Lajme - Njohuri - Të Reja

[no name]

Ne Itali botohet Antologjia e Letersise Shqipe

Te pakten 35 autore shqiptare nga shekulli XVIII deri ne vitet 80-te te shekullit te kaluar jane prezantuar ne “Antologjia e Letersise Shqipe” botuar se fundmi nga Shtepia Botuese “Luigi Pelegrini “ ne Itali . Pergatitur nga Profesor Nasho Jorgaqi, Antologjia e ndare ne dy pjese –proze dhe poezi-, perfshin autore nga letersia e vjeter e periudhes se Rilindjes, letersia e Pavaresise dhe ajo e pasluftes.

Nder autoret e botuar zene vend, J.Variboba, J..De Rada, N. Frasheri, Cajupi, Z.Skiroin, N.Mjeda, Gj. Fishta, F. Noli, Asdreni, V. Prenushi, A.Asllani, E. Koliqi, M. Kuteli, Migjeni, N. Hakiu, per t’u plotesuar me autore te pasluftes se Dyte Boterore si D. Agolli, I. Kadare, F. Arapi, Dh. Qiriazi, V. Skenderi, Xh, Spahiu, A. Istrefi, A. Mamaqi, E. Kadare, J. Xoxa, Q. Buxheli, S. Andoni, N. Prifti, Dh. Xhuvani, F. Ballanca .

Lenda e perkthyer eshte marre nga botime te ndryshme te realizuara brenda dhe jashte Shqiperise ku spikasin emrat e perkthyesve E Koliqi, J. Kodra, J. Jeuse, E. Scalambrino, K.Kokoshi, R. Baldini, A. Vrioni. Antologjia voluminoze shoqerohet me nje parathenie dhe shenime bibliografike qe Prof. Jorgaqi ka realizuar per secilin nga autoret.

Prof. Nasho Jorgaqi, pas ketij botimi, ka pergatitur “Antologjia e Letersise Shqipe bashkekohore”, me krijimtarine letrare te periudhes paskomuniste, e cila pritet te dale ne tregun e librit shqip brenda ketij viti.

[no name]

Vijon punimet Bordi i Parqeve Arkeologjike


Bordi Kombetar i Parqeve Arkeologjike ne vazhden e organizimit te nje sere aktivitetesh per kremtimin e Dites Nderkombetare te Monumenteve, si bashkerendim me institucionet e trashegimise kulturore ne te gjithe vendit. Ne celje te takimit ministri Ylli Pango pohoi se, “per vendin tone, i pasur me monumente dhe per me teper i konsideruar nga UNESCO si nje vend i dendur me monumente ne nje siperfaqeje te vogel, kjo eshte nje dite tejet e rendesishme, aq me teper kur 18 per qind e ketyre

Monumenteve, apo 700 syresh, kane pesuar demtime”. Duke dashur edhe nje here te leshoj alarmin per te gjithe njerezit e ndjeshem ndaj ketij problemi, per t’i mbrojtur keto monumente, nderkohe qe, sipas tij, jane marre masat emergjente per te ndeshkuar kundravajtesit dhe njekohesisht po punojne per te sanksionuar me mire statusin e parqeve te rinj arkeologjik, per te cilin po zhvillohet ky takim, per t’i zhvilluar me tej ata, sipas modelit te Parkut Kombetar te Butrinti, Apollonise e Shkodres deri diku.

[no name]

Një bojaxhi dhe miliarderi Pacolli, duel për pikturat e Ibrahim Kodrës

Derguar me: 27/04/2007

• Piktori, në moshë të thyer dhe pak a shumë shëndetlig, vendosi ta trajtojë bojaxhiun, ndonëse më të ri në moshë, por plot energji, si "baba" dhe familjen e tij si të tijën

Piktori dhe bojaxhiu mund të njihen nga duart. Të dy i kanë të mëdha, me kallo, të mësuara që të kapin jetën për fyti. I pari ka qenë më parë i famshëm në botë dhe më pas i pranuar edhe në vendin e tij. I dyti, në arrati nga diktatura, botën donte, thjesht, ta njihte. Të dy ishin mësuar të përdornin furçat për të jetuar dhe ekzistencën e tyre e ngjyrosën me dendësinë kromatike të miqësisë. Pasi i shkrinë në holluesit e nostalgjisë, që le shënja të pashlyeshme tek njerëzit e Lindjes, kuptuan se ndryshimet e pakapërcyeshme ndërmjet pëlhurave dhe mureve mund të eliminoheshin me humanizmin reciprok, përtej fjalimeve të mëdha, në gjeste të thjeshta afekti. Piktori shihte, nga vetmia e mrekullueshme e një papafingoje, me pamje të gjerë mbi çatitë e Milanos, profilin e kaltër të maleve të Lombardisë dhe, ndoshta, në mendjen e tij, edhe largësi të tjera: Adriatikun, që lag Shqipërinë, ashpërsitë e një trualli të lashtë, trajtat e një nëne, që e kishte lënë jetim që kur ishte vetëm tre vjeç.
Nga ana e tij, bojaxhiu i thjeshtë dhe familja e tij, nga qetësia e një kopshti brenda një banese, të ngërthyer mes trafikut qytetës, pa horizonte të tjerë, veç atij të parajsës së vockël, që i ishte dhuruar nga famullia e zonës, nganjëherë i siguronin atij ngrohtësinë e afekteve të thjeshta, një drekë të mirë, verë të fortë. Kur vdiq piktori, vitin e kaluar, i vetmuar dhe pa lënë asnjë trashëgimtar, vendosi që testamentin e tij ta zbatonte bojaxhiu. Për këtë, i la atij shtëpinë, pasurinë, disa toka, fuqinë për të nënshkruar autenticitetin e pikturave të tij dhe detyrën për të krijuar një fondacion me emrin e tij në Shqipëri. Detyrë, të cilën tani bojaxhiu, që ndërkohë vazhdon të lyejë muret e shtëpive të Milanos dhe studjon darkave libra arti, po përpiqet të realizojë, jo pa vështirësi, duke u impenjuar, bashkë me të bijtë, për hapjen e një muzeu (të përuruar para pak ditësh në sheshin Lagosta) dhe pa prekur, me përjashtim kur një gjë e tillë kërkohet për interesat e Fondacionit, trashëgiminë e fituar, që llogaritet në rreth tre milionë euro.
Jetët e tyre ishin puqur në fillim të viteve '90. Piktori Ibrahim Kodra, në shtëpinë e tij në sheshin Lagosta po fantazonte mbi të ardhmen e tij, kur, një mëngjes pranveror, bojaxhiu Fatos Faslliu, që sapo kishte mbërritur në Milano, trokiti në derën e tij për të parë me sytë e vet diçka, që, për të, ishte një mit. Mendonte se do të kishte të bënte me një statujë, por, përballë tij, gjeti një njeri të butë dhe të gatshëm për ta ndihmuar. Folën me njeri-tjetrin në dialektin e banorëve të bregdetit durrsak e të kodrave të Tiranës, u mallëngjyen duke kujtuar Vendin e largët të Shqiponjave e vizitat më të fundit në të. Pas kësaj, filluan të takoheshin shpesh dhe, ngadalë, ndryshuan rolet.
"Familja e tij"
Piktori, në moshë të thyer dhe pak a shumë shëndetlig, vendosi ta trajtojë bojaxhiun, ndonëse më të ri në moshë, por plot energji, si "baba" dhe familjen e tij si të tijën. Shumë shpejt, bojaxhiu filloi ta thërrasë "djali im i madh", pak me të qeshur, pak me bezdi. Nga ana e tij, Kodra, me dashuri, e thërriste "baba". Kështu, vazhdoi për vite me rradhë. Në ato vite, Ibrahim Kodra konsiderohej si një legjendë e gjallë, "post-kubisti i fundit në botë", një nga artistët më të mëdhenj të shekullit të 20-të. Pikaso ua prezantonte miqve të tij si "Mon ami, peintre albanais, Kodra" (Miku im, piktori shqiptar, Kodra), ndërkohë që poeti Paul Eluard e përcaktonte si "primitivi i një qytetërimi të ri". Shkrimtari Montale e angazhoi për të bërë ilustrimet e një libri të tij, ndërkohë që për kolegun e tij Quasimodo, Kodra ishte si një vëlla.
Mbërritja në Brera
Kodra ishte lindur në Ishëm, fshat i vogël shqiptar, në vitin 1918. Ishte i biri i një kapiteni të marinës ushtarake, të cilin rrallë e shihte. Pasi u shkollua në oborrin e mbretit Zog, ku përfundoi studimet e mesme, Kodra ndoqi shkollën e artit. Më 1938, kur ishte 20 vjeç, falë një burse studimi, mbërriti në Milano, ku u regjistrua në Akademinë e Breras, për të mos lëvizur më prej andej. Bojaxhiu Fatos Faslliu, djali i një akovati nga Durrësi, të vrarë nga diktatura, ndërkohë, kishte përfituar menjëherë nga një hapje e ndrojtur e regjimit komunist shqiptar, më 1990, e ishte larguar nga vendi. Arriti që të tërheqë edhe gruan. Më pas, një natë, u kthye për të marrë edhe të birin, Sadriun, i cili, në atë kohë, ishte vetëm tre vjeç, nga kthetrat e regjimit, që e mbante peng në kthetrat e tij, në shtëpinë e gjyshërve. E mbështolli në pallton e tij dhe e hodhi përtej klonit të kufirit, saktësisht mbi një valixhe të madhe, të cilën e kishte hedhur atje pak më parë. "Në rini, isha marrë me basketboll", tregon ai. Mbërritën në stacionin e trenit të Goricias dhe, më pas, përsëri në Milano. E shoqja, Xhulieta, ishte shtatzënë e, pak më pas, lindi Raisën, me të mbërritur. Duke pyetur shoferët e taksive në stacionin hekurudhor të Milanos, Fatosi zbuloi se ku banonte piktori më i famshëm i Shqipërisë dhe u nis ta takonte. Kështu, filloi një histori e gjatë miqësie.
Bashkëjetesë e vështirë
Piktori vdiq në moshën 88-vjeçare, më 7 prill të vitit të kaluar. Bojaxhiu 50-vjeçar mësoi se ishte bërë zbatuesi i testamentit të tij. Me mundësinë për t'u kthyer në milioner, në jetën e tij u shtua edhe një motiv: nderimi sa më shumë i mikut të vdekur. Por, në histori, ka edhe të papritura. Kështu, në testament, Kodra kishte caktuar si të plotfuqishëm edhe një tjetër të birësuar, që, këtë herë, ishte një miliarder, tashmë në krye të një fondacioni në Zvicër. "Ta doni njeri-tjetrin si vëllezër", kishte shkruar ai. Por, dihet, vëllazëria është e vështirë për t'u menaxhuar, aq më tepër, kur një nga vëllezërit mban emrin problematik të Behxhet Pacollit, ish-burrit të Ana Oksës, një afarist shumë i fuqishëm shqiptar. Për të, jeta ka aromën e parasë. Për Fatosin, ajo mban erë bojë. Pacolli synon të fillojë menjëherë të shesë. Fatosi do të kishte dëshirë të ruante veprat e mjeshtrit. Nga lartësitë e qiellit, ndoshta, Kodra zbavitet duke i parë e duke bërë edhe retë po aq të padeshifrueshme e abstrakte, sa edhe pikturat e tij. Të përziesh të dy këto esenca, vërtet nuk do të ishte fare e lehtë. La Stampa

