Doktrina e Trinitetit para ardhjes së Jezu Krishtit

[Ceni-1]

Doktrina e Trinitetit para ardhjes së Jezu Krishtit


Senad Maku

Doktrina e trinitetit në krishterizëm konsiderohet elementi kryesor, esencial i besimit. Kjo doktrinë nuk është paraqitur për herë të parë në këtë fe, ngase si e tillë ka ekzistuar që nga fetë e tjera të mëhershme, nga fetë e sajuara, nga fetë pa*g*ane dhe ishte një fenomen teologjik dominues në shumë fe të vjetra primitive në Mesdhe. Për shembull, feja egjiptiane, konkretisht origjina, doktrina e saj daton rreth 1700 vjet para Krishtit (p.e.r. = para erës së re); doktrina babilonase rreth 1200 vjet p.e.r.; doktrina siriane daton prej vitit 1160 p.e.r.; doktrina greke prej v. 1100 p.e.r.; doktrina persiane prej v. 400 p. e. r., etj.[1] Kështu, mund të për*m*e*ndim fenë e vjetër egjiptiane, ku ka dominuar triniteti i përbërë prej “Izisit”, “Oz*i*r*isit” dhe “Horusit”. Të njëjtën skemë e ndeshim edhe te feja e sumerëve[2]: “An”, “En**ki” dhe “Anlil”; te feja e vjetër e Arabisë Veriore: “El”, “Asirat” dhe “Baal”; te feja e vjetër greke: “Zeus”, “Apollon” dhe “Hera”; te feja e vjetër romake: “Jupiteri”, “Ma*rsi” dhe “Quirinusi”.[3]
Këtë e vërteton edhe historiani Will Durant, i cili konstaton: “Ideja për tri*nitetin hyjnor erdhi nga Egjipti”.[4]

Feja hitite që i përkiste popullit hitit, gjatë Mbretërisë Hetite (1640 – 1200 p.e.r.), e cila shtrihej në Azinë e Vogël (Turqia e sotme dhe Siria Veriore), beso*n*te në tre zota, të cilët ishin të bashkuar në trini dhe përbëheshin nga i ati “Te*sh*uba”, e ëma “Hepat” dhe i biri “Saruma”.[5]

Në Egjiptin e lashtë feja ishte e mbushur me besime trinitare, edhe pse, kohë pas kohe, paraqitej monoteizmi, por ai ishte vetëm për një kohë të shkurtër. Xhefri Parinder (Geoffrey Parrinder), lidhur me këtë, thotë: “Perënditë më së shumti i tubonin nëpër qendra të adhurimit të ngjashme me Heliopolisin. Mi*r*ëpo, atje kishte edhe një radhitje tjetër, ku bëhej tubimi sipas mënyrës së radhitjes së dashurisë familjare, vetëm këtu në aspektin trinitar, vendosej zoti lokal si kry*esor, pastaj gruaja e tij dhe në radhë vinte i biri. Kështu, i gjejmë zotat “Ptah” “Sehmet” dhe “Nefertum”[6], të cilët ishin tubuar në Menf (qytet); po ashtu me këtë radhë ishin tubuar zotat “Amon”, “Mut” dhe “Hons” në një trinitet tjetër. Ishte i tubuar edhe një trinitet i tretë ndërmjet “Ptah”–ut, “Sokaris”-it dhe “Osiris”-it, e që ishin tri perënditë e të vdekurve nga gjinia mashkullore. Është një ngjashmëri mahnitëse ndërmjet teksteve trinitare të Menfit dhe trinive të tjera ekzistuese. Dua të them lidhur me shikimin në këtë trinitet si në një zot. Është më se e qartë se këtu e gjejmë një garë të besimit të krishterë në të njëjtën mën*yrë. Madje, edhe nëse kemi nevojë për argument, i cili do të na e vërtetonte se ki*shte një ndikim të caktuar në mënyrën e shprehjes krishtere, ky do të mjaft*o*nte.”[7] Gjithashtu, kemi edhe një trinitet të përbërë nga “Vajrapani”, “Manjusri” dhe “Avalokitesvara”, që e ka formën e trinitetit, tre në një dhe që është një zot i quajtur “Buda”. Kështu, kinezët dhe japonezët e adhurojnë Buden, por ata e da*ll*ojnë duke e quajtur atë “Fo (Fu)”. Kur ata e adhurojnë atë, thonë: “Fo, është një zot, por i paraqitur në tri forma”.[8]

Doktrinën e trinitetit e kemi edhe në Hinduizëm, fe e sajuar e cila daton që nga shekulli XV para erës sonë. Edhe sot e kësaj dite është një fe e shumicës në Indi. Duke filluar nga shekulli VII p. e. r. kjo fe quhet fe brahmane-brahma*n*izëm, sipas zotit të tyre Brahman.[9] Ky zot, sipas tyre, edhe pse është një, në rap*ort me punën dhe angazhimin konsiderohen tre:
- Brahma - zoti që krijon,
- Vishna - zoti që mbikëqyr ekzistencën,
- Shiva - zoti që shkatërron.

Me këtë qëndrim të indianëve mbi besimin në shumë zota u përhap edhe bindja e trinitetit. Kjo bindje u përhap në shekullin VII para Krishtit (p. e. r.).[10]
Në Encyclopedia of Religion and Ethics (Enciklopedia e fesë dhe e moralit), James Hasting shkruan: “Në besimin indian p. sh. ndeshim grupin trinitar të pë*r*bërë nga Brahma, Shiva e Vishna; në besimin egjiptian gjejmë grupin trinitar të formuar nga Osirida, Isida dhe Horusi”.[11] Ndërkaq, Sigfrid Morenz, në librin e tij “Religjioni egjiptian” konstaton: “Triniteti ishte preokupimi kryesor i teologëve egjiptianë... Tri perëndi janë kombinuar dhe trajtuar si një qenie e vetme, e kon*s*i*deruar në njëjës. Në këtë mënyrë, fuqia frymore e fesë egjiptiane tregon një li*dhje të drejtpërdrejtë me teologjinë e krishterë”.[12]

Në fjalorin frëng gjejmë këtë koment: “Triniteti platonik, që në vetvete është thjesht një rikonstruktim i triniteteve të vjetra, që rrjedhin nga popuj më të lash*të, duket se është triniteti filozofik racional i atributeve, që u dha jetë tri hipos*t*a*z*ave, apo personave hyjnorë të mësuar nga kishat e krishtere... Ky koncept filozofik grek mbi trinitetin hyjnor... mund të gjendet në të gjitha besimet e lashta pagane”.[13]

Doktrina të tjera të trinitetit gjejmë edhe te fe të tjera pagane, siç është p.sh.:
Triniteti babilonas:
- Ana
- Enli
- Ea

Triniteti egjiptian:
- Oziris
- Izis
- Horus

Triniteti greko-romak:
- Jupiteri
- Juno
- Menerva

Triada egjiptiane e Ramsesit II:
- Amon
- Ra
- Nut

Triada palmires:
- Zoti i hënës
- Zoti i parajsës
- Zoti i diellit [14]

Po ashtu te feja budiste po të studiohet, do të vërejmë se pasuesit e saj arritën në konkludim duke konstatuar se, ai (Buda) nuk ishte njeri i thjeshtë, por njeri në të cilin ishte personifikuar dhe mishëruar shpirti i Zotit. Ky ishte besimi i mi*shërimit apo personifikimit të cilin më vonë e huazuan edhe të krishterët, kur thanë se Mesihu-Jezusi / Isai a.s. kishte dy personalitete: hyjnore dhe njerëzore. Hyjnorja është mishëruar te njerëzorja, d. m. th. te Jezusi (sipas tyre).[15]

Të gjitha këto trinitete na e rikujtojnë çështjen e Jezusit/ Isait a. s. dhe të tri*n*isë së shenjtë në krishterizmin e sotëm. Kjo na vjen nga fakti se të gjitha këto fe pa*gane e kanë historinë më të lashtë se krishterizmi, andaj ndikimi i krishterizmit nga ato religjione është i qartë në këtë aspekt. Kjo u vërejt sidomos pasi që Pali e pra*noi krishterizmin dhe përfshiu e i shkriu në të disa nga mësimet pagane.
Krishterizmi në formën e vet origjinale ka qenë i njëjti besim në një Zot me të cilin Zoti i ka porositur të gjithë pejgamberët e Vet që t’ia komunikojnë nje*r*ë*zimit. Ishin romakët ata që, kur pranuan krishterizmin, e kishin të vështirë të hi*q*nin dorë nga zotat e tyre mitologjikë dhe të bëheshin monoteistë. Gradualisht kë*to mite u shkrinë brenda krishterizmit “zyrtar”, si p. sh., paganizmi u pranua nga kisha dhe nga ajo çdo disident shkishërohej.[16]

Këtë madje e pranon edhe vetë pastori i protestantizmit, dr. Fehmi Cakolli: “Si në Judaizëm ashtu edhe në Krishterizëm, mund të gjenden elemente pagane. Nuk mund të pandeh se nuk përmban ndonjë element pagan, përkatësisht pa pa*sur elemente të religjioneve të tjera”.[17] “Origjina [e trinitetit] është krejtësisht pa*g*ane.”[18] Triniteti i krishterë është një rit pagan, as vetë të krishterët nuk mund ta kuptojnë këtë doktrinë.

Në librin “Ti afrohemi Jehovait” theksohet: “Në shekullin e parë të kri*sh*t*e*rët patën shumë bekime frymore. Por Jezusi dhe apostujt parathanë se adhurimi i vërtetë do të korruptohej e do të humbiste. (Mateu 13:24-30; Veprat 20:29-30) Pas periudhës apostolike në skenë doli i ashtuquajturi krishterim. Klerikët e saj përvetësuan mësime dhe praktika pagane. Gjithashtu, e bënë gati të pamundur af*rimin me Perëndinë, duke përshkruar atë si një trinitet të pakuptueshëm...”.[19] Kisha i dha Zotit formë të njeriut dhe njerëzve ua prezantonte Zotin në fizio*n*o*mi të njeriut. Nën ndikimin e religjionit të krishterë njerëzit, që nga fëmijëria, e pa*ramendonin Zotin në trajtë njerëzore dhe materiale.[20] Kështu, Krishti zot ndodh bashkërisht me njeriun historik të Jezusit nga Nazareti. Pra, vetë Zoti ka qenë i mishëruar në njeriun përgjatë historisë. Fanatizmi është zell i shërbyesve të kishës për t’ua imponuar njerëzve një hyjni me pamje njeriu.[21]

Kryeprifti Scevola nuk donte që popujt të mësonin të vërtetën përsa i përket zotave, që besimi i tyre të mos pakësohej, dhe për këtë arsye e gjykonte të drejtë se në çështjet e fesë ishte e domosdoshme t’i mashtrojë. [22]
Adhurimi i Perëndive pagane që përbëheshin nga grupe prej tri hyjnish, ose triadat, ishte i përhapur siç përmendëm më lart edhe para se të lindte Jezusi/ Isai a.s.

