Lajme - Njohuri - Të Reja

[no name]

Bashkim Fino: Pse shkrova për “Humnerën ‘97”

Libri i ish-kryeministrit Bashkim Fino, 'Humnerë '97', ishte një sukses i pritshëm, por i papritur në përmasën që ai arriti në
të vërtetë. Tirazhi i parë i botimit tashmë ka përfunduar krejtësisht dhe botuesi i tij, Edisud, ka vendosur ribotimin e menjëhershëm të librit. I promovuar fillimisht në Tiranë, dje ai ka mbërritur me ftesë të intelektualëve lokalë, edhe në qytetin e lindjes në Gjirokastër. 'Ishte një borxh rikthimi im aty nga ku u nisa dhe nga ku nuk jam shkëputur kurrë', tha dje Fino, socialisti që pranoi pa komplekse se ndjehej i dobët përpara bashkëqytetarëve të tij, se u ishte mirënjohës të gjithëve dhe se nuk do të donte kurrsesi të fshihte emocionin e tij të thellë për këtë rikthim.
Dëshmitari
Siç ka ndodhur rrallë në këto dhjetë vite, dje Fino kishte hequr kostumin e politikanit dhe kishte veshur atë të dëshmitarit. Të një dëshmitari special për atë që kishte ndodhur pikërisht dhjetë vite më parë, në atë kohë kur në Shqipëri 'i kishin dhënë besim, pavarësisht se besimi kishte marrë fund, i kishin afruar shpresë, edhe pse shpresa ishte duke dhënë shpirt, për atë shpirt që ju dha qeverisjes së Pajtimit Kombëtar, atëherë kur gjithë Shqipëria qeverisej nga anarkia'. Të paktën kështu e shihte dje, Fino të shkuarën duke prezantuar librin e tij të parë me kujtime që rreket të tregojë se çfarë do të ndodhë edhe në të ardhmen. Madje këtë ka edhe si një synim prioritar.
Në një sallë herë të zhurmshme, si të përjetonte jehonën e të shkuarës së trazuar, e herë krejt të heshtur si të mbante zi në respekt të zisë gjithëshqiptare të asaj kohe, Fino tentoi të shpjegojë shtysat e tij politike, intelektuale, por dhe njerëzore për të hedhur në letër kujtimet e ditëve të jashtëzakonshme, kur një trill i fatit e shndërroi atë nga një i papunë, në kryeministër të vendit. 'Ishte momenti që unë hidhja zara në Gjirokastër dhe nuk e dija se shumë larg meje, jetës që bëja, problemeve të mia, të qytetit e familjes sime, në Tiranë po hidheshin zarat për fatin tim që i kapërcente kufinjtë e një individi. Shqipëria kishte nevojë për një zgjidhje, dhe edhe sot, unë i jam mirënjohës miqve të mi politikë, që më gjykuan në ato momente si një zgjidhje dhe zgjedhje', tha Fino duke ju referuar asaj mbasdite të zakontë marsi që do ta shënjonte që atëherë me vulën e të pazakontës të gjithë jetën e tij politike dhe njerëzore. Asaj mbasditeje kur i treguan se duhet të ulej në karrigen prej nga ishte ngritur një nga kryeministrat më jetëgjatë shqiptarë, Profesor Doktor Aleksandër Meksi.
Pse-të pa përgjigje
Në 'Humnerë '97', Fino tregon për fundin që arriti vendi falë anarkisë dhe politikës anarkike të vendit duke dashur të tregojë në të vërtetë majat që meriton ky vend i shumëvuajtur. Në një libër të shkruar me një gjuhë që më shumë se e një politikani profesionist, është gjuha njerëzore e një individi që do të hyjë me shpirt në politikë. Vetë Fino thotë: 'Në librin tim nuk kam zgjedhur të bëj një letërsi të thjeshtë dokumentare për të shkuarën. Nuk kam dashur të bëj një fiksim të thatë të ngjarjeve, të historive të trazuara, të dëshmitarëve dhe dëshmive që janë ende sot pjesë e trazuar e historisë sonë politike. Kam dashur të bëj një përthyerje me një optikë të dhjetë vjetëve pas të së shkuarës, me dëshirën që ato të na tregojnë të gjithëve sado pak se çfarë duhet të bëjmë ndryshe në të ardhmen. Nëse e kam realizuar një gjë të tillë qoftë dhe për një çast të vetëm, do të ndjehesha në paqe me veten, do të ndjeja të realizuar qoftë dhe minimalisht synimin tim. Sepse kam dashur të flisja gjatë për atë mallkim të tmerrshëm që i ra Shqipërisë dhjetë vjet më parë, për atë magji të zezë politike që zhyti vendin në zi, veshi me të zeza nënat dhe motrat tona, që mbushi varrezat me të rinj dhe sytë me lotë, të flisja gjatë për të mos harruar. Sepse historia përsëritet. Dhe në këtë përsëritje të historisë, ne vazhdojmë të jemi peng i gjithë atyre gjërave që i kemi bërë keq së bashku dhe për të cilat do të vazhdojmë të jemi peng i qortimit të fëmijëve tanë. Që nesër do të habiten me ne. Për të mos thënë se nesër ata do të përbuzin paaftësinë tonë për të ndërtuar jetën që ata meritojnë si qytetarë evropianë të një vendi evropian'. Sipas Finos, ky mallkim për tranzicionin e pafundëm shqiptar vjen për shkak se 'politika dhe pushteti japin dehjen më të rëndë të mundshme'. Për t'i shpëtuar kësaj dehjeje, ai kërkoi të kontribuojë. Edhe me librin e tij.

[no name]

