Ish kryehetuesi i rregjimit komunist Qemal Lame dëshmon për historinë

[Albo]

Kujtimet e ish-kreut të Hetuesisë për rrëzimin e bustit: Ramizi urdhër të qëllohej, Nexhmija në lot

“Onufri” boton librin me kujtime të ish-kreut të Hetuesisë

Rrëzimi i monumentit, Ramiz Alia: Të qëllohet mbi turmën.
“Nexhmije Hoxha shpërtheu në lot kur ra shtatorja”

Haxhi Lleshi: Të marrim armët. Emrin e tij do ta mbrojmë me gjak. S’lejojmë armiqtë që të dëmtojnë monumentin e tij.

Qemal Lame: Ç’ndodhi në mbledhjen urgjente të Plenumit të KQPPSH. Përplasjet mes byroistëve.


GJATE RREZIMIT TE BUSTIT TE ENVERIT (LART DJATHTAS) KOPERTINA E LIBRIT (POSHTE DJATHTAS) NEXHMIJE HOXHA

“Të qëllohet!”. Ky ishte urdhri që Ramiz Alia, pasardhësi i Enver Hoxhës, dha 20 shkurtin e vitit 1991, kur raportimet e njëpasnjëshme njoftonin se rrezikohej rrëzimi i monumentit të ish-diktatorit. Nuk iu desh shumë të mendohej. Në kor e mbështetën Haxhi Lleshi, Spiro Koleka e ndonjë tjetër… Plot 23 vjet më pas, ngjarjet e asaj dite dhe jo vetëm i tregon një prej dëshmitarëve okularë, drejtuesit të një prej institucioneve më ogurzeza të kohës. Bëhet fjalë për Qemal Lamen, ish-kryetar i Hetuesisë së Përgjithshme në vitet 1981-1992, i cili së shpejti, në bashkëpunim me shtëpinë botuese “Onufri”, hedh në qarkullim librin me kujtime “Kur shembeshin themelet”. “Gjatë shumë vitesh të kohës së socializmit, lexuesi shqiptar ka qenë familjarizuar me shprehjen ‘kur hidheshin themelet e Shqipërisë së re’, e cila ka shërbyer njëkohësisht si titull për një nga veprat kryesore të Enver Hoxhës. Libri “Kur shembeshin themelet” i Qemal Lames është, siç e tregon titulli, një antinomi, një përmbysje e asaj çka përshkruan diktatori shqiptar. I hartuar nga njëri prej drejtuesve më të lartë të mekanizmit shtypës të shtetit diktatorial, kryetarit të Hetuesisë së Përgjithshme të Republikës, libri është një dëshmi e saktë e vitit të fundit të rendit komunist, e panikut, tmerrit dhe çoroditjes së një kaste në prag të rënies së saj”, thotë botuesi i librit, Bujar Hudhri. Sipas tij, duke iu referuar pohimit të autorit, “burimet dokumentare të librit, përveç ditarit të përditshëm të punës si kryehetues, përfshijnë dokumente autentike të Hetuesisë së Përgjithshme, Prokurorisë së Përgjithshme, Gjykatës së Lartë, Arkivit Qendror të PPSH, Kuvendit e Presidiumit të Kuvendit dhe Këshillit të Ministrave të Republikës, të cilat ndodhen tani në Arkivin Qendror të Shtetit”. Në këtë përvjetor të rrëzimit të monumentit të ish-diktatorit Enver Hoxha, kemi përzgjedhur pikërisht atë pjesë që lihet me këtë ngjarje. Ish-kreu i Hetuesisë, Qemal Lame, tregon për një mbledhje urgjente të Plenumit të Komitetit Qendror të PPSH-së, ku u diskutuan masat që duheshin marrë për të zmbrapsur turmën që ishte drejtuar në sheshin “Skënderbej”, për të rrëzuar monumentin e ish-diktatorit. Lame tregon për debatet mes pjesëmarrësve në këtë takim, pjesës më radikale dhe asaj më të matur. Përplasja mes Haxhi Lleshit, që ishte për kundërpërgjigje me armë dhe Manush Myftiut e Rita Markos, të cilët ishin kundër gjakderdhjes. Raportimi pranë Ramiz Alisë minutë pas minute dhe rrëzimi i monumentit, shoqëruar me të qarët e të vesë së diktatorit, Nexhmije Hoxhës.

PJESË NGA LIBRI

Rrëzimi i monumentit të Enver Hoxhës

20 shkurt 1991

Mbledhja urgjente e Plenumit të Komitetit Qendror për situatën e rëndë në sheshin qendror të Tiranës dhe qëllimin e demonstruesve për rrëzimin e monumentit të Enver Hoxhës Në orën 12:00 isha duke punuar në zyrë. Ra telefoni. Ishte një punonjës i Komitetit Qendror. Më tha: – Sa mirë që ju kontaktova. Mendohej se nuk ishe në zyrë. Kam porosi nga udhëheqja të njoftoj se në orën 13:00 do të bëhet mbledhja e Komitetit Qendror, me anëtarët e Plenumit me banim në Tiranë, me ministrat dhe kuadrot e tjerë të lartë të institucioneve qendrore. Për arsye sigurie, do të vijë një makinë t’ju marrë. Dola nga zyra dhe po prisja në oborr, për të ardhur një makinë dhe për të shkuar në selinë e KQ-së. Mendoja se arsyeja e mbledhjes do të ishte demonstrata, por ndërkohë erdhën disa hetues dhe më thanë se turma e njerëzve po kërkon të lëvizë drejt sheshit qendror, para Pallatit të Kulturës. Gjendja është shumë e rëndë. Njerëzit hidhnin parulla kundër Enver Hoxhës dhe Partisë së Punës. Disa persona kishin prishur parullën “Rroftë Partia e Punës së Shqipërisë!”, që ishte në tarracën e Pallatit të Kulturës. Me një mikrobus të dërguar nga KQ-ja vajta në mbledhje. Te korridori për në sallën e Plenumit në katin e tretë, pashë se kishte mbërritur pjesa më e madhe e atyre që ishin lajmëruar për të ardhur në mbledhje. Dukeshin të shqetësuar dhe prisnin me kureshtje mbledhjen që pritej të fillonte nga çasti në çast. Në pamje mund të dalloje te disa edhe ngurrimin, dilemën apo kurajën për të vlerësuar realisht situatën dhe për t’u shkëputur njëherë e mirë nga e kaluara, duke parë me besim të ardhmen. Mendoj se këta njerëz të zgjuar, që ishin në këtë forum drejtues me rëndësi për fatet e vendit, arrinin të depërtonin në mendimet e njëri-tjetrit dhe të gjenin zgjidhjen me marrjen e një vendimi që pritej të ndikonte pozitivisht në situatën e rënduar politike. Natyrshëm ishin bërë dy grupime kryesore. Shumica ishte për shkëputjen përfundimtare nga doktrina e socializmit diktatorial, vizionin e ri për socializmin dhe demokracinë e rivlerësimin e Enver Hoxhës, në bazë të analizës objektive të zhvillimit historik, të rezultateve dhe të pasojave të rënda të utopisë së socializmit diktatorial stalinist, të diktaturës dhe luftës së klasave, të gjendjes së rëndë të falimentimit të shtetit dhe ekonomisë, të izolimit, varfërisë së tejskajshme të popullit, shkëputjes nga qytetërimi bashkëkohor europian. Në pakicë ishin disa që qëndronin në forumet drejtuese të partisë, si mirënjohje për besnikërinë e treguar që nga koha e luftës dhe ishin të vendosur në mendimet e tyre se duhej të ruheshin parimet kryesore të Partisë dhe pa u cenuar roli e vlerësimi për Enver Hoxhën. Por edhe më konservatorët pranonin, në analizë të fundit, se duhej një ndryshim për të dalë nga situata e rëndë, pasi kështu nuk ecej më. Ata ishin në kontradiktë me brezin e ri, madje edhe në familjen e tyre, se koha e tyre e kaluar kishte përfunduar dhe nuk mund të pengonin ndryshimet me paragjykimet dhe nostalgjinë për të kaluarën. Mendimet e kujdesshme që shkëmbeheshin, tregonin për optimizmin e shumicës dhe gjendjen e pashpresë të më të vjetërve, të cilët tërhiqeshin dhe distancoheshin natyrshëm nga të tjerët. Mbledhja filloi pak me vonesë, pasi pritej të vinin Ramizi dhe Adili. Menjëherë e mori fjalën Ramizi dhe foli shumë shkurt: – Ju mblodha ju, anëtarët e Plenumit dhe kuadro të lartë shtetërorë, për gjendjen e krijuar. Ajo nuk do komente. Nuk ka pasur situatë më të rëndë. Trupat e Gardës kanë rrethuar për të mbrojtur Komitetin Qendror, Këshillin e Ministrave, Presidiumin e Kuvendit Popullor dhe Bllokun. Ndërsa sheshi kryesor tani është në dorën e demonstruesve. Çfarë nuk thonë! Problem është ruajtja e monumentit të shokut Enver. Në fillim donin të vinin në Komitetin Qendror e në Këshillin e Ministrave. Dhe ju e kuptoni. Për të marrë pushtetin si në vendet e tjera. Meqenëse panë rezistencën e forcave ushtarake, janë drejtuar nga sheshi. Duan të heqin monumentin e Enver Hoxhës. Çfarë mendoni ju, si të veprojmë? – pyeti në fund, pa dhënë vetë mendim. – Të marrim armët, – tha Haxhi Lleshi, – duke u ngritur për të diskutuar (Këtë person e dëgjoja për herë të parë që ngrihej të diskutonte, pasi rrinte gjithmonë i heshtur.) Nuk mund të lejohet më. Emrin e tij do ta mbrojmë me gjak. Nuk lejojmë armiqtë që të dëmtojnë monumentin e tij. Unë erdha pak me vonesë në mbledhje, se nuk më lanë ushtarët. Por ata duhet të ruajnë më shumë shtetin dhe jo të më pengojnë mua të kaloj. Rita Marko dhe Manush Myftiu u ngritën menjëherë dhe thanë njëkohësisht: – Duhet të jemi më të kujdesshëm. Nuk duhet të ketë gjakderdhje… Haxhiu i kundërshtoi: – Ti Rita, dhe ti Manush, keni djemtë me Partinë Demokratike. Prandaj flisni kështu. Por tani s’ka më. O me Partinë, o me djemtë. – Mos na akuzo, – i tha Manushi. – Djali im nuk është me Partinë Demokratike. Unë kam mendimin tim. – Mos bëj akuza nga inati, – tha Rita. – Djali im nuk është me Partinë Demokratike. Gjendja është e rëndë, por armët nuk duhet t’i përdorim. – O sot, o kurrë, mbrohet pushteti, – tha Zylyftar Ramizi (E para herë që dëgjohej zëri i tij në një mbledhje Plenumi). – Nuk tolerohet më. Nuk mund të lëmë të poshtërohet Enver Hoxha. – Të jemi të kujdesshëm, – tha Ismail Ahmeti. – Nuk mund të veprohet me armë ndaj popullit. – Ti je tradhtar, – i tha Haxhi Lleshi. – Unë të dëgjoj se je i moshuar, shoku Haxhi, – iu përgjigj Ismaili. – Por më me kujdes. – Kundër popullit nuk mund të qëllohet, – tha Muntaz Dhrami. – Këtë nuk duhet ta bëjmë. Ndërkohë, nga dera përballë, hyri në sallë Nexhmedin Dumani, ndihmësi i Ramizit, dhe i vuri një letër mbi tavolinë. Ramizi e mori letrën dhe, pasi e lexoi vetë në heshtje, filloi ta lexojë dhe shpjegojë me zë të lartë, që të dëgjohej nga të gjithë të pranishmit në sallë: “Është rrethuar monumenti i shokut Enver dhe duan ta rrëzojnë. Presin përgjigje në Ministrinë e Punëve të Brendshme se si të veprojnë”. – Të mbrohet, – tha Ramizi. Pas pak, Nexhmedini erdhi përsëri dhe vuri mbi tavolinë një shënim tjetër. – Përsëri kërkojnë mendim për përdorimin e armëve. Nuk e përballojnë dot presionin. Ramizi u mendua për disa çaste dhe tha: “Të qëllohet”. – Ju lumtë, – pasuan menjëherë, me zë të përbashkët si në kor të orkestruar, Haxhi Lleshi, Spiro Koleka, Haki Toska. – Nuk kemi çfarë të presim më. Disa momente më pas erdhi përsëri Nexhmedini dhe la mbi tavolinë një letër tjetër. Ishte ora 14:05. – “Monumenti u rrëzua”, – tha Ramizi. Menjëherë në sallë u dëgjua zëri i njohur që shoqëroi menjëherë këtë njoftim. Të gjithë drejtuan kokën dhe panë Nexhmije Hoxhën, që filloi të qante dhe duke u munduar të përmbante veten. – Tani çdo gjë mori fund, – tha Ramizi. – Është e kotë të diskutojmë. Tani vendosim vetë si të veprojmë. Ramizi u ngrit dhe doli nga salla. Pas tij u largua menjëherë Adili. Në sallë mbretëroi heshtja, si në një moment zie. Një vdekje e dytë e Enver Hoxhës. Të pranishmit u ngritën dhe u larguan duke zbritur shkallët po në heshtje.

Panorama

[Albo]

Qemal Lame: Biseda me Hekuran Isain mëngjesin kur ra monumenti i Enverit

Nga: Fatmira Nikolli

Kur shembeshin themelet" titullohet libri me kujtime i Qemal Lames, kryetar i Hetuesisë së Përgjithshme të Shqipërisë në vitet 1981-1992. I botuar nën logon e "Onufrit", botuesi shënon në hyrje se, i hartuar nga njëri prej drejtuesve më të lartë të mekanizmit shtypës të shtetit diktatorial, libri është një dëshmi e saktë e vitit të fundit të rendit komunist, e panikut, tmerrit dhe çoroditjes së një kaste në prag të rënies së saj. Siç ka pohuar vetë ish-kryehetuesi, burimet dokumentare të librit, përveç ditarit të përditshëm të punës si kryehetues, përfshijnë dokumente autentike të Hetuesisë së Përgjithshme, Prokurorisë së Përgjithshme, Gjykatës së Lartë, Arkivit Qendror të PPSH, Kuvendit dhe Presidiumit të Kuvendit dhe Këshillit të Ministrave të Republikës, të cilat ndodhen tani në Arkivin Qendror të Shtetit. Nga ana tjetër, botuesi shënon një detaj sa i takon titullit. "Gjatë shumë viteve të kohës së socializmit, lexuesi shqiptar ka qenë familjarizuar me shprehjen 'kur hidheshin themelet e Shqipërisë së re', e cila ka shërbyer njëkohësisht si titull për një nga veprat kryesore të Enver Hoxhës" e sipas Bujar Hudhrit, në këtë kuptim, libri "Kur shembeshin themelet" i Qemal Lames është, siç e tregon titulli, një antinom, një përmbysje e asaj çka përshkruan diktatori shqiptar.

KUSH ËSHTË QEMAL LAME
Autori i librit me kujtime, botuar nga "Onufri", Qemal Lame, ka lindur në Elbasan, më 11 shtator 1949. Ka kryer studimet në Fakultetin e Shkencave Politike dhe Juridike, Fakultetin Ekonomik, Akademinë Ushtarake, Shkollën e Lartë të Ministrisë së Punëve të Brendshme, Doktor i Shkencave Juridike, Pedagog në Fakultetin e Shkencave Politike dhe Juridike në Universitetin e Tiranës. Është studiues, analist, opinionist, publicist, autor i disa monografive, teksteve dhe librave. Aktualisht jeton në Gjermani, ku ka marrë azil politik.

PJESË NGA LIBRI ME KUJTIME BISEDË ME MINISTRIN E BRENDSHËM, HEKURAN ISAI, DITËN E RRËZIMIT TË MONUMENTIT TË ENVER HOXHËS
Më datë 20 shkurt 1991, në mëngjes situata politike ishte shumë e rëndë në të gjithë vendin, veçanërisht në Tiranë. Rreth orës 6:00 më telefonoi në shtëpi Hekuran Isai dhe më tha se donte të më takonte. Pranova dhe u nisa menjëherë për në zyrën e tij. Hekurani u ngrit, u afrua dhe u ulëm pranë tavolinës, në mes të dhomës. - Qemal! - më tha. - Situata është shumë e rëndë. Pritet të zhvillohet demonstratë e madhe. Demonstruesit, të drejtuar nga Partia Demokratike, do të kërkojnë të pushtojnë ndërtesat qendrore, Komitetin Qendror, Këshillin e Ministrave, Presidiumin e Kuvendit Popullor etj. Duan që të rrëzojnë edhe monumentin e Enver Hoxhës në sheshin qendror, para Muzeut Kombëtar. Udhëheqja ka mendim që "të veprohet me forcë deri edhe me përdorimin e armëve". Ndërhyra menjëherë dhe i thashë: - Shoku Hekuran . Jo! Jo! Jo! Në asnjë mënyrë! Nuk duhet të përdoren armët. Kemi për detyrë të mbrojmë popullin. Në asnjë rrethanë dhe për asnjë arsye nuk mund të qëllohet mbi popullin. Të qëllosh mbi popullin është tradhti e lartë ndaj atdheut. Për mendimin tim, mos bëj gabim të urdhërosh të qëllohet mbi popullin. Ramizi do ta mbajë me çdo kusht pushtetin. Nuk ke përse të sakrifikohesh dhe të përdoresh për qëndrimet e tij personale dhe emocionale. Ai vetë reagon në mënyra të ndryshme. Nuk tregohet i sinqertë për mendimet dhe vendimet që merr. Në botën e jashtme jepen njoftime se ai ka rënë dakord të bëjë ndryshime, ndërsa kur ndonjëri prej nesh flet për ndryshime, ai mundohet ta përçmojë dhe ndëshkojë. Ne duhet ta dëgjojmë dhe mbrojmë popullin. Situata kërkon të vlerësojmë gjendjen dhe të ndryshojmë. Populli do ndryshimin. Edhe ne jemi të bindur se është e domosdoshme të ndryshojmë politikën. Është e arsyeshme që të dëgjojmë këshillat e perëndimorëve dhe të realizojmë transformimin. Unë vetë jam i bindur për domosdoshmërinë e ndryshimeve dhe kalimin në sistemin e ri politik, ekonomik e shoqëror të demokracisë. E kuptoj se do të kem pasoja për qëndrimin tim, por nuk do të tërhiqem. - Ke të drejtë, Qemal, - më tha. - Të faleminderit! Nuk do të urdhëroj përdorimin e armëve. Nuk është e lehtë të kundërshtosh, por do ta kundërshtoj urdhrin, në rast se më jepet nga Ramizi... Biseda përfundoi shpejt. Hekuranin e besova për shqetësimin që kishte. Ai konsultohej dhe më kërkonte mendim në raste të veçanta. Që në kontaktet e para kishte krijuar besim tek unë dhe ishte i sigurt se unë nuk bisedoja me të tjerë për ato çështje. Unë vajta drejt e në zyrën time. Ndihesha shumë i prekur për gjendjen. Partia e Punës qëndronte në pushtet me forcën e diktaturës që kishte imponuar në gjithë mekanizmin shtetëror partiak dhe të autoritetit absolut që kishte në ushtri, polici dhe drejtësi. Të gjithë organizmat shtetërorë dhe ushtarakë ishin vënë në gjendje gatishmërie, për të vepruar në çdo situatë që mund të jepej urdhër nga qendra. Situata e rënduar kishte detyruar që për herë të parë të fillohej të mendohej për përdorimin e Gardës kombëtare, për të vepruar publikisht për mbrojtjen e institucioneve qendrore të partisë dhe shtetit. Forcat ushtarake dhe tanket e Gardës kishin rrethuar në formë katrore rrugët nga Komiteti Qendror, Këshilli i Ministrave, Bllokun e banimit të Udhëheqjes, deri te bregu i lumit të Lanës. RRËZIMI I

MONUMENTIT TË ENVER HOXHËS NË TIRANË
Në orët e para të mëngjesit, një masë e madhe e popullit dhe të rinjve të larguar nga puna, studentëve dhe nxënësve të larguar nga mësimi në shkolla, të moshuar etj., u mblodhën në bulevardin para hotel "Dajtit". Ata donin të shkonin dhe të demonstronin para Komitetit Qendror të Partisë.