Historiani Will Durant thotë: “Krishterimi nuk e shkatërroi paganizmin; e adoptoi atë...”.[23] Shumë dogma pagane, të trilluara nga egjiptianët e të ideal*i*z*u*a*ra nga Platoni, u mbajtën si të denja për t’u besuar (sipas: History of christi*an*ity).... ajo u zhvillua dhe iu shartua krishterizmit nga dora e Etërve Platonistë (The Church of the First Three Centuries).[24] Influenca e filozofive dhe e religji*on*eve pagane në Izrael ka qenë po aq e fortë edhe në kohën kur ka jetuar Jezusi/ Isai a.s.. Të gjithë studiuesit e historisë së Izraelit e dinë shumë mirë këtë gjë.[25] Mir*ë*po, sidoqoftë, triniteti është një doktrinë e korruptuar, e huazuar nga besimet pa*gane dhe e shartuar në besimin e krishterë.[26]
Kështu, kur e kemi parasysh se kjo hapësirë (Mesdheu) është edhe vendi ku ka jetuar dhe vepruar Shën Pali, i cili edhe ka qenë njohës i mirë i paganizmit, lirisht mund të konkludojmë se triniteti në teologjinë krishtere nuk është diç e re, por, ndoshta, me një formë pak më të ndryshme, ai është bartur nga këto kon*cepte të feve të vjetra të këtyre vendeve.[27]

Si përfundim mund të themi se teologjia e trinitetit në krishterizëm është një sinkretizëm i koncepteve të feve të vjetra dominuese në rajon, i gnosticizmit dhe i transmetimeve lidhur me Isanë/Jezusin.[28] Në parathënien e Eduard Gibonit, në History of Christianity, lexojmë: “Nëse paganizmi u pushtua nga krishterizmi, është po kaq e vërtetë se krishterizmi u korruptua nga paganizmi.[29] Shumë dogma pagane, të trilluara nga egjiptianët dhe të idealizuara nga Platoni, u mbajtën si të denja për t’u besuar” [30]

“Është më se e qartë se triniteti nuk ka një origjinë biblike. Ky kult mund të gjurmohet në Babiloninë e lashtë, te grekët dhe romakët paganë. Ai iu imponua kishës së krishterë nga perandori Kostandin, bindjet e të cilit i mbështetën pesh*kopët që kishin frikë të flisnin kundër tij. Më pas, kur protestantët u ndanë nga kisha romake, pjesa më e madhe e tyre vazhduan të besonin në doktrinën pagane të trinitetit, sepse ata e kishin pasur atë si pjesë të fesë së tyre për një kohë kaq të gjatë dhe tashmë nuk mund ta hidhnin më poshtë”.[31]

Mund të përmendim studiuesin P. Hadot, i cili thotë: “Më shumë se për fundin e paganizmit, duhet të flasim për një shkrirje ndërmjet këtij të fundit dhe krishterizmit. Në fakt, ndonëse pas një lufte të dhunshme politiko-shpirtërore, krishterizmi fitoi mbi paganizmin, e vërteta është edhe se, falë një procesi historik që konfirmon veten e tij në çdo epokë, dy antagonistët, në mes të vlimit të kon*fliktit, kishin ndotur në mënyrë të ndërsjellë njëri-tjetrin”.[32]

Kështu, i shtyrë nga kjo situatë, autori Johannes Lehmann në librin e tij “The Jesus Report”, fq. 127, shkruan: “... diskontinuiteti ndërmjet Jezusit historik dhe Krishtit të kishës është bërë aq i madh, sa kurrfarë përbashkësie në mes tyre mu*nd të njihet”. [33]



Fusnotat:
[1] Dr. Adel Elsaie, “Please revise the Bible, Again”, (kapitulli 2: Ancient and Christian Trinities, (fq. 92)), pa ve*nd dhe vit botimi, libër i shkarkuar nga web faqa http://www.usislam.org/revise/toc.htm
[2] Religjioni i sumerëve është religjion i banorëve parasemitë i periudhës ndërmjet viteve 3000 dhe 1950 para erës së re, që ka përfshirë Mesopotaminë Jugore, në rrjedhën e poshtme të lumit Eufrat dhe Tigër, të cilët atëherë janë derdhur të ndarë në gjirin Persik. Religjioni sumer i përket religjionit mesopotamik dhe paraaziatik. Prej 3000-2800 para erës së re sumerët u vendosën në jug të Mesopotamisë (toka midis lu*m*enjve). (Gerhard J. Belinger, “Veliki leksikon religija”, Beograd, 2004, fq. 380)
[3] Sarikçioglu, “Baslangiçkan Gunumuze Dinler Tarihi”, Ipsarta 2000, fq. 32, 45, 60, 81, 85, sipas Qani Ne*simi, “Ortodoksizmi te shqiptarët”, Tetovë, 2005, fq. 151; lidhur me këtë shih edhe te: Victor Paul Wie*r*wille,”Jesus Christ is not God”, Ohio, 1985, fq. 11-12
Në Romën e lashtë e hasim besimin trinitar, siç ishte “Marsi”, i cili më pas u bë i njohur si zot i luftës dhe muaji mars njihej si muaj i fillimit të vitit dhe të pushtimeve luftarake. Ndërsa zoti i dytë ishte “Quir-i*n*ius”, i cili kishte një fuqi shpirtërore mistere, e që më pas u bashkua me Romulus-in, themelues legjendar të Romës. Kurse zoti i tretë ishte “Jupiteri”, i cili u shndërrua në zot kryesor. (Shiko: Geoffrey Parrinder, El-Ukubat ed-Dinije Ledej esh-Shuub (Besimet fetare ndër popuj), përkth. në arab. Imam Abdulfettah Imam, Kuvajt, 1993, fq. 94-95) Pra, edhe në Romë ishte prezent triniteti, ku dominonte mitraizmi si fe pagane. Siç dihet, ngadhënjeu krishterizmi dhe më vonë u afirmua aq shumë sa erdhi edhe u bë fe shtetërore e Perandorisë Romake. “Megjithëkëtë, mitraizmi ka lënë gjurma të rëndësishme; kjo shihet veçanërisht nga ndikimi, të cilin mitraizmi e ushtroi në fenë krishtere. Shumë pikëpamje e ide e një pjesë e përvojës dhe e praktikës fetare të mitraizmit janë inkorporuar në doktrinën dhe praktikën fetare të krishterizmit: për*d*o*rimi liturgjik i bukës dhe i verës me rastin e kungimit, asketizmi, kryqi, besimi se Maria e ka lindur të bi*rin e saj Jezusin duke qenë dhe duke mbetur e virgjër..., etj.” (Më gjerësisht shih: Dr. Ekrem Murtezai, “Fjalori i feve”, fq. 289) Sipas Dr. Zija Abdullahu, “Hyrje në studimin e feve”, (punim i pabotuar), fq. 32.
[4] “The Story of Civilization” Part III, “Caesar and Christ”, by Will Durant, 1944, (Simon and Schuster, NY) fq. 595, Sipas “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 11; shih edhe, M.A.C. Cave, “Is the Trinity doctrine divinely inspired”, fq. 25
[5] Gerhard G. Belinger, “Veliki leksikon religije” , fq. 135-136.
[6] I pari ishte burri, e dyta gruaja dhe i treti i biri.
[7] Geoffrey Parrinder, El-Ukubat ed-Dinije Ledej esh-Shuub (Besimet fetare ndër popuj), Kuvajt, 1993, fq. 52; po ashtu shih: Gerhard G. Belinger, “Veliki leksikon religije”, fq. 89.
Në studimin e tij gjejmë ndikimin e besimit të Memfisit edhe në besimin e lashtë grek, e sidomos që ka të bëjë me “fjalën” “Logos”, e cila më pas pati ndikim direkt edhe në krishterizëm, bile në vetë ungjijtë: Ptah po ashtu ishte perëndia e krijimit të qytetit Menf, i cili ndërkohë quhej Atë dhe Ëmë në “teologjinë men*f*i*s*i*ane”, e që është një dokument i shkëlqyer dhe e tëra është nga shteti i lashtë. Dokumenti thotë se krij*i*min e botës e ka planifikuar mendja e perëndisë, ndërkaq mjeti i zbatimit ishte “fjala”, të cilën e shqiptoi, - kjo ishte një garë çuditëse e besimit grek që u shfaq pas një periudhe të gjatë rreth “logos-it” ose “fjalës së shenjtë”. (Geoffrey Parrinder, po aty, fq.47.) Këtu vlen të bëhet një krahasim me Ungjillin e Gjonit, ku shihet një përputhshmëri mahnitëse ndërmjet “fjalës” në të dy tekstet: “Në fillim ishte Fjala dhe Fjala ishte pranë Perëndisë, dhe Fjala ishte Perëndi. Ajo (fjala) ishte në fillim me Perëndinë. Të gjitha gjërat u bënë me anë të saj (fjalës), dhe pa atë nuk u bë asnjë nga ato që u bënë.” (Gjoni 1:1-3) Sipas, Dr. Zija Abdullahu, “Hyrje në studimin e feve”, fq. 33.
[8] Misha’al Ibn Abdullah, “What did Jesus really say?”, USA, 2001, fq. 303.
[9] Naim Tërnava, “Islami, besim i vërtetë dhe fetë e tjera – Akaid 2”, Prishtinë, 1998, fq. 112.
[10] Po aty, fq. 112-113.
[11] “Kush është i vetmi Perëndi i vërtetë”, Zgjohuni, Revistë mujore, botuar nga Watchtower Bible and Tract Society of New York, shtypur në Itali, nga Dëshmitarët e Jehovait në gjuhën shqipe, Roma, 22 prill 2005, fq. 7; shiko edhe, M.A.C. Cave, “Is the Trinity doctrine divinely inspired”, fq. 26
[12] Siegfried Morenz, “Egyptian Religion”, 1973, (Cornell University Press, Ithaca, NY) fq. 255; sipas: “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 11; po ashtu shih edhe, M.A.C. Cave, “Is the Trinity doctrine divinely inspired”, fq. 25-26
[13] Maurice Lachatre, “Nouveau Dictionnaire Universel”, Paris 1467, Vëll. 1, fq. 1467.
[14] Të gjitha këto doktrina mund t’i gjeni në këto burime: Abuhuraira Abdurrahman, “The bible or the Quran wich one is the word of God?”, Malaysia, 2001, fq. 48; M.A.C. Cave, “Is the Trinity doctrine divinely inspired”, (pa vend botimi) 1996, fq. 26; dhe Misha’al Ibn Abdullah, “What did Jesus really say?”, USA, 2001, fq. 152; Ndërsa fotografitë e paraqitura, janë marrë nga libri “A duhet të besosh në trinitet”, grup autorësh, shtypur në Itali, nga Dëshmitarët e Jehovait, botues Watchtower Bible and Track Society of New York, Roma, 1996, fq. 10
[15] Rreth Budës shfleto: “Čovječanstvo u potraži za Bogom”, (Njerëzimi në kërkim të Zotit), grup autorësh, Bro*oklyn, New York 1995, fq. 159, 160; dhe Dr. Ahmed Shelebi, “Fetë në Indinë e madhe”, fq. 170-173. Sipas: Dr. Zija Abdullahu, “Hyrje në studimin e feve”, fq. 37.
Ithtarët e Budës e konsiderojnë atë: si djalë të Zotit, shpëtimtarin e njerëzisë nga vuajtjet dhe dhimbjet. Be*sojnë se Zoti është mëshiruar te virgjëresha nëna e tij Maha-Maja. Ata supozojnë se, kur lindi Buda, në qiell u paraqit një yll si shenjë për lindjen e tij. Me lindjen e tij janë gëzuar ushtritë e qiellit, ndërsa engjëjt kanë kënduar himne për hir të porsalindurit. Buda i tha të ëmës se ai është njeriu më i madh i tërë njerëzisë. Thanë gjithashtu që Buda, kur kishte hyrë në tempull, të gjithë idhujt iu përkulën. Ndërsa djalli u orvat që ta mashtronte, atë por nuk mundi. Budës i zbriti një dritë, e cila ia rrethoi kokën dhe nga trupi lëshoi një dritë të madhe, prandaj ata që e shikuan thanë: “Ky nuk është njeri, por një zot i madhëruar”. Kur vdiq Buda thanë se është ngritur në qiell me trupin e tij, pasi që e kreu misionin e tij në tokë dhe përsëri do të kthehet për ta kthyer mbi të paqen dhe bekimin e tij. (Sipas Enciklopedia e shkurtër për fetë, doktrinat dhe partitë bashkëkohore”, vëll. 2, fq. 769, - Sipas: Dr. Zija Abdullahu, “Hyrje në studimin e feve”, fq. 45 ). Ne theksuam disa gjëra me rëndësi lidhur me Budën, ashtu që nëse krahasojmë me Jezusin biblik do të vërejmë një ngjashmëri të plotë mes tyre. Ai që ka pak njohuri se si përshkruhet Jezusi në Bibël, lirisht mund ta bëjë identifikimin e ngjashmërisë ndërmjet tyre dhe ndikimin që e pësoi krishterizmi edhe nga kjo fe pagane-budiste.
[16] Sejjid Kutub, “Islami dhe paqa universale”, Tetovë, 2005, fq. 49.
[17] Dr. Georges Houssney, “Perënditë paraislame të arabëve”, Prishtinë, 2004, fq. 1 (Parathënia e pastorit Dr. Fehmi Cakolli), po ashtu shih edhe tek: Dan Brown, “Kodi Da Vinçi”, Tiranë, 2004, fq. 195-196 (Edhe pse romani i Dan Brownit nuk është vepër shkencore që t’i referohemi, e përmenda në mënyrë që lexuesi ta shohë se si autori e tregon realitetin e kësaj feje të krishterë, shtrembërimin dhe ndikimin pagan në te.)
[18] Arthur Weigall, “The Paganism in Our Christianity”, 1928, (G. P. Putnam’s Sons, NY, London) fq. 197; “A Dictionary of Religious Knowledge”, edited by Lyman Abbott, 1875, (Harper & Brothers, Publishers, NY) fq. 944.
[19] Grup Autorësh, “Ti afrohemi Jehovait”, botuar nga Watchtower Bible and Tract Society of New York, shtypur në Romë, 2003, nga Dëshmitarët e Jehovait, në gjuhën shqipe, fq. 80
[20] Dr. Murteda Mutahhari, “Shkaqet e animit ndaj materializmit”, Gjilan, 1997, fq. 27.
[21] Prof. Dr. Bekir Topaloglu, “Ekzistenca e Zotit”, Prishtinë, 2002, fq. 189.
[22] De Civitate Dei, IV, 27, sipas Fatmir Cupi, “Autoriteti dhe saktësia e Shkrimit të Shenjtë”, Tiranë, 2003, fq. 41-42.
[23] Will Durant, “The Story of Civilization” Part III, “Caesar and Christ”, 1944, (Simon and Schuster, NY) fq. 595, sipas “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 11; shiko edhe, M.A.C. Cave, “Is the Trinity doctrine divinely inspired”, fq. 25
[24] “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 11; shiko edhe, M.A.C. Cave, “Is the Trinity doctrine divinely inspired”, fq. 27.
[25] Shih temën Pagan sources in the New Testament, në “Dictionary of New Testament Background”, Inter*Varsity Press, Illinois, 2000, fq. 756-763. Ndërsa Ekrem Murtezai, te: “Fjalori i feve”, fq. 567, tregon: “Përfaqësuesi i shkollës së Tybingenit, David Shtraus (1808-1874) është i mendimit se ungjijtë mbë*sh*teten në mite e gojëdhëna që qarkullonin nëpër bashkësitë e para krishtere; i këtij mendimi është edhe Artur Shopenhaueri (1788-1860)”.
[26] “A Dictionary of Religions Knowledge”, sipas: “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 11.
[27] Qani Nesimi, “Ortodoksizmi te shqiptarët”, fq. 151.
[28] Shinazi Gyndyz, “Pavlus Hiristiyanligin Mimari”, Ankara, 2001, fq. 102-108, sipas Qani Nesimi, “Orto*do*ksizmi te shqiptarët”, fq. 152.
[29] “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 11.
[30] Edward Gibbon, “History of Christianity”, 1891, (Peter Eckler, No. 35, NY) fq. 14.
[31] Rev. Alexander Hislop, “The Two Babylons” 1916. Sipas “Christianity.” Encyclopædia Britannica 2007 Ultimate Reference Suite. dhe tek, “biblical literature. (Judaism)” Encyclopædia Britannica 2007 Ulti*m*ate Reference Suite. DVD.
[32] P. Hadot, “La fine del paganesimo”, në, “Le Religioni del mondo classico”, (nën kujdesin e H.-C. Puech), Ro*ma-Bari 1987, fq. 295.
[33] Ungjilli sipas Barnabes, përktheu Avdi Berisha, fq. 190.

