Konvertimi i Shume Shqiptareve ne Islam

[hof]

C’fare mendoni per konvertimin e shume Shqiptareve ne Islam? Edhe pse stergjysherit e mij ishin te gjithe mysliman mua me bezdiste ky konvertim perpara disa kohesh. Por jo tani. Une kam vene re se shume Shqiptare jasht shtetit e kane problem kete konvetim historik. Tani mua me duket se konvertimi ne Islam ishte gjeja me e mire per ate kohe. Une jam Ateist dhe nuk besoj tek Jezusi apo Muhameti, biles i konsideroj delenxhinj te huaj imoral.
Sic e dini ne beme lufte shume te ashper me Osmanin dhe ne fund u mundem. Ne perandorine Osmane me c’fare kam lexuar (jo shume) myslimanet kishin shume me shume te drejta se krishteret. Per shembull nuk paguanin taksa dhe ishin me ligj superior ndaj krishtereve. Kur ne u beme pjese e perandorise Osmane edhe ne ishim nen keto ligje. Ata qe e gjeten veten ne kete pozite duhet te mbanin fene Krishtere apo ta shnderronin me Islamin? Feja Krishtere eshte e bazuar ne nje delenxhi te huaj Cifut dhe eshte glorifikimi dhe propoganda e Cifuteve per popullin e vete. Islami ne anen tjeter eshte e bazuar ne nje delenxhi Arab dhe eshte glorifikimi dhe propoganda e Arabeve per popullin e tyre. Ne si Shqiptar nuk i kemi detyre as njeres as tjetres.
Pse duhet qe Shqiptaret te vuanin dhe te abuzoheshin ne perandorine Osmane per te mbajtur Jezusin (nje cope karagjozi) kur munded te kishin te drejta te plota duke thene se kishin pranuar nje karagjoz tjeter (Muhametin)? Nuk po them se Shqiptaret duhet te ishin bere fetare Islamik por ishte gje me e mire per ne te pretendonim se ishim. Do te me dukesh komplet budallallik qe Shqiptari te vuaj per te thene se adhuron Jezusin e jo Muhametin. Keto jane plera te huaja qe u jane nenshtruar Shqiptareve nga te huaj. Nuk i kemi detyrim as njerit nga ketyre palacove. Pra me duket shume budallallik qe te vuash per memorine e Jezusit. Por kur iku Turku nuk kishte me asnje vlere Islami per Shqiptaret keshtu qe duhesh nxjerre bashke me Turkun, po ashtu edhe Krishterizmi. Kur e gjen veten nen tiran te huaj fetare pretendo se ndjek fene e tyre se sa te vuash per budallalliqe. Per kete arsye them se konvertimi ne Islam ishte gje e mire ne kohen e Osmaint. Me ngjan se Ismail Kadareja e konsideron gje te keqe si shume Shqiptar te tjere dhe nuk e kuptoj kete gje. C’fare mendoni ju?

[dielli1]

hof,une po jap pergjigjjen time(mendimin tim)per temen:

Konvertimi i shume shqipetareve ne islam ishte tragjedija jone si popull...

Europa duke perfunduar perandorija osmane, na mori si popullate tureke,mongole,arabe,jevgje,etj,dhe keshtu shkuan trojet e Arberoreve dhe ju dhuruan fqinjeve...A nuk ishte kjo tragjedi????!!..Humbja e IDENTITETIT ARBEROR(me marrjen e fese islame laramanisht)qoj deri te shkaperderdhja e territoreve tona.Popullsite vendore(tanime te tjetersuara,qe veten e quanin turq e arab)e edhe per boten Europiane gjethashtu kishin kete emertim,leshuan vendet e veta dhe u shperngulen neper anadoll..A nuk ishte gjithashtu edhe kjo ngjarje tragjedi,qe erdhi kryekput nga ky tjetersim fetar ???!!!...
Pastaj,per te qene e keqja edhe me e madhe,ky tjetersim fetar identitar_tragjedi kombetare,edhe sot e gjithe diten po na shoqeron,gje qe edhe intelektualeve ua ka humbur rrugen.....

[hof]

Europa Krishtere nuk duhet marre si ndonje standart i larte. Fuqite Europjane kane qene nga vendet me te pa mershirsheme dhe pa moralshme ne bote, kuptohet nga fuqija (flas per politikanet dhe ushtret jo intelektualet). Por duhet marre ne konsiderate fuqija e tyre ushtarake dhe politike per te zgjidhur probleme internacionale. Kjo ka effekte prakitke per Shqiptaret.

Me ca kam lexuar une fuqite Europiane e nderronin politiken sipas interesave te kohes, i nderronin aleancat si breket, dhe nuk kishin baze morale ne politike por thjesht interes personal te kohes. Nuk e di mire historine se si reaguan vendet e huaja per pavaresine e Shqiperise por duhet marre parasysh se Serbi arriti deri ne mez te Shqiperise ne luften e Ballkanit dhe Fuqite e ndaluan dhe i thane te ikte. Edhe Kosoven e dhane se humbi Ushtria Turke kundra Serbve. Domethene e morren me lufte jo se ja falen. Po qe se Serbi nuk do ta kishte fituar me lufte nuk besoj se do benin fuqite cdo gje qe te ishte e mundur per tua dhene Serbve. Pra nuk jam i bindur qe Islami i Shqiptareve pati ndonje efekt te rendesishem per zgjidhjen e kufinjve. Per Shembull populli Krishter i “Maqedonise” pati te njenjtin fat si Kosovaret dhe u be pjese e Yugosllavise edhe se ishin Bullgar dhe donin me shume Bullgarine ne ate kohe.

Nuk e besoj se fuqite Europjane lodhnin koken shume per vendet e Ballkanit vetem ndiqnin politiken e tyre sic i interesonte. Te jap nje shembull ne mezin e shekullit te 19 Franca Anglia dhe Perandoria Osmane luftuan si aleate kundra Rusit. Pra aleanca me Krishtere dhe Myslimane luftuan kundra Krishtereve dhe nuk ishte hera e pare. Ishte thjesht interes personal, nuk i ke bese fuqive Europjane. Po te kishim fituar luften kundra Serbit do me dukesh cudi qe te nderhynin fuqite Europiane per te dhene tokat Shqiptare Serbise vetem nga feja. Nuk eshte ne karakterin Europjan (dmth interes personal) kjo gje.

Por edhe sikur te kishte pasur pasoja politike Islami ku e dinin Shqiptaret perpara 400 vjetesh se c’do te sillte historia pas 300 vjetesh? Nuk i parashikon dot gjerat aq larg. Parashiko se c’do te ndodhe ne 2300en. Pra ne ate kohe zgjedja per te nderruar fene ishte gje e mire. Pse ta linin Shqiptaret familjen te beheshin qytetare te kalsit te dyte per Jezusin apo Muhametin? Thjesht e papranueshme per mua.

Sa per humbjen e identitetit Arberor nuk jam i bindur per kete gje. Ka akoma shume Shqiptare krishter. Shikon ndonje ndryshim te madh midis Shqiptareve krishter dhe atyre mysliman? Une jo per vete, mos te ma thonin fene nuk do ta gjeja dot. Feja Krishtere eshte fe Cifute jo Shqiptare. Tradhetija e pare u be kur u beme Krishtere. Kur u beme mysliman ndoqem nje karagjoz Arab ne vend te nje Karagjozi Cifut (nuk po e them per te ofenduar Arabet apo Cifutet). Pra edhe se humben fene qe kishim pasur per mbi njemi vjete nuk humbem ndonje gje te mire, thjesht ndryshuam nje gje te huaj dhe te keqe per nje gje tjeter te huaj dhe te keqe por qe kishte shume benefica praktike per popullin tone (ata qe nderruan fene) per qindra vjet.

Shperngulja ne Anadoll e shume myslimaneve edhe kur ishte me deshire nuk ishte ndryshe nga sperngulja e shqipetareve per ne Itali apo per ne Greqi (Arvanitet).

hof,une po jap pergjigjjen time(mendimin tim)per temen:

Konvertimi i shume shqipetareve ne islam ishte tragjedija jone si popull...