TË DHËNA NGA DEMONSTRUESIT DHE MEDIA
Në orën 10:00, masa e njerëzve të tubuar u përgatit për të lëvizur. Në bazë të njoftimit të sindikatave, më parë kishin ardhur shumë njerëz për t'u tubuar. Një grup aktiv kishte ardhur nga Qyteti Studenti. Ndërmjet tyre kanë qenë Rajmonda Bulku, Marjeta Larja, Fatmir Mancaku etj. Ata kishin ndeshur forcat e policisë te Liceu Artistik, ku ishte përdorur për herë të parë gazi lotsjellës dhe hedhja e ujit të ngjyrosur me të kuq, për identifikimin nga policia dhe Sigurimi të personave pjesëmarrës. Pastaj kishin kaluar te Kryeministria. Garda nuk i lejoi të kalonin. U tha nga oficeri që drejtonte, që të largoheshin në drejtimin nga Ura e Lanës. Të grumbulluarit donin të kalonin. Ndërkohë, oficeri u dha urdhër ushtarëve gardistë: "Armët gati. Mbushni armët. Zjarr"! U qëllua në ajër. Të grumbulluarit e kuptuan se nuk mund të veprohej kundër gardistëve dhe u larguan në drejtim të urës. Sa vinte dhe shtoheshin njerëzit. Synimi ishte të lëvizej në drejtim të Komitetit Qendror. Ndërkohë u dëgjuan të shtëna mitralozi. Mitralozat e tankeve kishin qëlluar me breshëri në ajër. Breshëria e mitralozave dëgjohej në të gjitha vendet ku ata ishin pozicionuar. Njëkohësisht edhe ushtarët e Gardës, të pozicionuar në këmbë siç ishin të rreshtuar, qëllonin në ajër edhe me automatikë. Përdorimi i armëve në mënyrë të hapur dhe kërcënimi i popullit e rënduan më tej situatën. Në qendër të Tiranës fluturonte një helikopter ushtarak. U kuptua qartë se paralajmërimi me armë tregonte se, po të lëvizej më tej vijës ku ishin vendosur ushtarët e Gardës, do të qëllohej ndaj cilitdo personi. Grumbullimi i njerëzve ishte bërë me thirrjen e një dite më parë për demonstratë nga sindikatat, në mbështetje të grevës së urisë së studentëve dhe pedagogëve.

DEMONSTRATA ISHTE MBËSHTETUR EDHE NGA PARTIA DEMOKRATIKE
Vetë drejtuesit e Partisë Demokratike, si Gramoz Pashko, Neritan Ceka, Sali Berisha, ishin në zyrë në atë kohë. Platforma e Partisë Demokratike ishte që të ndikonte në ruajtjen e qetësisë dhe të një situate politike normale, në prag të fushatës së zgjedhjeve. Duke u bazuar në gjendjen e rëndë, të kaluarën dhe përgjegjësinë e Partisë së Punës në pushtet, prej afro një gjysmë shekulli dhe dështimin e socializmit, Partia Demokratike mendonte të fitonte zgjedhjet me një rezultat të dukshëm, prej 80 deri 90 për qind të votave. Më njoftuan se për të larguar njerëzit nga ai vend, ishte kërkuar ndihmë nga Partia Demokratike. Drejtues dhe aktivistë të Partisë Demokratike, me në krye Neritan Cekën, vepronin aktivisht për të qetësuar njerëzit e pakënaqur me reagimin e armëve dhe të mos ndodhnin përplasje të drejtpërdrejta me forcat ushtarake në gatishmëri për të vepruar. Thirrjet me altoparlant të Neritan Cekës mbetën një jehonë qetësuese. Megjithatë, populli nuk mund të ndalej. U ndryshua lëvizja dhe njerëzit iu drejtuan Sheshit "Skënderbe". Mund të ishin një numër shumë i madh.

NJERËZIT NDESHËN NË FORCAT E RENDIT QË RUANIN MONUMENTIN E ENVER HOXHËS
Rreth 1000 persona zunë vend në shkallët e Pallatit të Kulturës. Në katin e tretë ishte vendosur një megafon, i cili ishte marrë nga Kombinati i Autotraktorëve. Me këtë flisnin njerëz të ndryshëm duke shprehur urrejtjen e tyre kundër pushtetit popullor dhe Partisë së Punës. Kishte ndërhyrë policia, që të mos flitej dhe ishte paralajmëruar se do të merrej pajisja me aparaturat elektronike, në rast se vazhdohej të flitej. Një grumbull tjetër njerëzish zuri vend te Banka Kombëtare. Një grumbull prej 30-40 vetash u shkëput nga grumbulli te Banka Kombëtare dhe u drejtua te monumenti për ta rrëzuar. Nga kundërpërgjigjja e forcave të rendit u plagos rëndë Fatmir Markoçi, 31 vjeç. Në atë kohë ishte në anën e Muzeut Historik. Po nga të tubuarit u mor dhe me një makinë "Ifa" u transportua për në spital, ku iu dha ndihma mjekësore. Pas mjekimit është larguar pa lajmëruar, për të mos u arrestuar. Ndaj tij nuk janë bërë hetime, pasi nuk ka pasur kallëzim dhe nuk është vënë në dijeni hetuesia. Të tubuarit nuk u tërhoqën. Vazhduan presionin fizik. Nuk ishin të armatosur. Hiqnin me dorë pllakat e sheshit, për t'u mbrojtur dhe reaguar kundër forcave të rendit. U mposht kundërshtimi i forcave të rendit. Një i ri afro 18 vjeç, me një litar, lidhi gishtin e statujës gjigante prej 8 metra. Nga lëkundjet anësore të statujës, u bë çarja dhe shkëputja nga bazamenti po prej bronzi dhe u rrëzua në tokë. Nuk vërtetohet të ketë pasur organizim të paramenduar. Nuk ka pasur politikanë. Partia Demokratike nuk ka marrë pjesë në rrëzimin e monumentit. Neritan Ceka ka shkuar në këmbë dhe ka shoqëruar grumbullin e njerëzve me monumentin deri te sheshi në Qytetin Studenti.

(m.a/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Qemal Lame: Ramiz Alia ka qarë kur u rrëzua monumenti i Hoxhës

Ramiz Alia ka qarë kur u rrëzua monumenti i Enver Hoxhës në Tiranë më 20 shkurt 1991. Kjo është deklarata e ish-kryehetuesit të Shqipërisë në vitet 1981-1992, Qemal Lame, në librin e tij me kujtime "Kur shembeshin themelet". "GSH" boton sot pjesë nga libri ku rrëfehet se si e përjetoi Ramiz Alia, Sigurimi i Shtetit dhe Ministria e Mbrojtjes rrëzimin e shtatores së ish-diktatorit në 20 shkurtin e 23 viteve më parë si edhe planet për të hedhur në erë me dinamit.

Botimi i "Onufrit" që hidhet në treg të hënën e javës që vjen, hedh dritë mbi ditët e fundit të regjimit komunist në vendin tonë, rrëfyer kjo në këndvështrimin e një prej njerëzve më të rëndësishëm të kohës, siç është Lame.

Kujtimet e një prej drejtuesve më të lartë të mekanizmit shtypës të shtetit diktatorial janë një dëshmi e saktë e vitit të fundit të rendit komunist, e panikut, tmerrit dhe çoroditjes së një kaste në prag të rënies së saj.

Burimet dokumentare në të cilat është bazuar botimi, përveç ditarit të përditshëm të punës si kryehetues, përfshijnë dokumente autentike të Hetuesisë së Përgjithshme, Prokurorisë së Përgjithshme, Gjykatës së Lartë, Arkivit Qendror të PPSH, Kuvendit dhe Presidiumit të Kuvendit dhe Këshillit të Ministrave të Republikës, të cilat ndodhen tani në Arkivin Qendror të Shtetit. Qemal Lame, ka kryer studimet në Fakultetin e Shkencave Politike dhe Juridike, Fakultetin Ekonomik, Akademinë Ushtarake, Shkollën e Lartë të Ministrisë së Punëve të Brendshme, Doktor i Shkencave Juridike, Pedagog në Fakultetin e Shkencave Politike dhe Juridike në Universitetin e Tiranës. Është studiues, analist, opinionist, publicist, autor i disa monografive, teksteve dhe librave. Aktualisht jeton në Gjermani, ku ka marrë azil politik.

RAMIZ ALIA NËN PRESIONIN E SIGURIMIT DHE TË USHTRISË
Takimi i Ramizit me oficerët e rangut të lartë të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit.
Pasdite po bisedoja me hetuesit në dhomat e izolimit. Mësova prej tyre se në kohën që ne punojmë pa ndërprerje në hetuesi, dje paradite ishte bërë një mbledhje me oficerët e Ministrisë së Punëve të Brendshme. Shumë oficerë kishin kërkuar me insistim që të vinte vetë Ramiz Alia. Ai ishte vënë në dijeni dhe kishte pranuar të shkojë.
Një oficer i ri, i ardhur nga dega e punëve të brendshme në Durrës, i kishte thënë:
- Ti, shoku Ramiz, je "tradhtar"! Nuk e mbrojte monumentin e Enver Hoxhës.
- Jo, - e kishte kundërshtuar Ramiz Alia. - Unë i dhashë urdhër Hekuran Isait të mbronte monumentin dhe të qëllonte ndaj atyre që do të afroheshin për ta rrëzuar. Hekurani nuk e zbatoi urdhrin tim për të qëlluar. Apo jo, mor Hekuran, - ishte drejtuar dhe e kishte pyetur direkt në krahun e tij?
- Po, shoku Ramiz, - kishte pohuar dhe deklaruar Hekurani. - Ju dhatë urdhër, por unë nuk e zbatova. Nuk mund të qëllohej mbi një masë të madhe njerëzish.
Në atë mbledhje ishin bërë shumë debate dhe akuza ndaj Ramizit dhe udhëheqjes së PPSH-së.
Ramizi kishte qenë shumë i tronditur dhe kishte qarë.

TAKIMI ME OFICERËT
E MINISTRISË SË MBROJTJES POPULLORE
Po atë ditë pasdite ishte bërë edhe një mbledhje e kërkuar nga oficerët e Ministrisë së Mbrojtjes Popullore. Edhe në këtë mbledhje ishin bërë akuza direkte ndaj Ramiz Alisë. E kishin akuzuar konkretisht që nuk kishte mbrojtur monumentin e Enver Hoxhës dhe e kishin cilësuar "tradhtar".
Ramizi ishte tronditur shumë dhe ishte përlotur në sy, duke u justifikuar me urdhrin e dhënë për mbrojtjen e monumentit, por që nuk ishte zbatuar nga ministri i Brendshëm, Hekuran Isai.
- Jam i lodhur, - kishte thënë Ramizi. - Jam në gjendje të tronditur thellë...
Pastaj ishte larguar.
Duke u vënë në dijeni të këtyre zhvillimeve, rikujtova bisedën telefonike me oficerin e sigurimit që kërkonte nga Hetuesia të zbulohej komploti dhe tradhtia.
Hetuesit më mbështetën mendimet.

DINAMIT PËR SHTATOREN
Të dhënat janë të deklaruara, edhe në një emision televiziv, për 20 shkurtin 1991, më 19 shkurt 2013. Bujar Nallbani, shpjegon se para një viti kishte marrë 12 kallëpe dinamiti në repartin e xhenios ku punonte. Donte të hidhte në erë monumentin e Enver Hoxhës. Nuk mundi ta realizonte, pasi ruhej gjatë 24 orëve.
Në pamundësi për të rrëzuar monumentin e Enver Hoxhës, organizoi bashkë me djalin e dajës së tij hedhjen e dinamitit te monumenti i Stalinit. Këtë e realizuan rreth orës 20:30.
Pas dëmtimit të monumentit të Stalinit janë ndaluar 247 persona nga policia dhe Sigurimi. Më vonë u liruan, pasi nuk u vërtetua se ishin pjesëmarrës ose kishin dijeni për ngjarjen. Ata nuk u zbuluan, pasi ishin betuar që të mos tregonin. Kush të tregonte do të vdiste. Kështu ruajtën fshehtësinë e atij aksioni. Autorët deklarojnë vetëm pas më shumë se 22 vjetësh.

(d.b/GazetaShqiptare/BalkanWeb)

[Wordless]

Aleksandër Meksi: 20 shkurti,ku ishte Berisha në vitin 1991

TIRANE- Aleksandër Meksi, ish-kryeministri i Shqipërisë më 1992-1997 dhe njëri ndër organizatorët e anëtar kryesie i PD që në themelim, në një intervistë për gazetën “Shqiptarja.com” flet për 20 shkurtin ‘91. Për hërë të parë thotë se rruga deri te busti i diktatorit Enver Hoxha ishte e hapur ndërsa thotë se PD s’ishte organizatore për rrëzimin e tij, pasi ishte e zënë me fushatën e 31 marsit.Pas dy ditësh është përvjetori i rrëzimit të bustit të diktatorit Enver Hoxha. Çfarë përfaqëson për ju kjo datë? Data e 20 shkurtit ’91, është një datë që ka një simbolikë të vetën, atë të rrëzimit të diktatorit, që personifikonte dhe diktaturën. Ishte një veprim që mbartte në vetvete urrejtjen ndaj diktaturës, por dhe ndaj personit që simbolizonte diktaturën, ishte ideues i mesazhit dhe i veprimeve diktatoriale.

Dhe ky është një mësim për të gjithë ata që mundohen ta indentifikojnë veten me pushtetin, në kuptimin më të saktë me regjimin, sepse mbartin mbi vete dhe urrejtjen për regjimin e jo vetëm urrejtjen ndaj personit të tyre. Është tepër normale, përderisa ti pranon të bësh gjithshka dhe mburresh për veprimet e tua, ke përgjegjësi për gjithçka. Dhe komunizmi ishte një periudhë e turpshme për historinë e Shqipërisë, pikërisht për dhunën, diktaturën që ushtroi. Dhe si e tillë rrëzimi, ka një simbolikë të qartë. Nëqoftëse njerëzit kanë qenë pjesëmarrës të drejtëpërdrejtë në atë ngjarje apo jetonin në Tiranë, nuk kanë se si të harrojnë imazhet e asaj dite historike. Gjithashtu më kujtohet se po atë ditë bëhej aktivi i PD Korçë, sepse ishim në fushatën elektorale të zgjedhjeve të 31 marsit të vitit 1991, dhe kur u dha lajmi se në Tiranë shtatorja e Enver Hoxhës “u rëzua”, të mbledhurit dhe anëtarësia e PD bashkë me gjithë qytetarët që e kishim marrë vesh lajmin, dolën dhe rrëzuan një bust të Enver Hoxhës. Në Fier që është një qytet më tepër i majtë se sa Korça pati dhe të plagosur pasi atje pati dhe nga ata që donin ta mbronin atë ditë apo në ditët që vijuan bustin e Enver Hoxhës dhe shtinë mbi njerëzit, mbi turmën që po e rrëzonte.

Ju thoni karakter simbolik por i rëndësishëm...?

Karakteri simbolik i kësaj dite është i rëndësishëm e pavarësisht se rrëzimi i regjimit komunist kishte marrë atë rrugë që në dhjetor të ’90, greva e studentëve e 20 shkurti shënuan një pikë të rëndësishme, sepse u treguan dhe mbartësve të ideve të komunizmit, dhe atyre që mendonin se do të manipulonin e se do të mund të mbijetonin, asaj mendësie, asaj mënyrë qeverisjeje, ideve të komunizmit dhe forcave lëvizëse të saj që ishin lufta e klasave, diktatura e proletariatit, se i kishin ditët të numëruara në një Shqipëri demokratike që do ndërtohej. Sigurisht që të rrëzosh një mendësi nuk është gjë e lehtë, sepse dhe sot pas 23 vitesh me riardhjen e së majtës në pushtet( më saktë të fëmijve të të djeshmëve) shohim shumë frazeologji të asaj kohe, si aksione me goditje të përqëndruar, aksione të ditës së shtunë për pastrimin e rrugëve, thirrje për punë “vullnetare” e tjera. Pra kuptohet që paska qënë më e vështirë se sa e imagjinonim ne në vitin ’90 dhe pas vitit ’90. Mjafton termi “aksion me goditje të përqëndruar” që të marrësh vesh se si kërkohet të veprohet në një shtet të së drejtës dhe të ekonomisë së tregut të lirë.

Por dhe dy ditë dhe është përkujtimi...?

Sidoqoftë 20 shkurti është një ditë që duhet përkujtuar. Unë e kuptoj se ka dhe prej tyre që e përkujtojnë me hidhërim, është çështje personale dhe nuk kam asgjë kundër tyre, ashtu sikurse mund ta kujtojnë me hidhërim dhe të gjithë ata të cilët më 21 shkurt bënë rebelimin e Shkollës së Bashkuar për të vendosur në Tiranë permendoren e diktatorit. Ashtu sikurse dhe “Vullnetarët e Enverit” që u aktivizuan menjëherë në disa rrethe të Shqipërisë të cilët tentonin duke kërcënuar se do të sulmonin Tiranën, siç do të tentonin po në të njëjtat rrethe më ‘97-tën.

Të “Vullnetarët e Enverit” ka pasur dhe njerëz që sot janë në kupolën e PD…?
Eshtë diskutim tjetër ky që nuk bëhet me thash e theme…!


