Sheriati: Rruga e sigurt

[Ceni-1]

Sheriati: Rruga e sigurt

Sheh Faraz Rabbani

“Ne edhe ty (Muhammed) ta zbritëm librin (Kuranin) e vërtetë, që është vërtetues i librave të mëparshëm dhe garantues i tyre. Gjyko pra mes tyre me atë, që Allahu e zbriti e mos pëlqe epshet e tyre e të largohesh nga e vërteta që të erdhi. Për secilin prej jush, Ne caktuam ligj e program (të posaçëm në çështje të veprimit). Sikur të donte Allahu, do t’ju bënte një popull (në fe e sheriat), por deshi t’ju sprovojë në atë që ua dha juve, andaj ju (besimtarë) përpiquni për punë të mira. Kthimi i të gjithë juve është tek Allahu e Ai do t’ju njoftojë me atë që kundërshtoheshit”. (Kuran, 5:48)
Për myslimanët jeta nuk filloi që në lindje, por shumë kohë para saj. Madje dhe para krijimit të njeriut të parë. Ajo filloi, kur Zoti krijoi shpirtin e çdokujt që do të ekzistonte dhe i pyeti: “A nuk jam Unë Zoti juaj?”. Ata të gjithë u përgjigjën: “Po”.
Zoti i caktoi secilit shpirt një kohë të caktuar në Tokë, që t’i sprovonte ata. Pastaj pas përfundimit të kohës së caktuar, Ai do t’i gjykojë ata dhe do t’i dërgojë në destinacionet e tyre të përjetshme; ose në vendin e kënaqësisë së pafundme, ose në vendin e pikëllimit të përjetshëm.
Pra, kjo jetë është një udhëtim, gjatë të cilit udhëtarit i dalin shumë rrugë. Vetëm njëra prej këtyre rrugëve është e sigurt dhe e drejtë. Kjo është rruga e sheriatit.

Udhëzimi hyjnor

Në arabisht sheriat do të thotë rruga e pastër dhe e rrahur që të shpie drejt ujit. Nga ana islame, ajo përdoret për t’iu referuar çështjeve të fesë, që Zoti i ka nxjerrë për njerëzit e Tij. Kuptimi gjuhësor i sheriatit jehon në përdorimin e tij teknik; ashtu si uji është thelbësor për jetën e njeriut, ashtu edhe qartësia dhe drejtësia e sheriatit është mënyra e jetesës për shpirtin dhe mendjen.
Përgjatë historisë, Zoti u ka dërguar popujve shumë të dërguar në të gjithë botën, për t’i udhëzuar ata në rrugën e drejtë, që do t’i shpinte drejt kënaqësisë në këtë botë dhe në tjetrën. Të gjithë të dërguarit u përçuan njerëzve të njëjtin mesazh për besimin (Kurani na mëson se të gjithë të dërguarit u bënë thirrje njerëzve të adhurojnë Zotin Një), por urdhrat specifikë të ligjeve hyjnore, që rregullojnë jetën e njeriut, variojnë sipas nevojave të njerëzve dhe sipas kohës.
Profeti Muhamed (a.s) ishte i dërguari i fundit dhe sheriati i tij përfaqëson shfaqjen e fundit të mëshirës hyjnore. “Sot përsosa për ju fenë tuaj, plotësova ndaj jush dhuntinë Time, zgjodha për ju islamin fe”. (Kuran, 5: 3) Kurse për Profetin (a.s) Zoti thotë: “E Ne të dërguam ty (Muhamed) vetëm si mëshirë për të gjitha krijesat. (Kuran, 21: 107)

Rregullat ligjore

Sheriati rregullon të gjitha veprimet e njerëzve dhe i ndan në pesë kategori: të detyrueshme, të këshillueshme, të lejuara, të papëlqyera ose të ndaluara.
Veprat e detyrueshme duhet të zbatohen dhe kur zbatohen me qëllim të mirë, ka shpërblim për ta. E kundërta e tyre është e ndaluara. Veprat e këshillueshme janë ato, që këshillohen të bëhen. E kundërta e tyre janë veprimet e papëlqyeshme. Veprimet e lejuara janë ato, për të cilat njeriu as nuk nxitet, as nuk ndalohet. Pjesa më e madhe e veprimeve të njerëzve i përkasin kësaj kategorie.
Vlera e fundit e veprimeve bazohet tek qëllimi dhe sinqeriteti, ashtu si përmendet nga profeti (a.s), i cili ka thënë: “Veprat vlerësohen sipas qëllimit, dhe njeriu do të marrë vetëm atë që ka pasur për qëllim”. Udhëzimet e sheriatit klasik shpesh ndahen në katër pjesë: ligje që lidhen me veprat vetjake të adhurimit, ligjet për marrëveshjet tregtare, ligjet për martesën dhe divorcin, dhe ligjet penale.