Europa duke perfunduar perandorija osmane, na mori si popullate tureke,mongole,arabe,jevgje,etj,dhe keshtu shkuan trojet e Arberoreve dhe ju dhuruan fqinjeve...A nuk ishte kjo tragjedi????!!..Humbja e IDENTITETIT ARBEROR(me marrjen e fese islame laramanisht)qoj deri te shkaperderdhja e territoreve tona.Popullsite vendore(tanime te tjetersuara,qe veten e quanin turq e arab)e edhe per boten Europiane gjethashtu kishin kete emertim,leshuan vendet e veta dhe u shperngulen neper anadoll..A nuk ishte gjithashtu edhe kjo ngjarje tragjedi,qe erdhi kryekput nga ky tjetersim fetar ???!!!...
Pastaj,per te qene e keqja edhe me e madhe,ky tjetersim fetar identitar_tragjedi kombetare,edhe sot e gjithe diten po na shoqeron,gje qe edhe intelektualeve ua ka humbur rrugen.....

[Xhemis]

hof,une po jap pergjigjjen time(mendimin tim)per temen:

Konvertimi i shume shqipetareve ne islam ishte tragjedija jone si popull...

Europa duke perfunduar perandorija osmane, na mori si popullate tureke,mongole,arabe,jevgje,etj,dhe keshtu shkuan trojet e Arberoreve dhe ju dhuruan fqinjeve...A nuk ishte kjo tragjedi????!!..Humbja e IDENTITETIT ARBEROR(me marrjen e fese islame laramanisht)qoj deri te shkaperderdhja e territoreve tona.Popullsite vendore(tanime te tjetersuara,qe veten e quanin turq e arab)e edhe per boten Europiane gjethashtu kishin kete emertim,leshuan vendet e veta dhe u shperngulen neper anadoll..A nuk ishte gjithashtu edhe kjo ngjarje tragjedi,qe erdhi kryekput nga ky tjetersim fetar ???!!!...
Pastaj,per te qene e keqja edhe me e madhe,ky tjetersim fetar identitar_tragjedi kombetare,edhe sot e gjithe diten po na shoqeron,gje qe edhe intelektualeve ua ka humbur rrugen.....

Ky eshte nje shkrim qe tregon pse Shqiptaret u bene muslimane.


TIMARLINJTË E KRISHTERË NË SHQIPËRI NË SHEKULLIN E XV-TË


(sipas një regjistri Osman të timarëve)

Nga Halil Inalçik*. , botuar revista Perpjekja


Gjatë ekzistencës së saj për gjashtë shekuj,Perandoria Osmane ka lene me miliona dokumenta zyrtare ; një pjesë e madhe e tyre gjënden sot në Arkivat Kombëtare Turke
Në varësi të Kryeministrisë (Babbakanlik Arpiv Umum Mùdùrlùdù).Aktualisht është duke u bërë klasifikimi I tyre. Dokumentat që I përkasin para shekullit XVI janë në numër të kufizuar, disa akte vakëfesh dhe “mùlkname” , si dhe dy ose tri fragmentesh fletoresh; ka pak mundësi, që pasi klasifikimi të përfundojë, numri I këtyre dokumentave të hershëm të shtohet në mënyrë të konsiderueshme. Ndërmjet këtyre të fundit, një fletore regjistri timaresh, që daton vitin 835 të Hixhrit (1431/1432) është tani për tani më I rëndësishmi dhe më I pasuri në përmbajtje. Rëndësia e kësaj fletore prej 15 fletësh, që ruhet në thesarin e perandorisë, duket e qartë pot ë kemi parasysh se vetë kronikat e kësaj periudhe janë hartuar me një vonesë të madhe përsa I perket fakteve që ato përmendin2. Kjo fletore është një burim me rëndësi të dorës së parë, jo vetëm përsa I përket çështjeve të administratës dhe për regjistrimin e timarit para 1453, por edhe për faktin se na ndihmon të mësojmë shumë çështje që kanë mbetur të panjohura në lidhje me pushtimin e Shqipërisë nga Osmanët. Dispozitat që gjejmë aty lidhur me timarlinjtë e krishterë vlen gjithashtu t’u kushtohet vëmëndje. Në artikulin e tanishëm kemi për qëllim të sqarojmë këtë çështje të fundit3.

Kjo fletore e hartuar, siç e theksuam, më 835 të Hixhrit me urdhër të Sulltan Murati II, nga Umer Bej, bir I Suraxha Pashait4, tregon timaret e Sanxhakut të Arvanid5, si dhe aktet e ndryshme zyrtare që kanë nxjerrë për këto timare deri më 859 H (1454/1455). Sipas kësaj fletoreje , Sanxhaku I Arvanidit përfshin në këtë datë të gjithë Shqipërinë jugperëndimore, nga Kruja (Akçahisar) deri në Filat. Qytetet e sotme të Tiranës,Elbasanit ,Beratit ,Gjirokastrës janë brënda të kufijve të tij. 6 Bartësit të timareve të Arvanidit janë shpërndarë në këtë zonë. Në kohën kur është hartuar fletorja (1431/1432) 56 dhe 335 timaret që ndodheshin në Sanxhak u përkisnin të krishterëve, pra në përpjestim me 16%. Veç asaj, për të plotësuar nevojat e tyre një mitropolit dhe tre peshkopë kishin marrë secili nga një timar. Në qoftë se këtij numri I shtojmë nga një timar (skllevër të bejlerëve) si dhe muslimanët e zhvendosur nga Anadolli.
Timaret e krishtera ndaheshin si vijon: 17 në Belgrad (Berat), 11 në distiktin (vilajetin) e Pavlo Kurtikun (në jug të Tiranës), 7 në distriktin çartolos (krahinë midis Elbasanit, Beratit dhe Tomorricës), 7 në Akçahisar (Kruja), 5 në Iskrapar, 4 në Gjirokastër (Argirokastri), 4 në Kaninë, 3 në Këlcyrë, 3 në Tomorricë. Vetëm 24 timare nga ky numër nuk arrinin në 2000 aspra (mesatarja e timareve të sanxhakut). Po të shikojmë të gjitha timaret e tjera të përfshira në regjistër, mund të arrijmë në përfundimin se shkalla e të ardhurave në timaret e të krishtera është relativisht e lartë.
Një numër I rëndësishëm , nëntëmbëdhjetë, I këtyre timareve të krishtera mban shënimin “ I vjetër” (“kadimi”), të shoqëruar nga disa raste nga shënimi: “ai e zotëron atë prej kohësh” ose është në zotërim të tij me berat të Sulltanit që nuk është në jetë. Në disa prej tyre gjejmë të thuhet se I ati I zotëruesit, e kishte patur po ashtu timarin në kohën e Sulltanit të vdekur. Duke qënë se fletorja është hartuar në kohën e Muratit II, nuk ka dyshim se “Sulltani I vdekur” nuk mund të jetë veçse Mehmeti I. Prej këtej rrjedh se origjina e një pjese të timareve të krishtera I përket padyshim kohës së Mehmetit I; por ka mundësi që ato timare që quhen “kadimi”7 të jenë edhe më të vjetra dhe të shkojnë në kohën e Yildirim Bajazit. Sepse ne dimë që në Shqipëri, bejlerë të Bajazitit si Jakup Pasha dhe Hoca Firuz Pasha patën deklaruar, sipas burimit tonë, se të pafetë (të krishterët) ishin përjashtuar nga pagimi I taksave dhe në vënd të kësaj ata I kishin ngarkuar të ruanin kështjellat, prej nga mund të arrijmë në përfundimin se, qysh prej kësaj kohe osmanët kishin filluar të organizonin pushtimin tyre në Shipëri. Këto shënime janë në përputhje me të dhënat e burimeve historike që u referohen pushtimeve të para osmane në Shqipëri.