Ku ishit ju kur u rrëzua busti i Enver Hoxhës …?

Në momentin që morëm vesh se turma e grumbulluar në “Qytetin Studenti” po po nisej për këndej, pra drejt sheshit, unë, Arben Imami dhe Agron Çika morëm detyrën që të shkonim dhe të mbanim të paktën një pjesë të njerëzve tek studentët, në mënyrë që të mos e linim bosh për ndonjë reagim ndaj tyre nga forcat e sigurimit apo qeveria e asaj kohe. Pasi flitej se do ndërhynin me forcë. Jemi takuar me njerëzit që shkonin drejt sheshit pikërisht aty ku është sot godina e ish-të përndjekurve politikë, dhe ngaqë na njihnin na thirrën mua dhe Arben Imamit: “Hajdeni me ne”. Ne u ndamë, unë shkova tek studentët dhe qëndrova aty derisa sa erdhi i copëtuar monumenti i diktatorit Enver Hoxha. Pra kam qëndruar atje me ta gjithë kohën me studentët dhe dërgonim korrierë në Tiranë që të merrnim vesh se çfarë po ndodhte saktësisht. Dhe në momentin që erdhi shtatorja e diktatorit u dëgjua parulla e famshme: “e hodhëm, e hodhëm, e hodhëm qelbësirën”, parullë që buçiti në tërë Qytetin Studenti, parullë që u dëgjuaa së pari, qysh kur një korrier me motor erdhi dhe na informoi se ishte rrëzuar busti i diktatorit në shesh. Eshtë një fjalë që nuk duhet harruar nga qeveritarët.

Siç tregon dhe fotoja, ju keni hyrë në ambientet e grevës së urisë së studentëve, mund të na thoni diçka ?

Po. Unë kam hyrë disa herë në ambientet e grevës dhe kam ndenjur e biseduar me studentet, me të cilët kisha pasur gjatë atyre muajve kontakte e miqësi. Në mjediset e grevës ata rinin shtrirë për tokë e mbuluar me batanije. Hyhej nga porta kryesore, por kur ajo mbyllej që të mos hynin të tjerë, studentët më treguan një vend nga prapa godinës nga hyhej me lehtësi. Kam qënë dhe disa herë si pjesëtar i delegacionit të PD në bisedimet e Komisionit të Grevës me të dërguarit e Qeverisë. Mbaj mend se ishin Skënder Gjinushi si ministër i Arsimit dhe Ismail Ahmeti.

Ishte diskutuar më parë një skemë apo plan për rrëzimin e bustit të diktatorit Enver Hoxha nga ana e drejtuesve të PD apo kjo ndodhi spontanisht kur turma doli në shesh…?

Nuk duhet vënë në dyshim që ishte një muhabet që bëhej gjithnjë domethënë që “atë monument do ta heqim”. Dihej. Përderisa dolën teori për mbrojtjen e monumenteve kuptohet që këta njerëz nuk mund të rrinin më në piedestale. Derisa u rrëzua sistemi i tyre, si një gjë e dëmshme për vendin, si një strukturë kriminale. Sigurisht që mekanizmi, organizimi i asaj pune nuk është fort i qartë për të gjithë. Disa mund ta kenë të qartë, por ka të tjerë që nuk e kanë të qartë se si ndodhi, si shkuan pa pengesa drejt bustit në sheshin qëndror të kryeqytetit. Sepse ata që qenë aktivë në të dy krahët për këtë çështje s’para e kanë zakon që të flasin.Por unë jam i sigurtë që me kohë do kujtohen apo më saktë do lënë kujtimet se çfarë ndodhi, si ndodhi e ku ndodhi. E qartë është kjo që dihej që kishte kërkesa për ta hequr dhe meqënëse ishte në fushatë PD, kishte thënë që “s’merremi tani me këtë punë pasi jemi në fushatën zgjedhore e do ti vijë radha më me nge”. Pati dhe nga ata që s’duronin, për një arësye apo për një tjetër dhe ishte normale për t’u rrëzuar, e tërë kjo energji u kanalizua me pjesmarrjen e të gjithë banorëve të Tiranës, jo vetëm të atyre që zbritën nga lart nga Qyteti Studenti.

Mbaj mend se rrugët që lidhnim rrugën e Elbasanit me bulevardin ishin të bllokuara nga forca të shumta policore dhe besoj e nga garda dhe për rrjedhojë shkohej në shesh ku ishte monumenti i diktatorit, kështu që u realizua ai rrëzim i bustit të diktatorit që ishte një fitore e atyre që bënë rrëzimin e komunizmit…

Ju po thoni që dhe Ramiz Alia ishte dakord për rrëzimin e bustit të Enver Hoxhës përderisa kishte krijuar këtë koridor që njerëzit i çonte vetëm te sheshi…?

Une nuk fola ndonjë gjë të tillë, por thonë se vajtën ta takonin dhe nuk e takuan. Dihet gjithashtu se të nesërmen dihet u bë një tentative në Shkollën e Bashkuar. Unë kam qënë atje në mëngjes e në darkë, sapo kishin filluar problemet dhe pata shkuar në ato shtëpitë ku ishte qëlluar. Në mëngjes kam qënë me Azem Hajdarin, sapo kishin filluar momentet e para të ngritjes së barrikadave. S’kam qënë me ekipin që ka vajtur aty brenda.Kanë folur Baleta, Ceka e të tjerë. Një gjë është e qartë, që normalisht duhet të flasin ata që kanë qënë dëshmitarë okularë, s’mund të flasë njeri se si e pritëm ne ardhjen e shtatores së gjymtuar të diktatorit Enver Hoxha tek studentët, por ata që kanë qënë atje, ashtu sikurse s’mund të them unë se si e lidhën e ku e lidhën statujën e diktatorit, kur unë nuk kam qënë në shesh.

Asnjë nga politikanët s’ka qënë te sheshi, ndoshta ndonjëri në një makinë të bardhë diku, siç ishte rasti i zotit Berisha…?

Kanë qënë tek sheshi sëpakut Ben Imami dhe Gon Çika, të cilët u integruan në krye të turmës e sigurisht dhe të tjerë. Këtë e them pasi ishim bashkë të tre, na thirrën turmat, ndërkohë që unë ika sipër te studentët dhe ata vijuan me turmën.

Edhe Berisha ka qënë te studentët sipër…?

Jo. Tek studentët kam qënë vetëm unë atë ditë.

Si e shikoni 20 shkurtin në kontekstin e sotëm politik, duke parë dhe retorikën e ashpër që përdor lidershipi i PD që bën fjalë për “hedhje etërish dhe bijsh..”. Ka ndonjë kontekst 20 shkurti…?

Nëqoftëse ka njerëz që dëshirojnë ta rikthejnë qoftë dhe me llafe bëjnë shumë gabim. Mos sot, nesër për fat të keq në Shqipëri llafet materializohen. Domthomethënë kur flet fjalë të tilla të barazitizmit.., sigurisht këto sjellin rezultate negative në ekonomi dhe si të tilla s’janë të dobishme. Sot jetojmë në kohën dhe me synimin që duhet të shkojmë në Evropë. Nuk ka nevojë që të marrim modele të tjera, ti shpikim kur kemi modelin e Evropës për ta kopjuar. Sigurisht është një gabim që bëhet rëndom këtu, sepse s’mund të kopjosh Evropën e 2014-tës, kur nuk ke shkuar akoma te 2014-ta evropiane. Sepse dhe ata, ku kanë qënë si ne kanë pasur mënyra të tjera të ristrukturimit dhe të rioganizimit për të arritur atje ku janë sot. Sigurisht që shpeshherë kanë kryer veprime dhe struktura që kanë shpurë në dështim, që nuk kanë nevojë as të kopjohen dhe as të përsëriten nga ne, e jemi me shans se mund t’i evitojmë. Ne kemi favorin që dimë ku jemi, dimë se si duhet të zgjidhen në këtë nivel problemet, por dimë ama se dhe ku do shkojmë. Prandaj mund të themi se në ekonomi dhe kudo kemi shansin se mund të mësojmë si ta bëjmë këtë rrugë, mund ta bëjmë më shpejt e më shkurtë se sa ata që e kanë bërë me zigzage.

A mund të rivitalizohet opozita përmes përvjetorit të hedhjes së bustit të diktatorit, ndërsa dihet se kush janë protagonistët..?

Sigurisht që opozitës i shërbejnë data të tilla për të kujtuar thelbin e të qenit të tyre, historinë e tyre. Nëse kjo kujtohet siç është për t’u kujtuar, me idealet e kohës, me veprimet e kohës, me protagonistët e kohës, është gjë pozitive. Nëqoftëse kujtohet thjeshtë se është një datë për tu përdorur, rezultatet mund të mos jenë pozitive.

Cila ishte rruga që u ndoq pas 20 shkurtit…?

Kur fola për përvojat thashë se zhvillimet bëhen me zigzage, fatkeqësisht për shumë dhe shumë arësye, megjithëse ishte i qartë synimi por dhe mjetet e mënyra e punës, pasi ishte një përvojë e gatshme dhe e shkruar me këshilltarë po të kishte nevojën të pyesje, fatkeqësisht mënyra jonë e sherrit të vazhdueshëm që në vend që të zvogëlohej pas fillimeve të viteve ’90, vjen përherë duke u përshkallëzuar me shpërthime, me rrëmuja, me sherre, llafe të pista etj etj. Kështu që rruga është me zigzage, kur duhej të ishte e drejtë pasi ishte e përpjetë.

Pra mjaft gjëra bëhen, kthehen mbrapsht, ndërrohen emrat e ministrive, njëri thotë program tjetri thotë matricë, njëri thotë drejtori tjetri thotë departament. Pra përherë gjatë këtyre viteve kemi pasur mënyra të tilla veprimi, kthim në vitin zero, veprime me goditje të përqëndruar, me sa duket për të treguar në të gjitha rastet që ne jemi, ja u kthyem prap. Prandaj të dalësh sot dhe të thuash se nuk dështoi komunizmi është vërtetë një absurditet. Mendoj se qeveritë, partitë dhe individët duhet të gjykohen nga rezultatet konkrete të punës së tyre e mbajtjen e premtimeve, nga veprimet, nga doktrinat që shkruajnë e flasin.

E thënë shkurt, janë rezultatet ato për të cilat qeveria gjykohet, e cila ndër ne mungon. Rruga e kaluar shërben për të mos përsëritur gabimet ose për të bërë më mirë atë që është bërë mirë dhe për të mos përsëritur apo korrigjuar atë që është bërë keq. Do të ishte realizimi më i madh nëse do të analizonim me gjak të ftohtë me shifra, me fakte, me rezultate, jo me mënyrën e vetme që përdorin sot edhe me ndihmën e mediave, sharjet, shpifjet, ndonëse të pavërteta, dhe mbi to të nxjerrim konkluzionet. Kjo mënyrë nuk është pozitive e kjo është një nga arësyet që përsëriten gabimet. Mirëpo herën e parë edhe mund të gabosh, kurse herën e dytë t’i e bën me dashje. Ndërsa një doktrinë e përdorur me pasoja negative gjykohet si tragjedi, përsëritja e saj do jetë komedi e turp.

I vlen opozitës rikthimi në skemën e veprimit në të kaluarën, që është tensionimi i situatës, qoftë dhe për detaje të vogla si konsensusi për reformat…?

Metodën e opozitës violente e kanë pasur të dyja partitë e mëdha. Pra metodën e sherrit, kërcimit mbi tavolinat e Parlamentit, me thyerje mikrofonash etj. Ndërsa përsa i përket fjalës ‘konsensus’ mendoj se është një term që përdoret gabim. Me jep konsensusin, pra më thuaj ti: “Amin o Hoxhë” në gjuhën popullore. Palët duhet të ulen mbi bazën e përvojës, të nevojës e të gjendjes për gjetur zgjidhjen më të mirë nëpërmjet debatit. Në momentin që ti e thërret dhe i thua: hajde më jep konsensusin dhe më thuaj se jam dakord me propozimin tim, përveç se e ke fyer, ke humbur mundësinë që të marrësh vërejtje mbi atë që ke menduar që të bësh. Dëmi është për atë që ka bërë propozimin, dëmi është për rezultatin dhe për interesat e vendit. Nuk mund të flasim për një reformë territoriale që na e paraqesin të bërë me 80 apo 60 njësi vendore sipas qejfit, që përdorin terma që nuk janë në Kushtetutë si ‘rreth’ apo krijojnë terma si ‘rajone’ kur në Kushtetutë ka termin ‘qark’. Eshtë po kjo parti në pushtet që e ka bërë Kushtetutën e vetë kjo e zhbëri.

Dhe se si po ecin punët tani po korr dhe frytet e saj. Problemi është fare i qartë. Reforma territoriale është tepër e domosdoshme, kanë kaluar 22 vite nga e para, por bëhet duke u ulur në tavolinë, duke filluar studimin që nga baza e deri sipër, duke ruajtur strukturat krahinore, marrëdhëniet ekonomike, rrugët, nivelet etj., për të pasur njësi vendore që janë më funksionale, me më pak shpenzime administrative, me më shumë mundësi për të plotësuar kërkesat e kolektivitetit dhe të komunitetit. Aleksandër Meksi, ish-kryeministri i Shqipërisë më 1992-1997 dhe njëri ndër organizatorët e anëtar kryesie i PD që në themelim, në një intervistë për gazetën “Shqiptarja.com” flet për 20 shkurtin ‘91. Për hërë të parë thotë se rruga deri te busti i diktatorit Enver Hoxha ishte e hapur ndërsa thotë se PD s’ishte organizatore për rrëzimin e tij, pasi ishte e zënë me fushatën e 31 marsit.



shqiptarja.com

[Wordless]

Shenasi Rama: Ja e vërteta e rrëzimit të bustit, skandali i Azemit me femrën franceze, Sali Berisha traktat të fshehtë me Ramiz Alinë

Shenasi Rama, themeluesi i Shoqatës Studentore “Fan Noli” dhe organizatori i grevës së urisë së studentëve, në intervistën për gazetën “SOT” tregon se ishin 108 studentë që filluan grevën e urisë dhe të tjerët u bashkuan nga entuziazmi, kur u pa se fitorja u arrit. Shenasi Rama zbardh edhe prapaskenat sesi Azem Hajdari dhe Berisha kërkonin të sabotonin grevën e studentëve të cilët nuk donin të hiqej emri i Enver Hoxhës nga Universiteti i Tiranës, sepse kishin nënshkruar me Ramiz Alinë traktatin e paqes, dhe tregon për herë të parë, që vendimi për rrëzimin e bustit të Enver Hoxhës në sheshin “Skënderbej” u mor në dhomën e tij, në godinën numër 6 të Qytetit të Studentëve. Gjithashtu, Shenasi Rama, thotë se 20 shkurti nuk është pikë referimi i PD-së, por ky 20 Shkurt është ruajtja e interesave të familjes Berisha.

-Kush ishte arsyeja që çoi në organizimin e grevës së urisë së studentëve dhe si u bë greva e urisë e shkurtit 1991?

Situata ishte komplekse dhe gjithkush kishte arsyet e veta, që pastaj konverguan në precipitimin e gjendjes dhe në konturimin e organizimin e grevës së urisë. Nga një anë, partitë politike kishin rënë dakord për ndalimin e aktiviteteve të tilla politike. Së bashku me një grup studentësh, ne kishim filluar riorganizimin e strukturave të Lëvizjes Studentore, të ndara nga PD. Bëmë takime, biseda, krijuam një bërthamë drejtuese formale me statut e me objektiva, dhe i dhamë emrin Shoqata Studentore “Fan S. Noli.” Mirëpo, gjërat precipituan ndryshe. Mobilizimi i studentëve filloi në paradrekën e 6 Shkurtit për shkaqe banale. Një natë më parë, Azem Hajdari kishte pasur një skandal të ndyrë me një femër në një pritje në Ambasadën Franceze; në Kryesinë e PD-së i ishin vënë për ta hequr dhe Azemi shkoi në ILB, ku kishte tropojanët dhe mandej erdhi në UT, ku kishte mjaft tropojanë të tjerë si në Degën e PD të UT, ashtu edhe jashtë saj, duke kërkuar mbështetjen e tyre në përplasjen e tij me kryesinë e PD-së. Kështu filluan protestat e studentëve. Mirëpo, kjo është sipërfaqja. Projekti për të hequr e organizuar heqjen e Enver Hoxhës ishte artikuluar që me 19 Dhjetor 1990 nga unë, dhe ishte një nga objektivat kryesorë të Shoqatës Studentore “Fan S. Noli”, që e kishim themeluar asokohe. Sa për ata që iu kujtohet, ka qenë një Plenum i Lidhjes së Shkrimtarëve, ku pata folur direkt e ashpër për mospajtueshmërinë e demokracisë me figurën e Enver Hoxhës, më 19 Dhjetor 1990 dhe ku pata një ngatërresë fizike me mbështetësit e Enver Hoxhës aty. Po ashtu në refleksionet e organizuara nga Ardian Klosi dhe nga Edi Rama në Janar 1991, ku pata folur edhe unë, ishte ngritur sërish kjo temë, nga një këndvështrim tjetër. Kështu që Azemi nisi protestat me tropojanët e degën e PD-së dhe më pas këtyre iu bashkëngjitën disa vetë të organizuar në një Shoqatë Studentore nga Tefalin Malshyti, Blendi Fevziu, e të tjerë. Këta që i kishin organizuar me ngut në Shoqatën Studentore, thjesht për t’iu kundërvënë Shoqatës Studentore “Fan S. Noli”, e morën idenë tonë të heqjes së emrit të Enver Hoxhës nga Universiteti dhe i filluan protestat me këngë e me humor, që zgjatën për shumë ditë. Në një miting, kur u pa qartë se këta kishin dështuar dhe nuk dinin më se çka duhej bërë, (disa deklaruan se nuk do të vinin më në protesta) me kërkesën e të gjithë studentëve në shesh dhe i pritur me shumë respekt e dashuri prej studentëve, fola në një miting dhe argumentova se çka duhej bërë dhe iu shpjegova se duhej kërkuar vetëm një gjë: heqja e emrit të Enver Hoxhës nga universiteti. Mirëpo reputacioni që kisha, krijonte shumë probleme për të gjithë palët, sepse e dinin të gjithë se nuk më kontrollonte dot njeri. Duke e kuptuar këtë gjë, dhe duke e ditur se do të na kundërviheshin shumë ashpër, me shokët e mi Arben Lika, Edmond Bushati, Arben Sula, Edvin Shvarc, Alban Pici dhe të tjerë ramë dakord që të ruhej Komisioni, ku kishte djem të mirë e shokë tonët. Thjesht nuk donim të përçanim Lëvizjen Studentore. Megjithatë, kishte shumë kundërvënie ndaj meje dhe u tërhoqa. Në komision, formalisht do të ishin këta të Shoqatës Studentore, pra, njerëzit e tyre, të PD-së dhe të tjerëve, por ku të ishte edhe njeriu kyç i kësaj pune, Arben Lika, që ishte heroi i Dhjetorit dhe nënkryetar i Shoqatës Studentore “Fan S. Noli” dhe përfaqësuesi i jonë në atë Komision, ku kishim miq të vjetër tonët. Ata do të ishin fytyra e veprimit, por ne të “Fan Nolit” do të ishim truri dhe do të vinim veton, si përmes Arben Likës, ashtu edhe me mënyra të tjera. Ne e dinim këtë, siç e dinin edhe të tjerët në strukturat e ndryshme, mirëpo si PD, si PPSH ashtu edhe këta të tjerët i gënjente mendja se do të mund të na mënjanonin me kohë. Duke menduar se këta do të kontrollonin komisionin, ku të gjithë kishin njerëzit e tyre, i lejuan gjërat të shkojnë deri në fund. Kështu, në mëngjesin e datës 18 Shkurt, Saliu e mori gjithë komisionin dhe shkuan tek Ministri Skënder Gjinushi për të arritur kompromisin e parapërgatitur që do të shmangte grevën. Kur u kthyen, greva kishte filluar, të gjithë dolën huq dhe situata iu kishte dalë nga duart. Me studentët e mbyllur në Kinoklubin Studenti ishte shumë më lehtë që të kontrollohej loja. Dhe nga aty, herë me të mirë e herë me të keq, objektivat dhe drejtimin grevës ia dhamë ne të Shoqatës “Fan S. Noli”.