[no name]

Ndoc Tusha, Mjeshtri me duar në kashtë

• Oliverta Lila

Nga familja trashëgoi dëshirën për t'u marrë me punime artizanale. Që i vogël filloi të ecte në gjurmët e të parëve. Por asnjë para tij nuk kishte provuar të punonte me kashtën. Ndoc Tusha do ta niste me dëshirën e një të riu që i pëlqejnë sprovat e që vitet do ta kthenin në një mjeshtër të vërtetë. Ai lindi në Pukë dhe më pas aktivitetin e tij e vazhdoi në vatrën shkodrane të kulturës. Nuk tentoi që kashtën e thekrës ta zbatonte në teknika të njohura për të zbukuruar orendi shtëpiake si tavolina, karrige, për të bërë vazo apo gjëra të tjera artistike. Kashtën do ta aplikonte për të bërë vepra unikale. Nëse peizazhet e qeta, kompozimet e portretet artistët i kanë krijuar me penel, Tusha i ka bërë ato me kashtë. Janë punime krejt të veçanta, për të cilat ai thotë se nuk ka asnjë njeri tjetër që i realizon. Është aplikuesi i vetëm i kësaj teknike në pikturë jo vetëm në Shqipëri, por edhe më gjerë. Gjithçka e bën vetë. Kashtën origjinale e ngjyros vetë në nuanca të shumta për të krijuar larmishmërinë e pikturave të tij. Nuk ka pasur shembuj referimi dhe kështu i është dashur që çdo gjë ta provojë vet. Tashmë mban mbi supe vite të tëra punë. Në moshën 72-vjeçare e gjen ende të ulur në studion e tij modeste, tek mundohet që fijeve të kashtës t'u japë formën e duhur. Tregon se ka bërë punime artizanale që i vogël, kur në moshën 7-vjeçare kishte nisur të gdhendte drurin. Rastësia do ta takonte me një pikturë të vjetër me kashtë e realizuar nga grekët. "E pashë atë punë dhe më pëlqeu shumë. Nuk më tregoi askush se si ishte punuar. Nisa të mendoja teknikat e mundshme për ta aplikuar", - tregon Tusha. Veprën e parë do ta realizonte në vitin 1957. Dy luanë të vendosur përballë njëri-tjetrit do të ndiqeshin në vitet që pasuan nga vepra të panumërta. Gjithçka kërkon kujdesin maksimal. Fijet e kashtës ai i pret në pjesë të vogla në funksion të idesë së tij. Tregon se nëse vetëm njëra prej tyre do të ngjitej keq, atëherë e gjithë puna të shkon dëm. "Nuk gabova as në pikturën e parë me kashtë. Kjo më bëri që të kërkoja gjithnjë e më shumë te vetja", shprehet Tusha. Mjeshtri i kashtës, vitet e fundit ka tentuar drejt një pikture tjetër po aq të rrallë. Krahas tablove të kashtës, të varura në studion e tij qëndrojnë edhe piktura të bëra me tallash dhe rërë. Eksperienca me kashtën e shtyu të provonte edhe këto dy elementë të tjerë.
Portretet e Partisë
Në kashtë ka bërë pothuajse të gjithë portretet e figurave të njohura politike në kohën e diktaturës. Madje, punonjësit e Komitetit të Partisë kanë qenë portretet e para të Ndoc Tushës. Ka bërë shumë portrete të Enver Hoxhës me porosi të funksionarëve të kohës. Disa shkonin për dhuratë e të tjera vareshin nëpër zyra. Tusha tregon se kishin autorizim nga dega e brendshme për të punuar. Madje tregon se porosi i vinin edhe për drejtues të njohur të Kinës si Mao Ce Duni, Çu en Laj etj me të cilët shteti ruante marrëdhënie të mira politike. Në kashtë ka bërë edhe Stalinin, portrete që jepeshin si dhuratë gjatë takimeve diplomatike. Herë-herë kjo ka pasur edhe koston e vet. Kallëzimi për tendenca ideologjike mbi portretin e udhëheqësit ka rrezikuar ta çojë në burg. Të gjitha portretet i bënte kur punonte si mjeshtër në Ndërmarrjen Artistike të Shkodrës. Ndoc Tusha tregon se ai ishte i pari që ka vënë tabelën e kësaj ndërmarrjeje që fillimisht kishte 84 punëtorë. Drejtonte të gjithë prodhimin e eksportit. Ndërsa në vitin 1975, Ndërmarrja Artistike numëronte 700 punëtorë ku Tusha ndiqte teknologjinë. Tregon se e ka ndjerë që me kashtën mund të punonte lirshëm atëherë kur realizoi portretet. "Portretet janë shumë të vështira për t'u punuar", shprehet ai duke theksuar se një i tillë mund të dojë rreth 3 muaj a më shumë punë. Por ai nuk ka punuar vetëm me figura politike. Gjatë viteve të mëvonshme, pas përmbysjes së sistemit ruan edhe një sërë portretesh shenjtorësh, të Skënderbeut apo edhe portrete burrash e grash me veshje popullore.
Nënë Tereza e parë
Portretin e parë të shenjtores shqiptare, Ndoc Tusha e ka realizuar kur vitet ishin ende të trazuara. Në vitet 84 -85 me fijet e kashtës ai krijoi Nënë Terezën. Shprehet se i duhej të ruhej shumë. Nëse dikush do ta kuptonte se çfarë po realizonte, pasojat mund të merren fare lehtë me mend. Tregon se gjatë kohës që po punonte për Nënë Terezën, i është dashur të bëjë 14 shtëpi Thethi për të mbuluar punën e vërtetë. "Në kohën që hynte ndonjë njeri unë e ulja poshtë portretin e Nënë Terezës dhe filloja të punoja mbi shtëpinë e Thethit", - shprehet Tusha. Ndërsa vite më vonë punët e tij do të mbërrinin deri në Vatikan. Në kohën kur Pandeli Majko ka qenë kryeministër i ka dërguar si dhuratë Papa Gjon Palit, një portret për të dhe një të Nënë Terezës të punuar në kashtë nga Ndoc Tusha. "Më është dashur 4 muaj për të punuar portretin e Papës dhe 3 muaj atë të Nënë Terezës", - tregon Tusha, i kënaqur që punët e tij kanë marrë bekimin e Papës.
Tallashi dhe rëra