Galeria e Arteve, asnjë lek për të blerë vepra

Piktorët shqiptarë të artit bashkëkohor i mungojnë Galerisë Ko mbëtare të Arteve. Nuk bëhet fjalë për ekspozita të përkohshme, por për vepra që të ngelen në fondin e këtij institucioni. Aty ku ruhet dhe ndërtohet rruga që ka ndjekur arti pamor në Shqipëri. Hendeku duket se do të vazhdojë edhe disa vjet. Veprat nuk mungojnë. Por Galeria e Arteve nuk ka asnjë mundësi t'i blejë ato. Pasurimi i fondit është i papërfillshëm. Mundësia e blerjes së ndonjë vepre i ngelet ndonjë sponsorizimi ose ndonjë dhurimi. Por kjo situatë nuk përfshin vetëm artin bashkëkohor. Akoma më e vështirë bëhet që piktorë të traditës, të cilëve koha u ka dhënë vlera edhe më të mëdha, të përfaqësohen me veprat e tyre më të mira. "Mundësitë në Galerinë Kombëtare të Arteve për të blerë vepra janë shumë të vogla, për të mos thënë nën kuotën zero, pasi fondet janë të vogla për këtë institucion", - shprehet drejtori i Galerisë së Arteve, Genc Mulliqi. Sipas tij, fondet që akordohen çdo vit janë parashikuar për projekte dhe asnjëherë nuk ka një fond të veçantë për blerjen e veprave. Mulliqi shprehet se "është e pamundur që një pjesë e këtij buxheti të përdoret për fondin e galerisë, pasi komunikimi me publikun përmes ekspozitave të përkohshme është shumë i rëndësishëm për këtë institucion". Ndërsa shembulli flagrant i çalimit të blerjes së veprave për fondin e galerisë, janë katër vepra të papaguara që para tre vjetësh. "Katër vepra të katër artistëve nga Shqipëria (Viktor Ferraj, Ziso Kamberaj, Ilir Zefi dhe Edmond Gjikopulli), janë marrë për fondin para tre vjet e gjysmë dhe ende nuk janë paguar lekët. Artistët me të drejtë kërkojnë një përgjigje për blerjen e veprave ose për kthimin e tyre. Unë jam drejtori i tretë prezent në këtë histori. Ato janë marrë në kohën që ishte drejtor Abaz Hado; është mbledhur një komision që ka miratuar edhe çmimin në kohën e Nestor Jonuzit dhe tani jam unë", - shprehet Mulliqi. Ai vazhdon më tej se "personalisht kam insistuar që të blihen, sepse është turp për institucionin që e ka zgjatur kaq shumë kur edhe shifrat nuk është se janë shumë të larta. Por i vetmi shans që na ngelet është që të gjejmë ndonjë mundësi jashtë institucionit". Kjo do të mjaftonte për të kuptuar se sa mund të blihen vepra për fondin e Galerisë së Arteve, në një kohë kur konkurrenca nga iniciativat private ka nisur të duket.
Fondi pas '90-ës
Pjesa më e madhe e pikturave që ndodhen në fondin e Galerisë Kombëtare të Arteve janë blerë apo marrë në mënyra të ndryshme para viteve '90. Pas këtij viti, numri i veprave që janë bërë pjesë e tij ka rënë ndjeshëm. "Në momentin kur pas '90-ës veprat dolën në shitje, ka qenë e vështirë blerja e tyre", - thekson Mulliqi. Ai vazhdon se "kemi një mungesë të madhe të artit bashkëkohor. Është shumë e vogël sasia e veprave që trashëgojmë si institucion". Përkohësisht, në Galerinë Kombëtare të Arteve pavijoni i artit bashkëkohor është mbyllur. Genc Mulliqi shprehet se ai do të rigjallërohet sërish, për shkak të problemeve teknike që ka salla. Mundësia e ndjekur për pasurimin e tij nëpërmjet sponsorizimeve, sipas drejtorit ka problemet e veta. "Në rastin e ekspozitës dhe katalogut të Zef Kolombit, fondacioni "Proevete" na premtoi një sponsorizim të cilin më pas nuk e aprovoi duke na krijuar një shtrëngesë financiare me këtë botim", - shprehet Mulliqi. Sipas tij, një nga propozimet që ata kanë bërë në Ministrisë së Kulturës është dhënia e një fondi të posaçëm për blerje. Ndërkohë që as për këtë vit nuk është parashikuar ndonjë blerje. E megjithatë, edhe ato pak vepra që mund të sigurohen, futen në një fond, kushtet e të cilit janë mjaft kritike. Mulliqi shprehet se "është një nga prioritetet tona dhe së bashku me Bordin e Zhvillimit të Galerisë do të shohim se ç'mund të bëjmë për të". Ambientet e ruajtjes dhe ekspozimit të kësaj galerie janë bërë shpesh objekt diskutimi. Por për gjithë këto komplekse problemesh, ende nuk është gjetur një zgjidhje.

[no name]

Fatos Kongoli- Vjen romani i ri

•

Një roman i ri nga shkrimtari Fatos Kongoli, sapo ka prekur jetën letrare të kryeqytetit. "Jetë në një kuti shkrepësesh", është një libër ku vibrojnë dy kohë, një roman mbi dramat sociale të shoqërisë shqiptare. I botuar nga shtëpia botuese "Toena", libri sapo është hedhur në qarkullim në libraritë shqiptare.
Ngjarjet
Diku, në një apartament luksoz, në një prej pallateve të larta, më të rejat e kryeqytetit ndodh një krim. Vrasësi është një gazetar, pronar i apartamentit, i cili, pas një bashkëjetese prej dy vjetësh, sapo është ndarë me mikeshën e tij, gjithashtu gazetare, drejtuese e një emisioni të përjavshëm televiziv me VIP-a. Në vazhdën e një teknike tashmë të sprovuar të autorit, romani zhvillohet në dy kohë. Koha reale janë dy javë të muajit korrik të vitit 2004, kur gazetari, në një gjendje psikike të rënduar, kryen aksidentalisht krimin. Koha tjetër përfshin jetën e këtij personazhi të ditëve tona, lindur tridhjetë e dy vjet të shkuara, në një apartament modest, në një pallat modest, në një lagje modeste të kryeqytetit. Një jetë e ndrydhur dhe e mbyllur në përmasat e një kutie shkrepësesh.
Në këtë libër autori kërkon rrënjët e skizofrenisë kolektive që ka shoqëruar dhe vazhdon të shoqërojë ecjen e shoqërisë së sotme shqiptare, veç të tjerash, edhe në përmasat e ndrydhura të hapësirave të saj të jetesës. Faqe pas faqeje, Kongoli na zbulon universin e së përditshmes së njerëzve të zakonshëm, të cilin ai dëshmon se e njeh nga afër. Duke na zbuluar njëherazi hendekun e lemerishëm të pabarazisë sociale dhe të moskomunikimit që është krijuar tashmë brenda kësaj shoqërie, ndaj së cilës, personazhi kryesor, gazetari që ka kryer krimin, ndihet i huaj. Dhe merr përsipër të përballet me poshtërsinë dhe ligësinë njerëzore derisa i pafuqishëm në këtë mision, dorëzohet. Ai më kot përpiqet të gjejë strehë te kujtimet e fëmijërisë, të dashurive të tij. Është pa dyshim, një roman i shkruar plot finesë e dhimbje, që lexohet me një frymë.
Krijimtari
"Jetë në një kuti shkrepësesh" është i nënti në serinë romaneske të autorit, që nis me "Ne të tre" (1985) dhe "Karuseli" (1990), për të vazhduar me një varg prej shtatë romanësh të tjerë: "I humburi" (1992), "Kufoma" (1994), "Dragoi i fildishtë" (1999), "Ëndrra e Damokleut" (2001), "Lëkura e qenit" (2003), "Te porta e shën Pjetrit" (2005). Të gjithë këto romane kanë përjetuar një interes të pazakontë në rradhët e lexuesve, si dhe janë botuar në nëntë vende të ndryshme të Evropës. Kjo krijimtari e ka futur Kongolin në elitën e letrave shqipe, si një nga shkrimtarët e sotëm jo vetëm më produktivë, ndër më të suksesshmit brenda dhe jashtë vendit, por njëherazi, më përfaqësuesi i periudhës së tranzicionit.
Fatos Kongoli, tashmë 63 vjeç i lindur në Elbasan ka studiuar për matematikë, pjesërisht në Pekin, pjesërisht në Tiranë, ku është diplomuar në vitin 1967. Ka punuar për një kohë të gjatë si gazetar letrar dhe redaktor në Shtëpinë Botuese "Naim Frashëri". Është autor i një vargu librash. Shquhen sidomos romanet e tij, të vlerësuar nga lexuesi shqiptar dhe i huaj. Librat e Kongolit janë botuar në Francë, Itali, Zvicër, Greqi, Gjermani, Poloni, Sllovaki, Bullgari e Serbi, me jehonë në disa nga gazetat dhe revistat më të mëdha europiane si Le Monde, Le Figaro, La Stampa, Le Temps, Le Soir, L'Express, Magazine Littéraire, Der Tagesspiegel, etj. Është tri herë fitues i çmimit vjetor për librin më të mirë në prozë dhënë nga Ministria e Kulturës (1995, 2000, 2002), si dhe i çmimit Velia (2000). Është fitues i çmimit ndërkombëtar "Balkanika"-2002. Është fitues, gjithashtu, i çmimit më të lartë letrar në Shqipëri "Penda e Artë" (2004). Shoqata e Botuesve Shqiptarë e ka vlerësuar me çmimin "Shkrimtari i vitit" për 2006-ën, ndërsa romani "Lëkura e qenit", përkthyer në gjermanisht, u shpall libri i muajit qershor 2006 në Gjermani.