BibladheKurani/com

[Ceni-1]

TRINITETI DHE VËRTETËSIA E TIJ (Pjesa e parë)

Rreth citateve të doktrinës së trinitetit

Senad Maku


Fakti se në Bibël nuk ekziston asnjë citat që, në mënyrë të qartë e të prerë, të flasë për trinitetin dhe për bashkësubstancialite tin e personave hyjnorë që ndodhen në të, si dhe marrëdhëniet ndërmjet tyre, ka bërë që teologët e krishterë t’i drejtohen filozofisë njerëzore duke shkaktuar më shumë hutim se më parë dhe duke mos e zgjidhur asnjërën nga problematikat që e prekin këtë doktrinë.

Kjo doktrinë nuk arrin ta shpjegojë natyrën e vërtetë të Perëndisë, të cilën ajo merr përsipër ta sqarojë. Cila është natyra e vërtetë e Atit, po e të birit, po ajo e shpirtit të shenjtë? Si lidhen dhe çfarë raportesh kanë këta persona hyjnorë me njëri-tjetrin, si i merr Perëndia vendimet, kur dihet se brenda tij ekzistojnë tre persona me ndërgjegje dhe vullnet të pavarur? Pyetje si këto, si edhe shumë të tjera, kanë bërë që spekulimet e ndryshme ta zënë vendin e arsyetimeve logjike.

Teologët e krishterë nisen në kërkim të provave, të cilat do ta vërtetonin këtë hamendësim. Në këtë mënyrë ato shohin në tekst, jo atë që teksti thotë, por atë që ata dëshirojnë që ai të thotë. Rrjedhimisht ata dalin në përfundime të gabuara. Ato mundohen të sjellin prova, citate nga bibla që e mbështesin këtë doktrinë, duke u argumentuar me to. Ne do të shqyrtojmë disa hipoteza dhe të shohim saktësinë e vërtetësinë e tyre se a e mbështesin këtë doktrinë apo jo?

Le të shohim në vijim:



v Fjala ishte Perëndi. (Gjoni 1:1)



Te Gjoni 1:1 lexojmë: “Në fillim ishte Fjala dhe Fjala ishte pranë Perëndisë, dhe Fjala ishte Perëndi”.

Duke lexuar këtë citat të krishterët tregojnë se “Fjala”, që përmendet këtu aludon në Jezusin dhe Jezusi ishte Perëndi. Nëse e analizojmë me vëmendje citatin, ku Gjoni thotë “Fjala ishte pranë Perëndisë”, imponohet pyetja: Si mund të jetë dikush pranë një personi tjetër, e njëkohësisht të jetë po ai person? [1] Vallë, në bazë të çfarë logjike të shëndoshë mund të përfundojmë kështu!!

Te Bibla katolike ky citat del kështu: “Në fillim ishte Fjala, e Fjala ishte në Hyjin, e Fjala ishte Hyj” [2] Kur ta analizojmë fragmentin “Fjala është Zoti”, atëherë del me këtë kuptim: “Në fillim ishte Zoti, e Zoti ishte në Zotin”. Çfarë kuptimi ka kjo? Si ka mundësi që Zoti të jetë në Zotin?! [3]

Le t’i marrim disa shembuj. Nëse themi “Zoti është i mirë”, ne kënaqemi me të mirën e Tij, apo me veprën e Tij të mirë. Mirëpo, ne nuk mund ta përshkruajmë Atë si duhet, duke thënë “Zoti është mirësia”, ngase mirësia nuk është Zot. Nëse themi “Zoti është i ditur” ne nuk mund të themi se “Dituria është Zot”. Apo “Kur’ani, ose Bibla është fjalë e Zotit”, ne nuk mund t’i quajmë “Kur’anin apo Biblën Zot”, sepse nuk janë.

Këtu “fjala” nuk mund të konsiderohet si Zot, siç besohet, ngase “Fjala” është përdorur në Bibël në shumë tekste si urdhër, nëpërmjet së cilës Zoti urdhëron, si p.sh. tek Zanafilla 1:3,20:

“Pastaj Perëndia tha: "U bëftë drita!". Dhe drita u bë. Pastaj Perëndia tha: "Të mbushen ujërat nga një numër i madh qeniesh të gjalla dhe të fluturojnë zogjtë lart mbi tokë nëpër hapësirën e madhe të kupës qiellore".

Kurse Kur’ani Famëlartë e thekson kështu:

“Ajo tha: “Zoti im! Qysh do të kem unë fëmijë, kur nuk më ka prekur askush?!” – “Kështu – tha (engjëlli) - Allahu krijon ç’të dojë Vetë. Kur vendos diçka, Ai vetëm thotë për të: “Bëhu!” - dhe ajo bëhet”.

“Vërtet, çështja e Isait (të lindur pa baba) tek Allahu është sikurse çështja e Ademit. Atë e krijoi Ai nga dheu, e pastaj atij i tha “Bëhu!” dhe ai u bë”. (Ali Imran 47, 59)



Fjala e parë me të cilën fillon Ungjilli i Gjonit ishte përgënjeshtruar shpeshherë nga “hartuesit unitarianë[4]”, të cilët e ofruan tekstin e tyre të vërtetë si vijon: “Në fillim ishte “fjala”, e “fjala” ishte me Zotin dhe fjala e Zotit ishte”. [5] Do të vihet re se forma greke e rasës gjinore “Teou”, që do të thotë “e Zotit”, ishte ndryshuar në “Teos”, që do të thotë “Zot”, në rasën emërore të emrit.[6] Ibni Hazmi, studiues i religjioneve, kur e komenton këtë citat, mes tjerash, thotë se është një marri dhe vërtet një shpifje që i bëhet Jezusit. [7]

Në librin “Bazat e Biblës”, të botuar nga të krishterët, lidhur me citatin e lartpërmendur, thuhet: “Ky citat është një nga pjesët më të keqkuptuara, për të mësuar se Jezusi ekzistoi në qiej para lindjes së tij. Një kuptim i drejtë i këtyre rreshtave varet në vlerësimin se çfarë do të thotë “Fjala” në këtë kuptim. Nuk mund të bëhet fjalë direkt për një person, sepse një person nuk mund të jetë “me Perëndinë” dhe megjithatë të jetë Perëndi në të njëjtën kohë. Fjala greke “logos” që përkthehet “fjalë” këtu, nuk do të thotë “Jezusi” në vetvete”.[8]

Tausti, anëtar i shkollës spiritualiste të shek. III, thotë:

“Shumëkush e di se ungjijtë nuk janë shkruar as nga Isai e as nga apostujt, por shumë më vonë nga ana e disa personave anonimë, të cilët, duke e ditur se njerëzit nuk do t’u besonin autorëve që s’i kishin parë gjërat vetë, në krye të rrëfimeve vunë emrat e apostujve, apo të personave që i kanë shoqëruar ata”.[9]

Verseti aq i cituar: “Në fillim ishte Fjala, dhe Fjala ishte tek Zoti, dhe Fjala ishte Zoti”, është citat i një punimi pagan mbi filozofinë platonike, që ka gjasa të jetë shkruar nga Ireneusi. Pasazhi citohet nga Ameliusi, filozof pagan, sikur bën fjalë përjashtimisht vetëm për Logosin, ose Merkurin, Fjalën, dhe që duket se është një dëshmi që bëhet ndaj një perëndie pagane nga një barbar… Kështu, pra, shohim se titulli “Fjala” apo “Logos”, që i atribuohen Jezusit, është një tjetër element i përzierjes pagane me krishterizmin. Ajo nuk e mori formën e saj të ligjëruar të krishterë gjerë në shekullin e dytë pas Krishtit.

Edhe romakët e lashtë paganë e adhuronin një kult triniteti. Për një orakull[10] thuhet se ka deklaruar se si në fillim ishte “I pari Zoti, pastaj Fjala, dhe me ta Shpirti”. Këtu, në Romën e lashtë, shohim të renditur qartësisht, Zotin, logosin, dhe shpirtin e shenjtë, vend ku tempulli më me emër i këtij kryeqyteti – ai i Jupiter Capitolinus – u ishte dedikuar tri perëndive, që adhuroheshin të tria me një adhurim të vetëm.” [11]

Në një studim të bërë nga Geoffrey Parrinder, lidhur me këtë citat dhe të ngjashëm, ai gjen ndikimin e besimit të Memfisit[12], edhe në besimin e lashtë grek, e sidomos lidhur me “fjalën” “Logos”, e cila më pas pati ndikim direkt edhe në krishterizëm, bile në vetë ungjijtë, duke thënë: “Ptah po ashtu ishte perëndia e krijimit të qytetit Menf, i cili, ndërkohë, quhej Atë dhe Ëmë në “teologjinë menfisiane” që është një dokument i shkëlqyer dhe e tëra është nga shteti i lashtë. Dokumenti thotë se krijimin e botës e ka planifikuar mendja e perëndisë, ndërkaq mjeti i zbatimit ishte “fjala” të cilën e shqiptoi, - kjo ishte një garë çuditëse e besimit grek që u shfaq pas një periudhe të gjatë rreth “logos-it” ose “fjalës së shenjtë”. Këtu vlen të bëhet një krahasim me Ungjillin e Gjonit, me ç’rast shihet një përputhje mahnitëse ndërmjet “fjalës” në të dyja tekstet: “Në fillim ishte Fjala dhe Fjala ishte pranë Perëndisë, dhe Fjala ishte Perëndi. Ajo (fjala) ishte në fillim me Perëndinë. Të gjitha gjërat u bënë me anë të saj (fjalës), dhe pa atë nuk u bë asnjë nga ato që u bënë.” (Gjoni 1:1-3)[13]



v Në emër të Atit, e të Birit, e të Frymës së Shenjtë. (Mateu 28:19)



Një ndër shembujt më kryesorë me të cilin të krishterët argumentojnë rreth doktrinës së trinitetit dhe që njëherësh përbën edhe një ndryshim të citatit biblik me qëllim të ngritjes së Jezusit në hyjni e të vendosjes së besimit mbi trininë, është citati nga Mateu 28:19:

“Shkoni, pra, dhe bëni dishepuj nga të gjithë popujt duke i pagëzuar në emër të Atit e të Birit e të Frymës së Shenjtë.”