- Cilat qenë synimet e studentëve dhe të grevës?

Këta që u bënë të njohur si drejtues e organizues nga ana e Shoqatës Studentore, për një kohë nuk kanë ditur se ç’kanë dashur e ç’kanë bërë. Thjesht po kërkonin protagonizëm dhe mandej u trembën. Në fillim këta të PD-së deshën t’i përdornin këta të Shoqatës Studentore për të shmangur Azemin, tropojanët e mbështetësit e tij të Dhjetorit, çka edhe ia arritën. Mandej, protestat morën një jetë të tyre, dhe këta të shoqatës studentore u frikësuan sa nisën të iknin e të fshiheshin me ditë. Një ditë mbetën vetëm nja 30 vetë në shesh. Atëherë, forca kryesore dhe frymëzuese e Lëvizjes Studentore, ishim dhe mbetëm ne të Shoqatës “Fan S. Noli”. Qëndresa, vendosmëria e qartësia jonë, i shtyu politikanët që të risillnin sërish në shesh Shoqatën Studentore dhe mitingjet komike të tyre. Në këto kushte, ne këmbëngulën vetëm në një objektiv, në heqjen e emrit të Enver Hoxhës nga Universiteti. Ky ishte një objektiv i menduar shumë mirë, me vetëdije të lartë politike për pasojat, me një përgatitje e dijeni, që se priste njeri nga studentët, dhe që do të mbetej akti më revolucionar që mund të bëhej gjatë atyre fillimeve të tranzicionit. Enver Hoxha ishte thembra e Akilit të sistemit. Po të binte Enver Hoxha, le më po ta rrëzonte sistemi vetë, atëherë do të kishte një fillim të ri për të gjithë, edhe për mbështetësit e sistemit. Edhe për të persekutuarit, edhe për njerëzit që ishin të lidhur me sistemin, edhe për strukturat e shtetit. Duhej ndarë Enver Hoxha nga shteti. Duheshin ndarë njerëzit që i shërbenin shtetit nga Enver Hoxha. Duhej që Enver Hoxha të mbarte të gjithë të këqijat e sistemit të kaluar në mënyrë që të kishim një të ardhme më të mirë. Duhej që njerëzit të çliroheshin nga besnikëria ndaj Enver Hoxhës për t’u bërë besnikë të shtetit e të kombit. Ky ka qenë objektivi. Punë tjetër se si e paraqitën dhe si e keqpërdorën, por ky ka qenë synimi fisnik i Shoqatës “Fan S. Noli” dhe ky qe përfundimi që solli Greva e Urisë.

- Cilët ishin organizatorët?

Nga ana e Shoqatës Studentore, më kryesorët kanë qenë Blendi Gonxhe, Ridvan Peshkëpia, Ilir Dizdari, Arian Manahasa, Myftar Gjanaj, Ndue Lugjaj, dhe disa nga Dega e PD-së në Universitet. Nga ana e Shoqatës Studentore “Fan S. Noli” kryesorët kanë qënë Arben Lika, Edmond Bushati, Shinasi Rama, Edvin Shvarc, Alban Pici, Arben Sulaj me disa të tjerë si Fred Gemi që kanë luajtur rol të spikatur në momente te caktuara, por dhe disa miq e mikesha që nuk duan të përmenden me emër. Nga pedagogët dy prej tyre spikatën mbi të gjithë të tjerët, Ukë Zenel Buçpapaj dhe Mehdi Shehu. Por edhe disa djemtë e Shoqatës Studentore ishin shokë të ngushtë tanët që nga fillimet e protestës si Myftar Gjanaj, Ilir Dizdari, apo Ndue Lugja. Kështu që e kishim shumë më të lehtë kontrollimin e gjendjes.

- A kishte intriga dhe prapaskena në ditët që organizonit dhe bënit grevën e urisë?

Po normalisht. Kjo ishte një ngjarje që do të kishte pasoja të paparashikueshme për të gjithë. Në një mënyrë, koha do të ndahej me thikë, në momentin para greve e mbas kësaj greve. Kishte shumë që ishin të vetëdijshëm për këtë metamorfozë cilësore të lojës politike, ndër ta edhe unë. Ajo ka qenë një gjendje shumë e tensionuar dhe nuk do ta ekzagjeroja po të thoja se ka pasur shumë intriga dhe prapaskena. Gjithkush luante lojën e vet, dhe duhej shumë energji e vëmendje për të mos mbetur në kurthet e tyre. Nga një anë kemi pasur praninë e vazhdueshme të ndërmjetësve të Ramiz Alisë, Skënder Gjinushit dhe Ismail Ahmetit, me të cilët kemi zhvilluar negociata të vazhdueshme, ditën e natën. Nga ana tjetër, kemi pasur ndërhyrjet e PD-së dhe praninë e presionet e tyre si individë që mendonin se kontrollonin gjë, si Gramoz Pashko me të vetët, Saliu me të vetët etj. Kemi pasur shqiptarët, që vinin nga jashtë, të huajt që po ashtu ishin të pranishëm, si brenda ashtu edhe përjashta, dhe natyrisht provokimet e Azem Hajdarit që tha se u hoq Enver Hoxha e tani dilni, që u përballuan me shumë kujdes nga studentët si Mond Bushati, Ilir Dizdari, Alfred Gemi e Ndue Lugja, që i vunë kurrizin derës dhe nuk lanë njeri të dilte, e theksoj, ka pasur një shpirt të lartë patriotik e vetëmohues nga të gjithë studentët. Na erdhën në formën e ndihmës mjekësore ca vetë që donin legjitimitet etj. Si kemi hyrë në grevë, të gjithë studentët ndanin një qëllim dhe të gjithë veglat e provokatorët mbetën një grusht i papërfillshëm, që nganjëherë i zinim edhe duke bërë gjëra jo të këndshme. Momentet më të rrezikshme kanë qenë kur pjesëtarë të policisë sekrete hynë në të gjithë sallat dhe nuk shkuleshin prej aty.

- Mendoni se kishte manipulim politik të grevës së studentëve?

Individë të veçantë i kanë manipuluar dhe përdorur. Mua dhe një grusht të tjerësh, që kemi pasur mendime të qarta dhe influencë në këtë proces, jo. Greva e arriti objektivin e saj, që ishte objektivi i jonë, pavarësisht përpjekjeve të tyre. Më pas, dihej se do ta përdornin e manipulonin si ngjarje politike. Mirëpo, të gjithë e dinë se mua nuk më ka kontrolluar njeri. Unë e kam ditur çka dua dhe e kam arritur atë gjë, me një çmim të lartë, por e kam arritur.

- Cili ishte misioni dhe roli që luajti sigurimi dhe forcat e shtetit?


Shteti ishte më këmbë, ishte shumë efektiv dhe luajti atë rol që pritej nga strukturat e kohës. Por është domethënës fakti se një grusht njerëzish, me pak largpamësi e imagjinatë ia doli të thyente strukturat dhe të shkonte në zemër të sistemit, pavarësisht trysnisë së paimagjinueshme të strukturave. Megjithatë, greva dhe heqja e statujës së Enver Hoxhës janë të lidhura si shkak-pasojë me një ngjarje, që e kontrolluan ata dhe me tjetrën, që nuk e kontrolluan dot dhe që ishte themeli i së parës.

- Si u mposht frika ndaj forcës së diktaturës?

Një njeri që niset për të vdekur, ose e vret, ose i hap rrugë. Vetëdija politike për atë që po ndodhte, e për atë që mund të ndodhte, na ka shtyrë që të mos kishim frikë për jetën. Çka të duhet jeta kur jeton si krimb edhe kur ke zgjidhje tjetër? Ai ishte një moment për të ofruar një shërbim publik, që nuk e ofronte dot njeri tjetër në atë pikë, me i çliruar të gjithë, me e lënë të shkuarën mbrapa, për të pasur një fillim tëri për të gjithë. Çfarë vlere do të kishte jeta e një njeriu, apo e një grushti njerëzish nëse do të duhej që të jetohej nën një diktaturë të kamufluar? Nëse duhej një kurban për kombin, do të bëheshim ne kurbani. Por, ashtu si në Dhjetor të 1990-s ishim krejtësisht të vetëdijshëm se këta skuthat e politikës, nuk do të lejonin që të kishte shpresë e një fillim të mbarë për shqiptarët. Mirëpo, në atë përpjekje nuk e kontrollonim dot as kohën, as momentin që precipitoi ashtu si precipitoi. Në lidhje me veprimet që kam bërë unë kam patur bekimin e tim eti dhe mbështetjen e gjithë familjes sime. Në lidhje me pasojat. Pasojat po i jetojmë përditë, se jemi në kurbet, me familje të shkatërruara në atdhe, të rrethuar me heshtje e me urrejtje, e me injorim të studiuar nga të gjithë palët. Pse duhet të jem unë në kurbet e të mos jem në vendin tim? Kush m’i kthen lotët e dhimbjen e nënës sime, poshtërimin e keqtrajtimin e diskriminimin që i është bërë familjes sime nga të gjithë strukturat e palët gjatë këtyre 23 viteve? Nëse dikur të nisnin në internim, tani na kanë shkatërruar me breza.

- Ishte një nismë studentore, apo fshihej një motiv politik?

Nga ana e Shoqatës Studentore ka pasur motive politike për të ruajtur kontrollin e PD-së mbi studentët, mbi UT dhe për të ulur tensionet, duke i kthyer mitingjet në shfaqje. Nga ana e strukturave, kjo ndërhyrje e tyre u kthye në një përpjekje për të thyer përfundimisht studentët dhe për t’i kthyer në bishta të politikës së palëve të parisë. Nga ana e Shoqatës Fan Noli, ka pasur një përpjekje për të ruajtur Lëvizjen Studentore, për të bërë një shërbim publik, për të ndihmuar me sinqeritet e pastërti, me vetësakrifikim e me përkushtim në ruajtjen e shtet-kombit. Shkurt, ishte një nismë studentore e Shoqatës “Fan S. Noli” me objektiva të qarta politike, iniciativë, e cila u përvetësua nga Shoqata Studentore dhe më pas u bë objekt përplasjesh shumë të forta politike midis partive. Në këtë përplasje, edhe pse një grusht, ne e mbërritëm synimin tonë. Mirëpo, mbetëm me një veprim politik, sepse, mbas grevës, ishim si në shënjestër, ashtu edhe të izoluar.

- Si u mor vendimi për rrëzimin e bustit të Enverit?

Vendimi për heqjen e emrit të Universitetit është marrë nga Shoqata “Fan Noli” dhe i është imponuar Komisionit. Është marrë në dhomën time në Godinën Numër 6, së bashku me Arben Likën, Edvin Shvarcin, Alban Picin, Mond Bushatin dhe Arben Sulën. Mandej, në lidhje me ndihmën që mund të na jepnin nga jashtë, sepse grevën kemi dashur ta ruajmë të ndarë nga gjithçka tjetër, edhe si presion të fuqishëm psikologjik, edhe pse kishim objektiva të qarta të ndryshme nga të gjithë, kemi pasur takim me përfaqësuesit e sindikatave, që erdhën në grevë dhe kërkuan të na ndihmonin. Ne iu thamë që statuja ishte ende tek sheshi. Kishim edhe shumë ndërmjetës të partive politike e të individëve që vinin e që iknin. Duke e parë që psikologjikisht i mbanim ne peng njerëzit dhe nuk do të tërhiqeshim, strukturat dhe njerëzit e tyre, me të cilët ne nuk donim të kishim punë, i drejtuan njerëzit tek Sheshi Skënderbej. Megjithatë, ne e vazhduam grevën deri në momentin kur e hoqën emrin e Universitetit të Tiranës.

- Berisha asokohe, si kryetari i PD-së, a ishte dakord që të rrezohej busti i Enver Hoxhës?

Jo, jo. Saliu ka qenë kundër deri në momentin e fundit, si kundër heqjes së emrit, ashtu edhe kundër heqjes së statujës së Enver Hoxhës, sepse ai kishte një detyrë për të kryer dhe deri aty e kishte lejen. Asnjëherë nuk ka folur kundër Enver Hoxhës, edhe pse kalonte përditë para statujës së tij. Ai e dinte se nga kjo mund t’i ikte koka. Dhe Saliu nuk ishte aq trim, sa të luante me kokën e vet. Ai nuk ka guxuar të fshijë një gëlbazë që i është hedhur në fytyrë tek Xhamia e jo më të rrezikonte jetën.

- A kishin rol misionet e huaja diplomatike në organizimin e protestave, pakënaqësive dhe a ishin nxitës të grevës ata?

Po. Këta të tjerët nga partitë dhe disa studentë u kthyen në vegla edhe të të huajve, sepse si katundarë të vërtetë, donin një aga që t’i drejtonte dhe besonin se do të fitonin pikë. Për sa më takon mua, absolutisht jo. Unë nuk i kam besuar lëkurën sime e jo të tjerëve. Tradita politike, të cilës i kam takuar, dhe edukimi familjar që kam pasur, ka qenë i bazuar tek një mosbesim të thellë tek interesat dhe influencat e të huajve në lidhje me shqiptarët. Objektivi i vetëm i joni ishte me ndarë shtetin nga Enver Hoxha, të ruanim të gjithë dhe të hynim në këtë fazë të re me një objektiv përbashkues, që në mënyrë të pashmangshme, e shihte problemin shqiptar këndej e andej kufirit si një e të pandashëm. Por, edhe në kalkulimin tonë, të huajt ishin të domosdoshëm. Nga ana e tyre, nuk do të lejohej një masakër në mes të Tiranës mbi studentët që protestonin paqësisht. Të huajt kishin shumë lidhje në PD e në PS, me strukturat dhe me individët e ndryshëm, përmes lidhjeve familjare, etj, që u gjallëruan shpejt, si dhe përmes gazetarëve nga të gjithë anët etj, që gjendeshin gjithkund dhe që ishin të informuar vullnetarisht nga paria e segmentet e saj.

- Greva ishte spontane, apo një taktikë e një strategjie politike largpamëse?

Po të organizohej mbas zgjedhjeve, si edhe e planifikonim ne të Shoqatës “Fan S. Noli”, mbasi të kishim shtrirë strukturat në Universitet e më gjerë, greva do të ishte pjesë e strategjisë për të ruajtur Lëvizjen Studentore të pavarur nga politika dhe për ta kthyer në një shpresë të kombit, duke vepruar si strukturë e shoqërisë civile. 15 mijë studentë në Tiranë dhe po aq në institutet e tjera në rreth do të kishin gjetur vetëdijen e tyre dhe sensin e shërbimit publik, përmes arritjeve dhe kontributeve të vetë studentëve. Kjo do të ishte një investim shumë i madh dhe i paçmueshëm. Ashtu siç edhe u bë, greva kishte një element pakontrollueshmërie që e bëri shumë spontane. Greva iu binte ndesh interesave të të gjithëve dhe ishte me pasoja të rënda për sistemin e shoqërinë, kështu që ndërhyrjet e shpeshta e rritën pa parashikueshmërinë dhe kontrollin e palëve mbi procesin.

- Kush do të përfitonte dhe kush do të humbiste nga kjo grevë?

Nga kjo grevë do të përfitonin të gjithë shqiptarët. Do të humbisnin forcat e errëta dhe të urrejtjes. Do të çlirohej shteti. Do të çliroheshin edhe pjesëtarët e strukturave, të shtetit dhe ata që ishin të lidhur me PPSH-në, me një mijë fije legjitimiteti të pazgjidhshme. Do të çliroheshin edhe të persekutuari, që do të ndjeheshin njerëz normalë dhe me të drejtat e detyra si të gjithë. Ky ishte qëllimi i jonë, dhe ai u arrit për disa ditë, sepse mjafton të të kujtoj ndjesinë e çlirimit shpirtëror, që përjetoi shteti shqiptar në ditët e mëpastajme. Si erdhi puna, të gjithë kanë kërkuar ta manipulojnë, përdorojnë, shtrembërojnë, etj. Mirëpo, kanë përfituar të gjithë, sepse ajo ishte goditja për vdekje në zemër të sistemit. Nga ajo pikë varej se cila rrugë do të ndiqej dhe këta, të gjithë bashkë, sepse nuk dilnin dot nga lëkura e tyre, zgjodhën më të keqen e mundshme.

- A ishin me të vërtetë studentët ''heronjtë vetëflijues'' apo pionierë të demokracisë së brishtë shqiptare?