“Jetë në një kuti shkrepësesh”

(Pasazh nga romani)

Po sjell në vëmendjen tuaj, - më falni, nuk i shpëtoj dot kësaj mënyre të foluri, të injektuar tek unë nga Veronika, - dy personazhe që i përkasin parahistorisë sime. Njërin tashmë jua kam zënë me gojë, quhej Elton. Tjetra, Suela. Që të dy nuk ndodhen më në Shqipëri. Eltoni është larguar katërmbëdhjetë vjet të shkuara, me eksodin e Ambasadave. Ka përfunduar në Australi, në Sidnei, prej nga nuk është kthyer më.
Suela u largua vite më vonë, në kohën e trazirave të '97-ës dhe ndodhet në Bari. Siç më tha në një bisedë telefonike, kulmi i trazirave e zuri te kafe-bari "Pergola", përballë Ambasadës Italiane, që frekuentohej nga punonjës të kësaj ambasade, me disa prej të cilëve, si gazetare e emisionit të lajmeve në televizionin shtetëror dhe kliente e rregullt te "Pergola", kishte krijuar njohje. Atë ditë marsi me krisma në të katër anët, njëri nga këta i paskej thënë se po të dëshironte, nëse ndihej e rrezikuar, mund të largohej bashkë me të drejt Italisë. Një helikopter, që tashmë ndodhej në fushën e stadiumit aty pranë, pritej të nisej nga çasti në çast, me një pjesë të personelit të ambasadës. "Ika vetëm me rrobat e trupit, më tha ajo në telefon, s'pata kohë të lajmëroja as njerëzit e shtëpisë."
Suelën e kam njohur nëpërmjet Eltonit. Eltonin e njoh qysh se mbaj mend veten time: kemi qenë komshinj, familja e tij banonte në apartamentin përballë nesh.
Eltoni ishte i vetmi djalë moshatar me mua midis fëmijëve të shkallës. Megjithatë, nuk qëlloi asnjëherë të gjendeshim në të njëjtën shkollë. Tetëvjeçaren unë e mbarova tek "Emin Duraku", ai te "Sabaudin Gabrani". Të mesmen, unë te "Petro Nini", ai te "Qemal Stafa". Kur e pyeta një herë përse zgjidhte shkolla aq larg zonës së banimit, ai m'u përgjigj se kështu vendoste i ati.
Argument i pakundërshtueshëm. Babai i Eltonit ishte një tip, po them, më vete. Prindërit e mi, ndoshta, do ta quanin aventurier. Për të mos shkuar më larg, për shembull, ta quanin vagabond, në kuptimin e njeriut pa skrupuj moralë, në kundërshtim me parimet e tyre të shenjta për familjen. Por unë nuk i dëgjova kurrë ta merrnin nëpër gojë, nuk përgojonin askënd.
Dikur, sipër derës së apartamentit ku banonte Eltoni, mbi një pllakë prej peciglasi të bardhë, mbërthyer me dy vida, shkruhej emri i kryefamiljarit: Qenan Dika. Thjesht, pa ndonjë Dr. ose Prof. Nëse, për paradoks, krahas emrit, do të ishte e detyrueshme të shënohej profesioni, në etiketën e derës përballë apartamentit tonë do të shkruhej: Qenan Dika, kryekamerier. Dhe, nëse kërkohej edhe vendi i punës, do të merrej vesh se babai i Eltonit mbante mbi supe detyrën e lakmueshme të kryekamerierit te një ndër lokalet më në zë të kryeqytetit ato kohë....

[no name]

Prokuroria romane, hetim dhunës në "Olimpiko"

•

Prokuroria e Romës ka njoftuar dje hapjen e një hetimi në lidhje me incidentet e ndodhura në takimin Roma-Mançester të javës së shkuar në stadiumin "Olimpiko", ku mbetën të plagosur 18 tifozë anglezë. Në fakt, nën hetim duket se do të përfundojë pikërisht tifozeria angleze. Veprat për të cilat akuzohen tifozët janë ushtrim dhune dhe rezistencë ndaj personit zyrtar (policisë) si edhe mbajtje dhe përdorim armësh të lehta. Autoritetet romane kanë bërë të ditur se do të shikohen të gjitha pamjet filmike, por do të merren në konsideratë edhe provat e tjera të administruara nga policia. Hetimi do të zhvillohet paralelisht me atë që ka nisur UEFA, e cila gjithsesi kërkon të qartësojë anën sportive të ngjarjes. Sipas BBC, Komisioni Disiplinor do të marrë në konsideratë edhe hetimet e bëra nga Ambasada Angleze në Romë.

[no name]