Të krishterët pohojnë se gjoja nëpërmjet këtyre fjalëve vetë Jezusi e ka predikuar trininë, duke e përdorur fjalën “emër” në njëjës dhe duke e pasuar këtë me përmendjen e formulës së trinisë; ndërsa kjo, sipas tyre, do të duhej të nënkuptonte se Zoti është NJË Perëndi i vetëm, por i përbërë nga TRE persona. Mirëpo, nuk ekziston asnjë manuskript nga shekujt e parë të krishterizmit, i cili do ta mbështeste autenticitetin e këtij vargu, të këtillë siç gjendet sot në shumicën e biblave tona. Për më tepër, gjatë tre shekujve të parë pas Krishtit, sikundër edhe deri në gjysmën e shekullit të katërt, kjo frazë nga etërit kishtarë si Euzebiusi, Justin Martiri, Origeni, Afratesi, etj. citohej në formën: “Dhe shkoni bëni dishepuj në emrin tim” pa e përmendur fare pagëzimin, ose formulën e trinisë. Vetëm pas Koncilit të Nikesë ky rresht fillon gjerësisht të përdoret në formën e tanishme, duke e përmbajtur formulën trinitare të pagëzimit. Kështu, në një mori rastesh, zbulimi i shkrimeve të vjetra të krishtere e vuri në pah padrejtësinë e bërë mësimeve të Jezuit.[14]



v Kush më ka parë mua, ka parë Atin. (Gjoni 14:8-9)



Citati tjetër, me të cilin argumentohen, gjendet te Gjoni 14:8-9:

“Filipi i tha: ``Zot, na e trego Atin, dhe na mjafton``. Jezusi i tha: ``Ka kaq kohë që unë jam me ju dhe ti nuk më ke njohur akoma, o Filip? Kush më ka parë mua, ka parë Atin”.

Këtu tregohet se si Filipi donte ta shihte Zotin, por një gjë e tillë është e pamundur, sepse pak më poshtë, në këtë ungjill, tregon se Jezusi ka thënë: “Askush s’e pa Perëndinë kurrë”. (Gjoni 1:18) Po ashtu edhe te 1 Gjoni 4:12 thuhet: “Askush se ka parë ndonjëherë Perëndinë”.

Kështu është e qartë se Jezusi thjesht po i thoshte Filipit se veprat dhe mrekullitë e tij do të ishin fakte të mjaftueshme të ekzistencës së Zotit (Kush më ka parë mua ka parë Atin).[15]

Përsëri te Gjoni 5: 37 thuhet: “Dhe Ati, që më dërgoi, ai vetë ka dëshmuar për mua; ju nuk e keni dëgjuar kurrë zërin e tij dhe as nuk e keni parë fytyrën e tij”.

Të njëjtën gjë e argumenton edhe Kur’ani, duke treguar se është e pamundur të shihet Zoti:

“Shikimet njerëzore nuk mund ta arrijnë Atë, ndërkohë Ai i arrin shikimet e të gjithëve. Ai është Bamirës i pakufishëm dhe di çdo gjë”. (El-Enam 103)

“E kur Musai erdhi në kohën që ia caktuam dhe i foli Zoti i vet, ai tha: “Zoti im! Më mundëso që ta shoh pamjen tënde!” Ai (Zoti) i tha: “Ti nuk ke mundësi të më shohësh, por shikoje kodrën, e nëse ajo qëndron në vendin e vet, ti do të më shohësh Mua. Kur u drejtua nga kodra, një pjesë e dritës nga Zoti i tij e bëri atë (kodrën) thërrmijë, e Musait i ra të fikët. Kur erdhi në vete, tha: “E lartë është madhëria Jote, pendohem te Ti (për atë që kërkova) dhe unë jam i pari i besimtarëve!” (Araf 143)

Veprat, mrekullitë e Jezusit/ Isait a.s., janë fakte për ekzistencën e Zotit. Ai që e njeh Jezusin si pejgamber, e njeh edhe Zotin që e ka dërguar. Ai që e urren Jezusin, e urren edhe Atin, le të shohim vargjet e mëposhtme:

“Atëherë i thanë: ``Ku është Ati yt?``. Jezusi u përgjigj: ``Ju nuk më njihni as mua, as Atin tim; po të më njihnit mua, do të njihnit edhe Atin tim”. (Gjoni 8:19)

“Pastaj Jezusi thirri dhe tha: ``Kush beson në mua, nuk beson në mua, por në atë që më ka dërguar”. (Gjoni 12:44)

“Kush më urren mua, urren edhe Atin tim”. (Gjoni 15:23)

“Ai që ju pranon, më pranon mua; dhe ai që më pranon mua, pranon atë që më ka dërguar. Ai që pranon një profet në emër të një profeti, do të marrë shpërblimin që i takon profetit; dhe ai që pranon të drejtin në emër të të drejtit, do të marrë shpërblimin që i takon të drejtit”. (Mateu 10:40-41)

Fragmentet e mësipërme janë aq të qarta sa nuk mbetet fije dyshimi për të vërtetën. Pra, Jezusi nuk është zot, por i dërguar me shpalljen e Zotit te populli i tij. Nxjerrja e fjalëve të tyre jashtë kontekstit përbëjnë një veprim naiv.



v Unë dhe Ati jemi një. (Gjoni 10:30)



“Unë dhe Ati jemi një”. (Gjoni 10:30), kjo fjali shpesh citohet nga të krishterët për ta mbështetur doktrinën e trinitetit, edhe pse këtu nuk përmendet asnjë person i tretë?! Po ta lexojmë një citat më lart, Gjoni 10:29, do të vërejmë fjalët e Jezusit, i cili tha: “Ati im, që m’i dha, është më i madh se të gjithë”. Fjala “të gjithë”, këtu përfshin secilin, edhe vetë Jezusin. Kurse, në të kundërtën, do të jetë kontradiktë ndërmjet dy citateve.

Vetë Jezusi tregon se në ç’kuptim ai ishte “një” me të Atin. Duke i lexuar disa citate më poshtë te Gjoni 17:20-23, kuptojmë:

“Tani unë nuk lutem vetëm për ta, por edhe për ata që do të besojnë në mua me anë të fjalës së tyre, që të gjithë të jenë një, ashtu si ti, o Atë, je në mua dhe unë në ty; edhe ata të jenë një në ne, që bota të besojë se ti më ke dërguar. Dhe unë u kam dhënë lavdinë që më ke dhënë, që ata të jenë një, ashtu si ne jemi një. Unë jam në ta dhe ti në mua, që të jenë të përsosur në unitet dhe që bota të njohë që ti më ke dërguar dhe që i ke dashur, ashtu si më ke dashur mua”.

Në tërë këta rreshta për fjalën NJË është përdorur e njëjta fjalë greke HEN, pra jo vetëm për të përshkruar Jezusin dhe Atin, por edhe Jezusin, Atin dhe njëmbëdhjetë apo dymbëdhjetë dishepujt e Jezusit. Prandaj, nëse vargjet e tilla i kuptojmë tekstualisht, në këtë rast, do të kemi jo trini, por trembëdhjetëni. Kështu që Jezusi dhe Ati janë një, jo në një trini apo hyjnieshmëri. Por në një qëllim. Sikurse edhe është Jezusi një me apostujt dhe me besimtarët në qëllimin e bërjes së vullnetit të Atit.[16]

Pra, fjala greke HEN - “Një”, që është përdorur në këtë citat, si te Gjoni 10:30, ashtu edhe te Gjoni 17:20-23, tregon njëjtësi veprimi. Prandaj, kur përdoret fjala Një (Hen) në këto raste, e ka fjalën për unitetin e mendimit dhe të veprimit.[17]

Lidhur me Gjonin 10:30, Xhon Kelvin (një trinitarian) në librin e tij tha: “Të vjetrit bënë një gabim duke përdorur këtë rresht për të provuar se Krishti është .... në thelb i njëjtë me të Atin. Në fakt, Krishti nuk flet për unitetin në përbërje, por për marrëveshjen që ka me të Atin”.[18]

Fjala “Atë”, e cila përmendet shumë herë në Dhiatën e Re, quhet EBB apo ABB-A në përkthim, ndërsa RABB përkthehet Zot, Zot i botëve. Fjala “Atë”- Ebb, sipas krishterizmit d.m.th. “Ai që e LINDI djalin Jezusin”.[19] Zoti i Plotfuqishëm përmes Muhamedit s.a.v.s. e ka mbrojtur islamin dhe muslimanët, duke e lënë fjalën “Atë” (EBB) për Zot, jashtë fjalorit të tij fetar. Është një fakt i mrekullueshëm se, megjithëse Kur’ani Fisnik numëron nëntëdhjetenëntë vetitë (emrat) e Zotit, duke përfshirë fjalën RABB në arabisht, që nënkupton – Zot, Zot i botëve, Shpikës, por fjala më e lehtë EBB, që nënkupton “Atë” në gjuhën arabe (Ebu) dhe hebraishte (Aba), nuk është përdorur asnjëherë, kështu që i ka ruajtur muslimanët nga blasfemia e të vetmit bir të lindur. [20]



Në ndërkohë do të vijojmë me elaborimin e këtyre citateve tjere biblik:
Këta të tre janë një. (1 Gjoni 5:7)
Perëndia u shfaq në mish. (1 Timoteu 3:16)
Perëndia i ngjashëm me njeriun. (Zanafilla 1:26)
Unë jam në Atin, Ati është në mua. (Gjoni 14:11)
Unë jam. (Gjoni 8:58)
Zoti Jezus. (Marku 16:19)
Adhurimi i Jezusit. (Mateu 28:17)

--------------------------------------------------------------------------------
Fusnotat:

[1] Grup autorësh, “Çfarë mëson vërtet Bibla”, botuar nga Watchtower Bible and Tract Society of New York, shtypur në Itali, nga Dëshmitarët e Jehovait në gjuhën shqipe, Romë, 2005, fq. 203.

[2] Bibla, përktheu dhe shtjelloi Dom Simon Filipaj.

[3] Dr. Muhamed Ali El-Havli, “Komperacioni mes katër ungjijve”, fq. 182.

[4] Unitar, Unitarianizëm- pasues të doktrinës së krishterë që mohon dogmën mbi trininë e Zotit. Kjo doktrinë ka lindur në periudhën e formimit të dogmatit kryesor të krishterizmit- trinisë (shekujt II-IV). Pasuesit në fillim quheshin antitrinitarë (greq. kundër trinisë). (Halit Muharremi, “Fjalori i teologjisë”, fq. 334.)

Thelbi i unitarizmit qëndron në theksimin e njëshmërisë dhe unitetit të Zotit si qenie personale; nga këtu logjikisht pason refuzimi: a) i trinisë së shenjtë, b) i natyrës hyjnore të Jezusit dhe të shpirtit të shenjtë etj. Unitarizmin e përqafuan dhe e mbrojtën shumë mendimtarë të shquar, siç ishin: Migel Servetosi (1509-1553), Hugo Grociusi (1583-1645), Samuel Klarku (1675-1729), Xhozef Pristli (1733-1804), Ricard Prajsi (1723-1791), Xhon Miltoni (1608-1674), etj. (Ekrem Murtezai, “Fjalori i feve”, fq. 568.)

[5] Prof. Abdul Ahad Dawud, “Muhamedi në Bibël”, fq. 21.

[6] Prof. Benjamin Keldani, “Muhamedi në Bibël”, botuar nga Qendra Erasmus, 2004, fq. 25.

[7] “Ibën Hazm Al- Andalusi dhe vështrimet e tij mbi doktrinën e trinisë”, Muhamed Uruçi, Takvim, 2003, fq. 98.

[8] Bazat e Biblës - Udhëzim Kapitujsh (Shpalosja e gëzimit dhe paqes së krishterimit të vërtetë), botuar nga Christadelphian Bible Mission (CBM), England (pa vit botimi), fq. 146.

[9] Osman Nuri Topbash, “Vargu i profetëve -3”, fq. 238.

[10] ORAKULL m. vjet. 1. Vendi a tempulli ku në kohën e lashtë priftërinjtë paganë gjoja e parashikonin të ardhmen, ose parathoshin diçka gjoja në emër të hyjnive; që besohej se parashikonte të ardhmen ose paralajmëronte diçka. Orakulli i Dodonës. Orakulli i Defit. Përgjigjja e orakullit. 2. fig. libr. Ai që i paraqet fjalët, mendimet e parashikimet e veta si të vërteta të pakundërshtueshme. Në rolin e orakullit. (“Fj. i gj. së sotme shqipe”, fq. 1306.)

[11] T.W.Doane, “Bible Myths and Their Parallels in Other Religions”, fq. 375-376.

[12] Qytet në Egjiptin e lashtë, rreth 25 km në jug të Kajros së sotme, afër piramidave të famshme egjiptase. [Shiko: Enciklopedinë elektronike: DVD, Enciclopaedia Britanica Library 2007, “Memphis”]

[13] Geoffrey Parrinder, vepër e cituar, fq. 47, sipas Dr. Zija Abdullahu, “Hyrje në studimin e feve”, fq. 38.

[14] Si u zhvillua besimi mbi trininë?, sipas http://mesohu. net/showthread. php?t=578

[15] Misha’al Ibn Abdullah, “What did Jesus really say?”, fq. 58.

[16] Artikulli “Unë dhe Ati jemi një”, marrë nga webfaqja: www.islamidhekrisht erimi.com/ jezusifaqja. html

[17] “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 24.