Filozofia ligjore

Zoti i ka dërguar njerëzimit libra dhe profetë, për t’u treguar atyre rrugën drejt lumturisë në këtë jetë dhe suksesin në botën tjetër. Kjo shprehet në lutjen e besimtarit, që është shpallur në Kuran: “Zoti ynë na jep të mira në këtë jetë, të mira edhe në botën tjetër dhe na ruaj prej dënimit me zjarr”! (2: 201)
Filozofët e ligjit islam, si Gazaliu, Shatibiu dhe Shah Valiullah ed-Dehleviu shpjegojnë, se qëllimi i sheriatit është rritja e mirëqenies njerëzore. Kjo duket qartë në Kuran dhe në mësimet e profetit (a.s).
Dijetarët shpjegojnë, se mirëqenia e njerëzve bazohet në përmbushjen e nevojave, të gjërave të domosdoshme dhe tek komoditetet.

Gjërat e domosdoshme

Gjërat e domosdoshme janë çështjet, mbi të cilat varet jeta fetare dhe e kësaj bote. Mungesa e tyre çon në vështirësi të papërballueshme në këtë jetë ose dënimin në botën tjetër. Gjithsej janë pesë gjëra të domosdoshme: ruajtja e fesë, e jetës, e intelektit, familjes dhe pasurisë. Këto gjëra na sigurojnë mirëqenien individuale dhe sociale në këtë botë dhe në botën tjetër.
Sheriati i mbron këto domosdoshmëri në dy mënyra: së pari duke garantuar vendosjen e tyre dhe pastaj duke i ruajtur ato.

Feja

Për të garantuar shpalljen e fesë, Zoti i Plotfuqishëm i ka bërë të detyrueshme besimin dhe adhurimin Për të garantuar ruajtjen e tij, ekzistojnë rregulla në lidhje me obligimin e të mësuarit dhe përçimit të fesë.

Jeta

Për të garantuar ruajtjen e jetës njerëzore, Zoti i Plotfuqishëm ka lejuar martesën, ngrënien dhe jetesën e shëndetshme. Ai e ka ndaluar marrjen e jetës së njeriut dhe ka vënë ligje për të ndëshkuar ata që e bëjnë këtë.

Intelekti

Zoti ka lejuar, që dija dhe intelekti i shëndoshë të nxiten dhe e ka ndaluar atë, që e prish apo e dobëson atë, si alkooli dhe droga. Ai ka caktuar dënime parandaluese, në mënyrë që njerëzit t’u rrinë larg atyre, sepse intelekti i shëndoshë është baza e përgjegjësisë morale që u është dhënë njerëzve.

Familja

Martesa u lejua për ruajtjen e familjes dhe marrëdhëniet jashtëmartesore janë ndaluar. Për të garantuar ruajtjen e familjes dhe vazhdimin e jetës njerëzore, janë vendosur ligje ndëshkuese.

Pasuria

Zoti e ka bërë të detyrueshme mbajtjen e vetes tënde dhe të atyre, për të cilët je përgjegjës, si dhe ka vendosur ligje, për të rregulluar tregtinë dhe transaksionet ndërmjet njerëzve, për të garantuar marrëveshjet e drejta, drejtësinë ekonomike dhe për të parandaluar dhunën dhe konfliktin.
Nevojat dhe mallrat
Nevojat dhe mallrat janë ato gjëra, që njerëzit i kërkojnë për të bërë një jetë të mirë, për të shmangur vështirësitë, edhe pse ato nuk janë thelbësore. Fryma e sheriatit në lidhje me nevojat dhe mallrat përmblidhet në Kuran: “Ai nuk ju obligoi në fé me ndonjë vështirësi” (22:78). Dhe: “Allahu nuk dëshiron (me obligim për abdes e larje) t’ju sjellë ndonjë vështirësi, por dëshiron t’ju pastrojë (prej mëkateve), t’ua plotësojë të mirën e Tij ndaj jush e që t’i falënderoheni”. (5:6). Prandaj Sheriati lejon gjithçka, që garanton kënaqësinë e njeriut brenda frymës së udhëzimit hyjnor.

Burimet e sheriatit

Burimet parësore të sheriatit janë Kurani dhe shembulli i profetit (a.s), ose Suneti.

Kurani

Kurani iu shpall profetit (a.s) në mënyrë graduale për 23 vjet. Thelbi i mesazhit të tij është shpallja e njëshmërisë së Zotit dhe e nevojës morale dhe shpirtërore të njeriut për Zotin. Kjo nevojë përmbushet nëpërmjet adhurimit dhe nënshtrimit dhe ka pasoja përfundimtare në botën tjetër.
Kurani është fjala e Zotit. Për shkak të stilit dhe elokuencës së tij të papërsëritshme dhe mbi të gjitha udhëzimit dhe dispozitave ligjore, me të cilat erdhi, ai garanton mirëqenien e njerëzimit në këtë botë dhe në botën tjetër.
Zoti i Plotfuqishëm thotë: “Është e vërtetë, se ky Kuran udhëzon për atë rrugë që është më se e vërteta e besimtarët, që bëjnë vepra të mira i përgëzon, se ata pa dyshim do të kenë shpërblim të madh”. (Kuran, 17: 19)
Allahu thotë gjithashtu: “O ithtarë të librit, juve ju erdhi i dërguari Jonë që ju sqaron shumë nga ajo që fshihnit prej librit, e për shumë nuk ju jep sqarime. Juve ju erdhi nga Allahu dritë dhe libër i qartë”. (Kuran, 5: 15)