Pas kashtës, Ndoc Tusha vendosi të provonte të bënte pikturë edhe me tallash e rërë. Lëndën e parë e siguron vet. Ka nisur që këtë teksnikë ta përdorë në vitin 2005, atëherë kur punimi me kashtë iu vështirësua shumë nga mosha. Pikturat e tij funksionojnë me ngjitje. Mbi dërrasë hidhet me penel figura që do të realizojë dhe mbi këtë bojë vendoset rëra ose tallashi që më pas punohet. Është e vështirë ta përshkruash këtë proces pa e parë. me një sitë shumë të dendur ai e siguron rërën në plazh dhe në studion e tij i ka dhënë 50 ngjyra ndërsa ka ngjyros në 100 ngjyra tallashin. Tusha tregon se në 1 cm kub të pikturës së tij ka 150 kokrriza rëre. Pas përfundimit të punës, edhe nëse atë e fërkon me dorë asnjë prej tyre nuk bie. Ndërsa krijohen ngjyra të veçanta. I është dashur shumë të gjejë pajisjet e nevojshme për aplikimin e rërës dhe tallashit. Të gjitha janë mjete rrethanore. Ndoci punon edhe me guackat, por këto tablo janë më të pakta. Me punët e tij ka bërë ekspozita të shumta, edhe pse tregu ngelet sërish i vështirë për t'u gjetur. Në vitet '80 -81 ka hapur ekspozitë në Shkodër dhe Tiranë. I janë dashur më shumë se 11 vjet për të hapur ekspozitën e radhës në Shkodër dhe më pas sërish në Tiranë. Ndërkohë që punët e tij janë vlerësuar shumë jashtë Shqipërisë si në Itali ku ka hapur tre ekspozita, në Zelandën e Re apo edhe në Kosovë. Shprehet se asnjëherë nuk ka mundur dot të prezantohet në Galerinë Kombëtare të Arteve. Me shumë vite punë mbi supe, veçanërisht për kontributin që ka dhënë në ndërmarrjen artistike, ka trokitur në të gjitha dyert për të marrë një pension të posaçëm që nuk iu dha asnjëherë.
Punët e fundit
Gjatë këtyre viteve ka bërë punë të shumta. Në studion e tij gjenden edhe pak tufa kashtë thekri. Me to do të mbyllë punimet e fundit. Mjeshtrit të kashtës, përveç vështirësisë për të gjetur material, i rëndon edhe gjendja shëndetësore. Ka ende disa korniza bosh që i porosit te një miku i tij në Ulqin. Edhe ato do t'i mbushë me nga një pikturë. Ka kaluar kohë të gjatë duke u marrë me pikturat dhe këtë e pohon edhe bashkëshortja e tij. Nga fëmijët e tij nuk e ka trashëguar asnjë këtë dhunti. Ata janë larguar jashtë shtetit me familjet e tyre. Vetëm nipi ka shfaqur pasionin për të pikturuar. Nëse një ditë do të dojë të ndjekë gjurmët e gjyshit, ai ia ka shkruar të gjitha teknologjitë në një fletore. Këto ditë vazhdon të punojë një tablo krejt të veçantë. Pemën e jetës. Një pemë e punuar me kashtë që shumicën e gjetheve i ka të rëna. Janë vitet që i kanë kaluar. Ndërsa në një kapak që do të mbyllë atë ka shënuar emrat e paraardhësve të tij, të fëmijëve, të mbesës e të nipit. Me shpresën se të paktën puna e tij do të mbesë.

[no name]

Massimo Ranieri, nje traviate moderne per Tiranen

• Admirina Peçi

Një "Traviatë", ndryshe, ekskluzivisht për Tiranën do të sjellë këngëtari dhe regjisori i njohur italian, Massimo Ranieri. Verën e vitit të kaluar, në teatrin "Verdi" në Trieste, Ranieri shënoi një sukses të plotë me operan "Traviata" si regjisor. Një koncept krejt i veçantë, ku veç artistëve të tjerë të famshëm, në kryerolin e kësaj opera në rolin e Violetës kishte angazhuar dy sopranet e njohura shqiptare, të mirënjohurën Inva Mula dhe sopranon e re të suksesshme, Ermonela Jaho. I ftuar nga Teatri Kombëtar i Operas, në Tiranë, Massimo Ranieri do të sjellë po këtë shfaqje për publikun shqiptar. Pak kohë pas mbërritjes në Tiranë, Ranieri ka thënë para mediave se është thellësisht entuziast që ka gjetur rastin të vijë në Shqipëri me këtë shfaqje, edhe pse do të kishte dashur shumë të kishte një ftesë si këngëtar. Ai u shpreh se do të realizojë një "Traviatë" krejtësisht të re, të ndryshme edhe nga ajo që vuri në Trieste, e cila u prit jashtëzakonisht mirë nga kritika dhe u cilësua një këndvështrim bashkëkohor, larg kontureve të klasikes.
Menjëherë pas takimit me mediat, që në orën 17:00, Ranieri ka zënë vendin e tij para trupës së përzgjedhur për këtë shfaqje dhe ka nisur provat. Në krah për këtë shfaqje, e cila do të shënojë premierën me 12 maj, do të ketë asistenten e tij, Lejla Martinuci.
Drejtori i Teatrit Kombëtar të Operas dhe Baletit, Zhani Ciko tha dje se po tentojnë të sjellin për një shfaqje në Tiranë edhe sopranon Ermonela Jaho. Ndërkohë që në vargun e artistëve shqiptarë që do të punojnë këto dy javë me Ranierin, do të jenë edhe dy sopranot Marjana Leka dhe Etleva Golemi, që do të interpretojnë rolin e Violetës. Ndërsa për drejtimin e kësaj shfaqje është zgjedhur dirigjenti francez, Andre Bernard.
Për Massimo Ranierin, që njihet si një prej figurave më të në zë të spektaklit në Itali, kjo është hera e parë që vjen në Shqipëri. "Jam entuziast. Mendoja prej kohësh të gjeja rastin të vija si i ftuar në vendin tuaj shumë të bukur. Por e kisha menduar këtë si këngëtar. Sidoqoftë, rasti e solli të vij në këtë vend me traditë të madhe lirike, si regjisor i operas së famshme të Verdit, "Traviata".
Nga njoftimet në faqen web të artistit të mirënjohur italian, mësohet se menjëherë pas Tiranës, produksioni i Massimo Ranierit, "Traviata" do të shfaqet në teatrin e famshëm, "San Carlo", të Napolit. Kjo vepër e Verdit, që daton në vitin 1856, ka njohur premierën e parë pikërisht në Teatrin lirik të "San Carlos", në Napoli.