[18] Commentary on the Gospel According to John, sipas: “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 24.

[19] Ahmed Deedat, “Kur’ani-Mrekullia e mrekullive”, fq. 63.

[20] Po aty, fq. 65.
Siç thamë më lart, emri i Zotit në krishterizëm “Ati” nuk është një nga nëntëdhjetenëntë cilësitë, emrat që thekson Kur’ani Famëlartë. Në qoftë se pejgamberi Muhamed s.a.v.s do të ishte ai që përpiloi Kur’anin Fisnik, ashtu siç e akuzojnë armiqtë e islamit, atëherë pse për të treguar për “Allahun xh.sh.” ai iu largua fjalës “Atë” përgjatë njëzetetre vjetësh, që ishin vitet e jetës së tij si pejgamber? Fjala arabe (Ebu) apo ajo hebraike (Aba), është më e lehtë se fjala (Rabbu), që ka kuptimin e Zotit, Zotit i botëve, Shpikësit, Kujdestarit, apo Ruajtësit etj., megjithatë cilësia “Rabbu/Zoti” përmendet më së shumti në shpalljen e fundit, Kur’anin Famëlartë. Arsyeja e mospërdorimit të fjalës ATË, nga cilësitë dhe emrat e bukur të Zotit Fuqiplotë, është se njerëzit e kanë deformuar këtë koncept, duke e thirrur Zotin xh.sh, ATË, duke e përshkruar si BABA, i cili e ka lindur të birin e tij të vetëm Jezusin (Gjoni 3:16), duke e krahasuar Atin të ngjashëm me njerëzit në aspektin material dhe me cilësi të tyre, dhe duke i dhënë formë Atij. Kështu, kjo fjalë nuk është përdorur në Kur’an për ta ruajtur të vërtetën lidhur me Krijuesin, Zotin Fuqiplotë dhe për t’iu treguar njerëzve që të kenë kujdes e të ruhen nga blasfemia, sipas së cilës Zoti lindi të birin e tij Jezusin. (I lartësuar është Zoti nga shpifjet që i bëhen).
- Postuar nga Bibla dhe Kurani August 26 2009

[Ceni-1]

TRINITETI DHE VËRTETËSIA E TIJ (Pjesa e dytë)

Rreth citateve të doktrinës së trinitetit

Senad Maku





v Këta të tre janë një. (1 Gjoni 5:7)



Këtu kemi të bëjmë me një citat tjetër te 1 Gjoni 5:7-8, të cilin e gjejmë në tri përkthime të ndryshme. Sipas Biblës, Diodati i Ri, përkthim 1991-1994, është kështu: “sepse tre janë ata që dëshmojnë në qiell: Ati, Fjala dhe Fryma e Shenjtë, dhe këta të tre janë një”.

Sipas Biblës që e përktheu Dom Simon Filipaj është kështu: “Kështu, tre janë ata që dëshmojnë: Shpirti i shenjtë, uji dhe gjaku. Këta të tre bëjnë një dëshmi të vetme”.

Te shkrimet e shenjta, përkthim nga “Bota e Re”, shkruan kështu: “Sepse tre janë ata që japin dëshmi, fryma, uji dhe gjaku, dhe që të tre janë në përputhje me njëri-tjetrin”.

Këtu shohim një dallim ndërmjet citateve të Biblave të ndryshme. Citati i lartpërmendur (Ati, fjala dhe fryma e shenjtë dhe këta të tre janë një) nuk paraqiten në asnjë nga dorëshkrimet e vjetra të Biblës, por janë shtuar më vonë me qëllim që të mbështetin doktrinën false të trinitetit. Megjithatë, dijetarët e dinë se fjalët e tilla janë false dhe në përkthimet e sotme të Biblës i lënë jashtë.[1]

Citati “Ati, Fjala dhe Shpirti i Shenjtë dhe të tre këta janë një”, gjendet në versionin e mbretit Xhejms, botuar në vitin 1916 dhe në atë kohë përbënte njërën ndër bazat më të forta për doktrinën e trinisë. Por tani, kjo pjesë është hequr nga “Revised Standard Version”, i vitit 1952 dhe 1971, si dhe nga mjaft Bibla të tjera, pasi kishte depërtuar gabimisht në tekstin grek.[2]

Pra, këtu kemi përsëri të bëjmë me fjalën “Një”, sikurse e shqyrtuam më parë te citati “Unë dhe ati jemi një” (Gjoni 10:30), duke shikuar edhe citatet e biblave të tjera, këtu kuptojmë se fjala “Një”, nuk do të thotë unitet duke aluduar në trinitet, por në një qëllim, në një veprim, rreth një dëshmie të vetme, apo që janë në përputhje me njëri-tjetrin. P. sh., nëse tre persona në gjyq japin deklaratë të njëjtë, nuk do të thotë se tre personat janë i njëjti person, por dëshmia e tyre është e njëjtë. Mirëpo, këtu shihet qartë se është një shtim i citatit në Bibël, me qëllim të mbështetjes sipas tyre të Doktrinës së Trinitetit.

Më 1690 Isak Njutoni (1642-1727) shkroi një dorëshkrim mbi korruptimin e tekstit të Dhiatës së Re, sa u përket citateve te 1 Gjoni 5:7 dhe 1 Timoteu 3:16, titullohej “A Historical Account of Two Notable Corruptions of Scripture” (Një llogari historike e dy korruptimeve të shquara të shkrimeve). Lidhur me citatin 1 Gjoni 5:7, Njutoni thotë se ky varg për herë të parë është shfaqur në edicionin e tretë të Dhiatës së Re, tek Erasmusi.

“Kur ata krijuan Trininë; në edicionin e tij ata futen gjëra nga dorëshkrimi i tyre, në qoftë se ata kishin një të tillë, si një almanak që i ka kaluar koha. Dhe a ka mundësi që këto metoda jo të pastra ta kënaqin një njeri të arsyeshëm?... Është më tepër rrezik se sa avantazh në besim, që ta bësh atë të mbahet në një kallam të thyer”.[3]

Këtë citat nuk e kanë biblat e botuara të mëparshme, si: “The revised standard version”, “The new revised standard version”, “The new american standard bible”, “The new english bibla”, “The philips modern english bibla”, e shumë të tjerë. Përse kështu? Përkthyesi Benjamin Willson bën këtë sqarim: “Ky tekst nuk gjendet në asnjërin prej shkrimeve greke që është shkruar para shekullit XV. Nuk është cituar prej asnjë autori, as prej etërve të hershëm latinë... “. Po ashtu edhe dr. Herbert W. Amstrog pajtohet me atë se ky verset është shtim, sepse nuk gjendet në shkrimet greke.[4]

Lidhur me këtë një hulumtues përfundon: “Mua nuk më duket se doktrina e trinitetit nuk ka të bëjë vetëm me themelet e besimit të krishterë; meqë nga faktet del qartë se lidhur me të nuk gjejmë të shkruar asgjë të drejtpërdrejtë në Dhiatën e Re; ndërsa i vetmi pasazh ku bëhet fjalë për tre që janë dëshmitarë (1 Gjoni 5:7) është pa dyshim i rremë dhe stili i të shkruarit i tij, krejt i panatyrshëm, dëshmon për faktin se sa e huaj është një përmbledhje e tillë nga stili i shkrimeve të Dhiatës së Re”. [5]







v Perëndia u shfaq në mish. (1 Timoteu 3:16)



Një citat tjetër, në të cilin, sipas të krishterëve, mbështetet doktrina e trinitetit është te 1 Timoteu 3:16: “Perëndia u shfaq në mish”,(Bibla-Diodati i Ri), që tregon se si Perëndia u shfaq në mish, u bë njeri. Po ta shohim të njëjtin citat te Bibla e Dom Simon Filipajt, na del se Jezusi erdhi në natyrën e njeriut, e jo Perëndia: “Krishti u dëftua në natyrën e njeriut”. Kurse te Bibla, shkrimet e shenjta, shkruan: “Ai u shfaq në mish” (Këtu aludohet në Jezusin).

Vërehet qartë dallimi ndërmjet Perëndisë dhe Jezusit; në citatin e parë tregohet Perëndia, ndërsa në dy Biblat tjera fjala është për Jezusin. Çfarë ndryshimi i madh!

Në manuskriptet e vjetra nuk qëndron “Perëndia u shfaq në mish”, veçse “Ai u shfaq në mish”, por zbulimi i manuskripteve të vjetra e vuri në pah mashtrimin e bërë.[6] William Miller thekson: “Zoti nuk ka një trup si të njeriut dhe Ai nuk është i kufizuar në një vend, apo në një kohë, por është gjithmonë kudo i pranishëm”.[7]

Bart Ehrman lidhur me këtë citat biblik thotë: “Në Kodikun Aleksandrin, që tashmë gjendet në Bibliotekën Britanike (British Library), arritëm në përfundimin se te 1 Timoteu 3:16, ndërkohë që shumica e dorëshkrimeve të vonshme flisnin për Krishtin si “Perëndi i shfaqur në mish”, ky dorëshkrim i hershëm e përshkruan Krishtin si ai, “i cili u bë i shfaqur në mish”. Në gjuhën greke ndryshimi është shumë i vogël. Dallimi qëndron mes një thete dhe një omikroni që grafikisht ngjajnë, pak a shumë, kështu: ÈÓ dhe OÓ. Skribët e mëvonshëm e kanë ndryshuar tekstin fillestar, ndaj edhe tani aty nuk lexojmë më “i cili”, por “Perëndi” (i shfaqur në mish). Me fjalë të tjera, një korrigjues i mëvonshëm e ka ndryshuar tekstin në atë mënyrë që ta vërë në pah sa më mirë hyjninë e Jezusit”.[8]



v Perëndia i ngjashëm me njeriun. (Zanafilla 1:26)



Te Zanafilla 1:26 shkruan: “Perëndia tha: Ta bëjmë njeriun sipas shëmbëlltyrës sonë dhe në ngjasim me ne ...”.

Gjithashtu, mundohen që ta argumentojnë doktrinën e tyre me këtë citat, kinse Jezusi është Zot dhe se Zoti u bë njeri në formën e Jezusit. Sipas citatit këtu tregohet në përgjithësi se si njerëzit janë sipas shëmbëlltyrës së Zotit, d.m.th. ne i ngjajmë Zotit (I pastër është Zoti nga shpifjet e tyre).

Shtrohet pyetja: Nëse Zoti është në ngjasim me ne, apo ne jemi të ngjashëm me Zotin? Nëse mendojmë pakëz, del se Zoti sipas Biblës na qenka në shumë forma, sepse ndër njerëz ka të bardhë, të zinj, të kuq, të verdhë, ka njerëz të gjinisë femërore dhe mashkullore etj. Në cilin grup të njerëzve hyn Zoti?! Këtu shihet një shpifje e madhe, një trillim që i bëhet Zotit të Plotfuqishëm. Kur i lexojmë citatet e tjera të Biblës, hasim në kontradiktë ndërmjet teksteve dhe njëherësh e kundërshton citatin e lartpërmendur. Pasi gjinden shumë citate që i kundërvihet citatit që sapo e përmendëm, ne do t’i paraqesim vetëm dy prej tyre.

Profeti Jeremia e kundërshton këtë citat duke thënë: “Askush nuk është i ngjashëm me ty, o Zot ... nuk ka njeri të ngjashëm me ty”. (Jeremia 10:6-7) Por edhe Jezusi e kundërshton, kur thoshte: “Ju nuk e keni dëgjuar kurrë zërin e tij dhe as nuk e keni parë fytyrën e tij”. (Gjoni 5:37)

Këtu shihet qartazi mënyra e manipulimit të njerëzve me Biblën.

