Onomastikë - Etniku dardan dhe horonimi Dardania

[Nuh Musa]

mrdt!

O njerez, mos i tollovitni e pergjithesoni punet!!!

Dyndjet e para te sllaveve nuk kane qene me preteks plackites e agresiv, por shkaktuar nga sulmet e huneve mongoljan, qe ne pergjithesi i hutuan popujt e shekullit te 4-et. Dhe keshtu i dhan nje fillim periudhes te erret historike. Fakti se shperngulja sllave ka zgjatur DISA shekuj, deshmon qellimin e tyre parimtare, qe ish NEVOJA, e jo deshira per te nenshtruar. Ne kete periudhe as qe kish baza per armiqesi, sepse ideollogjite fetare ende nuk ishin persosur, keta fillojn tek me ndarjen e kishes, dhe me identitetet e reja kulturore mes popujve. Ju kujtoj, se luftat me te medhaja, bile edhe nderetnike, ne periudhen mesjetare kan qene KREJTESISHT te bazuara ne diferenca fetare:

Fakt mbetet se sllavet ne fillim ishin sherbetore, si nje popull i nenvleresuar (edhe gjermanet, shqiptaret ishin te tille ne perandorine romake). Mu ketu u lidh edhe debati, ASKUSH nuk e mohon rrejdhojen e metejshme historike, ku ki popull i fuqizuar ne numer dhe me nje identitet te ri fetare filloj te ekspanzoj duke luftuar dhe pushtuar.
Me heret, po ki popull shkaktoj shpernguljen e goteve nga europa veriperendimore, pra ekspanzioni i tyre koncentroheshi ne fillim ne nje kahje tjeter gjeografike. Sigurisht e dini, se nje nder qytete e para gjermane ka qene KIEVI i sotem i ukraines.

Pyetja ish, kush huazoj nga cili emrin e vegles elementare per blegtori, KOSA. Ne u munduam ketu te sjellim deshmi historike mbi shfaqjet e para te ketij populli ne hapesiren gjeografike tonen, e jo per te treguar se sa te keqij e sa te pameshirshem, e ku ta di une cka me tej, jane.

Flm

[illiriani]

nuh musa, vrani mendjen...

kosen dhe emrin - kose, e huazuan e moren ata qe erdhen dhe e gjeten ne livadhin dardan... dhe punuan per bukgoje si argate te dardaneve vendas edhe e gjeten kosen me emer illirisht, te varun ne trenet e kullave dardane - kur erdhen me zjarr lufterash... ne Luften e kosoves (1389) kosen si mjet kositje, e perdoren si shpate, ne mungese dhe Fusha e betejes u shtrua ne KOSA dhe u thirr - Fusha e Kosoves - tevona krahina - KOSOVA

shtrohet pyetja: a eshte fjala, toponomi Kosove i formuar pas luftes se Kosoves (1389), apo ishte edhe me heret emertimi - Kosove? Kuptohet se me heret ishte toponomi Dardania!


leri ti ata qe e mbrojne si fjale sllave...

po kqyr kush erdhi dhe e gjeti kosen dardane dhe kostarin dardan edhe tevona luftetarin me kose si shpate ne lufte me 28. Qershor, 1389! Se ne karpate kosa ehste thirre ndryshe, e mllizat (mullenjat) jane thirre ndryshe...theoria e 'tokes se mullenjave'' bie poshte, sipas theorise sime - illiristika!

[Shën Albani]

Historia nuk njeh kombe te kene luftuar me KOSA, por me shpata, dhe cka te bejem tani qe edhe SHPATA, nuk eshte fjale shqipe?
Sp: ESPADA;frngj.épée port. espada , spada, it. etj.

Pse duhej dikush te luftoje me KOSA, kur shpata ekzistonte qysh heret si arme lufte??? As ne kohen e Cezarit nuk ehste luftuar me kosa, e kush iishte cmendur 1000 vjet past tij ta marre kosen dhe te shkoje ne lufte...???

kombet ndrrojne fjale, shume here nuk dihen arsyet, pas 1000 vjeteve njerzit do te pyesin c´na u desh preferoj, kur e kemi parapleqej,c´na u desh presidenti, kur kemi kryetarin, c´na udesh komuna, kur kemi bashkine, c´na u desh pasticeria, kur kemi embeltoren.....etj.etj.

[Nuh Musa]

ilirian, dje u habita duke ndjek rastesiht nje dokumentacion ne televizion (per kuajt).

Ushtria algjeriane ka patur nje formacion kaloresish me emrin "SPAHITE", nje nder me te njohurat ne rradhet e saj.