Është vështirë të pretendohet se pas betejës së Vjosës më 1385, administrate Osmane u vendos në Shqipëri. Por pas kësaj ndeshjeje, ku Balsha II gjeti vdekjen dhe ushtria e tij u shkatërrua, sundimtarët kryesorë shqiptarë duket se e njohën suzerenitetin e Sulltanit.8 Osmanët, besnikë të metodës së tyre të pushtimit, të cilët ato e zbatonin kudo gjetkë, u kënaqën edhe këtu me këtë sukses, si hap I parë. Sundimtarët e parë ruajnë pozitat e tyre, me kusht që të paguajnë haraçin,të dërgojnë fëmijër e tyre si peng në oborrin Osman dhe të vinin në dispozicion trupa ndihmëse. Në këtë mënyrë familjet më të njohura të vendit: Balshajt, Dukagjinët, Zakariajt, Muzakët, Zenebishët, Aranitët, Kastriotët e njohën Sulltanin Osman si suzerinin e tyre. Ne shikojmë se aty në vitin 1386, sundimtarët më të fuqishëm të Shqipërisë, Balshajt, pas disfatës së Vjosës njohin sovranitetin Osman dhe përpiqen ta përdorin këtë në grindjet e tyre me Banët e Bosnjës, rivalët e tyre të kahershëm9. Një tjetër e dhënë vlen të përmendet: sundimtari shqiptar Zaharia merr pjesë, si vassal në sulmin kundër Timurit.10
Megjithatë , “Uc Bejleri” komandantët e veprimeve luftarake) në Shkup dhe në Manastir kishin respect për këta sundimtar dhe përpiqeshin ta përgatisnin vendin për një pushtim të vërtetë. Për osmanët ky pushtim I vërtetë ishte baraz me vendosjen e regjimit të timareve në vend. Kështu shteti I vinte tokat realisht nën sundimin e tij dhe krijonte një klasë ushtarakësh pronarë tokash, të cilët ia detyronin të gjithë ekzistencën e tyre këtij shteti dhe formonin një rrjet qe shtriheshin deri në katundet më të largëta.
Pasi vihej në zbatim ky system, vendi bëhej thjeshtë një territor Osman. Shihet si kjo fazë e pushtimit u realizua nën mbretërimin Yildirim Bajaziti, në çdo rast në vitin 1391, fillimisht përgjatë luginave të Shqipërisë Jugore, që mund të arriheshin më lehtë dhe ishin më të përshtatshme për t’u vendosur. Po t’i besohet një pasazhi interesant të Chalcocondylae 11, osmanët dëbuan në kohën e Bajazitit I nga rrethinat e Gjirokastrës sundimtarët që ishin vendosur aty dhe përvetësuan këto toka. Më tej kjo qytezë u bë qëndra e një fushate të rëndësishme në të cilën mbështetej sundimi Osman në Shqipëri dhe prej nga u nisën pushtimet e mëvonshme12. Megjithë shpërbërjen e shtetit dhe grindjet e brëndshme që plasin pas disfatës së Ankarasë (1402), bejlerët osmanë në krye të aksioneve vazhduan me vendosmëri sulmet në Shqipëri. Pushtime tkëtu u përshpejtuan nën sundimin e Mehmetit I .. Krahas këtyre fakteve hapësira e timareve zgjerohej po ashtu. Një numër I madh timaresh të krishtera, origjina e të cilave është e kohës së Mehmetit I, janë të kësaj periudhe. Shikojmë po ashtu turq të ikur nga Anadolli të vendosen në Shqipëri si timarlinj (përpjestimi I këtyre timarlinjve ishte 30%)


Deri tani ne kemi vënë në dukje vetëm kohën e hyrjen së regjimit të timareve osmane në Shqipëri. Cila ishte origjina e këtyre timarlinjve të krishterë? Nuk është e vështirë t’I përgjigjemi kësaj pytjeje pot ë marrim parasysh metodat osmane të pushtimit, si dhe kushtet historike dhe gjeografike të Shqipërisë. Përsa I përket çështjes së hegjemonisë dhe sovraniteit, shteti Osman që prej lindjes së tij nuk e ka lidhur veprimin e tij me parime fetare, racore dhe juridike. Në fillim të veprimit të tij, atij I mjaton të realizojë kushtet thelbësore të sundimit. Në Shqipëri shikojmë po ashtu të zbatohet gjërësisht kjo politikë realiste, që ka ndihmuar aq shumë në themelimin e Perandorisë.
Nga ana e tyre, kryezotërit feudalë, të hyrë në skenë përpara mbërritjes së osmanëve, përcaktuan me regjimin e tyre, situatën politike-shoqërore të Shqipërisë. Ata ishin në konflikt me njëri-tjetrin dhe, rivalë siç ishin, u ekspozoheshin ndikimeve që vinin nga jasht, sidomos pas shtypjes më 1385 të Balshajve, të cilët donin të vendosnin hegjemoninë e tyre mbi të tjerët (ka qënë pikërisht njëri prej këtyre që I ftoi më 1385 osmanët të hynin në vend). Kujdesi më I madh I këtyre fisnikëve ishte, para së gjithash, të ruanin të drejtat e tyre të vjetra feudale në këto toka, d.m.th. nuk donin të humbisnin të ardhurat e tyre. Nën tysninë e vazhdueshme të trupave turke, ato e kanë pasur me gjithë qejf mbrojtjen e tyre që u siguronte këto të drejta. Disa prej këtyre feudalëve kanë braktisur krejt pronat e tyre kundrejt një pagese të dhënë nga Republika venedikase, e cila synonte të shtinte në dorë portet më të rëndësishme të zonës, ose kundrejt tokave që mund të merrin nga Mbretëria e Napolit13. Kështu që për t’I nënshtuar mjaftonte që osmanët të ofronin po ato avantazhe. Madje disa rrethana të veçanta I detyronin osmanët të vepronin në këtë mënyrë. Shqipëria kishte në gjirin e saj fise të gatshme për kryengritje dhe grabitje, në këto vise malore me lugina e gryka të ngushta. Për më tepër,vendi kishte det dhe brigjet e Adriatikut u linin derën e hapur trazirave ose ndihmave që vinin nga Papa dhe shtetet italiane. Kjo gjëndje I shtynte padyshim osmanët të ndiqnin një politikë pajtimi. Madej zotërit feudalë shqiptar nuk kishin luftuar kundër osmanëve me radhët e bashkuara, siç kishin bërë bullgarët dhe serbët. Besohet se këto beteja u dhanë osmanëve rastin dhe mundësinë për të asgjësuar aristokracinë bullgare dhe serbe dhe për të përvetsuar pasuritë e tyre14, ndërsa në Shqipëri shteti Osman përballej me feudalë të një rëndësie minimale, të pavarur nga njëri-tjetri dhe të gatshëm për t’u marrë me të veç e veç. Në këto rrethana zgjidhja më praktike ishte që këtyre zotërve feudalë t’u jepej ajo që dëshironin, të lidheshin si timarlinj osmanë në krye të tokave që ata zotëronin prej kohësh15. Kur njihej sovraniteti I tij, shteti Osman nuk shikonte kurrfarë pengese që të pranonte këtë kompromis. Fakti që një numër I këtyre feudalëve ishin në pozitën e vasalit e lehtësonte asimilimin e tyre si spahinj timarlinj.