Në njërën ndër enciklopeditë e njohura të religjionit, lidhur me këtë çështje, pohohet: “Sot teologët janë të një mendjeje se Bibla hebraike nuk përmban ndonjë doktrinë të trinitetit, edhe pse ishte e zakonshme që në tekstet dogmatike të së kaluarës lidhur me trinitetin të citoheshin tekste të ngjashme me ato të Zanafillës 1:26, “Le ta bëjmë njerëzimin të ngjashëm me ne, sipas shëmbëlltyrës sonë.” (Shih gjithashtu Zanafilla 3:22, 11:7; Isaia 6:2-3) si një provë e shumësisë së zotave. Edhe pse Bibla hebraike e paraqet Zotin si Atin e Izraelit dhe përdor edhe personifikime të Zotit si: fjala (davar), shpirti (ruah), urtia (hokhmah) dhe prania (shekhinah), do të dilte përtej qëllimit dhe frymës së Dhiatës së Vjetër lidhja e këtyre koncepteve me doktrinën e mëvonshme trinitare. [9]

Në një tjetër enciklopedi të njohur gjendet edhe kjo shprehje: “Vështirë se mund të gjenden gjurmë të trinitetit në Dhiatën e Vjetër…”[10] Së fundmi nuk do ta lëmë pa e përmendur Levi Leonard Painen, profesor i historisë kishtare, i cili në njërën nga veprat e tij shprehet: “Dhiata e Vjetër është rreptësisht monoteiste. Perëndia është një qenie më vete, një person i vetëm. Ideja që në të gjendet një trinitet...është krejtësisht pabazë” [11]





v Unë jam në Atin, Ati është në mua. (Gjoni 14:11)



Gjoni tregon se si Jezusi tha: “Më besoni se unë jam në Atin dhe se Ati është në mua”. (Gjoni 14:11)

Disa citate më poshtë, përsëri nga ungjilli i Gjonit, pohojnë se Jezusi tha për dishepujt: “që të gjithë të jenë një, ashtu si ti, o Atë, që je në mua dhe unë në ty; edhe ata të jenë një në ne”. (Gjoni 17:21)

Pra, këtu tregohet se si Zoti dhe Jezusi janë një, por gjithashtu edhe dishepujt janë një në Jezusin dhe Zotin, sepse ai është në Zotin. Në qoftë se Jezusi është zot, pse atëherë nuk janë edhe dishepujt zot, duke qenë se edhe ata janë si Jezusi, janë perëndi? Nëse Ati, Jezusi dhe shpirti i shenjtë, janë në trininë, atëherë po qe se do t’i përfshinim edhe dishepujt, bashkësia perëndi do të përbëhej nga pesëmbëdhjetë veta [12]

Po ashtu te Gjoni 14:20 thuhet: “Atë ditë do të mësoni se unë jam në Atin tim, dhe se ju jeni në mua dhe unë në ju”. Dhe te Efesianëve 4:6 thuhet: “një Perëndi i vetëm dhe Atë i të gjithëve, që është përmbi të gjithë, në mes të të gjithëve dhe në ju të gjithë”.

Askush nuk tha se apostujt apo efesianët janë zota, sepse madhështimi, poshtërimi, dashuria, etj., që u përshkruhen më të ulëtëve, u përshkruhen të lartëve në mënyrë metaforike, prandaj Jezusi, për apostujt në ungjillin e Mateut 10:40, tha: “Ai që ju pranon, më pranon mua; dhe ai që më pranon mua, pranon atë që më ka dërguar”. [13]



v Unë jam. (Gjoni 8:58)



Referimi i të krishterëve për të mbrojtur tezën e tyre sipas së cilës Jezusi është Zot, i referohen citatit, në të cilin Jezusi thotë se ishte para Abrahamit me fjalën “Unë jam”, te Gjoni 8:58: “Jezusi u tha atyre: ``Në të vërtetë, në të vërtetë unë po ju them: para se të kishte lindur Abrahami, unë jam``”.

Nëse Jezusi është Zot për arsye se tha që ishte para Abrahamit, çka do të thoshim edhe për të tjerët që ishin më parë se Abrahami, bile edhe para krijimit të maleve dhe burimeve, para krijimit të tokës, siç e cek Bibla për Solomonin, Melkisedekun, Jereminë, Kirin e shumë të tjerë. Ja disa citate biblike të të përmendurve:

“Sepse ky Melkisedeku, mbret i Salemit dhe prift i Shumë të Lartit Perëndi…. Pa atë, pa nënë, pa gjenealogji, pa pasur as fillim ditësh as fund jete, por i përngjashëm me Birin e Perëndisë, ai mbetet prift në amshim”. (Hebrenjve 7:1,3)

“Para se unë të formoja në barkun e nënës sate, të kam njohur; para se ti të dilje nga barku i saj, të kam shenjtëruar dhe të kam caktuar profet i kombeve”. (Jeremia 1:5)

“Kështu i thotë Zoti të vajosurit të tij, Kirit, që unë e mora me dorën e djathtë, që të hedh poshtë para tij kombet: Po, unë do të zgjidh brezat që mbretërit mbajnë në ijë, për të hapur para tij”. (Isaia 45:1)

Pra, siç pamë te citatet e lartpërmendura, a mund të themi se edhe këto janë zota? Jo, por fjala e përmendur e Jezusit “Unë jam”, nuk do të thotë se është Perëndi. Për ta krahasuar shprehjen “unë jam” do ta cekim të njëjtën fjalë te Gjoni 9:9, ku lypësi e përdori këtë fjalë, pasi që Jezusi e shëroi nga verbëria, a mund të themi se edhe lypësi ishte Zot? Disa thoshin: “Ai është”. Të tjerë: “I përngjan atij”. Dhe ai thoshte: “Unë jam”.

Një nga librat e krishterë me titull “Bazat e Biblës” thekson: “Vetë përshkrimi i Marisë në ungjill si “nëna” e Krishtit, e shkatërron në vetvete idenë se ai ekzistoi përpara lindjes së tij nga Maria”.[14]



v Zoti Jezus. (Marku 16:19)



Në ungjillin e Markut 16:19 thuhet: “Zoti Jezus, pra, mbasi u foli, u ngrit në qiell dhe u ul në të djathtë të Perëndisë”. Ndërmjet fjalës “Zoti Jezus”, siç e cek Diodati i Ri, dhe asaj te Bibla e Dom Simon Filipajt e te Shkrimet e Shenjta, ku e gjejmë të potencuar si “Zotëria Jezus”, kemi një dallim.

Së dyti, nëse Jezusi është Zot, si ulet zoti te Zoti? Mirëpo, nëse Jezusi është pjesë e trinitetit, po shpirti i shenjtë ku ulet në qiell, pasi që pranë Perëndisë është vetëm një vend; në të djathtën e Perëndisë? Nëse të krishterët mendojnë se fjala “Zot” apo “Zotëri”, që i është referuar Jezusit, është e njëjtë dhe megjithatë mundohen ta mbrojnë tezën e tyre, atëherë ç’të bëjmë kur në Bibël kemi personalitete të ndryshme të cilat quhen “Zotëri”. P. sh. fjala “Zotëri” përdoret për Esaun, i cili quhej Zotëri (shih Zanafilla 32:4), pastaj edhe Jozefi u quajt Zotëri (Zanafilla 44:20), Davidi po ashtu, bile Davidi quhet edhe “imzot” që do të thotë “Zoti im” (a mund të themi për të se është Zot?) (1 Samueli 25:24) e shumë të tjerë.

Pra, a mund të themi se këta janë zota? Jo, sepse fjala “Zotëri” nuk aludon në “Zot”.

Po ashtu Bibla na tregon se fjala Zot është përdorur edhe në vend të emrit Zotëri dhe jo për Krijuesin e qiejve dhe tokës. Në rastin e Marisë kur shkon tek varri, Maria mendon se është kopshtari dhe i thotë zot, po kështu edhe priftërinjtë e emërtojnë Pilatin zot. Pra, kjo tregon qartë se fjala Zot në Bibël, kur iu drejtohet njerëzve si Jezusit, Pilatit etj. ka kuptimin zotëri dhe jo Perëndi. Le t’i referohemi Biblës lidhur me këto argumente:

“Jezusi i tha: "O grua, pse po qan? Kë kërkon?". Ajo, duke menduar se ishte kopshtari, i tha: "Zot, po e pate hequr ti, më trego ku e vure dhe unë do ta marr". (Gjoni 20:15)

“Dhe të nesërmen, që ishte mbas ditës së Përgatitjes, krerët e priftërinjve dhe farisenjtë u mblodhën te Pilati, duke thënë: "Zot, na ra në mend se ai mashtruesi.. .”. (Mateu 27:62-63)

Sikurse thuhet te Korintasve: “Po a nuk e pashë Jezu Krishtin, Zotërinë tonë?”. (1 Korintasve 9:1)

Sipas R. P. Roge, vargjet 16:19 të ungjillit të Markut, përbëjnë një tekst “të shtuar më vonë”, edhe pse për kishën është kanonik[15]! [16] Vargjet 9 deri në 20 të kapitullit të 16 në ungjillin e Markut, janë hequr nga mjaft Bibla. Shih në shënimet në “Revised Standart Version”, “New American Standard Bible”, “New World Translation of Holy Scriptures”. [17]

Nëse, vërtet, sipas citatit besohet se Jezusi ishte i shenjtë, ngaqë u ngrit në qiell, pse nuk pranohen si të shenjtë edhe ata profetë të tjerë, të cilët po ashtu u ngritën në qiell? Shih p.sh. te 2 Mbretërve 2:11-12: “... dhe Elija u ngrit në qiell përmes një shtjelle ajri. Elisha e pa dhe thirri... E më ai nuk e pa... “. Po kështu Perëndia ngriti në qiell edhe Enokun: “Pra Enoku eci me Perëndinë, por nuk u gjend më, sepse Perëndia e mori me vete”. (Zanafilla 5:24) Kjo përsëritet edhe te Hebrenjve 11:5. [18]



v Adhurimi i Jezusit. (Mateu 28:17)



Shprehja se “Jezusi është Zot” arsyetohet me atë se populli e kanë adhuruar atë, siç ceket te Gjoni 9:38 dhe Mateu 28:17, ku thuhet: “Atëherë ai tha: ``Unë besoj, o Zot”; dhe e adhuroi”. “dhe, kur e panë, e adhuruan; por disa dyshuan”.

Fjala e përkthyer si “adhurim” apo “lutje” është fjala greke “Prosekunesan” e nxjerrë nga fjala “Proskuneo” (Pros-ku-neh’o), letrarisht e ka kuptimin e “të puthurit”. Kjo fjalë gjithashtu ka domethënie të përgjithshme, si: përshëndetje, kruspullim, zgjatje e fjalës, gjunjëzim, apo i shtrirë përdhe. Në këtë rast është akt i të puthurit të dorës së dikujt, në shenjë të adhurimit ndaj tij. [19]

Nëse e marrim Biblën - shkrimet e shenjta, do të vërejmë se nuk përputhet me citatin e lartpërmendur, sepse fjala “adhurim” këtu ceket me fjalën “nderime”. Citati është kështu: “atëherë ai i tha: Unë tregoj besim tek ai, Zotëri. Dhe i bëri nderime”. Kurse citati tjetër te Mateu 28:17 është kështu: “Kur e panë, ata i bënë nderime, por disa dyshuan”. Këtu shihet qartazi ndryshimi ndërmjet fjalës “adhurim” dhe “nderime” dhe përkthimi i tyre gabim, diku si “adhurim” e diku si “ra përmbys”.

Shprehje të tilla biblike nuk i referohen vetëm Jezusit, por edhe të tjerëve, si p.sh:

“Kur Abigaili pa Davidin, zbriti shpejt nga gomari dhe ra përmbys me fytyrën për tokë përpara Davidit. (1 Samueli 25:23)

“Ajo hyri dhe u hodh në këmbët e tij, duke u shtrirë për tokë; pastaj mori djalin e saj dhe doli”. (2 Mbretërve 4:37)

“Pastaj erdhën edhe vëllezërit e tij dhe u shtrinë para tij, dhe i thanë: "Ja, ne jemi shërbëtorët e tu”. (Zanafilla 50:18)

A mund të themi që edhe këta janë perëndi, sepse njerëzit ranë përmbys përpara tyre, me fytyrë për toke?