Të rinjtë trokasin në Teatrin Kombëtar

• Oliverta Lila

Çdo vit, regjisorët apo aktorët e rinj, sapo dalin nga Akademia e Arteve i pret një tjetër sfidë. Të gjejnë hapësira për të shprehur veten. Kjo bëhet më e vështirë edhe në mungesë të nismave private. Ata që janë me fat mund të përfshihen edhe në ndonjë projekt privat, të tjerë shfrytëzojnë ndonjë njohje, ndërsa shumica duhet të presë. E lakmuar mbetet skena e Teatrit Kombëtar. Për ta bërë atë sa më të prekshme, pak kohë më parë, ish-ministri i Kulturës, Bujar Leskaj miratoi një fond të veçantë që shkonte për artistët e rinj në Teatrin Kombëtar dhe Teatrin Kombëtar të Operas dhe Baletit. Interesimi ka filluar të duket. Sipas drejtorit të TK-së, Kristaq Skrami, në këtë institucion kanë filluar të trokasin të rinjtë që duan të bëhen pjesë e projektit. Teatrit Kombëtar i është akorduar një fond prej 6 milionë lekë të vjetra. Skrami është shprehur se ato do të përdoren për të realizuar 6 apo 7 vepra me artistë të rinj. Vitet e tjera, Ministria e Kulturës ka miratuar projekte për regjisorët e rinj. Por këto ishin projekte që nuk menaxhoheshin nga Teatri Kombëtar. Skrami thekson se në kriteret e sivjetshme kërkohen jo vetëm regjisorët e rinj, por do të mundohen që edhe kasti i aktorëve të jenë të rinj. "Nga ky kriter do të bëjnë përjashtim raste të rralla, të tilla si atëherë kur duhet të luhet një rol plaku dhe mosha nuk ua lejon aktorëve të rinj". Gjithçka që do të vihet në skenë do të kalojë nëpërmjet konkurrimit. Të rinjtë mund të shkojnë të dërgojnë kërkesën e tyre në zyrën e marketingut në Teatrin Kombëtar.
Përzgjedhja
Ata që do të bëhen pjesë e këtij projekti për të rinj, duhet ta fitojnë atë. Artistët që do të konkurrojnë do të përzgjidhen nga një juri e formuar tashmë. Në përbërje të saj janë drejtori i TK-së, Kristaq Skrami, aktorët Ndriçim Xhepa, Yllka Mujo, Milto Kutali dhe Adonis Filipi. Përcaktimi të rinj për artistët, do të përfshijë ata që kanë mbaruar Akademinë e Arteve deri në moshën 35 vjeç. Në diskutim janë studentët që sivjet diplomohen. "Duhet të arrijmë në një mendim të përbashkët me anëtarët e jurisë, nëse studentët që po diplomohen sivjet mund të konkurrojnë me një projekt që mund të quhet punë diplome", - shprehet Skrami. Ndërsa hapësira e pranimit duket se do të përfshijë edhe të rinj nga Kosova dhe Maqedonia. Përveç kurikulimit, artistët duhet të dërgojnë edhe një dvd, ku të ketë pak filmime nga punët e tyre të mëparshme. Skrami e quan shumë të rëndësishëm këtë projekt, duke theksuar se "është i domosdoshëm për të rinjtë që nuk kanë asnjë opsion tjetër për të shprehur mundësitë e tyre". Por jo gjithçka do të jetë e garantuar nga fondi i akorduar në TK. Të rinjtë fitues duhet të sigurojnë edhe ndonjë sponsor për të garantuar një prezantim më të gjerë të shfaqjes. Në kriteret e përzgjedhjes nuk ka rëndësi nëse vepra është shqiptare apo e huaj. Sipas Skramit, rëndësi ka cilësia e tyre. Menjëherë pas përzgjedhjes së të rinjve fitues, emrat e të cilëve do të bëhen publikë në një konferencë shtypi, do të fillohet nga puna. Vlerësimin e parë artistët e rinj do ta marrin nga publiku.
Festivali
Të gjitha veprat e realizuara me fondin prej 6 milionë lekë të vjetra, përveç shfaqjes së tyre si premierë, në fund të muajit tetor do të jenë pjesë e Festivalit të Rinjve. Sipas Kristaq Skramit, festivali do të ketë një juri tjetër vlerësuese që do të ndajë edhe çmimet. Sipas tij, është e rëndësishme që projekte të tilla mbështetëse të vazhdojnë edhe në të ardhmen, si e vetmja mundësi që këta të rinj që diplomohen të sprovojnë veten e tyre. Gjatë kësaj kohe do të vazhdojnë të shqyrtohen kërkesat e të rinjve për të përzgjedhur ata që do të ngjiten në skenë. Ndërsa veprat e realizuara, përveç shfaqjes në sallat e Akademisë së Arteve dhe në sallën e vogël të Teatrit Kombëtar, është parashikuar që të bëjnë edhe turne edhe nëpër qytete të tilla si Durrësi, Shkodra, Vlora etj.

[no name]

Danci modern, tendencat shpalosen ne Durres

• Oliverta Lila

Danci modern do t'i ofrohet për të dytën herë publikut durrsak. Pas sfidës së parë, Festivali Ndërkombëtar i Dancit Modern dhe Kontemporan shënon sivjet edicionin e tij të dytë. "Dance Meeting 2007" do të bëhet arenë e shprehjes së aspiratave krijuese të artistëve nga vende të ndryshme. Ashtu si edhe një vit më parë, festivali do të organizohet në harkun e një jave. Aktiviteti do të marrë startin në datën 16 prill për t'u mbyllur në 22 prill. Gjergj Prevazi, drejtor artistik i këtij festivali, e ndërmori këtë nismë një vit më parë, si një sfidë për ta bërë të pranishëm edhe te publiku shqiptar dancin kontemporan. Festivali Ndërkombëtar i Dancit Modern dhe Kontemporan, për momentin është i pari aktivitet në llojin e tij. Prevazi e nisi me idenë për ta kthyer në një festival të përvitshëm. E në këtë mënyrë, për të krijuar edhe një traditë në këtë zhanër. "Danci modern sot është i njohur në të gjithë botën, por i përjashtuar nga politikat mbështetëse kulturore", - është shprehur ai. Në këtë edicion të dytë trupat e përzgjedhura vijnë nga Maqedonia, Italia, Serbia, Kanadaja, Zvicra, Suedia, Franca dhe Holanda. Pjesëmarrësit e "Dance Meeting 2007" në shumicën e tyre janë kompani të pavarura të dancit modern, kontemporan dhe dance - teatër. Por përveç performimeve që do të sjellin trupat pjesëmarrëse, është menduar që gjatë javës të ketë workshope dhe diskutime mbi dancin dhe hapësirat që kjo lloj rryme tenton. Gjithashtu, pas shfaqjeve do të ketë edhe konferenca shtypi për të diskutuar mbi performimet e secilës trupë. Ndonëse të përkufizuara brenda rrymës së dancit, çdo koreografi sjell diçka të veçantë në konceptimin e saj.
Programi
Festivali Ndërkombëtar i Dancit Modern dhe Kontemporan, "Dance Meeting 2007" do të çelet në mbrëmjen e 16 prillit. Në orën 19.00 do të organizohet ceremonia e hapjes së festivalit, e cila do të pasohet me shfaqjen e pare, "Albana ose sytë mavi". Tashmë kjo pjesë është prezantuar për publikun e kryeqytetit. "Albana ose sytë mavi" erdhi si premierë e realizuar nga koreografja e njohur franceze në këtë zhanër, Karine Saporta në bashkëpunim me Teatrin Kombëtar të Operas dhe Baletit në Tiranë. Dita e dytë do të nisë në orën 10.00 me një konferencë shtypi, e cila do të organizohet gjatë gjithë ditëve në po të njëjtin orar. Më pas do të vazhdohet me workshop të realizuar nga koreografja holandeze Noortje Bijvoets, e njohur për realizime të shumta të saj si dhe mësimdhënie në dancin kontemporan. Gjithashtu, pjesë e workshopeve do të jetë edhe Nasser Martin-Gousset, i diplomuar në Lion të Francës. Në orën 19.00 do të shfaqet pjesa "(Not )close", me koreografi të maqedonasit Kire Miladinoski. E interpretuar prej tij dhe prej balerinës Viktorija Ilioska, pjesa është një eksperiment, një këndvështrim i koreografit mbi hapësirën dhe lumturinë e dy njerëzve që janë të mbyllur ose jo. "La Volupte d'etre" e Paul Ibey nga Kanadaja dhe "Prelude" nga Miona Petroviç, Serbi, janë dy shfaqjet e datës 18 prill. Pjesa e pare, që interpretohet po nga Paul Ibey, është ndërtuar mbi të dhënat e jetës së markezës Luisa Casati, e cila ka jetuar në vitet 1881-1957 dhe është një përpjekje për të kuptuar mugëtirën që qëndron mes jetës reale dhe iluzioneve. Miona Petroviç në performimin e saj, kërkon të tregojë raportet e muzikës, kërcimit dhe trupit të njeriut. Në çfarë raporti qëndrojnë ata me njëri-tjetrin? Në datën 19 prill do të shfaqet pjesa e Laura Tanner, nga Zvicra, e ekzekutuar nga kompania e baletit me të njëjtin emër. Programi do të vazhdojë në datën 20 prill me pjesët "Merchandise" dhe "Domestique", të realizuara nga italiania Ambra Senatore dhe pas saj, kompania suedeze, "Rytm Ba Company" do të interpretojë "Rytm Ba 2". Dita e fundit do shfaqë për publikun një pjesë të realizuar nga francezi Nasser Martin-Gousset, në bashkëpunim me trupën shqiptare të dancit dhe teatrit. Edicioni i dytë i këtij festivali do të mbyllet me pjesën "De Noorderlingen dancen", që vjen nga Holanda me koreografi të Feri de Geus. Ceremonia që do të zhvillohet në orën 22.00, do të shënojë edhe mbylljen e festivalit të dancit.

