bashkësitë vendëse, qendrat e kërkimit dhe zhvillimit si dhe universiteteve, ka rëndësi të veçantë. Gjithnjë e më shumë këta faktorë do të përcaktojnë suksesin apo dështimin.


4
Autor Gazeta Shqip te 7 Prill 2014. Ndryshe.