[no name]

Ne Durres nis festivali i poezise "Poeteka"

• Poeteka, festivali nderkombetar i poezise, pas Durresit do te vijoje ne qytetet Shkoder, Berat dhe Tirane kryesisht ne mjediset historike muzeale

Ka nisur me Durresin festivali nderkombetar i poezise, “ Poeteka” i zhvilluar kryesisht ne mjediset e amfiteatrit dhe prane mureve te kalase se vjeter. Poeteka, pas Durresit do te vijoje ne qytetet Shkoder, Berat dhe Tirane kryesisht ne mjediset historike muzeale. Festivali nderkombetar i poezise organizohet per te tretin vit ne vendin tone, duke e radhitur Shqiperine ne vendet organizatore te tij.

[no name]

Massimo Ranieri: Ditëlindja, një rrëfim në Tiranë

Derguar me: 04/05/2007
• Oliverta Lila

Dita e djeshme për të do të niste normalisht. Prej disa ditësh në Tiranë, Massimo Ranieri do të linte Hotel Tiranën për t’iu drejtuar Teatrit të Operës. Pas një kafe mëngjesi hyn në sallën e provave. Artisti italian, i njohur nga publiku shqiptar më shumë si këngëtar, ka ardhur bashkë me regjinë e një Traviate moderne. I është vënë punës deri në detaje, duke harruar gjithçka jashtë spektaklit. Madje edhe që e djeshmja shënonte 56-vjetorin e tij të lindjes. Urimet kanë qenë një surprizë për Ranierin. Do ta merrte me hezitim ftesën e drejtorit Zhani Ciko për të bërë një mbledhje. I është thënë se ka disa probleme që duhen zgjidhur. Nuk i ka ngjitur me qejf shkallët për të shkuar në zyrë, ku në vend të vend të një mbledhjeje rutinë, e kanë pritur urime të shumta. Një tufë lule, një tortë ditëlindje dhe disa fotografi me artistët shqiptarë, u kthye në një festë modeste për artistin. Pas kësaj, ai i është kthyer sërish sallës së provave. Tragjedia e Violetës e ka pushtuar të tërin. Këmbëngul deri në detajin më të vogël. Padyshim që më shumë se kushdo këtë e ndjejnë artistët e TOB-it. Ranieri nuk kërkon thjesht këngëtarë, por edhe shpirt aktori. Ka menduar një Traviatë moderne, të cilën e ka kërkuar në rrugën e vazhdueshme të eksperimentimeve të tij. Në intervistën e mëposhtme ai zbulon se çfarë do të sjellë për publikun shqiptar dhe aventurën e tij për të bërë regji lirike.
Keni festuar një përvjetor në Tiranë. Si e përjeton Ranieri një ditë të tillë?
Të bën të shohësh para, por njëkohësisht të shohësh edhe se fundi është gjithnjë e më afër. Je një vit më i vjetër. Gjithashtu, mendon edhe të ardhmen. Mundohesh ta shohësh më mirë se një vit më parë dhe shpreson që viti që vjen të jetë me më shumë diell, me pak re dhe kohë të keqe, që të jetë pak më i qartë për të gjithë ne dhe pak më i qetë.
Prej disa ditësh ndodheni në Tiranë për të vënë në skenë operën Traviata. Që në fillim është cilësuar si moderne. Si do të jetë në të vërtetë Traviata që do ngjitet në skenë?
Nuk është klasike. Unë e kam sjellë Traviatën më ndryshe nga ato që kam parë deri më tani, sepse nuk më pëlqen ta sjell si një vepër borgjeze. Është një “Traviatë” shumë realiste, që flet për një argument universal, siç është dashuria. Dashuria është e njëjtë si në vitet 800, 2000, 5000 vjet më parë apo edhe në kohën e Adamit dhe Evës. Ndjenjat janë të njëjtat, kështu që e kam transferuar këtë histori pothuajse në ditët tona, ku një vajzë shumë e sëmurë takohet me një djalosh dhe dashurohen çmendurisht. Asaj i ndodh tragjedia më e madhe e jetës. Një tragjedi që është më e madhe se sëmundja, dashuria. Që kur ka qenë e vogël, Violetës i është imponuar të mos dojë, të mbyllë zemrën dhe ta kthejë në një copë mishi normal, që nuk pulson dhe nuk rreh ndaj emocioneve të forta. Ajo nuk mund të dashurojë, ajo duhet të punojë. Kuptim e dashurisë që po përjeton e gjen brenda një fraze të vetme “Ç’gjë e mrekullueshme është të jesh e dëshiruar dhe të duash”. Në momentin që ajo shkon në shtrat me baronin, markezin apo klientë të tjerë, atë e dëshirojnë, por ajo nuk i do.
Duket se tentoni më shumë te personazhi i Violetës se sa te historia në tërësi?
Më ka interesuar më shumë drama e vajzës, një vajzë që vdes që në moshën 19-vjeçare, se sa të tregoj atë botë që ne tashmë e njohim. I jam kushtuar dramës dhe bukurisë së dashurisë që lind te Violeta. Drama e sëmundjes së saj dhe dashuria e këtyre të rinjve që takohen dhe ndahen. Violeta arrin më në fund të hapë strofullën e zemrës së saj, ka filluar të ndjejë pulsimet. Por kjo e gjitha kthehet në tragjedi. Ajo nuk mund të dashurojë në këtë botë, ku duhet të duash gjithnjë e më shumë. Më ka interesuar shumë edhe jeta e Violetës së djeshme, të asaj fëmijë që në moshën 13-vjeçare është hedhur në rrugë për të punuar si prostitutë. Për këtë do të shohim në skenë në fillim të preludit një vajzë (një retrospektivë e jetës së saj për ta njohur para se të bëhej Violetë), që kur ishte fëmijë ndoshta donte të bëhej balerinë në Paris. I njëjti prelud do të jetë edhe në fund. Ajo jeton në një botë të ashpër, ku çdokush njihet me tjetrin vetëm nëpërmjet shampanjës, kokainës, festave, karrocave të fundit të 800-ës.
E mendoni se si mund të reagojë publiku përballë “Traviatës” tuaj?
Nuk e njoh publikun këtu, edhe pse më kanë thënë që është i afërt me teatrin. Kjo është “Traviata” ime. Njerëzit mund të presin edhe një oper klasike, por unë i jam dedikuar këtij projekti, kam punuar shumë dhe jam i lumtur që e bëj kështu. Nuk do ta ndryshoja kurrë. Pas Tiranës do të shkoj në Napoli dhe do të bëj një “Traviatë” tjetër po në këtë version. Atje e njoh publikun, se është qyteti im. Megjithatë, përsëri pajtohem me publikun. Nëse atij nuk i pëlqen “Traviata” ime, do të thotë se ka dashur të shohë diçka ndryshe.
Prej disa ditësh po punoni me artistët e TOB-it. Cilat janë përshtypjet e para?
Unë kam punuar edhe më parë me artistë shqiptarë, siç është Ermonela Jaho dhe Inva Mula. E mendova që më parë se këtu mund të kishte profesionalitet të madh dhe kështu e gjeta te Eva, Mariana, personazhet e tjerë apo edhe artistët e korit. Në katër ditë ne kemi arritur të kalojmë gati të gjithë operën dhe kjo është e mrekullueshme, nuk ka ndodhur në historinë lirike. Kjo është meritë e tyre, unë jap udhëzimet dhe ata i zbatojnë.
Gjatë provave ju keni insistuar jo vetëm te zëri, por edhe shprehja artistike e këngëtarëve. Sa e rëndësishme është për ju?
Që në fillim më mahniste mendimi që t’i bëja këngëtarët edhe pak aktorë. Përgjithësisht këngëtari lirik mendon vetëm për zërin. Sot kohët kanë ndryshuar. Këngëtarët e rinj duhet të jenë edhe pak aktorë, sepse publiku duhet të jetë i lodhur duke parë një këngëtar statik, që këndon dhe ikën. Duhen përfshirë edhe pak veprime fizike, gjë që kërkon shumë sakrifica nga ana e këngëtarëve. Në fakt i shoh pak të lodhur.
Ju keni punuar me dy Violeta shqiptare; Ermonela Jahon dhe Inva Mulën. Si ka qenë ky bashkëpunim?
Ishte një bashkëpunim fantastik, mbi të gjitha me Ermonelën. Ermonela më kujton veten kur isha i ri, me një dëshirë të madhe për të mësuar. Ajo merr vazhdimisht. Është një artiste e mrekullueshme. Po ashtu edhe Inva Mula, por kam punuar më shumë me Ermonelën dhe Invën, nuk pata mundësi ta njihja në thellësi.
Veshjet dhe skenografia do të jetë po si vënia në Itali?
Veshjet do të jenë ato të viteve ’50-’60, ndërsa skenografia do të jetë shumë e thjeshtë. Pas kemi perden e zezë dhe karrige të thjeshta të vendosura në formë arene. Jam munduar t’i përshtatem kësaj dramaturgjie. Nëse do të kisha variant klasik, atëherë edhe unë mund të përdorja dritare të mëdha, ambient madhështor. Gjithçka ndodh rreth një divani, që është edhe shtrati i saj i vdekjes.
Çfarë ju shtyu të merreshit me operën?
Nuk e di, kishte kohë që doja të kaloja në regji, megjithëse jo në lirikë. Unë jam aktor dhe mendoja që puna ime e parë do të ishte një Çehov, Pirandelo apo Molier. Në fakt kjo gjë e bukur më ndodhi 5 vjet më parë në operën Macerata, ku unë iu futa kësaj rruge.
Nga kënga, aktrimi, regjia...A nuk ju lodh ky rrugëtim?
Është një dëshirë për të njohur gjëra që nuk i njoh. Është si të hapësh një dritare të re në botë dhe asnjëherë nuk kthehem pas. Edhe kjo që po kaloj këtu është një tjetër emocion. Është gjithnjë një zbulim. Megjithatë është e vështirë, sepse një njeri që nuk rri asnjëherë në një vend, idealisht është gjithnjë me bagazhe në dorë, gjithnjë në një tren, makinë, aeroplan, je gjithnjë duke parë rrugët, duke njohur shtëpitë, njerëzit etj.
Sa po i kushtoheni këngës këto kohë dhe a do të dëshironit të ishit në Shqipëri si këngëtar?
Pas “Traviatës” këtu dhe në Napoli do të vazhdoj turin e koncerteve në Itali. Do të më pëlqente shumë të vija edhe këtu nëse do të më bënin një ftesë. Me sa di, në të kaluarën time këtu kam qenë një këngëtar i njohur.