[no name]

Kambanat bien në Teatrin Kombëtar

• Nga Dr. Përparim Kabo

Sa kushton jeta e njeri ut? Në çdo fe, ajo është dhuratë e zotit. Në demokraci është qëllimi më i lartë. Në mbretëri është fryti i nderit të fisnikërisë.Ndërsa në sistemet totalitare, vdekja nuk vlen. Ajo ka ndërruar vend me jetën dhe mund të merret pa gjë të keq, aq sa mund të të japë edhe kënaqësi. Sundimtari ngazëllehet nga një asgjësim i tillë. Sa më shumë vdekje, aq më shumë lumturi. Njerëzit heshtin dhe kjo nuk është qetësi por frikë dhe asgjësimi i çdo kundërshtimi ka brenda tiraninë.
Ka një shoqëri që është nisur për rrugë, por në cilën?
Dhe vjen kumti i parë i dramës më të fundit shqipe të të “pandreqshmit” si sfidant, Mihallaq Luarasi, “Korbi i bardhë”.
“Ne jemi një popull emigrantësh, - deklaron deputeti, i biri i një ish-deputeti, - megjithëse epoka ka ndryshuar dhe sistemi nuk është ai i djeshmi, por sundimtarët janë po ata. Dhe biri i një mësuesi të thjeshtë aritmetike, biznesmeni Ilirjan Demi ia kthen:
- Ju nuk e doni këtë vend dhe nuk ju rëndon që njerëzit të ikin nga ky vend, por në një simetri të tillë, ku fëmijët tuaj të shkojnë jashtë për studime, ndërsa fëmijët e popullit, për t’u rropatur hapësirave të emigracionit.
Pra, fati i atdheut dhe i njerëzve nuk është i njëjtë, sepse në mes është tregu dhe njerëzit e tij. Janë interesat dhe “trimat” e tyre, ata që përcaktojnë nëse duhet apo jo ndërgjegjja, nëse duhen apo jo vlerat, nëse duhet apo jo një bord banke të akordojë një kredi të rregullt, nëse duhet apo jo ta paguash doganën, nëse duhet apo jo që KRT-ja të ta lejojë ndërtimin e godinës që ke nisur. Janë ata që duhet të vendosin sa dhe si duhet t’i fitosh paratë. Sa duhet të mbash për vete dhe sa duhet t’u japësh atyre. Në treg ka dalë e drejta juridike, sepse prokurori Shkoza e njeh mirë aksiomën, se nuk ka nevojë për fakte që të shpallësh dikë fajtor.Hetimi është një performancë hipokrizie. Vdekja është e tillë, që na ndihmon të mos kujdesemi më për jetën e atij që iku, as edhe për shkaktarët e vdekjes. Për këtë tip prokurori duhet vetëm të fshihet se kush të vret, si të vret dhe pse të vret.
Vallja duhet hedhur për jetën, por muzika duhet të jetë funebër; ky është lajtmotivi i asaj shoqërie ku nuk ka vlera, pasi ato janë vrarë.
Por kur vriten vlerat, vrasja e një njeriu nuk ka rëndësi. Kur vritet një njeri, atëherë janë vrarë edhe vlerat; kjo është demokracia.
“Korbi i bardhë” i dramaturgut Mihallaq Luarasi kumton këtë vokacion gjithëkohor. E këndon si himn njerëzor tek të gjithë personazhet dhe të gjitha ngjarjet e ndodhitë, tek të gjitha ndjenjat dhe meskinitetet njerëzore, duke e parë shoqërinë si një ansambël, ku ka dy tipa antropologjikë.
Janë ata që e duan të drejtën dhe sinqeritetin, moralin dhe pastërtinë, ose me pak fjalë, që nuk kanë frikë sepse tek e fundit nuk mund t’iu vritet shpirti”.
Dhe tek ata që pasi kanë vrarë vlerat, moralin dhe shpirtin e tyre, nuk kanë asnjë pengesë që të vrasin çdo gjë, edhe jetën edhe shpresat edhe ëndrrat, edhe të sotmen edhe të ardhmen.
Bile “deputeti biri i deputetit”, produkti i filozofisë “dardha nën dardhë bie”, nuk ka frikë të deklarojë, “se nuk ka të ardhme, ka gjithnjë vetëm një dimension kohor, vetëm tani”. Kësaj i thonë se të gjithë jemi “të verbër” dhe nuk duhet të shohim as nga vijmë dhe as ku duhet të shkojmë.
Po të dimë nga vijmë, njohim edhe kontributet, dhe po të dimë se ku po shkojmë, evidentojmë se kush janë heronjtë e ndryshimit dhe pse duhet të bihen kultet e rreme.
Vepra lëviz në një bosht dhe nga qendra dalin rrathët koncentrikë, të cilët lëvizin edhe fizikisht si skenë, si tablo dhe ngjarje, por edhe virtualisht si ndjenja, si filozofi dhe si përjetime të ndryshme.
Mjeshtri Agim Zajmi ka ndërtuar një dekor dhe mjaft dinamik, sepse lejon qe e shkuara, e sotmja dhe e ardhmja të vijnë funksionalisht edhe si kujtim, edhe si prezencë fizike.
Drama e shkruar(kam pasur fatin ta lexoj i pari si peng besimi nga autori) paraqet shumë vështirësi në kompozim, përjetim, digresion, retrospektiv. Sepse nuk është ngjarje lineare, është një lloj strukture “danteske”, ku shkohet në “Ferr”, për të biseduar më të vdekurin dhe dilet në dritë, për të kuptuar se kush janë vrastarët.
Ajo që e mban ndodhinë dhe ngjarjet në dritë e në ekuilibër, është një botë e re njerëzore që po lind, e cila përfaqësohet nga gazetarja e re dhe prokurori i ri, të cilët duan vetëm dinjitet.
Në këtë kuptim, simantika e tyre është krejt tjetër; arsyeja e tyre duket si pa kuptim, po është e thellë kurajua e tyre që trondit me prishjen e qetësisë, por të gozhdon me logjikën dhe përfundimin tek e vërteta. Ata janë trashëgimtarët eksploratorë të vlerave më të mira shqiptare, si ndershmëria dhe e drejta njerëzore, ku njerëzit duhet të jenë të barabartë si njerëz dhe jo si pasuri apo pushtet, pasi këto të fundit maten me sasi dhe sasitë nuk janë të barabarta.