Po. Me ndërgjegjen më të pastër të them se kemi qenë të vetëdijshëm. Ka pasur që kanë hyrë në grevë për të fituar kredi politike për mamin e për babin, e tani na del se kanë hyrë edhe për vjehrrin, ka që kanë hyrë si pengje të shumëfishtë, edhe të sistemit edhe tonët, si gruaja e njërit që ka hyrë për vjehrrin, dhe këta e kanë treguar fytyrën e tyre. Por në lidhje me veten e me shokët e mi, them se nëse dikush niset për të vdekur për një objektiv që iu shërben të gjithëve, e arrin atë objektiv dhe nuk vdes, e si shpërblim merr poshtërime e përbuzje për 20 e ca vjet, e prapë nuk pret asgjë, si do ta quani ju? Ka shumë djem e vajza në shtetin shqiptar që e meritojnë këtë respekt. Nuk është problem puna e listave se janë videot dhe njerëzit identifikohen lehtë. E bukura është se populli shqiptar pati me mijëra djem e vajza të tilla studentë e studente që në një moment historik, bënë atë shërbim publik që nuk e ka bërë dot njeri tash 23 vjet. Shumë prej tyre kanë bërë kompromise dhe janë thyer, por ka shumë miq të mi shumë që jetojnë me atë vetëdije për çka kanë bënë, dhe asgjë në jetën e tyre nuk i mbushë e nuk iu jep atë ndjesi që iu jep kontributi që kanë dhënë për kombin e shtetin në atë pikë. Me vetëdije e them se të gjithë e kemi pasur një copë heroi në vetvete, punë tjetër a e kanë shitur, përdhosur, apo humbur shumë nga ata që ishin pjesë e asaj Lëvizjeje Studentore. Ato kohë kanë përcaktuar se kush jemi ne. Nga ana tjetër, kemi qenë edhe pionerë të demokracisë shqiptare. Ne, studentët, i kemi bërë zgjedhjet e para të lira demokratike me 11 Dhjetor 1990. Mirëpo, ne nuk e kemi kuptuar demokracinë si një mobilizim të katundarëve për të vjedhur nga thesari i shtetit, por si një mënyrë për të zgjedhur njerëzit që do të bënin më të mirën për kombin e shtetin. Humbëm ne, dhe fituan çakallët e hienat e parisë, skuthat e inteligjencies dhe të strukturave, mirëpo, kjo nuk e ka ndryshuar qartësinë dhe saktësinë e atij kuptimi e besimi të demokracisë nga ana e jonë.

- Cilat ishin forcat e brendshme që e shtynë përpara kryerjen e këtij misioni historik dhe cilët ishin ata që punuan natë e ditë kundër zhvillimit dhe suksesit të ndërmarrjes studentore?

Eh, ky tranzicion është kthyer në një tragjedi kombëtare pikërisht sepse këta që ishin në lojë, pjesëtarët e parisë së Tiranës, Blloku, inteligjenca, profesorati dhe profesionistët e lanë popullin në baltë dhe punuan vetëm e vetëm për interesat e tyre. Këta janë strukturat që e lanë shtetin në mes të katër rrugëve; intelektualët që u turrën të bëhen milionerë; politikanët që shkatërruan ekonominë, industrinë e bujqësinë; paria që e përbuzi dhe e refuzoi për t’i shërbyer popullit të vet; triumfi i krimit dhe i të keqes morale që u tolerua dhe u promovua sistematikisht e qëllimisht nga paria e Tiranës. që i kishim të gjithë kundër e dinim me kohë, mirëpo gjatë kohës së grevës e kuptuam shumë qartë se edhe ata na kishin shumë frikë. Kështu e mbyllën universitetin, i nisën studentët nëpër shtëpia dhe në tre ditë me anijet ikën 6.000 studentë nga shteti shqiptar. Të mos flasim për përndjekjet, arrestimet, tentativat për vrasje, presionet e gjithfarë metode tjetër. Megjithatë, zgjidhja e duhur kalon pikërisht tek ai shtegu që kemi thënë ne: ndërtimi i duhur i shtet-kombit shqiptar, demokratik, me një ekonomi tregu të institucionalizuar, me drejtësi e ligj në shërbim të të gjithëve, me mbrojtje për të gjithë, dhe me një interes kombëtar të qartë e të padiskutueshëm.

- Cili ishte roli i partive politike në atë periudhë?

Ramiz Alia kishte frenat në dorë, dhe, pavarësisht çka ndodhi me ne, u soll si burrë shteti. Partitë e tjera politike ishin në një gjendje terrori. Përpjekja e të gjithëve ishte që të shmangej ajo që ndodhi. Edhe me ndihmën e studentëve brenda grevës së urisë, nuk ia arritën. Dikush do të dalë e të tregojë se si për tre ditë, të gjithë ishin peng të një force që nuk e kontrollonin dot.

- Cili ishte roli që luajtën udhëheqësit e PD-së, Berisha dhe Hajdari?


Çfarë roli? Këta ishin vegla. Me Azemin jemi përplasur shumë herë. Ca dihen, ca nuk dihen. Në një rast erdhi për të prishur grevën dhe e vumë të rrinte tek një derë e shkulur nevojtoreje. Saliu ishte i vetëdijshëm se çka po ndodhte, ishte ndërmjetësi i strukturave dhe ishte tërësisht kundër Grevës së Urisë. Do të flas herë tjetër për Saliun. Por ishte kaq i pafytyrë sa edhe kërkoi të mbyllte grevën. Ia hoqa mikrofonin nga dora, në miting fola vetë dhe nuk bënte as gëk as mëk. Ata mijëra vetë që kanë qenë në Qytetin Studenti, nëse e mbajnë mend se çka kam thënë, do të thonë se kam thënë se çfarë shërbimi ishte kjo grevë për kombin e shtetin nga ana e Lëvizjes Studentore dhe se ishte e shkëputur nga partitë politike e nga kontrolli i tyre. Por edhe këta duheshin. Sistemi na toleroi, sepse gjatë dy ditëve të para derisa hyra në Komision unë e Fred Gemi besonin se PD i kontrollonte studentët drejtues.

- Kush mori pjesë në grevën e urisë? Ka shumë emra, debate por nuk ka lista të plota?

Lista ka, por do të dalin kur të vijë koha. Greva duhej të përdorej si gjethe fiku politike për shumë njerëz dhe, ashtu si pritej, u përdor për të mbuluar krimet e poshtërsitë e tyre gjatë tranzicionit. Deri në mëngjesin e 18 Shkurtit ka pasur vetëm 108 emra në listë. Të tjerët i mori vala dhe hynë në grevë, kur panë entuziazmin e momentit të hyrjes në grevë së këtyre 108 vetëve dhe u bënë 753 vetë. Mirëpo, nuk ka rëndësi aq shumë kjo gjë, kush hyri e kush ishte, sepse kjo grevë iu shërbeu të gjithëve dhe iu takon të gjithëve. Aq më mirë, që nuk ka formalisht lista të plota. Sepse kjo është greva e shqiptarëve e jo vetëm e atyre që ishin brenda. Tuneli iu takon të gjithë udhëtarëve e jo atyre që e gërmojnë. Greva ishte tuneli për t’i nxjerrë në dritë shqiptarët.

- Kush ishte fati i studentëve grevistë dhe i universitetit?

Duke e parë vullkanizimin e gjendjes, universiteti u mbyll nga Ramiz Alia, Skënder Gjinushi, Kastriot Islami etj. Tashmë, Universiteti është kthyer në një gjendje mjerane, sa kur e sheh Qytetin Studenti, apo ndërtesat, të merr vaji. Mirëpo është e kuptueshme. Një kohë, politikanët e parisë e kishin më shumë frikë rininë studentore se ushtrinë, që e kishin nën kontroll dhe për të thyer rininë, ndërtuan më shumë mejhane e disko, se sa klasa. Në lidhje me ata që ishin pjesëmarrës të saj, shumë nga studentët morën rrugët e mërgimit. Ata që iu shërbyen strukturave, morën shpërblimin, duke u bërë deputetë, drejtorë, e me radhë. E kështu heshtën me ndërgjegje, shtrembëruan të vërtetën, shkëmbyen një akt historik e nderin e tyre me kotheren dhe tani as nuk duan të flasin për atë veprim historik, që duhet t’iu japë nder e dinjitet, mirëpo as nuk guxojnë që të flasin. Mirëpo, greva është një fakt historik. Pavarësisht nga sjellja e secilit, ajo është një nga momentet më të ndritura në historinë shqiptare. Ajo na takon ne, është kontributi i jonë, dhe nuk ka kodosh politike shqiptare që ta përvetësojë.

- Sot, pas 23 vjetësh, sa është përmbushur ajo ëndërr dhe luftë për demokraci?

Ëndrra jonë ka mbetur ëndërr. Shkurt, shteti dhe kombi janë peng i forcave të errëta të parisë së Tiranës. Kemi më shumë mall e më pak vlera, më shumë krim e më pak moral, me shumë sende e më pak dashuri për tjetrin. Ka triumfuar e keqja, babëzia, lakmia, zvetënimi dhe ndyrësia njerëzore. Edhe pse jemi më mirë, jemi edhe më keq. Jemi thuajse në të njëjtën pikë humbjeje shprese e nevojë për ndryshim, në të cilën po e kuptojmë se kjo rrugë na ka çuar në një pikë tjetër të zeros nga ku duhet filluar ndryshimi i vërtetë.

- Po sot, si duhet kremtuar 20 shkurti i 1991-shit?

Mos u merrni me PD-në, sepse Lëvizja Studentore dhe PD janë dy gjëra të ndryshme. Greva nuk është bërë për të bërë demokracinë, sepse nuk bëhet demokracia duke shembur, demokracia bëhet duke ndërtuar. Greva është bërë për të shembur idhujt e rremë dhe për të çliruar shqiptarët, që pastaj, mbi shembjen e të keqes, të mund të ndërtonin demokracinë e të ardhmen e duhur, pa idhuj të rremë e duke ruajtur shtetin.

- Dhe a është pikë politike vetëm e PD-së 20 shkurti i 1991-shit, apo është pikë referimi për të gjitha forcat politike?

20 Shkurti nuk është pikë referimi për PD-në, e jo më të jetë pikë politike e saj. Nuk e solli PD-ja 20 Shkurtin. Atë e ideuan, organizuan e drejtuan studentët, Shoqata Studentore “Fan S. Noli” dhe të gjithë ata që dolën në shesh dhe e rrëzuan statujën, si dhe të gjithë shqiptarët që e kuptuan rëndësinë e asaj dite dhe morën frymë lirshëm. Ajo është prika që një brez, brezi i shkëlqyeshëm i Lëvizjes Studentore, ia bëri ardhmërisë së shqiptarëve.

- Protesta që do të organizojë PD-ja në 20 shkurt 2014, a kanë rezonancë me idealet e grevës së urisë të 20 shkurtit 2014?

PD-ja po kërkon të përdorë një moment historik, ta përvetësojë, të lidhë shembjen e sistemit të atëhershëm me shembjen e sistemit të bijve, kjo është hilja e tyre. Mirëpo 20 Shkurti i atëhershëm ishte fillimi për të gjithë, dhe ky 20 Shkurt është ruajtja e interesave të familjes Berisha. Djallëzia e Berishës nuk ka fund, mirëpo edhe duhet kuptuar. Nuk ka rrugë tjetër për të ruajtur familjen dhe qentë kur grinden për kocka, fillojnë e kafshojnë njëri-tjetrin.


- Ju përse u distancuat nga PD-ja?

Ashtu si ishte imagjinuar nga PPSH-ja, PD-ja do të ishte partia e krundeve të sitës. Unë vija nga një familje e kohës. Familja ime nga babai ka qenë shumë e lidhur me sistemin; familja nga nëna edhe pse shumë atdhetare ka qenë shumë e persekutuar. Por, unë vetë jam rritur si kombëtarist dhe atdhetar. Nuk kam qenë për hakmarrje por për vetësakrifikim, s’kam qenë për urrejtje, por për shpresë, jo për vazhdimin e të keqes nga një palë por për një fillim tëri për të gjithë.

- Çka ndodhi pas Grevës së Urisë?

Pas Grevës së Urisë, nisëm një projekt për një parti të Përparimit Kombëtar, po nuk gjetëm mbështetje, çka edhe pritej, sepse, kush ishim ne? Duke ndjerë presionet e forta, dhe duke e ditur se ngado që të shkonte loja, po të mos iu ngjitesha këtyre partive si vegël e përdorueshme, unë isha i humbur, edhe me konsensusin e palëve, u largova nga shteti shqiptar si kryetar i një delegacioni, i ftuar nga jashtë. Pra, zgjedhja e ime ishte më mirë vetëm e me nder duke sprovuar jetën e hidhur të kurbetit, se në shoqëri të plehrave, milioner dhe i përdhosur për jetë. Po atë që ka ndodhur këta nuk e zhbëjnë dot, dhe unë jam krejt i qetë me ndërgjegjen time, sepse ai rast është për të treguar veten dhe dashurinë për popullin tënd, nuk i vjen kujt dy herë në jetë.

Jakup B. GJOÇA

[Albo]

Qemal Lame: Gjyq politik se nuk mbrojta monumentin e Hoxhës

TIRANE-Ndërsa Tirana i gëzohej rrë zimit të monumentit të Enver Hoxhës, pasditen e 20 shkurtit 1991, Qemal Lames, asokohe kryehetues, i bëhej një gjyq politik. Ishte vënë në shënjestër pse nuk e kishte mbrojtur shtatoren e diktatorit dhe pse i kishte liruar të arrestuarit për këtë faj. Debati do të fillonte rreth orës 18:00, i drejtuar nga Ramiz Alia, në prezencën e Xhelil Gjonit, Fehmi Abdiut e jo vetëm.

Në meselenë e krijuar, me faj u bënë hetues, prokurorë, policë e drejtues të tyre, ndërsa nuk mbeten jashtë kuadrit as gazetarët. Atëkohë, Alfons Gurashi dhe Napolon Roshi u kritikuan për mënyrën se si e kishin dhënë njoftimin në televizion dhe në radio.

Në librin e tij me kujtime "Kur shembeshin themelet", pjesë të të cilit "GSH" boton sot, Qemal Lame tregon prapaskenat e mbrëmjes së 20 shkurtit, qëndrimin e personazheve të sipërpërmendura, si edhe qëndrimin e vet. Botimi që mban siglën e "Onufrit", hidhet në treg të hënën dhe rrëfen shkërmoqjen përgjatë një viti të "perandorisë" komuniste pothuaj 50-vjeçare. Lame, ka qenë kryehetues i Shqipërisë në vitet 1981-1991.

GJYQI POLITIK TE MUZEU I ENVER HOXHËS
Gjyq para simpatizantëve militantë të Enver Hoxhës. Në orën 17.30 më kërkuan në telefon dhe më thanë se më kërkonte Xhelil Gjoni. Ndenja dhe pak dhe u nisa direkt për në zyrë. E kisha të qartë përse kërkohesha në atë situatë, kur në Pallatin e Kongreseve kërkohej dorëheqja e Ramiz Alisë. Duhej të gjendej një viktimë për të tërhequr vëmendjen në drejtim tjetër dhe për të shkarkuar përgjegjësinë e tij. Unë kisha urdhëruar lirimin nga ndalimi të personave të ndaluar për rrëzimin e monumentit të Enverit. Guximi im për zbatimin e ligjit dhe moskonsultimi me të, do të ndëshkohej. Sfida direkte, natyrshëm do të ndëshkohej. Heretiku do të gjykohej dhe dënohej. Unë duhej të vihesha në shënjestër, për të kënaqur të revoltuarit dhe për të spostuar vëmendjen nga Ramizi te Qemali.

Kur arrita në zyrë, më thanë se Xhelil Gjoni kishte marrë disa herë në telefon dhe më priste të shkoja sa më parë. Sapo hyra në zyrë, ra telefoni dhe ishte përsëri Xhelili.
- Qemali je?
- Po, - iu përgjigja.
- Të lutem, hajde se të kërkon shoku Ramiz, këtu te salla e takimeve në Pallatin e Kongreseve.
- Mirë, - i thashë. - Do të vij.
- Ndërkohë mori menjëherë Behari, shoqëruesi i parë i Ramizit, i cili kishte qenë edhe shoqëruesi i Enverit.
- Shoku Qemal, - tha. - Shoku Xhelil jua tha gabim vendin. Jemi te Muzeu "Enver Hoxha".
- E di, - i thashë. - E kuptova gabimin e Xhelilit. Aty do të vij.
- Behari më tha se kishte dërguar një makinë për të më marrë.
Xhelili më priste te dera kryesore e hyrjes për në muze.
Së bashku vajtëm në sallë.

Salla ishte e mbushur me militantë partie, të ardhur si përfaqësues nga rrethet Tiranë, Shkodër, Elbasan, Librazhd, Pogradec e Korçë.
Në krye, në podium, qëndronin Ramizi, në krah Haxhi Lleshi. Xhelili vajti u ul në krah të tij. Nexhmija nuk kishte ardhur akoma.

Sapo hyra në sallë, Ramizi tha:
- Hajde Qemal, se po më bëjnë gjyq mua, në vend që të ta bëjnë ty.
- Mua nuk ka përse të më bëjnë gjyq, - iu përgjigja direkt.
- Dëgjoni se çfarë thonë. Ma hedhin fajin mua, përse nuk arrestohen fajtorët për monumentin?! Fol ti, Qemal. Mos rri ashtu, si Shën Mëria.
- Ka ligj. Është zbatuar ligji. Dekreti për monumentet e kulturës dhe të figurave kombëtare duhej të zbatohej nga organet që kanë detyra të caktuara ligjore për t'i zbatuar.
- Cilat janë këto organe?

- Ju e dini se cilët janë. E keni miratuar vetë dekretin. Policia ka detyrë të bëjë veprimet procedurale ligjore dhe i çon fajtorët drejtpërdrejt në gjykatë.

- Jo, shoku Ramiz, - ndërhyri zëvendësministri për policinë. -Hetuesia ka përgjegjësi. Hetuesia nuk i çon të ndaluarit në gjyq. Policia ndalon dhe Hetuesia i liron. I kemi kapur me armë dhe i kanë liruar. Shoku Qemal ka përgjegjësi direkte...
- Ti, zoti zëvendësministër, duhet të mendohesh më shumë dhe të jesh i kujdesshëm kur flet. Policia me ty në krye dhe ministrin, kanë hapur fjalë për armë, por kjo nuk është e vërtetë. Janë plagosur fëmijë dhe ju heshtni. Policia ndalon, zbaton urdhrat. Është e vërtetë që Hetuesia liron. Por duhet të thuash të vërtetën se Hetuesia zbaton ligjin dhe liron ata që janë ndaluar padrejtësisht nga policia.

Forcat e rendit, të armatosura dhe të blinduara, qëndruan në pasivitet. Dihej se do të veprohej për rrëzimin e monumentit, si edhe në rrethet e tjera. Nuk u morën masat parandaluese për të pasur situatën në kontroll. Ngjarja u zhvillua në sheshin qendror të kryeqytetit, pranë institucioneve qendrore të Partisë dhe shtetit, para syve të organeve të rendit dhe të popullit. Kuadrot më të rëndësishëm ishin në pritmëri. Situata mori karakterin luftarak. U qëllua me breshëri armësh nga tanket e gardës, për të penguar demonstruesit që donin të shkonin në drejtim të Komitetit Qendror. Ata u drejtuan nga sheshi qendror, për të rrëzuar monumentin. Kjo ishte bërë e ditur që më parë. Të gjitha shtabet dhe komandat ishin në gatishmëri numër një. Unë, si edhe drejtuesit e institucioneve të tjera qendrore isha në zyrë. Forcat e rendit dhe populli shikonin se si po realizohej plani për rrëzimin e monumentit. Asnjë nuk reagoi. Vetëm pas rrëzimit të monumentit u dha urdhër për të qëlluar. Pas ngjarjes, lëvizën forcat speciale të policisë me qen në duar. Asnjeri nuk u lëndua. Asnjeri nuk u ndalua. Më vonë u morën persona nga rruga dhe u ndaluan. Dihet se nuk ka prova ndaj tyre. Përse kërkohet përgjegjësi për Hetuesinë? Faji nuk është te Hetuesia. Këtë e di mirë populli. Populli e ka përcaktuar drejt përgjegjësinë për ngjarjen...
- Ja, shokë të rretheve. E shikoni se si ua kalojnë përgjegjësinë organeve të tjera. Hetuesia flet për policinë, ndërsa policia për Hetuesinë.