[no name]

Mitrush Kuteli, ikja e dhunshme e para 40 viteve

• Flora Nikolla

Një herë në një vend x , një ministër të brendshëm e pyeten se kush kishte qënë ministër I brëndshëm në kohën e Shekspirit. -Nuk e di , i ishte përgjigjur ministri. -Por kur nuk e di ti që je ministër , kush mund ta dijë tjetër, i ishte përgjigjur njeriu që etapat e historisë njerëzore i kishte të lidhura me emra të mëdhenj të letërsisë.
Se në fakt, kujtimi për njerëzit e mëdhenj, që shkruajnë letërsi, vetëm duket se pushon mbi kohën, e cila edhe pse ikën apo duket sikur kinse fle, zgjohet e madhërishme dhe e pandjeshme nën emrat e mëdhenj. Emrat e tjerë janë vetëm emra, që flenë me emrin e ujit të vdekur. Flas këtu për vlerën që mbjell farë në tokat djerrë në të verdhë të mardhur, por që nxisin jetën për të mos e jetuar me vetminë vetmitare. Sepse sado mundohen të fshehin prodhimin e tyre, ajo rritet 'e harbuar' mes kohës duke vrarë vitin kur është shkruar dhe pastaj vetiu i detyron njerëzit të pyesin si ai njeriu, cili ka qënë ministër i brëndshëm në kohën e Shekspirit…!!! Dhe unë them se jehonat e njerëzve që ditën të shkruajnë letërsi në Shqipëri nuk do të mund të dëgjohen ndonjëherë me erë vjetërsie. Dhe nuk janë pak.
Flas këtu për Mitrush Kutelin. Një stilist i rrallë, sa edhe psikolog i thellë, tek i cili rrëfimi rrëshqet nga gjuha e blatuar me ngjyrimet popullore. Edhe ai shkroi në fillimet e një shekulli të kaluar.
* * *
"Duhet thënë se ne na duhen shqipërime, jo përkthime fjalë për fjalë. Në përkthime kemi penda varfanjake e sidomos kaleme anonimë që nuk njohin ligjet e shqipes dhe ca më shumë gjuhën nga e cila mburon vepra. Shumë përkthime ku shqipja ka dalë e therrur në gisht…" Vallë sa kohë kanë kaluar që kur Mitrsh Kuteli, mjeshtri i rrëfimit të shqipes, ka renditur këto fjalë? Me një frymë, pyetjes mund t'i përgjigjesh se i ka thënë dje, ose në një simpozium shkencor organizuar pak kohë më parë. Koha vetëm mbas këtij fragmenti, duket e fshirë se në mes tyre të jepet e vërteta absolute: e tashmja e ngërthyer njështaz me të tashmen… Mitrush Kuteli, ka shumë vjet që ka ikur fizikisht. Atëhere ishte 4 maji i vitit 1967. Në fakt ai iku se të tjerë, ia afruan me dhunë e forcë psikologjike ikjen. Shqipëria atëherë kuadratonte në çdo cep të jetës ideologjinë komuniste që tentuan t'ia jepnin edhe Mitrush Kutelit nën titullin anemik Armik i Popullit.
"Profesionalizmi në letërsi, në vendin tonë është hë për hë një rrugë vuajtjesh, buka e tij është e hidhur. E hidhur them për atë që s'di marifete e hipokrizira. Terreni i letërsisë është një tokë tek gëlojnë gjarpërinjtë . Të vrasin shokët se ju bën hije. Dhe kur u bën hije do të thotë që nuk je i zoti për letërsi…", kështu shkruante Mitrushi në Testamentin e tij.
Por mbas fjalëve të tij do të guxoja të thoja se titulli anemik ishte një tentativë e dështuar, vrimë në natën e zezë e pushtuar e tëra nga një ëngjëll. Pastaj menduan se duke e çuar në kampin e Vloçishtit në Maliq, do t'i merrnin arsyen e dashurisë dhe të jetës, apo do t'i humbisnin emrin. Kërkonin ta vrisnin emrin e tij, brenda pasqyrës që bënte dritë. Dhe ai donte të fliste dhe t'i këndonte jetës , kur në një ditë të ftohtë prilli për orë të tëra e mbuluan me baltë të ftohtë kënete.
Një mik i tij i burgut, guxoi t'i flasë purgatorëve "Shpëtojeni atë njeri. Po vdes…" Është si t'i mbyllësh sytë dhe të betohesh se nuk do t'i hapësh më kurrë nga e gjitha kjo. Dhe me sytë mbyllur brenda dhimbjes t'u biesh këmbanave të alarmit deri sa fjalët e shkruara nga ky njeri vetiu të tingëllojnë magjishëm. Dhe kur ai vdiq, sërish dikush kërkoi të vendosë në hije emrin e tij, mbi vdekjen, fjalë e rëndë e pabesueshme, fjalë që godet.
Por hija e imponuar mbi emrin e tij nuk mund të ishte kurrsesi hije. Dhe këtu bëj pyetje… A mundet të ekzistojë në letërsi koncepti i vdekjes artistike?
Poeti kombëtar i Rumanisë, Mihail Eminescu, flet shqip nga viti 1939 nga shqipërimi i Mitrush Kutelit, poeti i madh i Ukrainës, Taras Shevcenko flet shqipen e kulluar të Mitrush Kutelit, Gogol, shkrimtari i madh rus në librin e tij "Frymë të vdekura", mban nënshkrimin Mitrush Kuteli… Po sa libra të tjerë të përkthyer nga rusishtja, rumanishtja, italishtja, frëngjishtja, të llogaritura në rreth shtatë mijë faqe librash shtypur me germa të vogla , mbajnë përsëri një emër…, Mitrush Kuteli.
Për të vazhduar…, "Netë shqiptare ", libri me rrëfime, "Ago Jakupi e të tjera rrëfime ", libri me poema "Sulm e lotë", tregimet e "Kapllan Aga i Shaban Shpatës", "Shënime letrare" dhe pamfletet satiriko-politike "Havadan në havadan", rrëfimet e papërsëritshme "Pylli i gështenjave ", "Xinxifilua", "Tregime të moçme shqiptare", "Baltë nga kjo tokë", "Në një cep të Ilirisë së poshtme", apo jeta e tij paskësaj në dy testet autobiografie: "Kujtesa" dhe "Testamenti"…
Më mirë të mos flasësh , për të mos thënë fjalë,… sa shumë fjalë që thonë njerëzit. Pastaj ato bien vetëm si uji që ikin . Dhe pastaj fjalët përpara veprave bëhen të shurdhëta e memece. Por kësaj here, fjalët duket sikur duan të bëhen zjarr nga privilegji që ju jep emri i Mitrush Kutelit, pogradecari që lindi 100 vjet të shkuara, ekonomisti i shquar, prozatori që diti ta tingëllojë vetëm me tingull kutelian prozën e tij. Sepse proza e Kutelit nuk gëlthet, shqipja në të vetëm rrjedh. E paskësaj, lulja delikate që i jep formë mendimit dhe konceptit të veprës së tij është përgjithnjë gjuha e rrallë e rrëfimit, e dhënë shkrythët dhe pa spazma cerebrale. Ia imponuan vdekjen apo iku për të mbetur një gur i çmuar brenda rrëfmit artistik? Pyetja mbetet përgjithnjë shurdhe -memece përpara veprës së tij.