Dialogu brilant i Luiza Xhuvanit - Evis me Rajmonda Bulkun- Alda, është një kumt filozofik i përkryer edhe si fjalë teatrore, ku shpërfaqet kuptimi i jetës dhe subjekteve të saj me ekskursionin lindje-ekzistencë-ikje nga jeta.
Ndeshen dashuria si posedim dhe da-shuria si marrëdhënie, ndaj çdo gjë ka trajtën e një ndeshjeje jo për objektin” Ilirjan ose ILIR-AN”, ku Iliri ishte për Aldën dhe Ani për Evisin. Jo, ai ishte një njeri, por i dyzuar në dy marrëdhënie njerëzore, në dy dashuri që nuk dallonin nga mosha dhe nga nga-rkesa e shar-mit femëror, as nga ngro-htësia apo ftohtësia e lëkurës.
Ato dallonin nga tipi i marrëdhënies, ndaj dukeshin si segmente të së njëjtës marrëdhënie, ku individi vijon të udhëtojë për të njohur më mirë veten, për ta gjykuar më saktë atë, për të gërmuar brenda tij në një njohje që është më e thellë seç e lejon një skemë e firmosur si celebrim martesor.
Kumti tjetër është familja-shoqëri dhe shoqëria-familje. Edhe ky bashkëbisedim zhbirohet deri në kapilar nga mjeshtri Luarasi.
Janë atje, jeta dhe vdekja e një njeriu; jeta dhe vdekja e brezave.
Prindërit, të rriturit prezent dhe bebja e munguar në çiftin Demi.
Por është dhe shoqëria si një familje e madhe, ku e shkuara vjen si e vdekur, sepse të moralshmit përbuzen dhe të pamoralshmit kanë ndërruar kostum dhe mbajnë doreza të bardha si xhelat modern të gijotinave moderne. Është edhe vdekja reale e sotme, që përpara se të vijë si (vet)vrasje e Ilirjan Demit, vjen si vrasje e shoqërisë, e moralit të saj, si vrasje e institucioneve, drejtësisë, mediave, politikës dhe njerëzve të saj.
Shoqëria ka humbur drejtpeshimin dhe është e verbuar, sepse është e komanduar dhe liria mungon; emetohen gënjeshtra dhe hapen vetëm faqet e kapitullit të rëndë të hipokrizisë.
Një strukturë e tillë e përmbajtjes dhe një formë e tillë e strukturës dramatike e sjell antropologjinë teatrore si një ansambël unik me të gjithë problemet e shoqërisë sonë.
Pezull në 2 orë dramë nuk rri koha jonë si spektatore, por ankthi ynë si spektatorë-qytetarë, me pezmin ku po shkojmë dhe përse, a duhet të ndryshojmë dhe si?
Mihallaq Luarasi e tha fjalën e tij pa frikë, sepse nuk e njeh atë, duke e sfiduar edhe në diktaturë. E tha me trimëri, sepse ajo është produkt i mendjes dhe ideve. Frikacakët prodhojnë hile dhe dredhi.
Hapur, sepse e vërteta nuk mund të vishet me kombinezon, ndryshe nuk është e virgjër. Me art të gjallë dramatik, për ata që kanë ndërgjegje dhe edukohen nga kultura.
Grupi i aktorëve ishte i mrekullueshëm. E para se ishte ajka e interpretimit. Ndriçim Xhepa, në një lojë logjike të ftohtë dhe të përmbajtur me karakterin e atij që nuk ka frikë nga frika. Edi Luarasi, me sigurinë e atij që e ka skenën shtëpinë e tij të vjetër, duke sedëntuar karakterin e deformuar të një personazhi që ka humbur ndjeshmërinë njerëzore dhe llogarit fitimin e humbjen e objekteve. Rajmonda Bulku, me ngarkesën e një femre që dashuron me gjithçka, por që në dashurinë e saj ka mbetur arkaike, sepse është e viktimizuar nga meskiniteti dhe posedimi.
Luiza Xhuvani, me një brilantesë të ndritur jep individin e një shoqërie ku pasiguria është tipari kryesor, sidomos për të rinjtë, po ku ajo e ka gjetur nordin, mosshitja e dinjitetit duke e shkëmbyer atë me hipokrizinë, me shtirjen dhe gënjeshtrën.
Bujar Asqeriu, me ngarkesën e veseve të një ndërgjegjeje moçal të atyre njerëzve të cilët nuk i besojnë as edhe vetes, sepse duke gënjyer mbi të drejtën juridike, prodhojnë vetëm të pavërteta dhe i mbivendosin ato nën urdhrat e autoriteteve në të gjitha sistemet.
Sokol Angjeli, me veset më të errëta të politikanit jo pa parime, por pa as më të vegjlit skrupuj njerëzor, që nuk numëron kohën dhe vitet, por llogarit të qenurit në pushtet si kohë ekzistenciale. E dyta, sepse artistët në çdo kohë mund ta thonë të vërtetën të pastër, sepse që nga antikiteti arti ka dy cilësi të rralla. Simpatinë për jetën dhe mungesën e autoritarizmit, sepse personazhet janë të barabartë si personazhe. Dhe nën ndriçimin e dritave të dekorit të sotëm, ata, aktorët dhe artistët nuk janë objekte të ujërave të pista por viktima të tyre, ndaj sinqeriteti i tyre është edhe artistik edhe qytetar.
Në këtë kuptim, dikotomia e tyre e ideve dhe përjetimeve ka brenda sinqeritetin e moralit artistik dhe qartësinë e komunikimit, ku artistikja është realitet dhe jo produkt deduktiv me metaforën e asaj që duam të jetë, por nuk është.
“Korbi i bardhë”, mund të lexohet ndryshe edhe një shoqëri pa moral që kërkon ta blejë atë në treg si mantel të bardhë, për t’u parë si pëllumb. Dhe kur kjo nuk ndodh, ai mund të largohet nga jeta edhe si fizik, pasi e ka humbur më përpara si kuptim dhe vlerë. Ky lloj deformimi po na vret për ditë, ndaj kambanat që ranë në premierën e Teatrit Kombëtar, na ftojnë në meshë paqeje dhe jo vdekjeje sa nuk është vonë.