Vijon në numrin e ardhshëm me elaborimin e këtyre citateve biblik:

Biri i vetëmlindur. (Gjoni 1:14/ 3:16,18)
Jezusi nuk është prej kësaj bote. (Gjoni 8:23)
Emanuel – Zoti me ne. (Isaia 7:14 / Mateu 1:23)
Zoti im dhe Perëndia im. (Gjoni 20:27-28)
Shëmbëllimi i Perëndisë. (2 Korintasve 4:4)



--------------------------------------------------------------------------------
Fusnotat:

[1] “The Eerdmans Bible Dictionary”, Edited by Allen C. Myers, p.1020, sipas: Misha’al Ibn Abdullah, “What did Jesus really say?”, fq. 36-37; dhe në: “Si mund ta gjejmë rrugën për në Parajsë”, botuar nga Watchtower Bible and Tract Society of New York, shtypur në Itali, nga Dëshmitarët e Jehovait në gjuhën shqipe, Romë, 1993, fq. 2.
[2] Hasan Baxhil, “Dialog ndërmjet të krishterit dhe myslimanit”, fq. 27.
[3] A. Wallace, “Anti-Trinitarian Biographies”, vol III, pp. 428-439, 1850, sipas: www.geocities. com/alcislam/ tjera/njuton_ bibel.html; shih edhe te: Misha’al Ibn Abdullah, “What did Jesus really say?”, fq. 39. Lidhur me pikëpamjet e Isak Njutonit për trinitetin, të dhëna mund ta gjeni edhe te Enciklopedia Britanike, te webfaqja e saj zyrtare: www.britanica. com/eb/article? eu=115657&tocid=12258&query=isaac% 20newton
[4] Hajrudin Muja, “Krishterimi paulian”, shih te webfaqet: www.zeriislam. com dhe www.bibladhekurani. com
[5] Neander, “History of Christian religjion”, vol. II, fq. 286, sipas www.erasmusi. org, “Disa thënie në lidhje me trinitetin”, Përmblodhi Rrezart Beka.
[6] Halil Ibrahimi, “Islami dhe krishterimi”, fq. 50.
[7] William Miller, “Besimet dhe ritet e krishtera”, England, 1991, fq. 2.
[8] Bart D. Ehrman, “Të keqcitosh Jezusin-Si dhe përse u ndryshua Bibla”, fq. 86.
[9] “Encyclopaedia of Religion”, Mircea Eliade, editor in chief, 1987, vol 15, (Macmillan Publishing Company, NY) fq. 54.
[10] “Encyclopaedia of Religion and Ethics”, Charles Scribner’s Sons, vol. XI, New York 1928, fq. 458. E njëjta gjë tregohet dhe vërtetohet në Enciklopedinë e re katolike, shih M.A.C. Cave, “Is the Trinity doctrine divinely inspired”, fq. 36.
[11] Levi Leonard Paine, "A Critical History of the Evolution of Trinitarianism", 1900, [Houghton, Mifflin, and Company, Boston and New York; The Riverside Press, Cambridge] fq. 4; shih edhe “Harper’s Bible Dictionary”, edited by Paul J.Achtemier, San Francisco: Harper and Row, 1985, fq. 1098; ky citat gjindet edhe tek “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 12.
[12] Hasan Baxhil, “Dialog ndërmjet të krishterit dhe myslimanit”, fq. 29.
[13] Rahmetullah El-Hindi, “Triumfi i së vërtetës”, Shkup, 1998, fq. 91.
[14] “Bazat e Biblës - udhëzim kapitujsh” (Shpalosja e gëzimit dhe paqes së krishterimit të vërtetë), fq. 141.
[15] Kanon-i (gr.) - norma, mostra, kriteri, dispozita apo ligji kishtar; në fenë krishtere - si në atë katolike, ashtu edhe në atë ortodokse - tërësia e atyre shkrimeve që kanë të bëjnë me fenë krishtere, të cilat organi apo personi i autorizuar kishtar i ka shpallur dhe i ka konfirmuar si të vërteta, burimore, të padyshimta dhe, si të tilla, të shenjta. (Ekrem Murtezai, “Fjalori i feve”, fq. 178.)
[16] Dr. Maurice Bucaille, “Bibla, Kur’ani dhe Shkenca”, fq. 120.
[17] Hasan Baxhil, “Dialog ndërmjet të krishterit dhe myslimanit”, fq. 50.
[18] Po aty, fq. 50.
[19] Hajrudin Muja, “Krishterimi paulian”, shih te webfaqet: www.zeriislam. com dhe www.bibladhekurani. com
- Postuar nga Bibla dhe Kurani September 19 2009 19:44:11

[Ceni-1]

TRINITETI DHE VËRTETËSIA E TIJ (Pjesa e tretë)

Rreth citateve të doktrinës së trinitetit

Senad Maku




v Biri i vetëmlindur. (Gjoni 1:14/ 3:16,18)



Bibla e quan Jezusin “Birin e vetëmlindur” të Perëndisë. (Gjoni 1:14/ 3:16,18) Trinitarët thonë se pasi Perëndia është i përjetshëm, po ashtu edhe i biri i Perëndisë është i përjetshëm. Mirëpo, si është e mundur që një person të jetë bir, e ndërkohë të ketë të njëjtën moshë me të Atin?

Trinitarët pohojnë se në rastin e Jezusit “i vetëmlindur” do të thotë që Jezusi vetë u lind, që vetë Zoti është i vetëmlindur! Përse atëherë Bibla e përdor të njëjtën fjalë greke, për fjalën “i vetëmlindur” për të përshkruar marrëdhënien e Isakut me Abrahamin? Sipas Biblës-shkrimeve të shenjta te libri i Hebrenjve 11:17 tregon për Isakun si bir “i vetëmlindur[1]” i Abrahamit. [2] A mund të themi edhe për Isakun se është Zot, pasi që e njëjta fjalë si te Jezusi, ashtu edhe tek Isaku është fjala greke, për fjalën “i vetëmlindur”. Fjala greke bazë e përkthyer “i vetëmlindur” e përdorur në rastin e Jezusit dhe të Isakut, është MO-NO-GE-NES. Kështu monogenes përcaktohet si: “I vetëmlindur” që d.m.th. “bir i vetëm”. (A Greek and English Lexicon of the New Testament, nga E. Robinson)[3]



v Jezusi nuk është prej kësaj bote. (Gjoni 8:23)



Në ungjillin e Gjonit 8:23 thuhet se Jezusi ka pohuar: Dhe ai u tha atyre:

“Ju jeni nga këtu poshtë, kurse unë jam nga atje lart; ju jeni prej kësaj bote, unë nuk jam prej kësaj bote”.

Kjo thënie është në kundërshtim me realitetin; sepse Isai a. s. (Jezusi) ishte nga kjo botë, por ata e komentuan në atë mënyrë që ta argumentojnë hyjninë e tij, e ky komentim është i pavend në dy aspekte:

a) Sepse është në kundërshtim me argumentet logjike dhe me tekstet definitive.

b) Sepse Jezusi i tha këto fjalë edhe për nxënësit e tij, por askush nuk tha se ata ishin zota. [4]

Shih te Gjoni 17:14-16, ku të njëjtat fjalë që i ceku në citatin e mësipërm, i cek edhe për nxënësit e tij:

“Unë ua kam dhënë atyre fjalën tënde dhe bota i ka urryer, sepse nuk janë prej botës, ashtu si edhe unë nuk jam prej botës. Unë nuk kërkoj që ti t`i heqësh nga bota, por që ti t`i mbrosh nga i ligu. Ata nuk janë nga bota, sikurse unë nuk jam nga bota”.



v Emanuel – Zoti me ne. (Isaia 7:14 / Mateu 1:23)



Po ashtu është edhe një citat tjetër biblik ku të krishterët mundohen që ta argumentojnë hyjninë e Jezusit, me fjalët e një profeti të quajtur Isaia, i cili në librin e tij në Dhiatën e Vjetër bëri një profeci, në të cilën, mes tjerash, tha: “Prandaj vetë Zoti do t`ju japë një shenjë: Ja, e virgjëra do të mbetet me barrë dhe do të lindë një fëmijë të cilin do ta quajë Emanuel.” (Isaia 7:14)

Lidhur me këtë citat shumë teologë të krishterë, pas analizimit, kanë dhënë mendimet e tyre për domethënien e këtij pasazhi biblik, duke e komentuar në bazë të origjinalitetit të këtij citati. Autorët e Dhiatës së Re kanë cituar shpesh pasazhe nga Dhiata e Vjetër, të cilat, sipas tyre, janë profeci të përmbushura në personin e Jezu Krishtit[5]. Numri i këtyre pjesëve të cituara është vërtet i madh. Ndërmjet ungjillorëve, Mateu është ai që e ka bërë këtë dukuri karakteristikë të ungjillit të tij.

Kjo profeci e Isaias aludohet në ngjarjen që ka ndodhur me mbretin arameas Rezin nga Damasku (Siria) dhe mbretin Pekah të Izraelit (Efraim: mbretëria e veriut) që organizuan një revoltë ndaj superfuqisë së asaj kohe, Asirisë. Mbreti Ashaz refuzoi të bashkohej me ta dhe për këtë arsye ata u kthyen kundër tij, e rrethuan Jerusalemin dhe u përpoqën ta rrëzonin nga froni e ta vendosnin një vasal në fronin e Judah. Mbreti Ahaz, për ta shpëtuar veten, mendoi t’i kërkonte ndihmë mbretit Tiglath-Pileser nga Asiria. Në këtë moment Isaiah ia ndaloi mbretit ta bënte këtë gjë, sepse e dinte mirë se pasi që mbreti asirian t’i shkatërronte armiqtë e ata gjithashtu do ta shndërronin Judenë në një shtet vasal. Mbreti veproi në këtë mënyrë, por rreziku i shkatërrimit nga armiqtë e tij ishte ende shumë i madh. E gjithë kjo ndodhte rreth viteve 735-734 p.e.s., kurse mbreti Ahaz dhe populli i tij ishin shumë të frikësuar. Atëherë Zoti ia dërgoi Isaian për t’i siguruar për atë se ata “dy mbretër” nuk do të mund ta çonin deri në fund pushtimin e tyre. Pjesa më e rëndësishme e këtij rrëfimi, të paktën për ne, vjen kur Zoti dëshiron ta japë një “shenjë” për ta qetësuar mbretin Ahaz. Mirëpo, Ahazi nuk dëshiron ta tundonte Perëndinë dhe në këtë mënyrë ai refuzoi t’ia kërkonte Zotit një shenjë. Zoti vetë këmbënguli, duke e bërë Isaian që të thotë: “Prandaj vetë Zoti do t’ju japë një SHENJË: “Ja, një GRUA E RE do të mbetet me barrë dhe do të lindë një fëmijë, të cilin do ta quajë Emanuel. Ai do të hajë ajkë dhe mjaltë derisa të mësojë të hedhë poshtë të keqen dhe të zgjedhë të mirën. Por para se fëmija të mësoj të hedhë poshtë të keqen dhe të zgjedhë të mirën, vendi që ti i druhesh për shkak të dy mbretërve të tij, do të braktiset”. (Isaia 7:14-16)

Siç shihet, kjo profeci është plotësuar gjatë jetës së Ahazit dhe jo disa shekuj më vonë, siç dëshiron të na bëjë të besojmë Mateu, sepse shenja e dhënë kishte si qëllim të qetësonte mbretin Ahaz dhe popullin e tij nga frika prej armiqve. Pasi Perëndia i tha Ahazit që ta kërkonte një shenjë për t’i treguar se ai ishte me të dhe popullin e tij dhe pas refuzimit të këtij të fundit për ta tunduar Perëndinë, atëherë vetë Zoti e mori iniciativën dhe i tregoi Ahazit për Emanuelin.

Para se ky fëmijë ta arrinte pjekurinë, mbretërit që e terrorizonin popullin e Ahazit, do të shkatërroheshin. Pra, mbretërit që frikësonin Ahazin u shkatërruan shumë shekuj para lindjes së Jezusit. Informacioni sipas të cilit ky fëmijë do të hajë ajkë dhe mjaltë derisa të mësojë të hedhë poshtë të keqen dhe ta zgjedhë të mirën, është një tjetër element, i cili e identifikon këtë fëmijë me situatën aktuale që po e kalonte Judah në atë kohë, ku ajka dhe qumështi për një populli agrar, formonte përbënin ushqimin bazë të tij. Këto trajta njerëzore e vendosin fëmijën në kohën kur kjo profeci është kryer. “Zbatuar ndaj Mesisë, ajo duket e papërshtatshme dhe e tepërt”.[6]

Kjo do të thotë që profecia u plotësua shumë kohë para lindjes së Jezusit (krahaso 2 Mbretërve 15: 27-29; 16: 1 e më poshtë; 2 Kronikave 28:1 e më poshtë). Pra, në këtë profeci nuk ka vend për Jezusin dhe nënën e tij të ndershme.