Ka qënë, pra, e mjaftueshme që ata të cilësoheshin si “timar-eri” (timarlinj) në regjimin e bërë për timaret. Në këtë mënyrë, zotërit feudalë shqiptarë të krishterë bëheshin spahinj me timare osmane, duke ruajtur pasuritë dhe fenë e tyre.
Në fletoren e regjistrimit që përmëndëm gjejmë të dhëna interesante që tregojnë se si zotër feudalë të krishterë në Shqipëri u futën në kuadrin e timareve osmane. Familja Pavlo Kurti tërheq një vëmëndje të veçantë. Së pari, shumë vite përpara 1431-it, një feudal I krishterë me emrin Pavlo Kurti zotëron një tokë të madhe në Sanxhakun e Arvanidit. Krahina ku ai gjëndej quhej district (vilajet) I Pavlo Kurtit, gjë që tregon se ky fisnik ka qënë në origjinë feudali vendas I krahinës. Sepse dimë që, në përgjithësi, osmanët u japing krahinave që njohin autoritetin e tyre emrin e feudalit vendas që I zotëronte ato në kohën e pushtimit dhe ai bëhej vasal I tyre. Pavlo Kurti, si komandant I spahijve të kësaj krahine, ka qënë dashur të quhet “subash” (nënprefekt) I “vilajetit” që mbante emrin e tij. Aty nga viti 1431, djali I tij Isa Bej I zuri vendin si subashi I distriktit të Pavlo Kurtit. Isa Bej kishte si timar 107 fshatra me 81.306 aspra (akçe). Ky timar i cili pas Isa beut iu dha një të quajturi Sinan bej, në Ramadan 841 (shkurt 1438), iu kthye në Shaban 848 (nëntor 1444) familjes Kurti, djalit të Isait, Hyseinit. Një djalë tjetër i Pavlo Kurtit, me emrin Mustafa, mori në Belgrad (Berat) një timar prej 9142 aspra. Ky është shëmbulli I një familjeje feudalësh të mëdhenj që hynë në kuadër të timareve osmane dhe që përqafuan islamizmin në brezin e dytë. Situate e familjes Karli (Ali, Andre, Muzhak), që zotëronte shumë timare në krahinën e Akçahisar është një shëmbull tjetër.
Zotërit feudalë shqiptarë më të rëndësishëm patën marrë në fillim, sipas shëmbullit të distriktit të Pavlo Kurtit, krahinat që iu lanë në zotërim, si timar dhe në formën e një distrikti që mbante emrin e tyre. Kështu në fletoren për të cilën bëhej fjalë lexojmë emrat e vilajeteve të “Juvan”, “Zenebish”, “Balsha”, “Aranitid”, “Kondo Miho”, “Dhimitri Gionoma”, “Achtin”, si dhe atë të komunës (nahije) së “Bogdan Ripe”. Distrikti I Arianitid përbënte padyshin krahinën e familjes së famshme Arianitëve, ai I Juvanit ishte krahina e Yuvan (Gjon) Kastrioti, I famëmadhit Skëndërbej. Fletoria e Arvanidit tregon se këto krahina kishin po ashtu fletoren e tyre të regjistrimit të timareve hartuar nga skribët osmane. Pas vitit 1431, datë në të cilën u hartua fletoria e Avanidit, ndoshta si pasojë e vdekjes së Juvanit (1443), distrikti I Juvanit iu dha si timar djalit të tij të famshëm Iskënderbej. Gergi (Gergj) Araniti që trashëgoi vendin e babait të tij Aranit Komnen, shkoi në Oborrin e Sulltanit dhe ndoshta mosplotësimi I dëshirave të tij ka qënë shkaku që, kur ai u kthye në Shqipëri, ngriti flamurin e revoltës (1432). Ne dimë se më vonë,Ali bej, nipi I Aranitit, kishte më 912 H (1506/1507) një tokë të madhe prej 34.457 aspra me fshatra që vareshin nga Kanina, Delvina, Gjirokastra dhe Belgradi (Berati). Në distriktin e Ashtinit, Jakupi, I biri I Ashtinit kishte po ashtu një timar të madh. Së fundi, fakti që disa timarlinj të krishterë morën timare të rëndësishme shpjegohet se ata ishin që më parë zotër feudalë, pronarë të njohur të mëdhenj tokash.
Për t’I future sidomos feudalët e mëdhenj në strukturën e vet, shteti Osman nuk e përdorte vetëm sistemin e timareve. Sistemi i “gulàmit” ka luajtur një rol të rëndësishëm .
Dimë se në fillim të shekullit XV, feudalët shqiptarë më të rëndësishëm i dërgonin fëmijët ë tyre si peng në Oborrin e Sulltanit, ku ata rriteshin si osmanë të vërtetë. Atyre u jepeshin menjëhërë funksione të rëndësishme në ushtri dhe në administratën osmane. Jakup Bej, i biri i Teodor Muzakut, guvernator i Shqipërisë aty nga viti 1442 dhe një ndër komandantët më të shquar të mbretërimit të Muratit II, ishte njëri ndër ta. Djali i Gjin Zenebishit, të cilin ky e dërgoi në Oborrin Osman, u bë një bej osman me emrin Hamza. Një ndër bejlerët e forcave ushtarake të Muratit II, Izhak bej, guvernator në Shqipëri rridhte nga një familje shqiptare. Famëmadhi Skënderbej (Gjergj Kastrioti) ishte dërguar si peng në Oborr aty nga viti 1410. Ai i rritur në pallat, bashkë me nipin e tij Hamza bej, kryen funksione të larta në ushtrinë osmane. Këta bejlerë Jakup, Hamza, Izhak shërbyen po ashtu si guvernatorë osman në Shqipëri dhe kontribuan për përforcimin e sundimit osman në atdheun e tyre. Vlen të theksohet këtu fakti që të afërmit e krishterë të shqiptarëve në “saraj” morën timare. Për shembull, kur iu dha një timar Oliverit, nipit të Hamzait, “çakirçi ba°i” në Pallat, kjo lidhje familjare u vu në dukje veçanërisht. Maria, e ëma e “çanìgìr” Mustafa, mori një timar me berat të Muratit II. Jo vetëm të afërmit e krishterë të njerzve të Pallatit por edhe ata të bejlerëve, madje edhe të afërm të shqiptarëve që shërbenin si skribë kanë marrë timare, në sajë të këtyre lidhjeve familjare. Këta shqipëtarë që shërbenin në Oborr dhe në departamentet e shetit, pa dyshim nuk ishin të gjithë të lidhur me familjet e mëdha feudale. Fillimisht njerëz të bejlerëve, këta timarlinj përbënin një kategori të veçantë, që gëzonte tipare të tjera të sistemit të timareve.
Në të vërtetë, sistemi i “gulàmeve” e osmanizonte aristokracinë shqiptare. Sa për sistemin e timareve, ai nuk e ndryshoi vetëm emrin të parëve të hershëm të vendit. Në fakt, në krahinat e pushtuara, timari sillte një revolucion të vërtetë politik e social. Siç është thënë më lartë, në lidhje me Gjirokastrën, në disa krahina feudalët u dëbuan nga tokat e tyre. Perandoria Osmane nuk pranonte në gjirin e saj veçse ata që dëshironin të ishin të lidhur me të. Ishte po ashtu e natyrshme që feudalët të cilët i nënshtroheshin shtetit osman dhe që merrnin prej tij një timar, të respektonin rregullat që diktonte timari dhe ndodhte që ata shpesh të mos ruanin veçse një pjesë të pronës së tyre të paluajtshme. Lidhur me regjimin e tokave para timarit osman, fletorja nuk jep asnjë informacion me rëndësi. Megjihtatë, mund të hamendësojmë me mjaft siguri se feudalët ishin pronarë tokash të trashëguara dhe se fshatarët u paguanin shuma të caktuara për të drejtën e shfrytëzimit të tokave. Nuk ishte e vështirë që kjo situatë të adoptohej me sistemin e timareve. Kur kalohej në situatën e re, ndryshonte vetëm kjo: shteti përvetësonte të