- Secili organ i ka detyrat të përcaktuara me ligj dhe nuk ka përse t'ia hedhë tjetrit, - e ndërpreva duke bërë sqarimin e nevojshëm ligjor. - Dekreti është ligj dhe ligji duhet të zbatohet. Kërkohet të veprohet sipas këtij ligji. Në rast se ligji nuk zbatohet drejt, atëherë, ai që vepron ndryshe, ka përgjegjësi.
- Po ti, Rrapi, - iu drejtua Rrapi Minos, i cili ishte ulur pranë meje. Përse nuk i arreston? Ç'thua për këtë që thotë Qemali?
- Sipas kërkesave të dekretit, shoku Ramiz, - u përgjigj Rrapi, - policia duhet të bëjë ndalimet e ta çojë vetë çështjen në gjykatë drejtpërdrejt.
- Ju duheni çuar në gjyq, - iu kërcënua me zë të lartë Ramizi. Ju i ngatërroni këto! Ti ke përgjegjësi që nuk vepron si prokuror.

- Unë nuk kam asnjë përgjegjësi, - kundërshtoi direkt dhe i revoltuar Rrapi. - Nuk keni të drejtë të na e thoni këtë. Prokuroria nuk bën vetë arrestime.
- Ju. Ju keni përgjegjësi. Po gjykata, çfarë thotë, - vazhdoi pyetjet i shqetësuar Ramizi?
- Shoku Ramiz! - u përgjigj Fehmi Abdiu, i ardhur nga Gjykata e Lartë, në vend të Kleanthi Koçit, i cili nuk ndodhej në atë kohë në Tiranë. - Dekreti për monumentet e kulturës e të figurave kombëtare ngarkon policinë që të bëjë veprime dhe ta dërgojë çështjen drejtpërdrejt në gjykatë.
- Ohu! Edhe ti këto mendime paske! Jemi në situatë tjetër. Nuk jemi në situatë paqësore. Kërkohen veprime energjike, si në luftë. Këtë po kërkojnë rrethet. Këtë duan përfaqësuesit e tyre që janë këtu.

- Mbledhja vazhdoi po në formën e gjyqit politik, të drejtuar sa nga vetë Ramizi, aq dhe nga përfaqësuesit më militantë të ardhur nga rrethet, të cilët ngriheshin vetë, sa herë donin dhe akuzonin me zë të lartë, kë donin.
- Ramizi e linte me qëllim situatën kaotike, duke marrë fjalën kur i interesonte. Mbështeste direkt dhe u jepte të drejtë, duke i motivuar për qëndrim ekstrem, ata që e kritikonin atë me emër për qëndrimin e tij jo transparent dhe menjëherë gjente shteg, për të dalë nga kritika ndaj tij, te përgjegjësia e të tjerëve.

- U ngrit personi me emrin Vangjel Gulia, punëtor në Kombinatin e Autotraktorëve, në Tiranë, dhe tha:
- Unë nuk i di mirë punët e drejtësisë. Por u rrëzua monumenti i shokut Enver në kombinat dhe nuk erdhi njeri. Lajmëruam policinë dhe nuk erdhi. Drejtori lajmëroi hetuesinë e rrethit. Erdhi një nga hetuesia, por nuk bëri veprime. Unë marr 700 lekë rrogë. Nuk di sa marrin këta hetuesit. Më shumë duhet të marrin. Dihet se monumentin e rrëzoi kryetari i seksionit demokratik të Kombinatit me disa të tjerë. Dal unë dëshmitar, meqenëse nuk dalin dëshmitarë të tjerë.
- Ja! Çfarë doni më tepër ju të drejtësisë, - ndërhyri Ramizi.
- E mori fjalën një agronom nga Cërriku i Elbasanit. Foli për pakënaqësitë për rrëzimin e monumentit. Bëri edhe kritika për Hetuesinë, për ndërhyrje më të shpejta kundër krimeve.

- E mori fjalën Filip Dede, drejtor i muzeut në Elbasan. Filipi kritikoi udhëheqjen e Komitetit Qendror të Partisë, për ndërhyrje dhe veprime më të shpejta për situatën.
Një oficer nga divizioni ushtarak, në Përmet, foli me shumë nostalgji:
- Kur ra monumenti, në Tiranë, sikur vdiqëm të gjithë, kur dëgjuam njoftimin. Si nuk pati disa që ta mbrojnë. Jemi gati të japim jetën për të vënë monumentin e ta ruajmë veprën e shokut Enver Hoxha.
U bënë vërejtje për njoftimin në televizion dhe në radio.
Ramizi porositi të lajmërojnë Alfons Gurashin dhe Napolon Roshin.
Xhelili doli menjëherë për t'i lajmëruar.

Pas pak erdhën të dy. Pas tyre, hyri edhe Xhelili.
Alfonsi sqaroi dhënien e njoftimit të rrëzimit të monumentit.
Napoloni sqaroi njoftimin për radion e jashtme që kishte bërë.
U bënë menjëherë shumë kritika për Alfonsin dhe Napoleonin. Të dy u prekën nga reagimet e ashpra dhe fyerjet që iu bënë.

Ramizi nuk u kërkoi përgjigje për pyetjet e shumta që u bënë. E ndërpreu mbledhjen, duke thënë bëjmë pak pushim.
Dihet se njoftimet bëheshin pasi ishin lexuar dhe ishte marrë më parë pëlqimi i vetë Ramizit. Ata nuk e thanë këtë fakt, për të sqaruar qëndrimin e tyre. Për të mos lënë kohë për këtë sqarim, Ramizi propozoi për pushim.
U bë pushim. Xhelili u takua me Alfons Gurashin dhe Napolon Roshin. Bisedoi me ta. Duket se i sqaroi për diçka. Isha rastësisht në afërsi të tyre. Pastaj, ata u larguan të dy.

Mua më takoi Haxhi Lleshi. Ai u interesua për bahçevanin e tij që kishim marrë nën përgjegjësi penale, pasi kishte qëlluar me armë dhe kishte plagosur një djalë 18 vjeç, i cili donte të mbushte një bidon me ujë te çezmja e kopshtit të Haxhi Lleshit.
Haxhiu insistonte, duke argumentuar se:
- Bahçevani është i pafajshëm. Ai djalë ka hyrë për terror dhe jo për të mbushur ujë. Kështu vepronin terroristët në kohën e luftës, kur masakronin partizanët. Ata e bëjnë këtë veprim, për shkak të pozitës sime.
Haxhiu ishte shumë i pozicionuar në mendimet e tij.
Mundohesha ta sqaroja. Nuk ka të dhëna për terror. Vërtetohet se ka hyrë për të mbushur ujë. Por ishte e pamundur të pranonte arsyetimin e Hetuesisë.
Në fund i thashë:

- Do të veprohet sipas ligjit. Në dosje janë administruar provat e dala nga hetimi. Edhe mendimin tuaj e sqaruam, por nuk vërtetohet ideja që ju parashtroni. Unë nuk mund të veproj në kundërshtim me provat.
Haxhiu ngeli i pakënaqur me përgjigjen që mori. Nuk u shpreh konkretisht. Qeshi pak duke shtrembëruar buzët, për të lënë të kuptoja se nuk ishte i kënaqur dhe u largua.
Kur filloi përsëri mbledhja, Ramizi mori fjalën dhe sqaroi:
- Alfonsin dhe Napolonin i lamë të ikin, që të mos krijoheshin keqkuptime.
U bënë edhe dy diskutime të tjera.

E mori fjalën një mësues i filozofisë në një shkollë të mesme, në Pogradec. Diskutoi teorikisht, duke dhënë direktiva për propagandën dhe edukimin e rinisë. "Televizioni nuk është vetëm për rininë e Tiranës. Të mendohet edhe për këngët popullore, edhe për rininë e fshatit që nuk duron liberalizmin", foli shkurt ai mësues, i cili tipizoi mentalitetin e mendimit politik konservator.
Në fund të mbledhjes foli Ramizi. Theksoi detyrat për kuptimin dhe reagimin ndaj situatës së brendshme dhe asaj të jashtme, mobilizimin në punë, masat që do të merren për rregullimin e gjendjes etj. Bëri të qartë se ata që nuk kanë bërë detyrën, do të mbajnë përgjegjësi. Të kuptohemi, që ligjet duhen zbatuar, por në këtë situatë duhet metodë tjetër e të ndryshojmë ato ligje që na pengojnë.

Në fund u ngrit dhe i takoi të gjithë duke u dhënë dorën. Mënyra se si po reagonte, të linte qartë të shihje se ishte gati të qeshte, por mundohej ta përmbante veten dhe kërkonte të vazhdonte qëndrimin serioz. Luante si në teatër.
Pas mbledhjes, u largova me Rolanda Dhimitrin. Rrugës diskutuam për mbledhjen. Kishim të njëjtin mendim: "Një komedi e turpshme".

Rrugës takuam edhe Aleks Luarasin.
U ndava me ta te hotel "Peza". Vajta direkt në zyrë, mbarova disa punë që kishin ngelur dhe u nisa për në shtëpi.

(a.n/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Qemal Lame: Refugjatët janë jashtëqitja e kombit e tha Alia, jo Kadare


TIRANE-Shpeshherë, janë botuar në media, raporte të ndryshme mbi diskutimet e bëra në mbledhjet e Presidiumit të Kuvendit Popullor, por më pak dihet se çfarë thuhej në pushimet mes mbledhjeve, korridoreve, e në bisedat e lirshme.

Ish-kryehetuesi i vendit, në dekadën e fundit të komunizmit, Qemal Lame, në librin e tij me kujtime, “Kur shembeshin themelet”, pjesë nga i cili po boton sot “GSH”, tregon se Ramiz Alia donte që shqiptarët ta urrenin Kadarenë pas ikjes së tij drejt Farncës. Këtu, sipas Lames, duket se zë fill edhe arsyeja pse ndokush mendon se shprehej “refugjatët janë jashtëqitja e kombit” e ka thënë shkrimtari e Ramiz Alia.

Ky formulim është propaganduar me qëllime politike, duke u paraqitur si thënie e Ismail Kadaresë, për të zvogëluar efektet që vendimi i tij për azil politik në Francë pati brenda vendit dhe në opinionin e jashtëm ndërkombëtar. Kështu, synohej për ta armiqësuar shkrimtarin e madh me mijëra refugjatët shqiptarë dhe familjarët, të afërmit e miqtë e tyre në Shqipëri. Publikimi i këtij formulimi dhe përhapja e idesë për evidentimin e Ismail Kadaresë, si autor të këtij formulimi, nxjerr në pah qëllimin që të sensibilizonte dhe ngjallte urrejtjen popullore dhe publike ndaj figurës dhe veprës së Kadaresë, të ulte vlerën e qëndrimit politik të mbajtur nga ai me kërkesën për azil politik, të provokonte reagimin negativ masiv ndaj tij, ta barazonte me ata që hynë si refugjatë në ambasadat e huaja, si dhe të dënonte me forcë ata që kishin pikëpamje të kundërta me politikën komuniste, të parandaloheshin përpjekjet e mundshme për largime me qëllime politike dhe eksode masive.

Por ky formulim, “jashtëqitje e kombit”, u përdor për herë të parë, në maj 1990, nga Ramiz Alia në bisedat që u zhvilluan në dy pushime, gjatë një mbledhjeje në Presidiumin e Kuvendit Popullor. Gjendja politike e shoqërore dhe pakënaqësitë që shpreheshin në popull ishin temë e përditshme, për të cilat kërkohej zgjidhje. Për këtë u zgjerua analiza edhe me përvojën në vendet e tjera ish-socialiste. Në kuadër të problemeve të zgjidhura dhe që përkonin me gjendjen e atëhershme në vendin tonë, Ramizi përmendi si shembull edhe përvojën e udhëheqjes politike kubaneze.

Udhëheqja kubaneze ka pasur të njëjtat probleme, si edhe neve, me masën e madhe të njerëzve që kundërshtonin regjimin komunist dhe kërkonin të largoheshin jashtë shtetit për në Amerikë. Për qetësimin e situatës politike në vend, u shfrytëzua kërkesa për të emigruar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Vetë amerikanët bënin propagandë të madhe kundër Kubës dhe i jepnin strehim politik çdo personi që arratisej nga ky vend. Duhej bërë një shfryrje për të ulur tensionet politike dhe shoqërore. Rruga më pa probleme, u gjet: “lënia e lirë e largimit nga Oqeani Atlantik, duke hequr përkohësisht pengesën e kontrollit kufitar”. Kështu, u krijuan lehtësira me heqjen e përkohshme të kontrollit të kufirit bregdetar dhe u propagandua në forma të ndryshme, që kushdo që do të shkojë në Amerikë, është i lirë të largohet. Në fillim hezitonin dhe kishin frikë. Por kur konstatuan se rojet kufitare nuk i pengonin, atëherë filloi të shtohet numri i njerëzve dhe të realizohej largimi nga Kuba, në mënyrë masive. U hap menjëherë lajmi se është i lirë të iki cilido që dëshiron të largohet për në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Njerëzit turreshin drejt porteve, bregut të detit, përdornin varka të peshkatarëve, trape, trarë dhe çfarë të mundeshin për t’u larguar nga oqeani. Ikën të gjithë personat me probleme, të dënuar, rrugaçë etj. “Këta janë jashtëqitje e kombit”. Edhe tek neve po krijohet një situatë si në Kubë, nga njerëzit që kërkojnë të largohen me çdo kusht nga kufiri... Nuk them se duhet zbatuar e njëjta gjë si kubanezët, por duhet gjetur një zgjidhje për qetësimin e situatës...

Ky mendim u përsërit nga disa anëtarë të Byrosë Politike edhe në mbledhjen e shtabit të jashtëzakonshëm të krijuar për ngjarjen në ambasada. Sekretari i parë i Tiranës, gjithashtu pasoi thënien e Ramizit si “fundërrina të shoqërisë”.
Edhe një gazetar në “Zëri i Popullit” që formulonte dhe përgatiste fjalimet e Hekuran Isait, futi këtë formulim “jashtëqitje e kombit”, të cilin ai e përdori shpesh, kur bëheshin analiza dhe sa herë që binte fjala për arratisjet dhe refugjatët në ambasadat e huaja.

Ky formulim u përdor publikisht edhe në mitingun e fundit të Partisë së Punës, pas largimit të refugjatëve nga ambasadat e huaja, që u bë në sheshin “Skënderbej”, para Pallatit të Kulturës, në Tiranë.

Nga analiza e të dhënave dhe materialeve të botuara në shtypin e përditshëm, arrihet në përfundimin se nuk ka asnjë të dhënë zyrtare, artikull në gazeta, intervista në televizion etj., që kjo thënie është bërë nga Ismail Kadare. Në disa intervista televizive, Kadare është pyetur nga gazetarët dhe e ka mohuar kategorikisht këtë thënie, duke kërkuar edhe mbi çfarë baze bëhej kjo pyetje nga ata.

Mendoj se me kërkesën e Ismail Kadaresë për azil politik në Francë, në vendin e njohur për revolucionin demokratiko-borgjez dhe kulturën me rrezatim botëror sqarohet plotësisht qëndrimi politik i tij kundër komunizmit dhe radhitet në figurat e shquara që kanë kontribuar për ndryshime paqësore demokratike në Shqipëri.
Kërkesa e tij për azilin politik jep përgjigjen më të plotë politike edhe për qëndrimet e hershme kritike të tij ndaj regjimit diktatorial komunist.

Kërkesa për azilin politik jep në fakt edhe përgjigjen më të drejtë për gjendjen e rëndë të krijuar me eksodin masiv në ambasada dhe eksodin e mëvonshëm nga kufiri.
Në opinion dhe nga gazetarët përmendej shpesh emri i Kadaresë. Për të vërtetuar nëse kjo provohej konkretisht, në pamundësi për ta sqaruar direkt me Kadarenë, kam studiuar gjithë burimet e mundshme publike të botuara. Nuk gjeja asnjë thënie dhe asnjë intervistë të Ismail Kadaresë për refugjatët dhe për krahasimin e bërë, për ngjarjen e datës 2 korrik 1990.

(GazetaShqiprtare/BalkanWeb)

[Albo]

Qemal Lame: Raport sekret Hoxhës, për rolin e Alisë në shërbimet agjenturore

Edhe vetë Ramiz Alia duket të ketë qenë nën fokusin e hetimeve të bëra nga Qemal Lame. Ndonëse është folur shpesh për to, këtë herë njeriu që i përmend është një ish-funksionar i lartë, tek i cili shkonte çdo informacion, e mbi të gjitha ato me natyrë tepër sekrete, siç është ky për të cilin flitet sot. "Kur shembeshin themelet" titullohet libri me kujtime i Lames, kryetar i Hetuesisë së Përgjithshme të Shqipërisë në vitet 1981-1992. I botuar nën logon e "Onufrit", botuesi shënon në hyrje se, i hartuar nga njëri prej drejtuesve më të lartë të mekanizmit shtypës të shtetit diktatorial, libri është një dëshmi e saktë e vitit të fundit të rendit komunist, e panikut, tmerrit dhe çoroditjes së një kaste në prag të rënies së saj. Në këtë pjesë që "GSH" boton sot, flitet për një raport tepër sekret, që shkoi tek Hoxha dhe fati i të cilit s'u mor më vesh. fa.ni.