[no name]

Feim Ibrahimi: Plaçkitja e madhe e krijimtarisë së mjeshtrit

Derguar me: 09/05/2007
• Admirina Peçi

Në shtëpinë e saj ka partitura gjithandej. Por aty mungon krijuesi i tyre. Pianoja e madhe në mes të shtëpisë prej kohësh nuk i ndjen gishtërinjtë e mjeshtrit. Aty ka mungesa gjithandej dhe plot kujtime që gjezdisin lirisht mbi mure, rafte, komodina…
Vera është mësuar me këto mungesa. Edhe me kujtimet kryeneçe. Por mbi gjithë mungesat, Vera Ibrahimin e vret më shumë kjo atmosferë ku gllabërohet gjithçka nga pronësia intelektuale. Çdo vit, çdo muaj, çdo javë, Vera dëgjon diku për një koncert ku është luajtur muzika e Feim Ibrahimit, një cd e shitur në miliona kopje në Kinë, një shfaqje baleti, një film i transmetuar qindra herë, përdorur keqazi gjithkund, në dhjetëra televizione. Në shtëpinë e saj kurrë nuk mbërrin dikush, që t'i thotë na jep lejë ta interpretojmë këtë pjesë, këtë balet…? Në Shqipëri veprat e Feim Ibrahimit si dhe të shumë muzikantëve e artistëve të mëdhenj nuk e njohin shpërblimin. Pronësia intelektuale mbi to, s'vlen hiçgjë.
Për 15 vjet janë transmetuar e ritransmetuar në televizione, janë shfaqur në skena të dryshme me dhjetra e qindra herë pjesa më e madhe e krijimeve të tij.
Vera Ibrahimi dhe familja e saj nuk kanë përfituar asgjë nga krijimtaria gjigande e këtij krijuesi, e vetmja trashëgimi që i la familjes pas vdekjes më 1997.
Pak kohë më parë ka marrë të vetmin shpërblim. Një pseudoshpërblim. Thotë se ishte një shumë prej 40 mijë lekësh. Kjo shumë përfshin të drejtat e pronësisë intelektuale të Feim Ibrahimit që nga fillimvitet '90 dhe për të gjithë krijimtarinë e tij, në muzikën simfonike, muzikën e lehtë, muzikën e filmave. Pesë qindarka të turpshme! Vera Ibrahimi e ka tërhequr këtë shumë në zyrat e Agjencisë së Administrimit Kolektiv të të Drejtave të Autorëve të Veprave Muzikore "Albautor", e cila drejtohet prej Neshat Tozajt. Në këtë zyrë askush nuk i ka shpjeguar dhe argumentuar se për cilat vepra është paguar e drejta e autorit, se sa herë janë shfaqur ato vepra, sa ka vlejtur secila prej tyre, e shumë detaje të këtij lloji.
Por ky vend është i mbushur me anomali, me ligje që nuk zbatohen me shkelje e abuzime gjithkund. Si shumë intelektualë e familje intelektualësh që janë lodhur së kërkuari të drejtat e tyre, edhe Vera ndjen se gjithçka është e kotë dhe groteske. Në këtë vend nuk zbatohen ligjet për kriminelët, kërkohen të drejta për kompani dhe producentë miliarderë në botë dhe krijuesit shqiptarë harrohen. Por Vera e di, se edhe pse e këtillë, koha është për të kërkuar, për të ngritur zërin. Ajo përfaqëson një nga ata të paktat familjeve të famshme të krijuesve shqiptarë, të cilët kanë pasur guximin të ngrenë krye. Në këtë intervistë, dhënë pikërisht në kohën kur vëmendja është përqendruar te pronësia intelektuale, bashkëshortja e kompozitorit të madh na dëshmon se e gjitha është farsë.
Znj.Vera, më thatë se krijimtaria e Feim Ibrahimit, e përdorur për më shumë 15 viteve, është shpërblyer vetëm me 40 mijë lekë…
Po. Janë vetëm 40 mijë lekë, për gjithë krijimtarinë. Nuk janë specifikuar në dokumente nëse janë dhënë për filmat, baletet, apo muzikën e lehtë e simfonike. Në këtë shumë hyn e drejta e autorit në transmetimet që mund t'i jenë bërë muzikës së tij në radio televizion, në satelit, vënie në dhjetëra skena… Pra, nuk është e specifikuar që kjo shumë është dhënë vetëm për muzikën e filmit. Është një shumë që përfshin një periudhë 10-vjeçare. Kategoria e kompozitorëve si Feimi të jemi realistë nuk përfshin më shumë se 5 apo 6 kompozitorë të mirëfilltë si Çesk Zadeja, Tish Daija, Nikolla Zoraqi, Feim Ibrahimi apo Tonin Harapi.
Familjet e tyre, po të mos kishin fëmijët, mund të konsiderohen më të varfrat në Shqipëri. Unë vetë, po të mos kisha vajzën time, me 13 mijë lekë pension që marr, s'do të kisha mundësi as të pija një kafe diku. Dhe si unë ka shumë të tjerë.
E megjithatë, unë sërish e konsideroj veten të pasur, shumë të pasur… si edhe të trishtë njëkohësisht.
Në ç'kuptim…?
Jo në kuptimin material të fjalës. Jam e pasur, sepse im shoq më ka lënë një pasuri intelektuale të jashtëzakonshme. Por atë pasuri intelektuale nuk po e vlerëson asnjeri. Të marrësh 40 mijë lekë për një periudhë 15-vjeçare krijimtari të transmetuar e ritransmetuar qindra herë, kudo dhe sido që kanë dashur, kjo është e patolerueshme, është skandaloze. Sepse kategoria e këtyre kompozitorëve në botë, dihet mirë se si vlerësohen. Atje nuk bëhet fjalë që familja të ketë nevojë për ndihmë nga fëmijët. Në ato familje, breza të tërë mund të jetojnë me të ardhurat që vijnë nga pasuria intelektuale e këtyre artistëve. Kurse në Shqipëri është një gjendje e paimagjinueshme.
Feim Ibrahimi ka aderuar që në vitin 1993 në SIAE, e cila mbron të pronësinë e tij intelektuale në gjithë botën. Sa iu ka ndihmuar kjo për të mbërritur frytet e punës së bashkëshortit tuaj…?
Kudo ku kam shkuar e jam interesuar më kanë thënë se ne ju mbrojmë për të drejtat e transmetimeve që bëhen në gjithë botën. Por në vendin tuaj nuk mund ta bëjmë këtë. Si mund t'i kërkoj unë SIAE-së të më mbrojnë edhe në vendin tim. Për vite të tëra askush nuk e ka vënë ujin në zjarr. Po i lëmë vitet para '90-ës. Por pas kësaj periudhe, njerëzit u pasuruan në mënyrat më të pandershme, ose edhe të ndershme. Por këta krijues që kanë shkruar vepra të shumta nuk kanë marrë frytet e punës së tyre. Në shtëpinë time gjenden partitura që tregojnë punën e pafund që është bërë vetëm për muzikën e një filmi. Vetëm filmi "Balada e Kurbinit" ka 50 minuta muzikë që fare mirë mund të quhet muzikë simfonike. Dhe rezultati i gjithë asaj pune kolosale janë vetëm ca stimuj moralë.
Në këtë rast iu vret më shumë fakti që dikush tjetër i gëzon frytet e punës së tij?