[no name]

“Carmen”, një tragjedi me ngjyra femërore

•

Opera e famshme e George Bizet, “Carmen”, një vepër me katër akte, e njohur për popullaritetin e saj në të gjithë botën,
interpretuar nga këngëtarë shqiptarë dhe të huaj ka shënuar një sukses absolut të shtunën në mbrëmje në Tiranë, në skenën e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit.
Me regji të francezes Patrizia Panton, nën një drejtim virtuz të dirigjentes spanjolle, Gloria Isabel Ramos Triano, Orkestra e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit, si një ansambël harmonik dhe origjinal kanë arritur të sjellin dashurinë pasionante të Don Hozes dhe urrejtjen e tij të mishëruar në operan e shfaqur gati në të githë botën dhe e cilësuar pa frikë si opera më e dashur dhe më popullore për publikun. Publiku i kryeqytetit shqiptar ka përshëndetur me ovacione të gjata muzikën e Bizet, e cila magjeps gjithkënd me delikatesën dhe kolorin e orkestrimit dhe me thjeshtësinë gjeniale që është përcjellë mjeshtërisht nga një kast këngëtarësh të talentuar si mexosopranoja Vikena Kamenica, tenori francez Franck Asparte, baritoni Gëzim Myshketa, tenori i ri dhe i talentuar Erlind Zeraliu, Manjola Konjari, Ylber Gjini, Sidrit Bejleri, Marjana Leka, Eriona Gjyzeli, Shpresa Beka etj.
Gërshetimi origjinal i muzikës me fjalët, realizuar nga francezja Patrizia Panton, ishin shkrirë harmonikisht me mendjemprehtësi të thellë, duke depërtuar dhe në shpirtrat e personazheve të cilët jepeshin plot jetë dhe në pajtim të plotë me verën e kompozitorit. Kostumografia e realizuar nga italiania Sartoria Arrigo, koreografia nga Manjola Hasani dhe skenografia nga Alfredo Troisit, jepnin njëherazi atmosferën e kohës kur u shkrua kjo opera, ku shfaqet pa drojë shpirti i lirë i protagonistes së saj kryesore, Carmen, i cili shpërthen prangat e dashurisë, dashuron dhe dashuron me një pasion dhe intensitet të egër.
Por po aq mjeshtërisht jepej në vepër edhe dashuria pasionante e Don Hozes, e cila kthehet në urrejtje kur ai ndjen se Carmen është duke u tallur me të. Dhe thika merr pothuajse një domethënie seksuale, duke konfirmuar lidhjen e ngushtë midis Erosit dhe Thanatos, një tragjedi e lashtë greke, e nënvizuar edhe në këtë opera.
Karmeni dhe Don Hozeja janë të dënuar. Ato paguajnë për pasionin e tyre të jashtëligjshëm, Don Hozeja me lirinë e tij, kurse Carmeni me jetën e saj. Dhe është muzika e Bizes që nxjerr në pah edhe ngjyrat e Mikaelas, një vajzë drithëruese e dashuruar e mbushur me guxim, dhe gati të përballë rivalen e saj të rrezikshme, Carmenin. Dirigjentja spanjolle, Gloria Isabel Ramos Triano, ka vlerësuar bashkëpunimin me muzikantët shqiptarë, të cilët, sipas saj, “kanë qënë shumë të veçantë dhe shumë pozitivë”. “Seicili nga muzikantët është përpjekur të japë maksimumin, ata janë njerëz shumë të hapur dhe që më kanë dëgjuar me vullnet”, ka cilësuar Ramos Triano, me një CV shumë të pasur botërore në karrierën e saj muzikore dhe që kishte marrë një vendim shumë të shpejtë për të ardhur në Shqipëri . “Më pëlqente të dirigjoja operën “Carmen”, por edhe kisha kuriozitet të njihja këtë vend të mesdhetar “, ka treguar ajo.
Dirigjentja spanjolle ka shprehur njëherazi edhe habinë e saj se si nje vend kaq i vogël si Shqiperia të ketë një numër kaq të madh njerëzish që merren me muzikë dhe po aq të apasionuar pas saj. “Kjo përqindje ia kalon edhe vendeve të tjera evropiane”, tha ajo duke shtuar se e kishte marrë vesh që ishte e para dirigjente femër e huaj që drejtonte nje orkestër shqiptare. “Këtu kam ardhur për të bërë punën time jo si grua, por si qënie njerezore”, ka pohuar ajo pas premierës së “Carmen” ku kanë qënë të pranishëm një publik elitar.

Bizet dhe Carmen
George Bizet, i cili lindi në Paris në 1838, ishte vetëm 37 vjeç kur “chef d’oeuvre” e tij u luajt për herë të parë në Paris në Opera Comique në 3 mars të vitit 1875. Opera Carmen e Bizet , shkruar nga Henri Meilhac dhe Ludovic Halévy i zhvillon ngjarjet e saj në Sevilla(Spanjë). Ajo bazohet në romanin e Prosper Merimée, dhe mishëron jetën andaluzë të Sevillas në fillim të shekullit të XIX-të. Për publikun në përgjithesi, në çdo cep të botës sapo përmëndet Carmen gjithkush e identifikon atë me Sevillan dhe famën e saj të zjarrtë. Vetëm tre muaj më vonë pasi Bizet shfaqi operën e tij të pavdekshme, vdiq. Vdekja e tij e parakohshme e bëri botën të mendonte se çfarë veprash të tjera të mëdha mund të kishte kompozuar ai në qoftë se vdekja nuk do ta bënte të heshte atë. Shumë është shkruar për fiaskon që pati kjo opera në premierën e saj kur publiku borgjez u skandalizua nga historia imorale dhe vulgare; apo edhe kur gjatë periudhës naziste, Hitleri donte ta ndalonte shfaqjen e operës në skenat gjermane për shkak të lidhjes familjare të Bizet me çifutët (gruaja e tij ishte vajza e kompozitorit çifut Halevy).

[no name]