Qëndrimet e Ramizit, kons tatoja se kishin ndryshuar në mënyrë të dukshme, sidomos pas raportit të bërë në tetor të vitit 1982 tek Enver Hoxha.
Në vitin 1980 u evidentuan pasojat e rënda të dënimeve për krime kundër shtetit. Këto ndikonin në përkeqësimin e mëtejshëm të pakënaqësive të shkaktuara nga gjendja e keqe ekonomike, dështimet në ekonomi, mungesat e mjeteve financiare etj.
Situata politike e rënduar në atë kohë, karakterizohej edhe nga rritja e kriminalitetit, e shkeljeve të ligjshmërisë në organet e punëve të brendshme, si dhe në sektorë me rëndësi të veprimtarisë shtetërore dhe ekonomike. Vihej re edhe shtimi i të dhënave agjenturore dhe i kërkesave për kryerjen e veprimeve nga hetuesia.
Raportimi i tyre bëhej sipas funksioneve nga ministri i Brendshëm, kryetari i Hetuesisë së Përgjithshme, Prokurori i Përgjithshëm, kryetari i Gjykatës së Lartë, drejtues të dikastereve dhe të institucioneve të tjera qendrore etj.
Në praktikën e materialeve me volum të madh dokumentar përmenden, ndërmjet të tjerave, me anë të materialeve me shkrim, të dhëna të rëndësishme agjenturore që i përkasin periudhës korrik-tetor 1981 dhe në një rast tjetër, në tetor 1982, për të cilat kam vënë në dijeni edhe Enver Hoxhën.
Në materialin e tetorit 1982 dilnin të dhëna ku përmendej edhe emri i Ramiz Alisë.
Informimi që kam bërë unë ka qenë një detyrim zyrtar dhe procedural i domosdoshëm, ku informacioni ishte i pacenuar, pa interpretime apo mendime të miat personale. Këto informacione i dorëzoheshin kryetarit të shtetit për vetë rëndësinë e madhe që kishin dhe synonin njohjen e tij me saktësi, korrektësi dhe në mënyrë të menjëhershme me përmbajtjen e materialeve informative sekrete. Po të vlerësohej prej tij e nevojshme mund të urdhërohej edhe sqarimi i të dhënave në rrugë hetimore.
Në materialet e mësipërme hidhej dritë për veprimtari të fshehtë agjenturore në shërbim të zbulimeve të huaja, sidomos të agjenturës sovjetike, jugosllave, të shteteve perëndimore etj. (Këto të dhëna nuk mund të publikohen për opinionin e gjerë publik, për mbrojtjen e interesave të posaçme shtetërore, në zbatim dhe respektim të kritereve shumë të rrepta të rregullave të sekretit shtetëror).
Vlerësoja se në këtë rast ishte e domosdoshme që të raportoja objektivisht për njohjen e gjendjes dhe marrjen e masave të nevojshme. Njëkohësisht ndihmohej edhe që të bëheshin vlerësime më të sakta, të parandaloheshin qëndrime të padrejta dhe të provohej vërtetësia e të dhënave, pasi jo në të gjitha rastet rezultonin të besueshme.
Funksioni im si kryehetues kushtëzonte detyrën që të raportoja. Sipas kritereve ligjore dhe rregullave të brendshme, ishte e domosdoshme që të dhënat të informoheshin me korrektësi dhe të vlerësoheshin me objektivitet nga Kryetari i Shtetit.
Fillimisht, mora në telefon Haxhi Kroin, ndihmësin e Enver Hoxhës.
- Shoku Haxhi, kam një problem me shumë rëndësi. Mendoj se duhet të takohemi.
- Eja, shoku Qemal, - më tha Haxhiu.
Vajta menjëherë në zyrën e tij, e cila ishte paradhoma e Enver Hoxhës.
- Shoku Haxhi! Në hetim kanë dalë disa probleme me rëndësi. Mendoj se është e domosdoshme të vihet në dijeni edhe shoku Enver Hoxha. Nuk e mora në telefon, pasi mendova të mos e shqetësoj. Nuk jam në dijeni për gjendjen e tij shëndetësore, por doja të isha i kujdesshëm. Desha të di nëse është mirë ta vë në dijeni me shkrim, apo me gojë. Unë jam i mendimit se një material me shkrim do të ishte më i dobishëm, pasi do të gjej kohën e përshtatshme për ta lexuar.
- Mirë e ke menduar. Do të bisedoj me shokun Enver. Do të të njoftoj pak më vonë. Më prit në zyrë.
U ktheva në zyrën time.
Pas orës 10:00, më mori në telefon Haxhi Kroi:
- Shoku Qemal! Vepro siç ke menduar. Dërgo një raport të shkurtër me shkrim. Shtype vetë në makinë shkrimi. Ma sill mua në dorë.
E shtypa me makinë shkrimi për më shumë se një orë. Prej një kohe të gjatë nuk kisha shkruar vetë me makinë shkrimi.
Pasi e mbarova materialin, thirra kryesekretaren. I thashë të sillte librin e protokollit të Hetuesisë së Përgjithshme. Në protokoll shkrova vetë dhe evidentova si material "tepër sekret" titullin e raportit, adresën për Enver Hoxhën dhe e vulosa.
E porosita që të mos bisedonte me asnjë punonjës tjetër, përfshi edhe zëvendësit e mi. Ajo ishte shumë korrekte dhe respektonte me rreptësi rregullat e sekretit.
Vajta në Komitetin Qendror. Takova Haxhi Kroin dhe ia dhashë dorazi raportin.
U ktheva në zyrë.
Isha i bindur se kisha vepruar drejt.
Isha i ndërgjegjshëm se ky material do të kishte pasoja për karrierën time.
Motivi për të realizuar me përgjegjësi detyrën dhe për të vepruar në interes të shtetit dhe të kombit më motivoi për të kryer këtë veprim me shumë përgjegjësi.
Materialet e adresuara nuk u kalojnë personave për të cilët mund të ketë probleme. Megjithatë, respektimi i këtij kriteri varet nga vlerësimi i të adresuarit. Për vetë rrethanat e kohës, kisha edhe parandjenjën se me këtë material do të njihej edhe Ramiz Alia. Megjithatë, kjo nuk më shqetësonte, pasi po veproja me korrektësi në bazë të detyrës.
Parashikoja edhe se raportimi do të ndikonte në marrëdhëniet e mia me Ramizin. Formimi im profesional dhe karakteri nuk më lejonin që të shmangesha nga përgjegjësia për detyrën, të mos raportoja, të fshihja një fakt që kërkonte analizë dhe përgjegjësi shtetërore. Po të merrja takim më parë dhe të informoja gojarisht Ramizin, i cili ishte objekt i informacioneve, ishte një veprim në kundërshtim me detyrën. Këtë nuk ia lejoja vetes.
Motivet e drejta të mobilizojnë për të analizuar me objektivitet gjendjen dhe për të marrë vendime të qarta. Po kështu, të japin forcë dhe energji për të përballuar pasojat e mundshme që mund të shkaktohen nga qëndrimet e padrejta të personit me pushtet më të madh.
Politikani, zyrtari dhe në tërësi cilido që punon dhe jeton me korrektësi, mobilizohet me ndërgjegje në detyrën që realizon në shërbim të popullit, shtetit dhe shoqërisë në tërësi. Ata që veprojnë me ndërgjegje, mbeten të respektuar në çdo kohë.
E kundërta ndodh, në rast se personat kërkojnë të bëjnë karrierë dhe veprojnë me dredhi, kryejnë veprime të dyshimta, nuk janë transparentë, u bëjnë qejfin eprorëve, fshehin realitetin duke favorizuar më të pushtetshmin, në kundërshtim me ligjin, etikën dhe moralin zyrtar e qytetar.
Praktikisht, ndodhi ashtu siç e kisha parashikuar.
Nuk mora përgjigje dhe nuk u vura në dijeni zyrtarisht për përfundimet për raportin e dërguar.
Enver Hoxha ia kishte dhënë për njohje edhe Ramiz Alisë raportin e vitit 1982.
Marrëdhëniet e Ramizit me mua vazhdonin të ishin në dukje zyrtare dhe korrekte, por distancimi dhe reagimi i tij mori kurbën e trajektores nga lart, me përkeqësimin në rritje, me forcimin e pozitave të tij, zgjedhjen në krye të Partisë dhe të shtetit, pas vdekjes së Enver Hoxhës.
Për të sqaruar qëndrimin që mbante Ramizi, vendosa të bisedoja me të konkretisht.

(Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Rrëfimi për mbledhjen e parë të Qeverisë “Nano”, Lame: Debati me Ruçin dhe Brokajn

Libri “Kur shembeshin themelet”, ngjarjet pas 20 shkurtit 1991

Lame rrëfen mbledhjen e parë të Qeverisë “Nano”: Debati me Ruçin e Brokajn.

Ish-ministri i Brendshëm: Po lironi të ndaluarit. Kryehetuesi: Ka pasur të arrestuar padrejtësisht e pa prova.

Situata e nderë pas ngjarjeve në Shkollën e Bashkuar Ushtarake.

Sabit Brokaj: Po na ikën pushteti, të goditen armiqtë.
Nano: Hetuesia të na ndihmojë. Ndihmësi i ish-kryeministrit: Rrapi Minos i merrej goja

I zgjedhur kryeministër nga Ramiz Alia, Fatos Nano duhet të merrte masa të menjëhershme për përmirësimin e situatës në Shqipëri. Vendi po përballej jo vetëm me vështirësi ekonomike, por edhe rendi publik ishte në një gjendje kritike. Rrëzimi i monumentit të Enver Hoxhës u pasua nga një revoltë pranë Shkollës së Bashkuar Ushtarake. Në mbledhjen e parë të qeverisë, Fatos Nano kishte thirrur, veç ministrave, edhe kreun e hetuesisë, Qemal Lame, për t’i raportuar për gjendjen, madje i kërkoi të jepte edhe një intervistë për të qetësuar opinionin publik. Të pranishmit në mbledhje, mes të cilëve Gramoz Ruçi e Sabit Brokaj, ngritën si problem “komprometimin” në Hetuesi, çka po manifestohej në lirimin e të ndaluarve për ngjarjen e Shkollës së Bashkuar. Në librin e tij me kujtime “Kur shembeshin themelet”, botimet “Onufri”, ish-kryehetuesi Qemal Lame rrëfen për këtë mbledhje të parë të Nanos. al.mi

Disa ditë më parë, kur po shkoja te zyra e Adilit, në korridor takova Fatos Nanon. Më përqafoi dhe më tha:
-Ramizi më emëroi kryeministër sot. Po vij të takoj Adilin.
-Urime, – i thashë. – Më bëhet qejfi, sinqerisht. Të uroj suksese. Sa mirë që emërohen të rinj dhe me mendim të ri! Bashkë me të ishte edhe Shkëlqim Cani, i emëruar zëvendëskryeministër. E urova dhe u përshëndetëm përzemërsisht. Pas disa ditësh, Fatosi u emërua kryeministër. Rrugët ishin të mbushura me njerëz. Kishte shumë lëvizje. I thashë shoferit të mos kalonte nga qendra dhe morëm rrugën anash Bankës së Shtetit, në drejtim të Pallateve të Shallvareve. Ndalova tek ura e Lanës dhe vazhdova rrugën në këmbë, pasi kishte shumë njerëz. Shoferit i thashë të kalonte nga ana tjetër. Gjithë rruga ishte e bllokuar nga tanket e ushtarët e gardës, të vendosur që më datë 20 shkurt 1991, në orët e para të mëngjesit. Duke ecur, mendoja se ky vendim nuk bazohej në Kushtetutë. Nuk ishte dinjitoze një ceremoni e tillë.