Sigurisht, dikush ka përfituar nga e gjithë kjo punë. Por se kush është përfituesi, unë nuk jam në gjendje ta përcaktoj. Sepse në këtë vend ku nuk funksionon asnjë ligj, në këtë vend ku ligjet nuk funksionojnë as në rastet e kriminelëve, ç'mund të themi për zbatimin e ligjit mbi pronën intelektuale?
Muzika e filmit "Ngadhënjim mbi vdekjen" është përfshirë në një CD në Kinë, që mban po të njëjtin titull. Është një CD krejt e rregullt dhe quhet e tillë, sepse kënga e parë është muzika e filmit "Ngadhënjim mbi vdekjen", orkestruar dhe kënduar në gjuhën kineze. Në të janë edhe 17 këngë të tjera nga filmat më të mirë botërorë. Kjo Cd është shitur mbi 5 milion kopje. Kjo është një shifër marramendëse për kushtet e Shqipërisë, por për një vend si Kina, nisur nga numri i popullsisë, është krejt normale.
Nga këto 5 milion kopje, sikur nga e drejta e autorit të ishte fituar vetëm nga një cent për copë, shifra e përfituar do të ishte mjaft e madhe.
A keni informacione se si ka përfunduar në Kinë kjo muzikë?
Dikush ka bërë kompromis që e ka dhënë këtë këngë tek kinezët. Nëse e kanë marrë këngën pas viteve '90-të, kur Feimi ishte ende gjallë, si ka mundësi që dikush këtu nuk i ka kërkuar leje që kjo këngë të distribuohej me CD në Kinë atij që ishte kompozitori i kësaj kënge. Ne e dinim që kjo këngë ishte shumë e përhapur në Kinë. Një herë në vitin 1991 ishim të ftuar në një darkë në ambasadën kineze. Atashehu kulturor që ishte pranë nesh më tha: e dini ju që burri juaj është një kompozitor i famshëm?
"Është një kompozitor i njohur, - i thashë. I famshëm është një fjalë shumë e madhe". Jo, jo, ma ktheu, është një kompozitor i famshëm, sepse kënga e filmit "Ngadhënjim mbi vdekjen" këndohet prej vitesh nga të gjithë kinezët. Feimit i kishin thënë edhe të tjerë, por kjo e konfirmonte famën e tij atje.
Filmi "Ngadhënjim mbi vdekjen" ka pasur shumë sukses në kohën e revolucionit kinez. Në kuadër të marrëveshjeve kulturore midis dy vendeve, shumë filma çoheshin në atë kohë në Kinë dhe ky film ka pasur shumë sukses.
Pra, ju thoni se askush nuk ka kërkuar të drejtë autori për këtë muzikë?
Mua nuk më ka marrë leje askush për këtë këngë dhe asgjë nuk është paguar për pronësinë e saj.
Por për krijimtarinë e vënë në skenë, si ka funksionuar marrëdhënia e institucioneve me ju?
Në dhjetor të 2005, në Teatrin Kombëtar të Operas dhe Baletit u vu në skenë "Plaga e dhjetë e Gjergj Elez Alisë", me muzikë të Feim Ibrahimit. U vunë tre shfaqje. Kur unë ika në Itali dhe u interesova te një avokat për këtë, drejtori i TKOB, Zhani Ciko i thotë avokatit se nuk kam bërë kontratë me Verën. Por çfarë kontrate duhet në këtë rast. Veprat e Feimit luhen dhe transmetohen në shumë vende të Evropës, e deri në Amerikë, dhe të gjithë të drejtat e autorit, shkojnë automatikisht në SIAE dhe askush nuk bën kontratë me mua, kur interpreton apo vë në skenë një vepër. Kontrata bëhet vetëm kur kompozitori është gjallë. Ndërsa kur autori vdes, atëherë duhet të kontaktosh me të afërmit e tij dhe duhet t'u bësh kërkesën për vënien e veprës dhe të përcaktohet sa do të paguhet e drejta e autorit.
Pra, ju thoni se krijimtaria e Feim Ibrahimit është vlerësuar me hiçgjë. Të kthehemi te filmat me muzikën e tij. Sa filma ndodhen në Arkivin Shqiptar që mbajnë muzikën e Feim Ibrahimit?
Janë rreth 7 filma dhe që konsiderohen ndër më të mirët e kinematografisë shqiptare. Është filmi "Ngadhënjim mbi vdekjen", "Shembja e idhujve", "Balada e Kurbinit", "Kur zbardh një ditë", "Ballë për ballë," Zhgënjimi", "Pylli i lirisë" dhe "Dasma". Ky i fundit nuk mund të quhet një film i suksesshëm, por e kam parë që transmetohet shpesh. Por të flasim për këto filma që qëndrojnë edhe sot e kësaj dite. "Balada e Kurbinit" transmetohet aq shpesh, sa s'mund ta monitorosh. "Ballë për ballë" transmetohet sa herë të gjendet momenti i përshtatshëm, madje marrin edhe fragmente për të ilustruar dokumentarë e emisione pafund, "Ngadhënjim mbi vdekjen" me qindra e qindra herë… Po ashtu "Pylli i lirisë" dhe pa përmendur sa herë janë marrë motivet e tij për ilustrime. Dhe nga e gjithë kjo nuk është derdhur asnjë e ardhur për të drejtën e autorit mbi këto filma. Mua nuk më ka dhënë askush asgjë.
A keni kërkuar informacione mbi këtë çështje? Po bëhet kohë që nga miratimi i Ligjit për të Drejtën e Autorit?
Jam ankuar. Por nuk di të them për llogari të imta. Di që "Forumi për mbrojtjen e të drejtave të Autorit", i drejtuar nga Pirro Milkani i ka mbledhur ato pak të ardhura. Por për muzikën ndarjen e atij fondi e ka bërë Neshat Tozaj. Pastaj, a është bërë kjo ndarje në mënyrë proporcionale apo joproporcionale në mes kompozitorëve të tjerë, nuk jam në gjendje ta them…
Por këtu është një diçka që çalon. Për muzikën e filmave, duhet që shpërblimi për të drejtën e autorit të tërhiqet nga Forumi. Ai i mbron të drejtat mbi autorët e filmave. Edhe pse është kompozitor, muzika e Feim Ibrahimit në këtë rast është muzikë filmi. Nuk ka pse të shkojë te agjencia e Neshat Tozajt dhe atje të ngatërrohen të gjithë zërat e krijimtarisë së tij.
Them se e gjithë kjo çështje e muzgët, mbi pronësinë intelektuale zgjidhet vetëm nëse ndërhyjnë instanca ligjore, apo reagimet e opinionit publik. Por nga sa është vënë re gjatë gjithë këtyre viteve, rezulton se shtresa e intelektualëve janë njerëzit më të heshtur, ata që i kërkojnë më pak nga të gjithë të drejtat e tyre. Por edhe nuk iu vë faj, sepse janë të lodhur….
Mbetet vetëm të ngremë akuza.
Akuza ndaj kujt?
Unë akuzoj, televizionet që i kanë marrë këto filma në mënyrë të padrejtë, dhe i kanë transmetuar e ritransmetuar qindra herë. Po ashtu, edhe të gjithë institucionet artistike që venë në skenë veprat e kompozitorëve shqiptarë dhe nuk i paguajnë askujt asnjë qindarkë.