Nëse bëhet një krahasim tjetër ndërmjet teksteve biblike, lidhur me lindjen e Jezusit dhe emrin e tij, mund t’i referohemi po ashtu Mateut 1:20, ku tregon se si një engjëll iu shfaq në ëndërr Jozefit dhe urdhëronte Jozefin që ta merrte për grua Marinë dhe djali që do të lindte është një ngjizje prej frymës së shenjtë, ndërsa fëmija do të quhej Jezus: “Por, ndërsa bluante me vete këto çështje, ja që iu shfaq në ëndërr një engjëll i Zotit dhe i tha: ``Jozef, bir i Davidit, mos ki frikë ta marrësh me vete Marinë si gruan tënde, sepse ç`është ngjizur në të është vepër e Frymës së Shenjtë”, dhe “por ai nuk e njohu, derisa ajo lindi djalin e saj të parëlindur, të cilit ia vuri emrin Jezus”. (Mateu 1:25) Ndërsa në citatet e ungjillit të Llukës, shohim se Engjëlli iu shfaq Marisë dhe e lajmëroi se do të mbetej shtatzënë dhe se do ta lindte një djalë që do t’ia vinte emrin Jezus: “Dhe engjëlli i tha: ``Mos ki frikë, Mari, sepse ke gjetur hir para Perëndisë. Dhe ja, ti do të mbetesh shtatzënë dhe do të lindësh një djalë, dhe do t`ia vesh emrin Jezus”. (Luka 1:30-31)

Nga citatet shihet qartazi se emri i tij ishte Jezus, e jo Emanuel siç tregohet te Mateu 1:23, ndërsa autori i këtij ungjilli e ka huazuar këtë citat nga Isaia 7:14. Gjithashtu, te citatet e ungjillit të Mateut dhe të Llukës vërejmë një kontradiktë ndërmjet dy emrave: Jezus apo Emanuel (Mateu 1:25; Lluka 1:31 me Mateu 1:23). Mirëpo, s’duhet harruar një gjë, sepse Jezusi asnjëherë nuk tha dhe as që deklaroi para të tjerëve se emri i tij është Emanuel.[7]

Si përfundim mund të themi se teksti i Isaias nuk bën fjalë për asnjë lloj profecie të ndonjë lindje virgjërore e cila do të ndodhte shekuj me vonë. Mateu duke e shkëputur në mënyre arbitrare dhe të sforcuar pasazhin e Isaias nga konteksti i tij fillestar, si edhe duke e përkthyer keq tekstin e pasazhit në fjalë, është përpjekur të përfitojë një profeci për lindjen virgjërore të Marisë dhe hyjnizimin e Jezusit.



v Zoti im dhe Perëndia im. (Gjoni 20:27-28)



Në ungjillin e Gjonit thuhet se kur Thomai e pa Jezusin që ishte ringjallur[8] filloi të mos besonte se ishte Jezusi ai që po e shihte përballë dhe kur vërtetoi se ishte ai, atëherë Thomai i tha: Zoti im dhe Perëndia im: “Pastaj i tha Thomait: ”Vëre gishtin këtu dhe shiko duart e mia; shtrije edhe dorën dhe vëre në brinjën time; dhe mos ji mosbesues, por besues! Atëherë Thomai u përgjigj dhe i tha: “Zoti im dhe Perëndia im!”. (Gjoni 20:27-28)

Sipas citatit të lartpërmendur të krishterët mundohen që me fjalët e Thomasit thënë Jezusit “Zoti im dhe Perëndia im”, të arsyetojnë se Jezusi është me të vërtetë Perëndia dhe Zoti i tyre. Nëse i krahasojmë dhe i analizojmë citatet e tjera të Biblës dhe thënien e Thomasit që i drejtohet Jezusit, kjo na tregon se Thomasi nuk ka pasur për qëllim që ta ngrejë në shkallën e hyjnisë, apo nuk ka menduar në Zotin e Plotfuqishëm, ngase shprehja me të cilën është përgjigjur “Zoti im dhe Perëndia im” gjendet në shumë vende në Bibël, me ç’rast iu drejtohet edhe profetëve të tjerë, njerëzve të thjeshtë, engjëjve bile edhe djallit, por ne nuk mund të themi që edhe këta janë zota.

Në radhë të parë, sipas Biblës, Zotin nuk mund ta shohë askush dhe as që e ka parë ndonjëri. Kështu, Jezusi i drejtohet masës, duke i thënë: “Askush s`e pa Perëndinë kurrë” (Gjoni 1:18) “Askush s`e ka parë ndonjëherë Perëndinë”. (1 Gjoni 4:12) Përsëri te Gjoni 5: 37 Jezusi thoshte: “Dhe Ati, që më dërgoi, ai vetë ka dëshmuar për mua; ju nuk e keni dëgjuar kurrë zërin e tij dhe as nuk e keni parë fytyrën e tij”, etj.

Së dyti, në Bibël tregohet se Manoahu, duke vëzhguar engjëllin e Zotit në qiell, ai i tha bashkëshortes së vet: e pamë Perëndinë, ose siç tregohet: “Ashtu si flaka ngjitej nga altari në qiell, Engjëlli i Zotit u ngjit me flakën e altarit. Duke parë këtë, Manoahu bashkë me gruan e tij ranë përmbys për tokë. Engjëlli i Zotit nuk iu shfaq më as Manoahut, as bashkëshortes së tij. Atëherë Manoahu kuptoi se ai ishte Engjëlli i Zotit. Manoahu i tha pastaj bashkëshortes së tij: "Ne me siguri do të vdesim, sepse pamë Perëndinë". (Gjyqtarët 13: 20-22) Gjithashtu, Bibla u referohet engjëjve si “ata që ngjajnë me Perëndinë” (Psalmi 8:5; Hebrenjve 2:7)

Po ashtu në Bibël hebrenjtë konsiderohen Perëndi: “Unë kam thënë: "Ju jeni perëndi, jeni të gjithë bijtë e Shumë të Lartit”. (Psalmet 82:6) Bibla, Perëndi i quan edhe ata, të cilëve u qe drejtuar fjala e Perëndisë (shih: Gjoni 10:34, 35; Psalmi 82:1-6). Madje, edhe satanai në 2 Korintasve 4:4, quhet “perëndia i kësaj bote”. [9] Gjithashtu, me termin Zoti im, apo Zot, Perëndia im etj. janë quajtur edhe profetët e Zotit, si: Abrahami, Jozefi, Davidi, Esau, etj. (shih: Zanafilla 18:12; Zanafilla 44:20; 1 Samueli 25:24; Zanafilla 32:4)[10]

Po fjalën Zot e përdor edhe Maria Magdalena kur shkon te varri i Jezusit dhe nuk e gjen brenda, e duke menduar se i afrohet kopshtari ajo e thërret ZOT: “Jezusi i tha: "O grua, pse po qan? Kë kërkon?". Ajo, duke menduar se ishte kopshtari, i tha: "Zot, po e pate hequr ti, më trego ku e vure dhe unë do ta marr". (Gjoni 20:15) Gjithashtu priftërinjtë dhe farisenjtë e quajtën Pilatin ZOT, shiko: “Dhe të nesërmen, që ishte mbas ditës së Përgatitjes, krerët e priftërinjve dhe farisenjtë u mblodhën te Pilati, duke thënë: "Zot, na ra në mend se ai mashtruesi.. .”. (Mateu 27:62-63)

Gjithë kjo çka u tha me termat Zot, Zoti im (Imzot), Perëndi, apo Perëndia im, mund të shtrohet pyetja nëse mund të themi edhe për këta se janë Perëndi? Nëse po, atëherë të gjithë njerëzit qenkan perëndi!!



v Shëmbëllimi i Perëndisë. (2 Korintasve 4:4)



Te 2 Korintasve 4:4 thuhet: “... Lavdisë së Krishtit, që është shëmbëllimi i Perëndisë”. Nëse Jezusi është Zot, sepse është shëmbëlltyra apo imazhi i Perëndisë, siç e cek ky citat, atëherë çka mund të themi për atë se njerëzit në përgjithësi janë shëmbëlltyrë e Perëndisë, siç tregon Bibla te Zanafilla 1:26,27, ku thuhet:

“Perëndia tha: Ta bëjmë njeriun sipas shëmbëlltyrës sonë dhe në ngjasim me ne ...Kështu Perëndia krijoi njeriun sipas shëmbëlltyrës së vet, sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë: Ai krijoi mashkullin dhe femrën”. Sipas këtij citati, atëherë a mund të themi se të gjithë njerëzit janë zota, pasi që të gjithë ne jemi shëmbëlltyrë e Perëndisë?![11]

Habitemi kur në disa nga veprat e njohura teologjike i gjejmë këto fjalë: “Në Dhiatën e Re nuk ekziston një pohim eksplicit i doktrinës së trinitetit” [12] “Teologët janë të pajtimit se në Dhiatën e Re nuk përmbahet ndonjë doktrinë e qartë mbi trinitetin”. [13]

Duke pasur parasysh se citatet që përmendëm lidhur me trinitetin, ishin kryesisht nga Ungjilli i Gjonit, ku shkencëtari dhe profesori i Universitetit të Parisit dhe anëtar i Akademisë së Shkencave të Francës, dr. Maurice Bucaille, thotë se ky ungjill na dërgon në besimin se këtë ungjill e kanë shkruar disa nxënës mbas të cilit qëndron Pali. [14]

Bart D. Ehrman thotë: “Ç’dobi ka të thuash se tekstet origjinale të Biblës janë të frymëzuara? Ne nuk i zotërojmë tekstet origjinale, por kemi vetëm një kopje të mbushura me gabime dhe shumica e këtyre dorëshkrimeve janë prodhuar shekuj më vonë se origjinalët”.[15] “Ishte e qartë se kishte një problem në pohimin se Bibla ishte verbalisht e frymëzuar në çdo fjalë të saj. Siç mësuam në një nga kurset e para të ndjekura në institut, ne nuk i zotërojmë dorëshkrimet origjinale të Dhiatës së Re. Ajo që ne kemi përbëhet nga kopje të këtyre shkrimeve, të bëra vite më vonë. Mbi të gjitha, asnjëra prej këtyre kopjeve nuk është krejtësisht e saktë, duke qenë se skribët që i kanë prodhuar ato, pa dashje ose qëllimisht, i kanë ndryshuar në vende të ndryshme. Të gjithë skribët e kanë bërë këtë. Kështu, në vend që të kemi fjalët e frymëzuara të autorëve (d.m.th. origjinalet) të Biblës, ajo çka kemi janë vetëm kopje të shkruara në gabime të shumëfishimeve”.[16]

Këto ishin disa nga citatet me të cilat të krishterët argumentojnë në mbrojtje të tezës së tyre se Jezusi është Zot. Por deri tani vërejtëm se citatet kanë gabime, si në aspektin e përkthimit, ndryshimit, shtimit së disa citateve në Bibël, vetëm e vetëm për t’ia arritur qëllimit të tyre për ta argumentuar hyjninë e Jezusit.

Duke i parë këto gjëra, Shën Fausti, një peshkop i shekullit V, i shkruan Shën Augustinit me një zemërim, duke thënë: “Shumë gjëra u shtuan nga paraardhësit tanë në shkrimet e Zotërisë sonë, të cilat, edhe pse mbajnë emrin e tij, nuk pajtohen me mësimet e tij. Kjo nuk është befasuese, pasi që ne shpesh kemi vërtetuar se këto gjëra nuk janë shkruar nga Ai vetë e as nga apostujt e tij, por me të madhe janë të bazuara në përralla sipas raporteve të gjysmëhebrenjve, me mospajtime të shumta edhe ndërmjet tyre dhe duke i vënë emrat e apostujve në shkrimet e tyre ua atribuonin atyre gabimet dhe gënjeshtrat e veta”. [17]



--------------------------------------------------------------------------------

[1] “Me anë të besimit, Abrahami, kur u vu në provë, pothuajse e flijoi Isakun, dhe ai që kishte marrë me gëzim premtimet, provoi të flijonte birin e vetëmlindur”. (Hebrenjve 11:17) Ky citat gjindet te “Shkrimet e shenjta”, përkthim “Bota e re”, Romë, 2006.

[2] “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 15.

[3] Po aty, fq. 16.

[4] Rahmetullah El-Hindi, “Triumfi i së vërtetës”, fq. 90.

[5] I njëjti citat sikur tek Isaia 7:14, e ka huazuar Mateu tek ungjilli i tij për ta vërtetuar kinse profecinë e Isaias lidhur me Jezusin dhe hyjnizimin e tij, shih Mateu 1:23: “Ja, virgjëresha do të mbetet shtatzënë dhe do të lindë një djalë, të cilit do t`i venë emrin Emanuel, që do të thotë: "Zoti me ne””.

[6] “An Introduction to the Old Testament”, nga Samuel Davidson, Vol III, 1863, fq. 78; sipas artikullit “Shenja e Emanuelit”, nga Rrezart Beka, tek www.erasmusi. org; lidhur me këtë tregim shih edhe te Harputli Ishak Efendija, “Nije mogao odgovoriti”, Istambul-Temmuz, 2006, fq. 74-75.

[7] Lidhur me këtë shiko, Harputli Ishak Efendija, “Nije mogao odgovoriti”, fq. 74.

[8] Sipas supozimeve të tyre.

[9] Shih tek: “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 28; dhe “A ka vetëm një Perëndi të vërtetë?”, Zgjohuni, shkurt 2006, fq. 29.

[10] Për më tepër lidhur me këto shih: Misha’al Ibn Abdullah, “What did Jesus really say?”, fq.66-67.

[11] Rreth kësaj çështjeje shih nën renditjen e shtatë, po në këtë artikull.

[12] Walter A. Elwell, “Evangelical Dictionary of Theology”, Baker Book House, Grand Rapids, Miçigan 1984, fq. 112.

[13] Mircea Eliade, "The Encyclopedia of Religion", editorinchief, 1987, Vol. 15, (Macmillan Publishing Company, NY) fq. 54.

[14] Muhamed Gazali, “Islam ili Kršćanstvo izazov vremena“, fq. 10.

[15] Bart D. Ehrman, “Të keqcitosh Jezusin-Si dhe përse u ndryshua Bibla”, fq. 27.

[16] Po aty, fq. 23.

[17] Halil Ibrahimi, “Islami dhekrishterimi”, fq. 44; shiko edhe Rahmetullah Kairanvi, “Ngadhnjimi i së vërtetës”, Tiranë, 2003, fq. 53.
- Postuar nga Bibla dhe Kurani October 24 2009