drejtën themelore të pronësisë mbi tokat. Në këtë mënyrë këta feudalë, që i nënshtroheshin më parë suzerenitetit- me lidhje mjaft të brishta- të mbretërve të Napolit, nën shtetin osman binin në pozitën e ushtarëve dhe ishin të detyruar t’u bindeshin rregullave të sistemit të timareve në tokat që tani i kalonin në pronësi shtetit osman. Fisnikët e vegjël, interesat materiale të të cilëve ishin kështu të siguruara, nuk dilnin me humbje. Kurse feudalët e mëdhenj, padyshim, humbisnin shumë. Sulltani ishte në gjëndje ta ndryshonte situatën e tyre, të bënte timarlinj të tjerë në toka që nuk i kishin të tyret me trashëgimi. Feudalët e mëdhenj nuk mund të pajtoheshin gjithnjë me humbjen e të drejtave të tyre dhe për këtë arsye ngrinin krye kundër Perandorisë. Kryengritjet e pareshtura këtyre feudalëve të medhenj, që e gjakosën Shqipërinë gjatë shekullit XV,mund të shpjegohen,në fund të fundit, me faktin se qeveria e centralizuar e vendosur në vend nuk pajtohej me sistemin e mëparshëm feudal. Kryengritjet e Arianitëve dhe ajo e Skënderbeut kanë qënë pasojë e këtij tensioni.
Osmanët, që pas shumë përgjakjesh i shtypën këto kryengritje, kanë qënë të detyruar të vepronin kështu për të eleminuar feudalët e mëdhenj që nuk donin t’i përshtateshin regjimit të ri, dhe të pranonin me të mirë sistemin e timareve. Në kryengritjen e Aranitit dhe të Skëndërbeut shohim që kanë marrë pjesë feudalët e mëdhenj, kurse familjet e spahinjve të krishterë, që kishin timare të vogla, duket se nuk kanë marrë pjesë sepse gati të gjithë kanë mbrojtur tokën e vet. Madje shohim se i famshmi “Uc Bej” (beu i fshatrave) Turahan Bej, i cili shtypi kryengritjen e madhe të nxitur nga Araniti (1432), i ka dhuruar një të quajuri Andronikos një fshat, për besnikërinë që tregoi gjatë kryengritjes. Pretendohej se disa timarlinj të krishterë kishin marrë pjesë në veprimet kundër shtetit, por kur u provua se kjo nuk ishte e vërtetë, atyre iu rikthyen timaret. Ndër këto, gjysma e timarit të Pavlit i qe dhënë më parë një muslimani nga Turhan Bej. Më vonë në maj 1449, beu i sanxhakut ia mori gjysmën tjetër duke thënë se ai ishte bashkuar me kryengritjen. Por dy vjet më vonë, timari iu kthye përsëri Pavlit. Kur u bë e ditur se katër timarlinj të krishterë kishin ikur në Aranitid, timari ityre iu dha një muslimani. Por kur doli se kjo nuk sihte e vërtetë timari iu rikthye atyre që e kishin (1454). Veç asaj, ka një numër timaresh të krishtera për të cilat nuk ka të dhëna të mëvonshme. Situata e këtyre timareve “meukuf” (të bllokuara) është e dyshimtë. A ishin këto të fundit më parë në zotërim të spahinjve të krishterë që kishin ngritur krye? Ne fletoren nuk ka asgjë që ta sqarojë këtë çështje. Feudalët e mëdhenj të hedhur në kryengritje mbështeteshin nga banorët e fiseve malore. Në fletore shikojmë të përmënden disa fshatra të maleve që ngritën krye dhe vranë ose i dëbuan spahinjtë e tyre. Gjithsesi është e sigurtë se shumica e timarlinjve i kanë ruajtur timaret e tyre.
Në Shqipëri, turqit nuk kanë ndjekur kurrë një politikë islamizimi dhe nuk janë bazuar kurrë në dallime fetare gjatë zbatimit të rregullave të timarit. Kjo shihej si në timaret e mëdha gjatë sundimit të Mehmetit I, ashtu edhe në ato të kohës së Muratit II dhe Mehmetit II, i mbiquajtur “Pushtuesi”. Edhe nën Mehmetin II, ka timare që i janë dhënë të krishterëve. Timari I një të krishteri mund t’I jepej një muslimani dhe anasjelltas, timari I një muslimani mund t’I jepej një të krishteri. Shëmbulli që vijon është veçanërisht interesant. Në dilstriktin e Belgradit (sot Berat) një timar I dhënë nën Mehmetin I një mitropoliti, iu dha nën Muratin II, imamit të kështjellës, më vonë iu mor përsëri këtij të fundit dhe iudha me berat (vendim) Sulltani një tjetri me emrin Angelos. Shikojmë, pra, që një timar, që I jepej një fetari musliman, I jepet një të krishteri. Shikojmë po ashti timare që zotëroheshin bashkarisht nga një musliman dhe një I krishterë. Madje të krishterët, në shumë raste, kishin lidhje familjare me muslimanët. Ka shumë timarlinj që një djalë e kanë të krishterë e tjetrin musliman. Natyrisht, ata jerojnë të gjithë në paqe dhe mirëkuptim. Lidhur me këtë nuk mund të mos përmëndet regjimi që do të zbatohet, një gjysëm shekulli më vonë, për feudalët e Bosnjës. C.Truhelka, që eka sqaruar këtë çështje, duke u bazuar në dokumentat e Raguzës, thotë: “Ajo që thuhet se gjoja bogomilët e përqafuan në masë islamizmin nuk është veçse një legjendë. Nuk ka asnjë rast konkret në histori që të konvertimin e detyruar në fenë islame. Turqit kanë konfirmuar pa asnjë hezitim të drejtat e fisnikërisë që gjetën aty, dhe I lanë këta fisnikë si trashëgimtarë të pasurive të tyre; për këtë ata nuk shikonin nëse këta fisnikë kishin përqafuar fenë islame apo I kishin qëndruar besnikë fesë së tyre. Kjo politikë pajtuese, që është e kohës kur shteti Osman ishte shumë më I fortë, ka qënë zbatuar tërësisht në Shqipëri nën sundimin e Mehmetit I. Truhelka ka plotësisht të drejtë kur nënvizon ngjashmërinë e situatave në Bosnje dje në Shqipëri. Në këto dy vende islamizimi është bërë në të njëjtën mënyrë, në përputhje me politikën e përgjithshme të Shtetit Osman. Në të dy rastet, hyrja e aristokracisë locale në kuadrin e timarit Osman ka qënë shkaku kryesor në përqafimin e islamizmit, dhe konvertimi në fenë islame nuk ka qënë një kusht paraprak për të marrë një timar. Islamizimi ka qënë zhvilluar vetvetiu dhe pa ndonjë shtrëngim, është zhvilluar si një dukuri sociale. Sipas të dhënave të fletores, ka timarlinj që ruajnë fenë e prindërve të tyre gjatë dy brezave, ashtu siç ka patur raste të konvertimit në fenë islame në brezin e dytë. Të dhënat e nxjerra nga fletorja tregojnë se familjet e krishtera me timare përqafuan fenë e re, pa kurrëfarë shtrëngimi. Si u integruan në kuadër të shtetit pushtues, ato u konvertuan në fenë islame si pasojë e një asimilimi të ngadaltë kulturor dhe social. Aristokracia e vjetër indigjene u nda kështu nga masa e atyre që I nënshroheshin taksës së Haraçit – për të cilët haraçi ishte indifferent, me përjashtim të anës financiare – për t’u bërë një ndër elementët përbërës në strukturën e shtetit. Ne shikojmë tani këto familje të mëdha të konvertohen në fenë islame e të vazhdojnë ekzistencën e tyre si familje spahinjsh osmanë. Pasi hodhi rrënjë në Shqipëri në klasën e timarlinjve vëndas, islamizimi u përhap patjetër gradualisht në popull.