[no name]

Nobelistët piratohen për një euro

Derguar me: 11/05/2007
• Oliverta Lila

Libra për pak lekë, të katandisur deri në cilësinë e fundit dhe që qarkullojnë ilegalisht nëpër librari e kioska. Fenomeni i piratimit të librave në tregun shqiptar është ngritur sërish në nivelet e një diskutimi shqetësues. Një tjetër tryezë denoncuese është mbajtur dje. Nobelistë për një euro, është rasti konkret mbi të cilin është synuar sensibilizimi. Seria e hedhur prej pak kohësh në treg si pjesë e botimeve “ABC”, është cilësuar si shkelje flagrante. Ardian Klosi, si drejtor ekzekutiv i shoqatës kulturore gjermano-shqiptare, “Robert Zhvarc”, Fatmir Toçi, si kryetar i Shoqatës së Botuesve Shqiptarë dhe anëtar i Këshillit Kombëtar të Librit, Petrit Ymeri, si sekretar i Shoqatës së Botuesve, Aurel Plasari, si drejtor i Bibliotekës Kombëtare dhe anëtar i Këshillit Kombëtar të Librit, Piro Misha, si drejtor i Institutit të Dialogut dhe Komunikimit si dhe Arlinda Dudaj, presidente e shtëpisë botuese “Dudaj”, kanë dalë dje në një deklaratë të përbashkët për shtyp për të denoncuar si një rast të hapur të piraterisë botimet “1 euro”. Sipas tyre, për asnjë nga autorët e shekullit të XX-të të botuar nga “ABC” nuk janë marrë të drejtat e autorit. Tomas Mann, Gabriel Garcia Marquez, Hajnrih Boell dhe Ernest Hemingway, sipas Klosit, jo vetëm që nuk zotërojnë të drejtat e origjinalit, por nuk shënohet as ai i përkthimit. Në këto botime shënohet vetëm një copyright i përgjithshëm i “ABC”, që sipas tyre nuk ka askurrfarë kuptimi. Paneli që ka ngritur këtë problem ka kërkuar jo vetëm një sensibilizim të opinionit publik, por edhe reagimin e strukturave shoqërore që merren me librin. Ky rast piraterie ndodh pikërisht kur janë miratuar ligjet “Për të Drejtën e Autorit dhe të drejta të tjera të lidhura me të në Republikën e Shqipërisë”(2004) dhe “Për Librin në Republikën e Shqipërisë”(2006).
1 euro
Seria e “Klasikëve 1 euro” e botuar nga “ABC”, prej disa kohësh është hedhur në treg me një tirazh të madh. Për Toçin kjo është jo vetëm një shkelje piraterie, por botuesi nuk ka marrë asnjë masë edhe pasi është njoftuar për shkeljen e tij. “Kjo ndodh në vitin 2007, atëherë kur ne menduam dhe bëmë thirrje që viti 2006 të shërbente si një katarsis për të mbyllur këtë dukuri në tregun e librit shqip në tregun shqiptar, në Kosovë dhe Maqedoni”, - është shprehur Toçi. Ndërkohë që paneli që bëri denoncimin e këtij rasti konkret, ka folur jo vetëm për shkeljen e të drejtave të autorit në këto botime, por edhe të përkthyesit. Aurel Plasarit i janë ribotuar përkthimet nga Marquez-i, “Kronikë e një vdekjeje të paralajmëruar” dhe “Kolonelit nuk ka kush t’i shkruajë”, pa kurrfarë marrëveshje kontraktuale. Kurse në veprën e famshme të Balzakut, “Kolonel Shaberi” emri i përkthyesit nuk është vënë fare. Ndonëse shprehen se ky nuk është rasti i vetëm i piraterisë, ata e kanë konsideruar serinë e botimeve “1 euro” jo vetëm si një shpërdorim të pronës intelektuale, por edhe si një rrezik i tregut normal të librit. 1 euro për një Nobel mund të joshë shumë lexues. Por për botuesit vet ky çmim i “zbulon” gjërat. Ata kanë deklaruar se në kushtet kur librat artistikë nuk i kalojnë 1000 kopje, është e pamundur që në rrugë normale të nxjerrësh libra me një çmim të tillë. Madje në këtë mes është futur edhe shija e lexuesit. Sipas tyre, lexuesit po i bie në dorë një libër në cilësinë më të ulët, duke cenuar kështu edhe të drejtën e tyre për të shijuar librin e vërtetë. Arlinda Dudaj e ka konsideruar këtë botim një model të njohur edhe në botën evropiane, por në ndryshim nga tregu shqiptar, “atje janë të qarta rregullat e lojës”. E konsideruar si një tryezë sensibilizimi, nuk kanë munguar edhe reagimet e botuesve të tjerë. Ndriçim Kulla, drejtues i “Plejad”, ka shprehur mendimin që zgjidhja të gjendet nëpërmjet gjykatës. Sipas tij, një konferencë sensibilizuese nuk i ka kompetencat për të garantuar zgjidhjen. Ndërsa Fatmir Toçi i është referuar një indiference të gjatë të çdo qeverie për këtë problem. Përfaqësues të zyrës së sapohapur për të Drejtat e Autorit, janë shprehur se te ata nuk ka ardhur asnjë denoncim. Ndërkohë, librat “Klasikët 1 euro” vazhdojnë të jenë në tregun e librit.
Shtypshkronjat
Pirateria e librit ka pushtuar tregun shqiptar, duke gjetur rrugë të ndryshme. Diku të sofistikuara e diku deri edhe në shkelje flagrante. Abuzim me të drejtën e autorit, të përkthyesit, fotokopjim apo rishtypje librash. Të gjitha janë renditur si dëmtuese të tregut normal të librit jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Kosovë e Maqedoni. Së fundmi mjaft shqetësuese për botuesit janë bërë edhe shtypshkronjat. Në konferencë ata kanë shprehur qartë se po luhet me tirazhin e librave që ata nxjerrin për botim. Këtë fakt e ka përmendur Fatmir Toçi dhe i ka dhënë ngjyresa shumë të forta botuesi Ndriçmi Kulla. Sipas tij, ky është një nga problemet më të mprehta. “Po rrezikojnë falimentimin. Shtypshkronjat shtypin më tepër se sa tirazhi që ne dërgojmë, duke i shpërndarë më pas për përfitime të tyre”, - është shprehur ai.

Balkanweb