FATOS NANO MBAN MBLEDHJEN E PARË TË QEVERISË
Mbërrita 5 minuta para orës 11:00, që ishte caktuar për fillimin e mbledhjes.
Te korridori, po në të njëjtin vend, takova përsëri Fatosin.
- Suksese për emërimin kryeministër dhe bashkëpunim të mirë, – i thashë. – Uroj të bësh ndryshimet e nevojshme, me gjithë gjendjen e vështirë. Ke shansin e madh në këtë periudhë të rëndësishme.
-Do të punojmë bashkë, me kënaqësi, – tha Fatosi. Më përqafoi.
Takova Pajtim Ajazin, i cili nuk ishte emëruar në qeverinë e re, por kishte ardhur, meqenëse Altin Ylli ishte jashtë shtetit. Bisedoja me të kur erdhi edhe Pandi Sarapuli. Pandi më tha: “Nuk dua të rri. Kam kërkuar dorëheqjen”. Vajti përsëri dhe bisedoi në zyrë me Fatos Nanon. U kthye e më tha se do ta bëjmë më vonë ndryshimin, por do zëvendësin. Edhe zëvendësin ia kam gjetur.
-Kur bëhen dorëheqje, nuk pranohen, – i thashë Pandit. – Duan të na heqin duke na shkarkuar, kur t’u leverdisë për arsye politike. Prandaj manovrojnë kështu. Edhe dorëheqjen time nuk e pranuan dhe nuk e shtruan në Kuvendin Popullor.
Zumë vend në tavolinën e Këshillit të Ministrave. Fatos Nano u ul në karrigen e kryetarit të Këshillit të Ministrave. Ishte i shkurtër dhe i dobët, por shumë i kënaqur me detyrën e madhe të kryeministrit. Fatosi foli për masat për stabilizimin e gjendjes politike dhe ekonomike. Të caktohen detyra reale dhe jo euforike, tha. Kështu populli do të ketë besim në qeverinë tonë të përbërë nga specialistët më të mirë të vendit tonë. Duke folur për stabilizimin e gjendjes, Fatosi kërkoi nga organet e Ministrisë së Punëve të Brendshme që punonjësit të jenë të rreptë në detyrë dhe të veprojnë aktivisht për të mbrojtur rendin dhe me ndërhyrje energjike.
– Nuk duhet të vazhdojë më ngjarja te Shkolla e Bashkuar. Rrethimi me tanke i Komitetit Qendror dhe i Këshillit të Ministrave tregon për gjendje të rëndë. Hetuesia të na ndihmojë me hetime të shpejta dhe të mos lirohen të ndaluarit. Hetuesit janë të komprometuar. Kemi ankesa. Prokuroria është jashtë funksionit, nuk po na ndihmon për stabilizimin e gjendjes. Jemi para ngjarjes së rëndë në Shkollën e Bashkuar,- vazhdoi Fatosi diskutimin e tij dhe m’u drejtua: Ju, shoku Qemal, duhet të na jepni një intervistë për të ndihmuar në qetësimin e gjendjes.
-Ngjarja është në dinamikë e sipër, – i thashë. – Sapo kanë filluar të bëhen ndalimet e para nga policia. Nuk ka akoma të dhëna të hetuara. Nuk do të kuptohet drejt një intervistë nga unë në këto çaste. Ministri i Punëve të Brendshme ose një nga zëvendësit e tij duhet ta japë.
-Ministri i Punëve të Brendshme, Gramoz Ruçi, është i ri. Sot po fillon punën qeveria.
-Nuk ka kuptim të jap unë intervistë, kur po vazhdon demonstrata. Është një demonstrim i paligjshëm, pasi nuk është marrë miratim nga policia.
-Ne si qeveri e duam nga ti. -Të më kërkohet ajo që më takon.
-Ke frikë të japësh intervistë në televizion?
-Përse keni frikë? – ndërhyri edhe Sabit Brokaj, i emëruar ministër i Shëndetësisë, i caktuar dy javë më parë në vend të Ahmet Kamberit dhe i emëruar përsëri në qeverinë e re. Ndonjë fjalë nën zë thanë edhe disa të tjerë, si Gramoz Ruçi, i emëruar ministër i Brendshëm, ardhur nga sekretar i parë i Komitetit të Partisë së Rrethit të Tepelenës, me profesion mësues, arsimuar ne Institutin Pedagogjik në Gjirokastër, në degën Biokimi.
-Këtë fjalë nuk mund të ma thoni mua, – iu kundërvura të gjithëve që folën jo me konsideratë. -Frika nuk është në personin tim. E kam treguar edhe këto ditë guximin tim, me daljet në media dhe publikisht. Kam dhënë njoftime më konkrete për ngjarjen për Radiotelevizionin dhe Agjencinë Telegrafike Shqiptare, por nuk i japin në lajmet për publikun e gjerë shqiptar (Në fakt, në radion e jashtme dhe njoftimet e ATSH-së përdoreshin gjerësisht njoftimet e hetuesisë dhe referimi në emrin tim. Për lajmet e brendshme ato censuroheshin.)
-Po ne e duam nga ju, shoku Qemal, – tha përsëri Fatosi. – Na ndihmoni për stabilizimin e gjendjes.
-Nuk e vë në dyshim nevojën për informim dhe besimin ndaj meje. E vlerësoj kërkesën. Por duhet të mos shpërdorohet me gatishmërinë time dhe me besimin që ka opinioni publik për qëndrimin tim për situatën. Meqenëse kërkohet me insistim nga unë, jam dakord ta jap intervistën, me gjithë mungesën e të dhënave të plota. Kam kërkesë që fjala ime të jepet e plotë dhe të vlerësohet jo nga interesa të veçantë politikë. Po të ketë mendime të kundërta, mund të diskutojmë më parë. Unë dua stabilizim të vërtetë dhe sa më të shpejtë të gjendjes. Kam kontribuar dhe do të vazhdoj me të gjitha mundësitë të kontribuoj (Në fakt, doja që kërkesën e Fatosit ta vlerësoja në aspektin shoqëror, edhe për faktin se ai paraqiti programin e Qeverisë së Tij të Re dhe nuk ishte e drejtë të mos pranoje një intervistë që kishte rëndësi për gjendjen dhe opinionin publik të brendshëm dhe të jashtëm.)
-Po ti, Rrapi, a do të na japësh intervistë për zbatimin e ligjshmërisë? – pyeti Fatosi.
-Unë e dhashë një intervistë në televizion, por nuk u dha, – tha Rrapi. – Nuk ka përse të jap tjetër.
-Atë ishte më mirë të mos e kishe dhënë, – i tha Fatosi.
-Prandaj nuk u transmetua. Ishte turp që të jepej një intervistë e tillë e një prokurori të frikësuar.
-Jo, nuk kam pasur frikë, – kundërshtoi Rrapi. – Unë kam mendimin se ishte e mirë.
-Jo, shokë, – tha Asim Bedalli, duke ndërhyrë dhe u ngrit në këmbë i nervozuar. – Unë si ndihmës i kryeministrit, siç e dini, jam në grupin që kontrollojmë emisionet televizive. Po ta jepnim atë intervistë, do të ishte turp për shtetin tonë. Të shihje atë intervistë, ishte turp për një kuadër të lartë. Shokut Rrapi i thahej pështyma dhe i merrej goja. Mendimet pasqyronin frikën e tij. Rrapin e kisha afër, me bërryl ngjitur. Rrapi uli kokën. Pasi u mendua disa çaste, u ngrit dhe e kundërshtoi Asimin. Ndërhyrja e Rrapit shkaktoi të qeshura në sallën e mbledhjes së qeverisë.
-Unë sapo u caktova në këtë detyrë, – tha Gramoz Ruçi. – Mbase nuk i dimë ca gjëra. Por duhen veprime energjike. Me liberalizime nuk forcohet gjendja. Hetuesia dhe prokuroria duhet të qëndrojnë fort. Ka komprometime te hetuesit, që lirohen të ndaluarit.
-Nuk ishte e drejtë që Gramozi të jepte mendime që krijonin padrejtësisht shqetësime në organet e Drejtësisë.
-Ku i di ti komprometimet e hetuesve? – ndërhyra duke kundërshtuar mendimin e Gramozit. – Kush thotë se ka komprometime!? Hetuesit po punojnë me devocion për zbatimin e ligjit. Nuk ka arsye për komprometim. Ankesat e personave të veçantë, që nuk duan të identifikohen, janë të padrejta. Ka disa kuadro, edhe të lartë, që nuk u pëlqen rreptësia dhe korrektësia e hetuesisë në zbatimin e drejtë të ligjit. Sigurimi i Shtetit dhe Policia shkelin ligjin dhe për shkeljet që bëjnë, ia hedhin menjëherë përgjegjësinë hetuesisë, për personat e ndaluar prej tyre. Duhet të dihet nga të gjithë se personat kanë qenë ndaluar padrejtësisht dhe pa prova. Hetuesi zbaton ligjin dhe mbron drejtësinë. Përgjegjësi kanë në fakt personat që kanë bërë ndalimet nga Sigurimi i Shtetit dhe policia, të cilët kanë përgjegjësi penale dhe jo hetuesit. Hetuesit janë të përkushtuar në zbatimin e ligjit me drejtësi. Hetuesit nuk mund të përkufizohen me epitetin e “të korruptuarit”, për lirimin e të ndaluarve, sepse kanë zbatuar ligjin, që pasqyron vullnetin e popullit. Hetuesit veprojnë në kushtet e një presioni të rëndë, të padrejtë, nga organet e punëve të brendshme. Punëtorët operativë u shmangen analizave me hetuesinë, për bazueshmërinë e provave dhe rregullave procedurale në veprimtarinë e tyre. Hetuesia nuk ligjëron padrejtësitë dhe arbitraritetin, qoftë edhe në emër të mbrojtjes së Partisë dhe përmirësimit të situatës. Ligji është i njëjtë për Hetuesinë, si dhe për Sigurimin e Shtetit dhe Policinë. Punëtorët operativë dhe drejtuesit në Ministrinë e Punëve të Brendshme kërkohet të zbatojnë ligjin, të bazohen në prova, të jenë transparentë për besueshmërinë e veprimeve që kryejnë, të mos dëmtojnë objektivitetin e hetimeve, të mbështesin hetuesinë për zbulimin e së vërtetës. Kështu mbrohet Kushtetuta, ligji, kuptohen drejt masat penale në popull dhe mbështetemi nga populli për përmirësimin e gjendjes me drejtësi. Populli indinjohet nga dhuna e padrejtë dhe manipulimet. Të ndryshojë botëkuptimi për ligjin dhe zbatimin e tij nga organet e punëve të brendshme. Të mos harrojmë se është pranuar pluralizmi politik, është bërë depolitizimi i organeve të punëve të brendshme, ushtrisë dhe organeve të Drejtësisë. Ky është një problem politik dhe ligjor, që kërkon botëkuptim të ri dhe metodë të re pune. -Më thanë, – tha Gramozi, duke u tërhequr dhe duke justifikuar ndërhyrjen kundër Hetuesisë. – Atë që dëgjova po them. Dëshiroj që të mos jetë e vërtetë. Lirimet e të ndaluarve kundërshtohen nga Policia dhe Sigurimi i Shtetit. Diskutimin e tij e pasoi Sabit Brokaj. Edhe ai vazhdoi kritikat e padrejta: -Shoh liberalizim e tërheqje në organet e Drejtësisë, – tha. – Nuk veprojnë me forcë. Po lirohen të gjithë të ndaluarit. Ka ankesa nga policia. Këta shokët e drejtësisë nuk duhet të kenë frikë. Edhe policia të veprojë fort. Po na ikën pushteti. Nuk mund të rrimë kështu, të tërhequr. O sot, o kurrë. Të goditen me rreptësi armiqtë. Këta ishin ministrat që emëroheshin si dora e fortë dhe e besuar për të goditur pa mëshirë ata që mendonin ndryshe dhe për të garantuar ruajtjen e pushtetit. Një mjek, i sapoemëruar ministër, fliste duke përsëritur mendimet dhe kritikat e padrejta dhe të dëmshme për drejtësinë dhe shtetin në tërësi. Ky ministër i Shëndetësisë të flasë si një punëtor operativ, si një polic, nga ata që duan të vënë punën operative mbi drejtësinë dhe të ligjërojnë makinacionet agjenturore! Fatkeqësi për qeverinë! E pabesueshme për popullin. Ishte fatkeqësi që kishte disa ministra me mendime të tilla. Kjo e komplikonte edhe më shumë gjendjen dhe vështirësonte akoma më shumë zbatimin e ligjit. Kjo do të ndikonte në veprime të tjera arbitrare, në emër të stabilizimit dhe përmirësimit të gjendjes. Duke e analizuar këtë reagim të padrejtë të këtyre ministrave, ndërhyra dhe sqarova:
-Këshilli i Ministrave duhet të ketë parasysh se çdo organ ka detyrat e veta të caktuara me ligj. Hetuesia është organ i Drejtësisë, është organ i pavarur kushtetues, vepron në bazë të ligjit. Ministria e Punëve të Brendshme apo ndonjë organ tjetër nuk ka përse të alarmohen dhe nuk duhet të shprehen në mënyrë emocionale ose të dëshmojnë se u ngelet qejfi, kur hetuesia liron personin e ndaluar padrejtësisht. Përkundrazi. Ministria e Punëve të Brendshme dhe të gjitha strukturat e saj është e dobishme të jenë mirënjohëse dhe të nxjerrin mësime, për të përmirësuar metodën e punës dhe zbatimin e ligjit. Pushteti vihet në rrezik kur shkelet ligji dhe populli bëhet i pakënaqur nga padrejtësitë në zbatimin e ligjit. Varfërinë po e duron, por nuk lejon të fyhet dinjiteti dhe të shkelen të drejtat elementare dhe të dhunohen ose të përdoren padrejtësisht armët, me justifikimin e përmirësimit të gjendjes në kundërshtim me ligjin. Edhe shokët ministra, që diskutojnë për hetuesinë, prokurorinë dhe gjykatën, duke mos e njohur punën e këtyre organeve, sidomos të hetuesisë, ose solidarizohen në mënyrë emocionale me pretendimet e padrejta të organeve të punëve të brendshme, të mos bëhen pa dashje mbështetës të shkeljeve të ligjit. Të mbahet parasysh edhe pluralizmi dhe depolitizimi i organeve të diktaturës. Interesat politikë duhet të vlerësohen në kuadrin e interesit kombëtar dhe të respektohen njëlloj partitë politike. Ashtu siç betohemi kur marrim detyrën për zbatimin e Kushtetutës, të luftojmë për të zbatuar ligjin. Gjendja politike dhe problemet ekonomike e sociale do të përmirësohen me kërkesë më të madhe për ligjin, respektimin e të drejtave dhe lirive, përkushtimin e çdo organi shtetëror dhe të drejtësisë në detyrat kushtetuese, vlerësimin e rolit të partive të reja dhe interesave të tyre të drejta për rregullimin e gjendjes. Po diskutojmë për programin e qeverisë së re dhe duhet të jemi të sinqertë dhe të ndërgjegjshëm për detyrat e mëdha që qëndrojmë për të zgjidhur. Populli do të na përkrahë, në rast se dëgjojmë zërin e tij dhe përkushtohemi në punë për të ndryshuar gjendjen, duke realizuar një mbështetje të gjerë politike dhe shoqërore. Pas ndërhyrjes sime, Fatosi vazhdoi me programin që duhej të ndiqej për ekonominë. U shtruan edhe një herë masat për furnizimin e dyqaneve. Foli Pajtim Ajazi për masat e marra për një furnizim të garantuar me ushqime sipas racionimit, për dy javët e ardhshme. Në fund, Fatosi porositi që me shpejtësi të bëhet mbledhja për të miratuar propozimet e qeverisë për përmirësimin e gjendjes. Mbledhja u filmua për t’u dhënë në televizion. U nisa direkt për në zyrë. Ishte ora 14:30.

(Shkëputur nga libri “Kur shembeshin themelet”)
QEMAL LAME

Panorama

[Albo]

Kryehetuesi Qemal Lame: Sigurimi i Shtetit përgatiste dosje për arrestimin e Kadaresë

Qemal Lame ka qenë për 11 vjet (1981-1992) në krye të Hetuesisë së qemal lamePërgjithshme. Kujtimet e tij kryehetuesi nisi t’i shkruante në vitin 1992, kohë kur Qemal Lame u shkarkua nga detyra si Kryetar i Hetuesisë së Përgjithshme nga Kuvendi Popullor. Për gati 20 vjet kujtimet mbetën në dorëshkrim, deri kur Qemal Lame vendosi t’i botojë. Pikërisht dje Shtëpia Botuese “Onufri” nxori në treg librin me kujtimet e tij, titulluar “Kur shembeshin themelet”. Në kujtimet e veta, Qemal Lame tregon prapaskenat e 11 viteve në krye të hetuesisë; demonstrata e parë në Shkodër, ku u tentua rrëzimi i bustit të Stalinit, demonstrata para Pallatit të Kulturës, tragjedia e eksodeve etj. Por një vend të veçantë në kujtimet e tij zënë takimet, bisedat dhe konfliktet me Ramiz Alinë. Në këtë pjesë të kujtimeve të Qemal Lames që botohet sot në “Mapo”, ai rrëfen se çfarë ndodhte në Komitetin e Partisë të Rrethit pas largimit nga Shqipëria drejt Francës në vitin 1990 të shkrimtarit Ismail Kadare, reagimet e udhëheqjes ndaj kërkesës së Kadaresë për azil politik në Francë, si dhe pohon se Ismail Kadare ka qenë në ndjekje nga Sigurimi i Shtetit dhe nga udhëheqja është kërkuar përfshirja e tij në grupe armiqësore. Gjithashtu, pjesë e kujtimeve të kryehetuesit është dhe një bisedë mes Ramiz Alisë dhe shkrimtarit tjetër Dritëro Agolli në mbledhjen e Aktivit të Partisë.

(Pjesë nga libri)

Telefonata me Kadarenë më 1990, ditën e largimit në Francë

Nuk jam takuar asnjëherë me shkrimtarin tonë të madh Ismail Kadare, me gjithë dëshirën e përbashkët. Sidomos për të diskutuar problemet e rëndësishme për ndryshimet që kishte kërkuar Kadareja në takimin me intelektualët. Sa herë vendosja për t’u takuar me të, dilnin probleme urgjente që më angazhonin për një kohë të gjatë për t’i zgjidhur.

Më datën 27 shtator 1990, e morëm në telefon së bashku me Estref Myftarin, rreth orës 9:00. Ai na tha se po përgatitej të nisej pas një ore për në Francë, së bashku me Helenën. E lamë të takoheshim kur të kthehej. Por, siç dihet, Kadare premtoi se do të kthehej në Shqipëri vetëm kur ajo të ishte demokratike…

Njoftimi zyrtar, si zakonisht ka pasur në përmbajtje formulimin zyrtar, nga udhëheqja për shtypin. Ai u dha në radiotelevizion më 25 tetor 1990, si njoftim për kërkesën e Ismail Kadaresë për strehim politik, duke e cilësuar si një vendim armiqësor. Kërkesa e Ismail Kadaresë kishte krijuar shqetësim në udhëheqje….

Në mbledhjen e shtabit, në Komitetin e Partisë së Rrethit, nëpërmjet Xhelil Gjonit dhe Hekuran Isait erdhi porosia e Ramiz Alisë: për t’u zbatuar procedura ligjore ndaj Ismail Kadaresë, si dhe për të marrë dokumentet që ai kishte në shtëpi.

Urdhri u transmetua me gojë, me anë të dy anëtarëve me rëndësi të udhëheqjes së Partisë së Punës. Nuk u ekspozua konkretisht letra, një kopje e saj ose një pjesë e letrës, me kërkesën e Ismailit për marrjen dhe ruajtjen e letrave dhe dorëshkrimeve të tij…Urdhri direkt për hetuesinë që të zbatonte ligjin, ishte një reagim i fortë konkret për të ndëshkuar politikisht një person të njohur publik.

Ismail Kadare ndiqej nga Sigurimi i Shtetit

…Lidhjet që Ismail Kadare kishte me familjen e Mehmet Shehut dhe fëmijët e tij, vlerësoheshin si një drejtim tjetër i shtrirjes së veprimtarisë armiqësore edhe në fushën e artit e të kulturës, me pjesëmarrjen e personaliteteve të shquara. Komploti kundër Partisë dhe shtetit, mendohej se do të dilte më i plotë po të vërtetohej edhe shtrirja në ideologji.

Për këtë u shtrua edhe detyra për studimin e të dhënave dhe provave në ngarkim të Kadaresë. Vlerësohej se kishte ardhur momenti dhe ishte e nevojshme që Ismaili, si person me ndikim të madh në opinionin shoqëror në Shqipëri dhe i njohur në botë, duhej të goditej dhe të dënohej si armik i Partisë dhe shtetit të diktaturës së proletariatit, për shkak të pikëpamjeve dhe qëndrimeve armiqësore në veprat e tij….

Ishin përgatitur më shumë se dhjetë dëshmi, ku bëhej fjalë për veprimtarinë armiqësore të Ismail Kadaresë. Rëndësinë më të madhe e kishin dëshmia e Fiqiret Shehut, Llambi Ziçishtit etj. Thëniet e Fiqiret Shehut kanë pasur rëndësi të madhe, por meqenëse ajo ishte bashkëshorte e Mehmet Shehut, për t’u bërë më e besueshme akuza kundër Kadaresë, i ishte dhënë më shumë rëndësi dëshmisë së Llambi Ziçishtit. Përmbajtja e procesverbaleve ishte pothuajse e njëjtë. Për t’u njohur dhe për t’u publikuar është me rëndësi dëshmia e Llambi Ziçishtit. Faksimilja që botohet në këtë libër është kopja origjinale e dosjes hetimore. Kjo kopje i është dërguar Ramiz Alisë…

….Në janar të vitit 1990 Ramiz Alia filloi të kthejë mbrapsht në organin që i kishte dërguar të gjitha materialet “sekrete” dhe “tepër sekrete”, duke vënë vetë firmën e tij. Në bazë të kësaj praktike, Ramiz Alia është njohur me këtë procesverbal ku ka vënë shënimin dhe ka nënshkruar. Në pjesën e sipërme të dokumentit majtas, lexohet shkrimi me shënimin dhe firmën e Ramiz Alisë: Sh. Zylyftar. Në ruajtje. Firma

-Shënimi i adresohet zëvendësministrit Zylyftar Ramizi, i cili kishte në drejtim Drejtorinë e Sigurimit të Shtetit. Kjo nënkupton masat e mëtejshme që duhet të merreshin nga Sigurimi i Shtetit, për të gjetur dhe administruar të dhëna dhe prova të tjera, për realizimin e goditjes së planifikuar në masat operative agjenturore.

-Fjala “Në ruajtje”, nënkupton depozitimin dhe përdorimin në kohën e përshtatshme të kësaj prove ligjore.

Debati mes Ramiz Alisë, Dritëro Agollit

Më datën 26 dhjetor 1990, u bë mbledhja e Aktivit Kombëtar të Partisë së Punës. U diskutua për programin e Partisë së Punës gjatë fushatës elektorale në kushtet e pluralizmit politik. Mbështetësit e njohur konservatorë dhe me shumë pushtet të ruajtjes së rolit udhëheqës të Partisë, për të garantuar vazhdimësinë komuniste me sistemin politik të partisë-shtet dolën kundër ndryshimit të vijës politike nga Byroja Politike…

Dritëro Agolli u ngrit dhe diskutoi me guxim. Lexoi diskutimin e tij të përgatitur më parë, për ndryshimet në sistemin politik. U bënë ndërhyrje nga salla duke e kritikuar rëndë.

Ndërhyri edhe Ramiz Alia, duke i ndërprerë diskutimin, duke iu drejtuar në mënyrë ironike dhe iu referua një letre që i ishte dërguar vetë Ramizit më parë nga një person tjetër. Me këtë gjest, Ramizi donte të poshtëronte Dritëroin dhe të nënvlerësonte diskutimin e tij, si kopjim i mendimeve të një personi tjetër dhe jo mendime të tijat.

-Dritëro, -i tha Ramizi. -Të jemi të ndërgjegjshëm. Mendimet e tua janë këto?

-Po. Të miat, – iu përgjigj Dritëroi.

-Ti nuk thua të vërtetën. Këto mendime janë të një personi tjetër, i cili m’i ka dërguar mua më parë me një letër.

-Ma ka dërguar edhe mua, – sqaroi Dritëroi.

-Pra nuk janë mendimet e tua…- theksoi Ramizi.

-Po edhe unë këto mendime kam.

-Flasim për letrën konkretisht, – vazhdoi Ramizi.

-Ç’të keqe ka që unë kam të njëjtat mendime dhe besoj përmbajtjen e kësaj letre?

-Letra nuk është e jotja dhe ti bën mirë të thuash mendimet e tua dhe jo të lexosh letrat e të tjerëve.

Mënyra sesi ndërhyri dhe këmbënguli Ramizi, e vuri Dritëroin në pozitë të vështirë. Kësaj i shtohej edhe qëndrimi kundërshtues i shumicës në sallë që mbronin Ramizin dhe ishin kundër ndryshimeve në vijën e Partisë. Pjesa më e madhe e të pranishmëve qeshte për çdo ndërhyrje të Ramizit, duke mbështetur me servilizëm në kritikën që i bënte Dritëroit për leximin e letrës së një personi tjetër, duke e paraqitur si diskutim të tij. Në këto rrethana, në një ambient mbytës e diskriminues, Dritëroi ndërpreu diskutimin dhe shkoi u ul në vendin e tij në sallë. Pas Dritëroit u ngrit dhe Marash Hajati. Edhe ky e pësoi po në të njëjtën mënyrë. Marash Hajati diskutoi me kurajë, dha mendimet për ndryshimin e sistemit politik. Por iu kundërvunë nga salla duke ia ndërprerë diskutimin dhe nuk e linin të fliste. Edhe Ramizi e ndërpriste dhe e kritikonte duke i thënë se “ku ke qenë më parë ti Marash, që nuk ke dhënë mendime të tilla kundër Partisë?!” Enver Halili u ngrit nga vendi duke iu bashkuar Ramizit dhe të tjerëve dhe e cilësoi Marashin si ‘tradhtar’.

Të gjithë e dinin se Marashi ka pasur shoqëri të ngushtë me Ramiz Alinë dhe Enver Halilin, Në pushim erdhi dhe më takoi Marashi dhe më tha se “kam dyzet vjet shoqëri me Enver Halilin dhe më kritikoi me paturpësi, padrejtësisht”.

MAPO