Shembulli profetik (Suneti)

Roli i profetit është shpjeguar në Kuran: “Ty ta zbritëm Kuranin, që t’u shpjegosh njerëzve atë që u është shpallur atyre, me shpresë se do ta studiojnë (Kuranin). (17: 44)
Ky shpjegim u bë nëpërmjet fjalëve, veprimeve dhe shembullit të profetit. Ndjekja e udhëzimit dhe shembullit të profetit u bë e detyrueshme: “O ju që besuat, bindjuni Allahut, respektoni të dërguarin”. (4:59)
Në një ajet tjetër thuhet: “Ju e kishit shembullin më të lartë në të dërguarin e Allahut, kuptohet, ai që shpreson në shpërblimin e Allahut në botën tjetër, ai që atë shpresë e shoqëron duke e përmendur shumë shpesh Allahun”. (33: 21)
Vetë profeti ka udhëzuar: “Ju kam lënë dy gjëra, që nëse kapeni pas tyre nuk do të humbni: librin e Zotit dhe shembullin tim”. (Transmetohet nga Hakimi dhe Maliki)

Burimet e prejardhura

Sheriati ka dy burimeve të prejardhura, për të cilat është rënë dakord: konsensusin e dijetarëve (ixhmanë) dhe analogjinë ligjore (kijasin).

Konsensusi i dijetarëve

Baza e konsensusit të dijetarëve, duke qenë burim ligji, është urdhri kuranor për të zgjidhur çështjet me anë të konsultimit, ashtu siç ka thënë Zoti: “Edhe ata që i përgjigjen thirrjes së Zotit të tyre dhe e falin namazin rregullisht dhe ata që konsultohen mes vete për punë të përbashkëta”. (42: 38)
Konsensusi i dijetarëve përkufizohet si marrëveshja e të gjithë dijetarëve myslimanë në nivelin e arsyetimit juridik (ixhtihad) në një kohë të caktuar për një rregull të caktuar ligjor. Duke pasur parasysh kushtin, se të gjithë dijetarët duhet të jenë dakord me këtë rregull, fusha e veprimit të tij kufizohet tek çështjet, që janë të qarta sipas Kuranit dhe shembullit profetik, mbi të cilat duhet të mbështetet patjetër konsensusi. Megjithatë, kur shpallet konsensusi i dijetarëve, ai është fakt vendimtar.

Analogjia ligjore (kijasi)

Analogjia ligjore është një mjet i fuqishëm, me të cilin nxirren rregulla për çështjet e reja. Për shembull, droga është bërë e palejuar nëpërmjet analogjisë ligjore me ndalimin e alkoolit, që është shpallur në Kuran. Një vendim i tillë merret për arsye se ajo shkakton gjendjen e dehjes.
Analogjia ligjore dhe mjetet e saj të ndryshme u bëjnë të mundur juristëve, të kuptojnë arsyet themelore dhe shkaqet e rregullit të Kuranit dhe shembullit profetik. Kjo ndihmon, për të trajtuar situatat e njerëzve, që ndryshojnë me kalimin e kohës dhe lejon që të nxirren rregulla të reja më të përshtatshme dhe që përputhen më shumë me situatën.

Përtej ritualizmit

Megjithëse sheriati sjell dobi në këtë botë, qëllimi final i atyre që e zbatojnë atë, është të tregojnë se ata i nënshtrohen Krijuesit të tyre.
Kjo mënyrë është treguar në një deklaratë hyjnore të përçuar nga profeti (a.s): “Robi Im, nuk mund të më afrohet më mirë më asgjë tjetër sesa me atë, që Unë e kam obliguar dhe vazhdimisht. Robi Im më afrohet me vepra të mira (nafile) derisa ta dua dhe kur ta dua, Unë bëhem veshi i tij me të cilin dëgjon, syri i tij me të cilin sheh, dora e tij me të cilën sulmon fuqishëm, këmba e tij me të cilën ec. Nëse ky njeri më kërkon diçka, Unë do t’ia jap, e nëse kërkon mbrojtje nga Unë, do ta mbroj atë”. (Transmetohet nga Buhariu)
Nëse dimensioni ligjor i sheriatit i jep Islamit formën e tij, thelbi i tij është dimensioni shpirtëror. Jeta shpirtërore e Islamit dhe qëllimi i tij përvijohen në deklaratën hyjnore (të përmendur më lart). Profeti (a.s) e ka shpjeguar përsosmërinë shpirtërore si: “ta adhurosh Allahun sikur e sheh atë, sepse edhe pse ti nuk e sheh Atë, Ai të sheh ty”.
Jeta shpirtërore e Islamit është një rrugë për të plotësuar besimin. Është ajo, që në nivele të ndryshme i tërheq myslimanët në fenë e tyre, tek mënyra e tij e jetës dhe tek rregullat e sheriatit.
“Dashuria e atyre që besuan Allahun është shumë më e fortë”. (Kuran, 2:165)
ardhmeriaonline/com