Folëm për marrdhëniet e origjinës që ekzistonin midis timarlinje të krishterë shqiptarë dhe feudalëve të hershëm vendas. A mund ta përgjithësojmë këtë përfundim dhe të themi se ishte e njëjta gjë për të gjitha për këto timare që iu dhanë më vonë të krishterëve pa marrë parasysh origjinën e tyre?
Në përgjithësi, shteti Osman, duke u nisur sidomos nga interest e tij financiare, është përpjekur ta ruajë klasën prodhuese si pagues taksash (“haracgùzàr àyà”) dhe nuk lejoi kalimin e “re’àyà” në klasëne ushtarakëve. Në të gjitha “Kanùnnàme”-të (kodet) gjejmë dispozita strikte për të siguruar respektimin e këtij parimi themelor. Vetëm se e dimë që në këtë klasë ushtarakësh nuk janë pranuar të futen veçse ata që I përkisnin administratës së vjetër dhe ushtrisë së vjetër, dhe kjo, me kusht që ata të mbeteshin besnikë të shtetit të ri. A mund të themi se hyrja e “re’àyà”-ve në klasën e ushtarakëve ka që e ndaluar krejt?
Ajo që thamë më sipër nuk duhet të na bëj të biem në gabim që të besojmë që timaret ishin vetëm një e drejtë që u jepej familjeve të spahinjve dhe se ,për pasojë, këto ishin një klasë e mbyllur. Në përgjithësi, shteti u jepte, sipas disa rregullave, timare atyre që kishin marrë pjesë në veprimet luftarake, në zona kufitare si “gònùllù” (vulletare) dhe si “garip yidit” , në këtë mënyrë njerëz të origjinave të ndryshme kishin mundësi të hynin në klasën e timarlinjve. Por ka qënë sidomos sistemi I “gùlàm-ëve” ai që përbëntë burimin kryesor. Në kohë kur është hartuar fletorja, një përqindje e madhe e timarlinjve (20%) ishin të lidhur me faktin se ata ishin “gùlàm-i mir”, d.m.th. skllevër ose krijesa të bejlerëve. Pjesa më e madhe e kontigjentëve të këtyre skllevërve ishin padyshim shqiptarë, të zënë rob, në qoftë se , marrim parasysh se një ndër fushat kryesore të veprimit ishte atëherë Shqipëria.
Po kjo nuk do të thotë se u jepeshin timare “re’àyà”-ve të krishterë. Fakti është se parimi në veprim këtu, parim sipas të cilit kërkohej që të bëje pjesë në klasën e spahinjve, dhe jo më shumë, është zbatuar njëlloj në të gjitha rastet. Këtu nuk e vëmë në dyshim marrjen e një timari mbi bazën e lidhjeve familjare. Në të vërtetë, dhëndrit ose bashkëshortit të ri të një gruaje të vet ë një spahiu, ose djalit të tij të adoptuar u jepej mundësia të merrnin një timar. Madje duket po ashtu se mjaftonte që të ishte I lidhur me një bej ose të ishte një krijesë e tij. Vërejmë në këtë mënyrë se katër të krishterë të lidhur me “silahdarba°i” Aleksi zotëronin një timar në destriktin e Beligradir (Beratit). Kështu lidhjet e këtij lloji kanë qënë në bazë të akordimit të timareve elementëve të krishterë. Ka mundësi që këto timare të ishin pak të rëndësishme. Së fundi, shikojmë që mund të bëheshin timarlinj të krishterë, që nuk kishin lidhje me këto familje të vjetra feudale, por që kishin kryer funksione publike. Kështu Dimo, një nënpunës që punonte si skrib, skribi Jorgji dhe të afërmit e tij kanë marrë timare në këtë mënyrë. Këta përbëjnë padyshim një grup të veçantë në klasën e timarlinjve. Veç asaj, shikojmë që një I krishterë me emrin Janko, që kishte shërbyer si artilier në kështjellën e Kaninës, të zotërojë një timar; me siguri ai e ka marrë këtë si shpërblim për punën e tij në një shërbim special.
Për pasojë,mund të themi se timare nuk u jepeshin drejtpërdrejtë “re’àyà” të krishterë shqiptarë. Megjithatë, ka pasur raste kur “re’àyà” të krishterë janë ngarkuar drejtpërdrejtë me shërbime të ushtrisë. Këta nuk janë timarlinj, por “mu’àf ve mùsellem” , d.m.th. të krishterë që kanë qënë të përjashtuar nga disa taksa me diplomë special të Sulltanit. Që në kohën e sundimit të Bajazitit I, ne gjejmë në Shqipëri nga këta të krishterë të perjashtuar nga taksat. Sipas fletores, në sanxhakun e Arvanidit kishte: 8 familje në Gjirokastër, 12 persona me familje të krishtere në distriktin (vilajetin) e Belgradit (Beratit), 40 persona në Skrapar, 125 familje në Akçahisan që hynin në këtë kategori. Këta janë të krishterë që I nënshtrohen haraçit: 1- që kanë treguar në një mënyrë të veçantë besnikërinë e tyre ndaj shtetit dhe që kanë qënë të ngarkuar me një shërbim të veçantë, 2- që janë përjashtuar gjithsej ose pjesërisht nga taksat. Për këtë sovrani ose bejlerbeu ose edhe beu I sanxhakut I ka dhënë një “berat” ose “biti”. Disa prej tyre janë caktuar të vihen në shërbim të rojeve të kështjellës. Regjistrat tregojnë qartë se këta “mu’àf ve mùsellem” kanë qënë fillimisht “re’àyà” që I nënshtroheshin haraçit. Ndërsa në fshatin Kokinolisar që varej nga Gjirokastra, 8 shtëpi, sipas fletores, kanë qënë të spahinjve të hershëm të krishterë, të cilëve u ishin konfiskuar timaret. Më vonë kur banorët e këtij distrikti ngritën krye, këto familje I qëndruan besnike osmanëve, dhe kjo bëri që beu I sanxhakut t’I përjshtonte ato nga “haraçi”. Këtu shikojmë që ata përjashtohen nga taksat, pasi kishin humbur timaret e tyre dhe u bënë “re’àyà”të thjeshtë. Ashtu si këta të fundit, të deklaruar “mu’àf ve mùsellem”, dyzet të krishterë të Skraparit u përjashtuan nga taksat për të njëjtën arsye. Në urdhëresat “bùkùm” për të krishterët “mu’àf ve mùsellem”, dhe urdhërin e bejlerbeut ose beut të sanxhakut (d.m.th. “biti”) shënohet se nga cilat taksa dhe në çfarë kushtesh përjashtohen këta të fundit. P.sh. 12 “të pafe” u deklaruan të çliruar nga taksat dhe kontributet e jashtzakonshme. Sipas fermanit, kur njëri prej këtyre vdiste, përjashtimi nga taksat nuk shtrihej në trashëgimtarët e tij, por çështja I përcillej Sulltanit. Përsa u përkiste familjeve të çliruara nga taksat të Akçahisarit (Krujës), ato nuk do të jenë të detyruar të paguajnë të dhjetën e prodhimit të arave të tyre, të drejtat e fituara nga vreshtat dhe prodhimi I zarzavateve; ato do t’I nënshtrohen vetëm haraçit.
Si detyrim për përjashtimin e tyre nga taksat, këta të krishterë duhet të kryenin disa shërbime të karakterit ushtarak. 40 të krishterët e Skraparit, të përjashtuar nga taksat janë ngarkuar të ruajnë kështjellën, 125 familje të Akçahisarit të mbikqyrin kështjellën. Vetëm për 12 të krishterët e distriktit të Belgradit (Beratit) nuk ka të dhëna që të tregojnë se ato janë të detyruar të kryejnë ndonjë shërbim.
Në saj të këtij sistemi, shteti siguronte një varg përfitimesh; para së gjithash ai siguronte trupa që I nevojiteshin për ruajtjen e kështjellës në këtë zonë me shumë rreziqe,, ç’ka I jepte mundësi të mos vinte në veprim forcat e tij ushtarake. Ky system kishte njëkohësisht të mirën që I lidhte këta të krishterë ngushtë me shtetin dhe të nxiste tek të tjerët dëshirën për të fituar po atao liri. Ka shumë mundësi që këta të krishterë të përjashtuar nga disa taksa kanë qënë shkak për organizimin e martallozëve dhe të armatolëve. Dimë se martallozët dhe armatolët janë ushtarë, shumica e të cilëve shërbenin si roje në kështjella; këta janë të krishterë të përjashtuar krejt ose pjesërisht nga taksat. Pozita e tyre ngjan krejt me atë të ushtarëve të krishterë, të përjashtuar nga taksat e përmendura më lart “m’àf ve mùsellem”.
Sipas L.Barbar, trupat e martallozëve duhet të jenë krijuar më 1421 nga Murati II. Por nga sa u shpjegua më sipër del se parimi themelor I kësaj organizate ka qënë në fuqi qysh në kohën e Bajazitit I (1389-1402). Madje në përgjithësi shikojmë që në vitet e par ate osmanët praktikën e përjashtimit të popullsive në n sundim kundrejt shërbimeve publike çfarëdo. Ushtarët e perjashtuar nga taksat që shohim në Shqipëri nuk janë gje tjetër veçse rrjedhojë e një parimi që ka qënë në fuqi që në kohën e themelit të shtetit Osman, dhe që ka qënë zbatuar në zona të reja, në përputhje me kushtet e reja. Trupat e krishtera të quajtura martolloz, të cilat I shohim 1571 në kështjellat gjatë bregdetit në Shqipëri, janë padyshim pasardhëse të atyre që u përmëndën më lart, cilado qoftë origjina e këtij emir. Në shekullin e XVI trupa të krishtera shqipëtare njihen me emrin armatol, të ngarkuara të ruajnë në grupe kompakte shtigjet e rëndësishme malore në Greqi. Evlija çelebi thotë se më 1670 kishte rojtarë të krishterë të fortesave të çliruara nga taksat në fortesën e Elbasanit, si dhe njëzet “protozeroi” mbi popullsinë e krishterë. Mund të themi pra se pas periudhës që po studiojmë numri I ushtarëve të krishterë të përjashtuar nga taksat u rrit në Shqipëri, në këtë vënd të varfër, gati për të ngritur krye, për të krijuar një ndër elementët kryesorë të organizimit të martollozëve dhe armatolëve. Fletorja tregon se në këtë kohë (1431), në Shqipëri, kishte gjithashtu trupa të krishtera me emrin “voynuk”. Sipas fletores ishin katër vëllezër “voynuk” dhe pesë “yamak” (ndihmës) të familjarëve të tyre, në fshatin Kracicë të varur nga Belgradi; një voynuk dhe pesë yamak, bijtë dhe familjarët e tyre, në fshatin Visani, dhe një voynuk dhe tre yamak në distriktin Visaçko.
Tek osmanët, voynuk-ët u organizuan për herë të parë nën sundimin e Muratit I nga bejlerbeu Timurtash. Organizimi I tyre, ashtu siç është paraqitur në fletoren e regjistrimit dhe “Kanunnàmet” I ngjan shumë atij të ushtarëve të përjashtuar nga taksat të rekrutuar midis popullsisë turko-muslimane (“Yaya ve mùsellem”), struktura dhe terminologjia e tyre janë të njëjta me këto të fundit. Nga kjo pikpamje vlen të theksohet fakti që termi “yamak” I përdorur në fletore , d.m.th. që prej 1431, u përdor po ashtu edhe në organizimin e “yaya-ve” dhe “mùsellemë-ve”. Nga ana tjetër, ne dimë se “voynuk” është emër I fisnikërisë së vogël serbë përpara ardhjes së osmanëve në atë vend. Në të njëjtën kohë me këtë emër, emir “bashtina” që u jepet pasurive të këtyre fisnikëve , vazhdon të ekzistojë nën osmanët dhe tregon tokat e zotëruara nga “voynukët”. Në çdo rast, osmanët, besnikë të mënyrës së tyre për t’u future kudo, lanë në Shqipëri në vëndet e tyre voynukët e mbijetuar të epokës serbe, por duke I përshtatur ata për organizimin e tyre ushtarak. Këta janë ushtarakë të krishterë krahas timarlinjve të krishterë në Shqipërinë osmane të shekullit të XV.
Në përfundim të këtij studimi mund të konstatojmë pikat e mëposhtme:
1. Para së gjithash, duhet pranuar se shteti osman nuk përfaqësonte një sovranitet fetar ose racial. Ishte një shtet dinastik që përfaqësonte një autoritet qëndror.
2. Sundimi Osman në Shqipëri nuk u vendos si një invasion që hidhte tej atë që ekzistonte më parë, por si një okupim që u pajtua me klasat dhe institucionet që ekzistonin më parë
3. Sovraniteti dhe administrate osmane në Shqipëri, në realitet, u vendosën atje nëpërmjet sistemit të timareve, që zuri vëndin e regjimit të zotërve feudalë që I nënshtroheshin “haraçit”.
4. Timarlinjtë e krishterë janë product I këtyre rrethanave. Në këtë mënyrë, aristokracia e vjetër vendase u përfshi në kuadrin e timarit, për pasojë ajo u bë një shtresë e spahinjve timarlinj, por duke ruajtur fenë e vet.
5. Megjithatë, regjimi Osman I timareve me kalimin e kohës solli në Shqipëri një ndryshim të thellë e thelbësor të karakterit politik, social e kulturor. Toka u bë pronë e paluajtshme e shtetit pushtues. Aty u vendos një autoritet qëndror, feudalët e mëdhenj refraktarë u eleminuan pas një lufte të gjatë; islamizimi u përhap aty ngadalë.
6. Nuk është e vërtetë që feudalët u lanë në tikat e tyre me kusht që të mohonin fenë e tyre . përkundrazi, vetëm më bindje ata u integruan në kuadrin e timarit, dhe kjo ka qënë arsyeja që islamizmi mund të mbahej në këto anë.
7. Nga ana tjetër, sistemi I “gulàmëve” ka kontribuar shumë në përfshirjen e vëndit në atdheun Osman.
8. Osmanët kanë përdorur edhe shtresën popullore të krishterë në shërbim ushtarak. Vëtem se, në përshtatje me rregullat e përgjithshme të sistemit të timareve, osmanët nuk pranuan ti fusnin në klasën e spahinjve timarlinj, por u kufizuan t’i kënaqnin duke I përjashtuar nga disa taksa dhe t’I bënin “mu’àf ve mùsellem”.
9. Voynukët, të mbijetuarit e kohës së vjetër, u integruan gjithashtu në kuadrin ushtarak Osman.


