Brendia e vepres : Prof.hasan tahsini

[abica]

2010-01-30 nga shtypi i perditshem

Përmbajtja e botimit

Në vija të përgjithshme mund të thuhet se tre vëllimet e punimit shkencor
të Dr. Laurant Bicës nën logon:
Profesor Hasan Tahsini, kanë pak a shumë këtë strukturë:



- Në vëllimin e parë paraqitet studimi i kryer më 1987: Hasan Tahsini - Jeta, vepra, idetë. Para tij ka dy tre paragrafë me tituj si: Një botim i munguar, Dy fjalë lexuesit, dhe një Hyrje e autorit me dy nëntituj: Sfidat e një teme dhe Përmbajtja e botimit. Pas kësaj vjen vetë tema e disertacionit me bibliografinë përkatëse në fund, e përbërë nga dy pjesë kryesore. Njëra ka të bëjë me jetën e veprimtarinë e Hoxha Tahsinit dhe pjesa e dytë përqendrohet në idetë, në anët e ndryshme të botëkuptimit të tij. Pas saj vjen autoreferati i temës së disertacionit, rezymeja në shqip, anglisht dhe frëngjisht, e së fundi aparati shkencor, indeksi i emrave të njerëzve, të vendeve etj.


- Në vëllimin e dytë kemi si të thuash tre pjesë. Janë artikujt shkencorë dhe publicistikë të autorit, të shkruar në vite sipas një logjike të caktuar që përcaktohet nga lënda e tyre. Spikasin midis tyre dy artikujt e parë, njëri i botuar në revistën Studime Historike, dhe tjetri i botuar në Revistën Pedagogjike. Të tjerët janë botuar në organe të ndryshme të shtypit periodik deri në ditët tona.


Pjesa e dytë e këtij vëllimi hapet me një studim për profesor Hasan Tahsin Filatin, shkruar nga miku i tij
Dr. Vasfi Samim Visoka mbi 30 vjet përpara dhe i është dhuruar autorit. Pastaj vijnë shqipërimet e dy veprave të Hasan Tahsinit (fragmente të përzgjedhur të tyre), të cilët u përdorën nga autori në një pjesë të madhe të tyre për hartimin e temës së disertacionit. Mbasandaj ka pjesë të ndryshme nga materialet në gjuhën osmanishte e turqishte të re, të përkthyera direkt nga Dr. Vasfi Samimi; pjesë nga enciklopedi të ndryshme mbi Hoxha Tahsinin; fragmente nga libra të ndryshëm që kanë të bëjnë me të. Janë plot materiale të reja që i vihen në dispozicion lexuesve e studiuesve të rinj për të njohur më mirë rilindasin Hasan Tahsini.

Pjesa e tretë dhe e fundit ka të bëjë me disa shkrime të orientalistëve shqiptarë që patën studiuar në medresetë jashtë në Turqi, Egjipt e gjetkë, dhe në Medresenë e madhe të Tiranës. Ndër këta orientalistë, të cilët i ka njohur personalisht dhe ka pasur ndihmën e mbështetjen e tyre, për të cilën u është mirënjohës, janë Vehxhi Buharaja, Haki Sharofi, Jonuz Tafilaj, Myqerem Janina dhe albanologu nga Turqia, zoti Nexhip Alpan.

Ata kanë njohur në origjinal osmanisht veprat e tij dhe literaturën mbi të, dhe ndihmesa e tyre, sidomos në etapën e parë të njohjes së tij në Shqipëri, ka qenë e vyer. Autori, duke i sjellë ndërmend gjithë këta njerëz që kanë punuar kryesisht në Arkivin e Shtetit dhe në Institutin e Historisë, nuk mund të mos u jetë mirënjohës për informacionin që ka marrë prej tyre gojarisht në takimet e ndryshme me ta, si dhe përfitimin që ka pasur nga artikujt e tyre të botuar në shtypin e kohës për Hasan Tahsinin.