Flm

[illiriani]

po nuh musa, edhe ketu kemi disa ****, qe ende nuk kuptojne ta mbrojne vetveten, por ende mbrojne te huajt e armiqet tane - nuk e din ****, se kur njeriu nuk pat shpaten, e perdori kosen ne vend shpate, me nje cope thesi mbeshtolli nyjen-qyken e koses dhe u ngrit kosaz kunder pushtuesve te huaj...ende **** nuk e din se shprehja shqipe - po shkojne kosaz, jane çue kosaz, flasin kosaz... konflikt psikologjik, sikurse ai fizik luftarak...Po ka **** se as fjalen SHPATE, nuk e din se eshte illirishte - spate, qe sot ne gegenishte i thone - sopate (vegel tjeter hekuri pre premje druri... qe edhe ate e kane perdore per arme... ''i ka ra sakice mbi vetulle, i ka ra sakice ne balle...), sopate=spate=shpate - arme e ftofte lufte...Dhe e nxierr ****, fjalen shpate, nga frengjishtja... qe eshte e fundit bire e fyellit te illirishtes...

mirupafshim nuh musa edhe ju lexues shqiptare


[Illirian, të lutem mos i shtrembëro emrat e diskutuesve] ASD

[Shën Albani]

Oh NUhe i dashur,

mendon se fjala spahi eshte shqipe, apo pse habitesh nese e gjen aty ku eshte normale ta gjesh...

[Nuh Musa]

alban, une nuk e di, por e di se parashtesa "S" perben ne shume fjale shqipe kompoziten e pare, dhe eshte fjale treguese.
Nisur nga fakti, se sunduesi egjiptjan, mehmed alia, ka qene shqiptare, dhe ka patur nje nder ushtrite me te forta te asaj kohe ne rajon, mund pa dyshim, nga ajo periudhe te kish mbijetuar fjala SPAHI, kur dukshem me kete emerohet nje njesi ushtarake me kalores.

Qe mos te lindni keqkuptime, shoku alban, une nisem nga fakti, se shqipja eshte nje gjuhe e vjeter, gje qe edhe ti nuk e mohon, e as studjues tjere joshqiptare. Dhe keshtu shoku alban, cdo fjale ELEMENTARE, qe klasifikohet si e vjeter, duhet se pari te filtrohet nepermjet te shqipes.


Flm

[lum lumi]

"s" nuk është parashtesë.

[Nuh Musa]

o lumi, nuk me intereson klasifikimi korrekt i saj ne gramatiken e gjuhes, por me intereson fakti, se kjo shkronje perdoret PARA shume fjaleve duke formuar keshtu kompozita. Une gjuhen nuk e kam profesion per tu mare me terma korrekt, mendoj se edhe nuk ka nevoje, sepse klientela eshte edhe e tille si jam une, ne te vertet une nuk jam bile as kompetent per te fole mbi gjera te tilla, por sic e sheh FOLI, dhe do te foli. Nese korrigjon, atehere te lutem si duhet, pra, korrigjim te sakt dhe te persoset, e jo gjysem.

FLM

[Shën Albani]