Referenca

*Emeritus Prof. Halil Inalçik, lindur nw Stamboll mw 1916 wshtw njw nga historianwt mw tw mwdhenj turq. Aktualisht jep mwsim nw Universitetin e Bilkent nw Ankara, ku wshtw htemeluar edhe njw institute nw emrin e tij (HALIL INALCIK CENTER FOR OTTOMAN STUDIES). Ka dhwnw mwsim nw disa universitete tw Turqisw dhe tw SHBA. Wshtw autor i 7 librave dhe mbi 300 artikujve.1. Artikull I botuar nw revistwn austriake “òsterreichischen staatsarchivs”, vol.4, viti 1952, fq. 118-138.
2. Midis kwtyre kronikave tw hershme kohwn e Muratit II, ajo qw jep njw informacion kronologjik tw saktw wshtw padyshim, ajo e Oruçit (Edition F.Babinger, Hannover 1925); nw bibliotekwn “Muradie” tw Manisw. Ekziston njw ekzemplar i bukur i kwtij dorwshkrimi. Ne kemi ndwrmend tw botojmw sw shpejti njw “Manàkibnàme” qw ka mbetur e pa njohur deri mw sot, i titulluar “Gazavàt-i Sultan bin Mehmed Han”. (Shih Dil ve Tarih-Codrafya Fakùltesi Dergizi, VII (1949), nr.2)
3. Kjo fletore do tw botohet sw shpejti si botim i Shoqatws Turke tw Historisw. Lidhur me fletoret shih nw pwrgjithwsi òmer Lùtfi Barkan,Tùrkiyede Imparatorluk devirlerinin nùfus ve arazi Tahrirleri ve hakana mahsus defterler, Istambul Universitesi Iktisat Fakultesi Mecmuasi C.II, sayi 1-2 (1941). Barkan ka hartuar nw punimin e rwndwsishwm vijues, Kanunnamet qw janw nw krye tw fletoreve tw regjistrimit, Kanunnamenw e çdo sanxhaku: XV ve XVI inei asirlarda Osmanli Imparatorludunda Zirai Ekonominin hukuki ve mali esaslari, Kanunlar, Insambul 1945. Po ashtu,Fekete Lajos, Az Esztergon Sandszak 1570 Budapest 1943 – Shoqata Turke e Historisw ka marrw pwrsipwr tw botojw njw seri fletoresh nga mw tipiket ndwrmjet fletoreve tw regjistrimit.

4.Shih foton 1.
5.Nw fletore osmanwt e pwrdorin me tw njwjtin kuptim “Arnavut-ili” dhe “Arbanid sancadi”
6.disa tw dhwna tw fletores tregojnw se fletore tw ngjashme janw bwrw pwr territoret e Yuvan-ili (Fletore e Arvanidit, fq.151b). Nw kwtw kohw Yuvan-ili ishte territory i Ivan Kastriotit. Nuk ka dyshim se edhe nw kwto treva kishte timarlinj tw krishterw. Por e nuk I kemi fletoret lidhur me kwta tw fundit.
7. “Kadim kirk elli yila denilmez, kadim oldur ki evveli kimesne bilmiye” (Kanunnàme e Sùlejman, MilliTetebular Mecmuasi, nr.1,fq.98)

8.Jorga. Gor, i, fq.261.
9.nw marshimin nw Bosnjw, feudali qw zotwronte forteswn e Iskanderit ishte vassal dhe taksapagues I Sulltanit (Nesri Cihannùmà, dorwshkrim; Saddedin, Taç-ùt-tevarih,fq.109). Nw kwtw kohw Gjergj Stazimiri, nip I Balshws II, sundonte nw Shkodwr (Gegaj, Abanie et I’invasion torqueau XVe siècle, Paris 1937, fq.19). Diheshin rivalitetet dhe zwnkat e hershme tw Balshajve me Banwt e Bosnjws. Gjergj Strazimiri kerkoi ndihmwn e sulltanit pwr njw sulm nw Bosnjw; kjo kwrkesw u pranua dhe nw vitin 788 tw Hixhrit (1386) atij iu bashkua Lala Shahin. (Ne°I, Saddedin, I njwjti paragraf).
10.Gegaj, fq.23. Nuk kemi gjetur tw dhwna pwr kwtw nw burimet osmane.
11. L.Chalconcondylae. Historiarum demonstrations, ed. E.Darko, Budapest, 1923, T.II, fq.29.
12. Chalconcondylae, fq.27.