- Vëllimi i tretë, që është dhe më voluminozi se dy të parët, përbëhet edhe ky sikurse i dyti nga tre pjesë të rëndësishme. Në të parën përfshihet kontributi i madh i tahsinianëve të ndryshëm, duke filluar me të parët që kanë shkruar për rilindasin tonë, si Ibrahim Daut Hoxha, Prof. Dr. Nuri Abdiu, studiuesi Sejdi Kondi etj. Ndihmesë të veçantë kanë dhënë studiuesit nga Kosova e Maqedonia si Prof. Hasan Kaleshi, Prof. Iljaz Rexha, Prof. Jashar Rexhepagiq, Prof. Ali Vishko. Një rradhë profesorësh nga Shqipëria, si Prof. Koli Xoxi, Prof. Musa Kraja, Prof. Tomor Osmani, Prof. Shefik Osmani e shumë e shumë të tjerë.
Një ndihmesë e veçantë ka qenë emisioni televiziv për dijetarin Hasan Tahsini i përgatitur nga Azis Gjergji, i cili pati jehonë të madhe dhe bëri të njohur Hoxha Tahsinin në opinionin publik shqiptar. Janë veç të tjerëve dhe një rradhë studiuesish nga vendlindja e tij nga rrethi i Sarandës, si stërmbesa e tij Manushaqe Halili, Namik Selmani, Veiz Bajo, Androkli Naqellari etj. etj.


Pjesa e dytë ka të bëjë me krijimet letrare për Hasan Tahsinin, në poezi, në prozë, folklorin mbi të, ka krijime poetike të Hasan Tahsinit, poetë e krijues nga Çamëria, por dhe poetë e shkrimtarë të tjerë që u ka pëlqyer ta kenë temë të krijimtarisë së tyre rilindasin Hasan Tahsini.
Pjesa e tretë dhe e fundit e vëllimit të tretë ka të bëjë me pasqyrimin e personalitetit të Hasan Tahsinit në dokumentet shkencore akadamike si në Shqipëri ashtu edhe në Turqi, si në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar etj.

Ndërsa në pasqyrimin që gjen në enciklopeditë e ndryshme turke, me interes si për vëllimin e tij, si për informacionin substancial që sjell në kohën e sotme, zëri për Hoxha Tahsinin, në Islam Ansiklopedisi, botuar pas vitit 2000 në Republikën e Turqisë dhe që ka për autor të mirënjohurin, një penë si Omer Faruk Akyn, i cili ka shkruar në të kaluarën edhe për figurën tjetër madhore të Rilindjes sonë Kombëtare, për Shemshedin Sami Frashërin.
Në lidhje me këtë botim, duhen nënvizuar tre aspekte.

- Duke bërë këtë botim voluminoz, autori ka pasur disa synime:
së pari, i drejtohet lexuesit të thjeshtë shqiptar këtu apo në diasporë, duke i sjellë përpara një njohje pak a shumë të gjerë të rilindasit Hasan Tahsini;
së dyti, u drejtohet specialistëve të fushave të ndryshme të filozofisë, psikologjisë, letërsisë, gjuhësisë e shumë fushave të tjera, dhe u paraqet Hasan Tahsinin për t’i ngacmuar ata për të bërë kërkime në fusha të ndryshme, sidomos nëpër arkiva;
së treti, i drejtohet një kategorie të veçantë, siç janë pjesëtarët e komunitetit çam, në Shqipëri e Greqi, për të ndihmaar sadopak në ndërgjegjësimin e kësaj pjese të popullsisë shqiptare, për të kuptuar vlerat e tyre, ndihmesën që i kanë dhënë çështjes kombëtare shqiptare. Ky është dhe një kontribut për të ndihmuar direkt apo indirekt në zgjidhjen e çështjes çame;
së katërti, kjo është dhe një ndihmesë për ndriçimin e Rilindjes sonë të Madhe Kombëtare, duke nxjerrë në dritë sa më mirë figurën e një rilindasi të shquar e rolin e tij tepër të veçantë në të, siç është Hasan Tahsini.
- Autori del edhe me një libër-bilanc. Kjo presupozon dy gjëra:


së pari, dhënien në mënyrë të koncentruar të dijeve dhe informacioneve të shumta që janë grumbulluar deri më sot për Hasan Tahsinin dhe


së dyti, një përzgjedhje të kujdesshme dhe me përgjegjësi, sidomos në rastin e vëllimit të tretë, të skrimeve më të spikatura, më të rëndësishme, e më të arrira, të shkruara nga autorë të ndryshëm në vite. Sigurisht këtu do pasur parasysh se këtë autori e ka bërë në shumicën e rasteve për të përgatitur autorët e ndryshëm sa më denjësisht, por ka pasur edhe raste kur, jo për faj të tij por të rrethanave objektive, mungesave të ndryshme, nuk ka arritur të bëjë çdo gjë siç do të kishte dashur. Është përpjekur të bëjë më të mirën e mundshme që botimi të jetë sa më përfaqësues