Zëri i parë shqip
Mbi inçizimin e parë e gjuhës shqipe nga Norbert Jokli

nga
Robert Elsie



Dëshiroj të Ju paraqesë sot një dokument historik dhe njëkohësisht një zbulim për Albanologjinë. Eshtë fjala për inçizimin më e vjetër e gjuhës shqipe nga Ballkani. Ky dokument i rëndësishëm, ky zë i vjetër që do të dëgjoni, nuk është paraqitur kurrë ndonjëherë para publikut, nuk është dëgjuar kurrë nga shqiptarët e sotëm, përveç nga dy-tre miqve të mi në Gjermani. Ky zë i dobët dhe i paqartë dëgjohet për herë të parë publikisht pas një heshtjeje prej gati një shekulli në një arkiv në Austri. Them atëherë se kemi të bëjmë këtu me një ngjarje historike për ne të gjithë - paraqitja e parë publike e inçizimit më të hershëm të gjuhës së folur shqip nga Ballkani.
Së pari, kthehemi pak te historia e inçizimit në përgjithësi. Inçizimi i parë mekanik i zhurmës u realizua në vitin 1857, kurse riprodhimi i parë akustik i zërit të njeriut u realizua në vitin 1876 nga amerikani Thomas Edison (1847-1931). Fonografi i Edisonit, e ashtuquajtura ‘makina folëse’ e tij, ishtë një sensacion. Në vitin 1887, amerikani Emil Berliner (1851-1929) me prejardhje gjermane shpiku një sistem tjetër inçizimi, jo me cilindër siç e kishte Edisoni, por me anë të një disku të rrafshët, të ashtuquajtura gramafonë, që kemi njohur edhe ne para pak dhjetëvjeçarëve.
Inçizimi i parë në gjuhën angleze, i lexuar nga vetë Edisoni, ishte poezia popullore angleze Mary had a little lamb. Tridhjetë vjet më vonë u realizua inçizimi i parë në gjuhën ruse. Ishte shkrimtari i madh Lev Tolstoj (1828-1910), i cili në vitin 1905, d.m.th. pesë vjet para vdekjes së tij, lexoi në gramafonë një proklamim të shkurtër popullit rus, proklamim ky që është ruajtur në arkiv.
Gjatë atyre viteve, d.m.th, në fillim të shekullit të kaluar, u themeluan në Evropë dhe në Amerikë fonotekat e para për përdorim shkencor dhe për ruajten e inçizimeve. Ndër arkivat kryesorë të Evropës ishin ata të Berlinit, të Brukselit, të Kuvesë (Couvet) në Zvicër, të Londrës, të Parisit, të Romës, të Stokhomit dhe të Vjenës.
Pikërisht në arkivin e Vjenës ruhet akoma inçizimi i parë i gjuhës së folur shqipe, nga viti 1914. Po të kemi parasysh që nuk kishte transmetime radiofonike para 1919 dhe transmetime në gjuhën shqipe para vitit 1938, del e qartë që ky inçizim është mjaft i herët dhe i rrallë. Paraqitja e tij pas gati një shekulli është, sipas mejë, një ngjarje me interes për kulturën shqiptare. Në arkivin e Vjenës ruhet edhe një inçizim i muzikës popullore arbëreshe dhe një tekst i shkurtër në gjuhën arbëreshe nga viti 1907, por nuk e kam dëgjuar. Ky inçizim i fundit ështe kënduar dhe folur nga Domenico apo Mink Peta nga fshati Munxhifuni (Montecilfone) i provincës Campobasso. Them se mund të ketë edhe inçizime të tilla të tjera në Itali. Kurse këtu kemi të bëjmë me tekstin e parë, e njohur deri me sot, nga Ballkani.
Si u realizua inçizimi i parë i gjuhës së folur shqipe nga Ballkani? Norbert Jokl (1877-1942), gjuhëtar dhe indoevropianist austriak, ishte, bashkë me Gustaf Majër (Gustav Meyer, 1850-1900), Franc Nopça (Franz Nopcsa, 1877-1933) dhe Maksimilian Lamberc (Maximilian Lambertz, 1882-1963), ndër albanologët më të spikatur të fillimit të shekullit njëzet. Në vitin 1908, Jokli ishte në Universitetin e Vjenës duke i mbaruar studimet e gjuhësisë indoevropiane, dhe në mënyrë të veçantë e sllavistikës, kur profesori i tij, Vratoslav Jagiq, i këshilloi që të merret edhe me një gjuhë tjetër ballkanike, me shqipen. Në vitin 1911, Jokli filloi punë si bibliotekar në bibliotekën universitare dhe në vitin 1913 ai u pranua nga Universiteti i Vjenës si pedagog përgjegjës për gjuhën shqipe dhe për gjuhët sllave dhe baltike. Dihet edhe nga raporti paraprak për studimin e dialekteve gege të veriut, të cilën Jokli hartoi në vitin 1914 për Akademinë e Shkencave, që ai ishte i interesuar për dialektologjinë shqiptare dhe në mënyrë të veçantë për dialektet e veriut. Por për të kryer një studim dialektologjik n’atë kohë duhej edhe kontakt i drejtpërsëdrejtë me folësit të dialekteve të shqipes. Ku ti gjejë në Vjenë?
Në pranverë të vitit 1914, Jokli kishte dëgjuar për një grup shqiptarësh, bozaxhinj dhe pastiçierë, të cilët ndodheshin për tregti dhe për punë në jug të Hungarisë. Pa humbur kohë, Jokli udhëtoi aty për t’i takuar dhe për të hulumtuar gjuhën e tyre. Me miratimin e Komisionit Ballkanik të Akademisë së Shkencave të Austrisë, të kryesuar nga Jagiq, Jokli arriti të ftojë një shqiptar tridhjetë-e-tetë-vjeçar në Vjenë për një muaj për të vazhduar studimin e tij dialektologjik. Gjatë tridhjetë takimeve që zgjatën sëcili nga pesë deri në gjashtë orë, Jokl dëgjoi me vëmendje dialektin e shqiptarit dhe bëri shumë shënime. U transkriptua një sasi tekstesh, ndër të tjerat 11 përralla, 16 anekdota, barcaleta të ndryshme dhe paradigma, të cilat Jokli i shfrytëzoi për botime të tij të mëvonëshme. Ishte gjatë këtyre takimeve në pranverë të vitit 1914 që u inçizuan për herë të parë në histori disa tekste të shqipes nga Ballkani. Këto inçizime, të bëra me anë të një aparati me një diskë dylli, u realizuan në Arkivin Fonogramik të Akademisë së Shkencave në Vjenë më 4 prill 1914, tre muaj para se Austria i shpalli luftë Serbisë, d.m.th. mu para fillimit të Luftës së Parë Botërore i cili ndërpreu gati çdo veprim shkencor të mëtejshëm.
Inçizimi eksistues, që zgjatet gjithsej 5 minuta dhe 30 sekonda, përbëhet nga tri pjesa: një pjesë e përrallës shqiptare Pela dhe Ujku, 34 fjala të ndryshme të përsëritura dy herë, dhe shifrat shqipe nga një deri njëzet.
Cilësia e inçizimit, për fat të keq, është shumë e dobët. Me gjithë përpjekjet e ekspertëve të Arkivit në Vjenë, të cilët më bënë një kopje të inçizimit për herë të parë pas digjitalizimit të fondave dhe të cilëve jam shumë mirënjohës, ka mbetur ende shumë zhurmë, kështu që duhet qetësi të plotë dhe shumë vëmendje. Do të dëgjoni inçizimin dy herë, dhe besoj se do të kuptoni më mirë herën e dytë. Ju kujtoj edhe një here që kemi të bëjmë me një moment historik.