13.Gegaj, fq.11, 12, 14, 15, 20,etj.
14. Gjithsesi, nuk duhet dhwnw njw mendim kategorik pwr kwtw. Ka shumw mundwsi qw nw vwndet e tjera ballkanike disa prej bojarwve vwndas u otomanizuan dhe u asimiluan, duke hyrw nw regjimin e timarit.. Nw fletoren e Serbisw, Bosnjws dhe Thrakws, gjejmw ushtarw tw krishterw qw kanw timare.
15. “vile her waren sie geneigt, sich mit den Tùrken, die fast ùberall ihre Verstecke Hatter, zu verstàndigen und so wenigstens einen Bruchteil ihres Besitzstandes und ihrer Geltung zu retten”.(Jorga, GOR, fq.270)

[ionian]

Ky shkrimi i fundit duket interesant por eshte sh i gjate dhe nuk e lexova deri ne fund dhe keshtu nuk e krijova dot idene se cfare do te thote ai qe e hedh ne forum.
Nga ato qe kam lexuar por edhe degjuar nga gjysherit dhe stergjyshja ime si dhe duke qene me orgjine nga nje zone kaure kam kuptuar se pushtuesi osman nuk i linte gjerat ne dore te rastesise.
Vertet qe te qenurit musliman kishte interes ekonomik por nga ana tjeter jo te gjitha zonat e krishtera pushtuesi turk donte ti kthente ne musliman.Kishte zona te caktuara si dhe popuj te caktuar qe nuk dihet me ckriter zgjidheshin nga Porta e Larte.Ka plot zona te tera te ne SHqiperi ose ne Greqi qe edhe pse ishin te krishtera kishte te njejten politike taksash si edhe ne ato te islamizuara.
Me kete dua te them se fakti qe shqiptaret nderruan ne mase fene e tyre nuk ishte ai i taksave .

[prishtina75]

Nuk mund te pretendoi askush qe shqiptaret ndrruan fene vetem per shkak taksash, ky do te ishte trillim i nje niveli te ulet. Me siguri qe ka pas edhe te atille qe bene kete gje, ndrruan fe per shkak te perfitimeve materiale apo favoreve tjera, ashtu siq bene edhe pak vite me pare shiptaret te cilet iken ne greqi. Por me siguri ndikuan edhe faktor tjer, duke filluar nga vullneti i lire i njerezve, gje qe ndodhe edhe sot, mandej interesi material, me siguri ka pas edhe raste dhune nuk munde te themi qe nuk pati. Pa harruar edhe armiqsite me fqinjet tane, dhe moton "armiku i armikut tim eshte miku im", si dhe ne fund nese armikun nuk munda ta mposhtesh ateher bere mik. Ne kete kontest nuk mund te themi se ishte vetem ky apo ai faktor qe ndikoi ne Islamizimin e popullit shqiptare, por ndikuan shume faktor te tjere te cilet me siguri ne te ardhmen do te studiohen dhe vertetohen nga ekspert te kesaj lamie.

[Deluvian]

Ekzistojne ca njerez qe na e pershkruajne kete konvertim si katastrofe per ceshtjen shqiptare. Ky cilesim kuptohet esht i ekzagjeruar. Ky konvertim nuk ishte gje tjeter vec se thjesht konvertimi i rradhes. Le te mos pretendojme se ishim ne ata qe shpiken fene a krishtere dhe se ajo ka qene e ngulitur thelle ne identitetin tone dhe si rrjedhoje zevendesimi me islamin ishte tragjik. Krishterimi ashtu si islami na u dha nga pushtues te tjere, Perandoria Romake na beri katolike dhe Perandoria Bizantine na beri Orthodokse. N.q.s. i hyme ksaj pune thelle mjaftueshem, te paret tane ishin pagane dhe konvertimi ne krishterim ishte po aq demtues i kultures sa edhe konvertimi ne islam. Gjithsesi jam i sigurt qe fetaret e sotem, qe hidhen perpjete sa here hapen tema te tilla duke mbeshtetur krahun qe u pelqen, do trembeshin nga fakti qe feja e vertete e shqiptarit esht blasfemi per ta.

[optimus.prime]

Une nuk do thosha feja e vertete e shqiptarit, mund te themi feja para krishterimit ishte fe politesite me rite pagane, edhe ajo e marre nga dikah se nese i analizojme fete politeiste gjejme shume ngjashmeri me njera tjetren, romake, greke, ilire etj...kjo na tregon per nje monogjeneze njerezore...dhe nuk eshte tragjedi dhe as asimilim nese shoqeria perqafon fene qe i duket se eshte me e mire dhe me e drejte per ta...kaq mbase mund edhe te perfundoje, mendoj une.

[Albo]

A ma shpjegon dikush nje gje:

Perse nje shqiptar ateist eshte me i mire se nje shqiptar i krishtere apo musliman, qe zgjedh te besoje ne nje fe e ne Zot?

Lexojme plot xhevahire ne forum, por kete nuk arrij dot ta kuptoj se cfare ju shtyn ju si ateiste te vetebesoni se jeni me te mire se shqiptaret me besim?

A mund te me jepni edhe nje ide se cili qenkerka shqiptari model per ju si ateista, shqiptari ateist qe ju e merrni si shembull ne jeten tuaj, qe ju frymezon te beheni shqiptare e patriote me te mire se shqiptaret me besim?

Albo

[hof]

Si thua ti u perhap Krishterizmi masiv ne perandorine Romake? U be Perandori Krishter dhe u be e leverdisshme Krishterizmi. Shume u bene Krishter per arsye te tilla. Pastaj kuptohet kur u perhap shume pati edhe persekutim kundra Paganeve. Ashtu perhapen fete zakonisht ose me persekutim.

Per mua te dyja fete jane te huaja dhe te liga. Per kete arsye nuk i kishim detyrim moral as njeres as tjetres. Kur zgjedhja nuk eshte meorale duhet te shikohet vlera praktike. Keshtu mendoj une, nuk do me thene se njesoj menduan edhe ata qe u konvertuan. Po te isha une ne ate kohe do beja konvertim fallco per benenefica praktke. Ne ate kohe do ishe ose Krishter ose Mysliman nuk mundet the thoje jame ateist. Une do thoja jam Mysliman.

Nuk mund te pretendoi askush qe shqiptaret ndrruan fene vetem per shkak taksash, ky do te ishte trillim i nje niveli te ulet. Me siguri qe ka pas edhe te atille qe bene kete gje, ndrruan fe per shkak te perfitimeve materiale apo favoreve tjera, ashtu siq bene edhe pak vite me pare shiptaret te cilet iken ne greqi. Por me siguri ndikuan edhe faktor tjer, duke filluar nga vullneti i lire i njerezve, gje qe ndodhe edhe sot, mandej interesi material, me siguri ka pas edhe raste dhune nuk munde te themi qe nuk pati. Pa harruar edhe armiqsite me fqinjet tane, dhe moton "armiku i armikut tim eshte miku im", si dhe ne fund nese armikun nuk munda ta mposhtesh ateher bere mik. Ne kete kontest nuk mund te themi se ishte vetem ky apo ai faktor qe ndikoi ne Islamizimin e popullit shqiptare, por ndikuan shume faktor te tjere te cilet me siguri ne te ardhmen do te studiohen dhe vertetohen nga ekspert te kesaj lamie.