- Aspekti i tretë ka të bëjë me mirënjohjen që autori do t’u shprehë si brezit të vjetër të orientalistëve dhe tahsinianëve të rinj që kanë dhënë dhe vazhdojnë të japin ndihmesën. Emrat e sipërpërmendur, si të një Vasfi Samimi, Vehxhi Buharaje, Haki Sharofi etj., nuk mund të shlyhen nga kujtesa e tij, sado që ata nuk figurojnë midis të gjallëve.

Gjithashtu autori e ndjen për detyrë të falenderojë me shpirt edhe një sërë autorësh të sotëm, të cilët e kanë ndihmuar në këtë ndërmarrje të madhe, si profesor Koli Xoxin, Prof. Nuri Abdiun, Prof. Musa Krajën, shkrimtarin Enver Kushi, poetin Arben Iljazi, poetin Sazan Goliku, krijuesin e shquar çam Namik Selmani, e shumë e shumë të tjerë që janë treguar shumë kooperues në përgatitjen e këtij libri në tre vëllime.

- Autori edhe përsa i përket temës së disertacionit ka pasur tre variante, por ai la atë më të shkurtërin, më të përpunuarin, më të mirin, atë që ka kaluar në disa sita, si të vetin, të miqve të tij, të udhëheqësit të temës, të oponencës së dy mbrojtjeve, dhe mori në konsideratë dhe recensat e dy recensentëve, Koli Xoxi dhe Luan Dibra, të bërë në Shtëpinë Botuese Enciklopedike.

Gjithashtu, me rastin e këtij botimi, u kalua edhe njëherë në sitë nga fillimi deri në fund, duke i bërë disa ndryshime e retushe, që i kërkonte koha e ndryshimet e bëra këto dy dekadat e fundit në vitet e demokracisë.

Botimi iu nënshtrua një korrektimi e redaktimi të kujdesshëm. Sigurisht autori është munduar të mos bëjë ndryshime esenciale duke ruajtur disertacionin siç është mbrojtur në kohën e vet në vija të përgjithshme.

Duke qenë i vetëdijshëm se ka bërë më të mirën e mundshme për të paraqitur siç duhet rilindasin Hasan Tahsini, autori pret mirëkuptimin nga lexuesi. Shumë gjëra janë lënë ashtu siç kanë qenë. Punimi është i dy dekadave më parë, sado që studimet tahsiniane qysh nga ajo kohë nuk kanë bërë ndonjë përparim të madh.

Autori mendon se ky, sido që të jetë, është një kontribut modest i tij për Rilindjen. Studiuesit e ardhshëm do t’i çojnë arritjet e sotme për rilindasin Hasan Tahsini më tej. Ky është besimi i tij i patundur...

[abica]

VLERESIMET E PROFESIONISTEVE MBI VEPREN "PROF.HASAN TAHSINI"
2010-02-28 nga vepra e autorit

Punimi: Jeta, vepra dhe idetë e Hasan Tahsinit, i Laurant Bicës, është e para monografi e vërtetë e shkruar deri tani për jetën dhe veprën e Hasan Tahsinit. Ajo është më e plotë nga të gjithë artikujt apo nga ndonjë punim i shkruar për të deri më sot. Artikujt dhe një punim që njohim, kanë qenë të cunguar e të cekët në krahasim me këtë monografi. Ata kanë prekur çështje anësore të jetës e veprës së këtij shqiptari të madh dhe nuk flasin për kufizimet ideore të tij. Monografia e autorit Laurant Bica ka ngrënë një kohë të gjatë pune, ka gëzuar një kujdes të posaçëm, sepse është shfrytëzuar një bibliografi e gjerë për të, përfshirë edhe atë të autorëve turq, të cilët nuk kanë qenë njohur deri tani nga studiuesit. Në këtë monografi flitet gjerë dhe mirë:

1. Për edukatën dhe arsimin që mori që në fëmijëri dhe në rini Hasan Tahsini.
2. Për ndikimin e lëvizjes çlirimtare shqiptare tek ai.
3. Për mjedisin kombëtar shqiptar në Stamboll, që ndikoi drejtpërsëdrejti tek ai.
4. Për njohjen e iluminizmit të botës perëndimore prej Hasan Tahsinit, që i bënte dijenitë e tij me karakter universal.
5. Jepet veprimtaria dhe përvoja e tij me jetën kulturore në Paris, me të cilën ai u njoh kur shërbeu atje disa kohë.
6. Për veprimtarinë e tij si rektor i Universitetit në Stamboll, funksion i cili nuk e detyroi aspak të bëhej përçues i teologjisë fetare e shtetërore të kastës osmane në fuqi.
7. Për urrejtjen e reaksionit, që e fitoi për shkak të ligjëratave shkencore që mbajti, urrejtje që çoi deri në shkarkimin e tij si rektor dhe në mbylljen e universitetit.
8. Për intensifikimin prej tij të luftës për zhvillimin e ndërgjegjes kombëtare shqiptare, dhe se si kjo lëvizje nëpërmjet punës së Hasan Tahsinit bëhet më e organizuar.
9. Për luftën për alfabetin e gjuhës shqipe, në një kohë kur kjo gjuhë e shkruar luftohej nga të katër anët dhe kur rreziku për ata që merreshin me të ishte shumë i madh.
10. Për luftën e tij kundër alfabetit të gjuhës shqipe me gërma arabe, i cili në të ardhmen do ta ngatërronte keq betejën për shkollën dhe arsimimin shqip.
11. Për udhëtimin e tij në vitin 1873-1874 në Shqipëri, kur merr kontakt me patriotët vendas për të përhapur ndjenjën kombëtare në Shqipëri.
12. Për idetë e tij filozofike e shoqërore, të cilat patën ndikim jo të vogël për emancipimin e mendimit kombëtar shqiptar.
13. Për përpjekjet e tij që idetë shkencore të përhapen në masat, qoftë edhe të kufizuara për kushtet e asaj kohe të popullit, për përpjekjen e tij që në filozofinë e tij të kapërcejë zigzaket që iu paraqitën atij në udhëtimin drejt botës së ideve të mëdha.
14. Për hartimin prej tij të abetares, gramatikës e fjalorit shqip.
15. Për pikëpamjet filozofike të Hasan Tahsinit mbi natyrën, në të cilat mbizotëron tendenca materialiste.
16. Për trajtimin e ndërgjegjes nga pozitat e materializmit spontan etj.
17. Vihet në dukje se Hasan Tahsini ka qenë ndër shkencëtarët e parë që përdor metodën eksperimentale në shkencë, e ndoshta është i pari. Njohja për të ishte një proces i pafund që lidhej drejtpërsëdrejti me zhvillimin e progresit njerëzor.

Kështu që gama e problemeve që trajton autori është e gjerë dhe e shpjeguar drejt.
Pavarësisht nga disa vërejtje e sugjerime të vogla që mund të bëhen, libri është i punuar shumë mirë dhe ai do të mirëpritet nga lexuesi ynë.

Koli Xoxi

Tiranë më 20. 11. 1990.




* * * * *

Hasan Tahsini është një nga figurat kryesore të lëvizjes atdhetare shqiptare dhe të lëvizjes demokratike në Turqi. Siç ve në dukje autori, Hasan Tahsini ishte koka e lëvizjes ideologjike pas shpalljes së Tanzimatit në mbarë Perandorinë Osmane. Një rilindas i shquar dhe i madh, ai na bën të krenohemi për patriotizmin e tij të kulluar dhe për erudicionin e rrallë, që e bëri të themelonte universitetin e parë në Turqi dhe të fusë në Perandorinë Osmane, i pari shkencat natyrore moderne të Europës.
Hasan Tahsini, i mbrujtur me idetë përparimtare të iluminizmit europian, nuk është aspak një kopjues i tyre, por kulturën dhe diturinë i përdor si një armë, për të formuluar idetë dhe veprimtarinë praktike, për të zgjidhur në mënyrë sa më të përshtatshme problemet e atdheut dhe të popullit të tij dhe të procesit të demokratizimit të Perandorisë Osmane.

Luan Dibra

Tiranë, më 20.1.1999