[DËGJIMI I PARË]

Paska një pelë një vakët. E pela dalka e shkuaka prej shtëpisë, e shkuaka e kullotka. Kullotka e ardhka në shtëpi. Prej shtëpisë del e shkon në fushë. Prej fushe vjen e vjen në shtëpi. Prej shtëpisë del e shkon në fushë. E kulloten. Si kulloten, shkon në fushë. Si shkon në fushë e u çuaka pela e mbajtka katërmbedhjetë muaj. Katërmbedhjetë muaj i ardhka vakti me pjell. Pjellka e u bëka mazi. Si u bëka mazi, kana rrit. Si kana rrit, shkuaka pela e kullotka në fushë. E kullotka e ardhka në shtëpi, e del prej shtëpisë e shkon në fushë. Prej fushe kulloten e vjen në shtëpi. Si vjen në shtëpi e i thotë mazit: kur të dalë prej derës unë e ta më çelish derën. Thotë, e del e shkon në fushë. E vjen në fushë. Prej fushe e thotë: “Pelo, pelo çilma derën, se të kam pru barë, kashtë, taxhije.” Pela, mazi e çelën. Hyn brenda. Si hyn brenda, bëhët: ditë kana, natë kana bërë.

0.
1. shtrungë
2. mollë
3. pemë
4. pesë
5. verë
6. sy
7. vesh, vesha
8. katund
9. borë
10. brymë, bryma
11. punë
12. dëllënjë
13. me u rrit
14. unë e shkruaj
15. vorbë, vorba
16. mollë, molla
17. prej truallit
18. zot, zoti
19. të afrohesh
20. ethe
21. shteg
22. unë e bëj
23. zdrohët
24. mjeli
25. luaj
26. muaj
27. buz, dy buza
28. di
29. ne e dimë
30. ju dini
31. diell
32. shat
33. kur
34. me lidh

një, dy, tre, katër, pesë, gjashtë, shtatë, tetë, nëntë, dhjetë, njëmbëdhjetë, dymbëdhjetë, trembëdhjetë, katërmbëdhjetë, pesëmbëdhjetë, gjashtëmbëdhjetë, shtatëmbëdhjetë, tetëmbëdhjetë, nëntëmbëdhjetë, njëzet.

[Para se të dëgjojmë inçizimin për të dytën herë, do të kerkoja nga ata prej Jush, dialektologë, ekspertë dhe të tjerë që jeni veçanërisht të interesuar për inçizimin, që të vini më afër që të dëgjoni më mirë. Do të ju jap edhe një fletë me tekstin e shkruar. Nuk është fjala për një transkriptim fonetik, është vetëm përmbajtja e tekstëve në gjuhën letrare e sotme pak a shumë.

[DËGJIMI I DYTË]

Ka me siguri ekspertë të dialektologjisë shqiptare këtu dhe, pas dëgjimit të dytë, jam i bindur që ata mund të na thonë me saktësi për çfarë dialekt dhe për çfarë vend është fjala. A dëshiron dikush të marrë fjalën? ...
Atëherë do të ju japë unë përgjigjen e saktë. Zëri i parë shqip, ky zë i largët dhe i zbehtë që dëgjuat është ai i shqiptarit Mustafa Abdyli, një bujk dhe tregtar ëmbëlsirash, lindur në vitin 1876. Ky Mustafa Abdyli ishte me prejardhje dhe me banim nga Vrapçishta e Gostivarit.