Albanologji, dy gjuhëtarë vjenezë në gjurmët e Norbert Joklit

• Ina Arapi

Për të mësuar më tepër si funksionon gjuha, – ky është motivi që i nxit dy gjuhëtarët Stefan Schumacher (Shtefan Shumaher) dhe Joachim Matzinger (Joakim Macinger) në punën e tyre kërkimore. Si objekt studimi të projektit të tyre aktual, ata kanë zgjedhur shqipen e vjetër, një gjuhë e cila deri tani ishte lënë pas dore nga shkenca. Pa të drejtë: sepse sipas tezës së tyre, shqipja është një gjuhë qendrore e Lidhjes Gjuhësore Ballkanike dhe ka ndikuar në zhvillimin e gjuhëve të tjera ballkanike.
Privat docent dr. Stefan Schumacher dhe dr. Joachim Matzinger, studiues të Institutit të Gjuhësisë (Indoevropianistikës) dëshirojnë që me punimin e tyre të vijojnë një traditë austriake të hulumtimit shkencor. Albanologjia që prezantohet sot në hapësirën gjermanishtfolëse vetëm nga një profesor në Munih, ka pasur në Austri një përfaqësues të shquar: Norbert Jokl, profesor dhe bibliotekar në Universitetin e Vjenës, vlerësohet si “Babai i albanologjisë”. Për shkak të origjinës së tij çifute, më 1938-in Jokli u pushua nga puna. Ai u deportua më 1942-in dhe vdiq. Biblioteka e tij private me shumë vlerë u konfiskua dhe i kaloi Bibliotekës Kombëtare Austriake (Osterreichische Nationalbibliothek).
“Që atëherë, tradita e albanologjisë vjeneze u ndërpre”, - thotë Joachim Matzinger. “Ne duam ta çojmë atë përpara me anë të metodave të reja të hulumtimit shkencor”. Në projektin FWF “Das altalbanische Verbum im balkanischen Kontext” (Folja e shqipes së vjetër në kontekstin ballkanik) të dy gjuhëtarët studiojnë sistemin foljor të shqipes së vjetër dhe marrin në shqyrtim si sistematikën e tij sinkrone, ashtu edhe perspektivën diakrono-etimologjike.
Shqipja, që përbën një degë më vete ndër gjuhët indoevropiane, bën pjesë së bashku me greqishten e re, bullgarishten, maqedonishten dhe rumanishten në Lidhjen Gjuhësore Ballkanike. Këto gjuhë kanë fjalë dhe struktura të përbashkëta.
Matzinger thotë se “ka pasur shumë shkëmbim. Nga ndikimet multilaterale të gjuhëve, mund të konstatohet që folësit kanë pasur shumë marrëdhënie me njëri-tjetrin, p.sh, në tregti ose në blegtori”.
Shumacher dhe Matzinger mbështesin tezën që shqipja luan një rol qendror në Lidhjen Gjuhësore Ballkanike.. Ata duan të tregojnë se cilat elementë të shqipes janë tipike për gjuhët ballkanike. “Fakti që artikulli i shquar në rumanishten, bullgarishten dhe maqedonishten prapavendoset, ka nisur ndoshta nga shqipja, në të cilën artikulli i shquar i prapavendosur ekzistonte që nga kohët antike”, - thotë Stefan Schumacher. Mund të thuhet vetëm ndoshta, për shkak se shqipja u shkrua për herë të parë në shekullin XVI. Por fazat më të hershme të gjuhës mund të rikonstruktohen pjesërisht.
Letërsia e vjetër shqipe nga shek. XVI deri në shek XVIII-pothuajse tërësisht një letërsi katolike-fetare-formon korpusin e teksteve që studiojnë të dy shkencëtarët. Janë digjitalizuar rreth 1500 faqe të shtypura të autorëve të vjetër gegë Buzuku (1555), Budi (rreth 1620), Bardhi/Blanchus (1635), Bogdani (1685) si dhe të dy autorëve të vjetër toskë Matrënga (1592) dhe Variboba (1762).
Këto pothuajse nuk janë studiuar fare deri tani-sepse të gjitha të dhënat ishin të disfavorshme: ”Për një kohë të gjatë nuk u mor kush me letërsinë e vjetër. Pas mbarimit të pushtimit italian të Shqipërisë (1939-1944) Kisha Romane-Katolike u diskretitua dhe letërsia katolike u kthye në tabu. Më 1944 erdhën komunistët, të cilët më 1967 e deklaruan Shqipërinë shtet ateist”, sqaron Schumacher: “Tani pas rënies së komunizmit më 1991 po sundon një klimë liberale dhe letërsia po vlerësohet; por për studime shkencore mungojnë si të hollat e nevojshme, ashtu dhe njohuritë e background-i për katolicizmin”.
Kështu ndodhi që të dy gjuhëtarët vjenezë i janë vënë aktualisht letërsisë ballkanike. Në hapat e parë do të filtrohen nga tekstet e vjetra shqipe format foljore, të dokumentohen vetitë e tyre specifike dhe të ndahen sipas kategorive. Përveç kësaj do të bëhen përpjekje për të përcaktuar etimologjinë e foljeve.
Njohuri të reja për të gjitha disiplinat e gjuhësisë
Së fundi rezultatet do t’u kundërvihen sistemeve foljore të gjuhëve të tjera ballkanike. “Çfarë është specifike ballkanike? Ku rrezaton shqipja në Lidhjen Gjuhësore Ballkanike?”, këto janë sipas Schumacher-it çështjet kryesore. Në këtë mënyrë, njohuritë e reja nga ky projekt nuk do t’i shërbejnë vetëm albanologjisë, por edhe indoevropianistikës dhe gjuhësisë.
Projekti shkencor “Folja e shqipes së vjetër në kontekstin ballkanik” ka filluar në shtator 2006 dhe do të vazhdojë për tre vjet.


Instituti i Indogjermanistikës Universiteti i Vjenës

[no name]

Bolonja, Përfundon ekspozita e arteve figurative Shqiptare ‘ScArt Connection’

• Protagonistët e kësaj galerie arti ishin vetë studentët shqiptarë që jetojnë dhe studiojnë në Bolonja

Pas një udhëtimi kultural dhe artistik që zgjati tre ditë, përfundoi ekspozita e arteve figurative Shqiptare “ ScArt Connection “. Kjo ekspozitë e zhvilluar në qytetin e Bolonjës (Itali) u organizua nga USAB ( Lidhja Studentore Shqiptare në Bolonja – www.usab-al.it ).
Protagonistët e kësaj galerie arti ishin vetë studentët shqiptarë që jetojnë dhe studiojnë në Bolonja. Nëpërmjet këtyre protagonistëve, u trasmetua një vizion i ri në reflektimet e formave dhe koncepteve përparimtare artistike për ta kthyer atë më shumë se në një kërkesë bashkohore, në një fakt më real dhe të pranishëm në jetën tonë.
Arti shqiptar ishte një njohje e re për artëdashësit italian dhe të huaj që morën pjesë dhe gjithashtu, ishte një mënyre shumë intersante për artëdashësit shqiptar për tu afruar më tepër me ndjenjat dhe vlerat emocionale, kulturore dhe tradicionale shqiptare. Çdo vepër që varionte nga piktura, skulptura, fotografia, incizioni dhe grafika, arriti të përçojë një identitet unik dhe shumë origjinal të studiuar dhe përfytyruar me saktësi nga vetë artistët e rinjë.
Aktualiteti u mor si një terren i përshtatshëm për të ambientuar një shumllojshmëri përfytyrimesh dhe realitetesh që jetonin me ngjyrat dhe ngjyrimet emocionale të secilës vepër. Nëse në një tjetër ekspozitë një kalim nga një formë në tjetrën mund të të krijonte një boshllëk në konceptimin e një vije lidhëse kuptimore, në këtë ekspozitë u kërkua që, pikërisht, diversiteti të ishte pika kyçe dhe ajo dalluese që të rimodelojë konceptin dhe të shtyj në pranimin dhe përqafimin e këtij evolucioni ndërkultural që po përjetojmë. Në fakt realiteti i servirur në këtë ekspozitë është një realitet i përbërë përveç elementëve të shumtë kulturor dhe nacional shqiptar, dhe nga elementë të kulturës italiane të cilët bashkjetuan më së miri sëbashku në atë kornizë që me anë të artit pasqyrohej dhe identifikohej në një ndërgjegje të përbashkët artistike.
Si një hap esencial për zhvillimin drejt njohjes së artit shqiptar në ndërgjegjen globale artistike, “ ScArt Connection “ përmbush premisat e saj fillestare.
Në këtë galeri arti u ekspozuan punime të realizuara nga: Ergys Novruzaj, Klodian Dodaj, Erjon Skora, Arjon Gjondedaj, Renato Doko, Agim Sako, Rexhuveld Veizaj, Jonida Isai, Eduard Kaiku, Fation Murati, Arjan Serjanaj, Rosela Mati, Bledar Kapllani, Erjon Mazeraj dhe Florida Xheli.
Kjo ekspozitë, e para e këtij lloji e organizuar nga USAB, në saj të obiektivave së përhapjes së kulturës dhe traditës shqiptare përçon dhe një herë jehonën e njohjes së artit shqiptarë dhe u hap rrugë oragnizimeve të tjera në vazhdim. Visar Sylaj