Postuar mė parė nga
arun
mendimi im eshte se po nuk ta kontrolloje ai apo ajo ta kontrollon dikush tjeter qe po ta vendos ketu poshte:
Sistemi spiun i quajtur Echelon ka 50 vjet qė pėrgjon telefonatat, teleksin, faksin, e-mailin dhe radiokomunikimin.
Mė parė ky sistem u shėrbente qėllimeve ushtarake ndėrsa sot pėrgjon njerėzit privatė dhe shoqėritė.
Echelon ėshtė njė sistem botėror pėrgjimi tė komunikimit elektronik. Nuk kanė kaluar as disa javė qė kur u paraqit pėrpara parlamentit europian njė raport mbi se si stacionet e pėrgjimit pėrqark krejt botės thithin me miljona mesazhe pėr ēdo orė.
Teknikisht ėshtė mėse e mundur tė pėrgjosh ēdo lloj komunikimi, pavarėsisht nėse dėrgohet pėrmes satelitit, radiovalėve apo kabllit. Pėr shkaqe praktike ėshtė akoma e pamundur tė kryhet lidhje me ēdo kabėll apo tė pėrgjohet ēdo mesazh i dėrguar.
Por ne nuk kemi nga ta dimė nėse sistemi ėshtė duke pėrgjuar apo jo pėr tė komunikuar pa u shqetėsuar. Kudoqoftė dhe kurdoqoftė kur ngremė dorezėn e telefonit, flasim nė celular, dėrgojmė njė faks apo marrim e-mail rrezikohemi tė jenė duke na kontrolluar.
Tė dhėnat ngarkohen dhe pėrpunohen nė kompjutera tė fuqishėm. Me anė tė programeve tė veēanta kėrkuese kėrkohet pėr disa fjalė kyēe tė zgjedhura. Kėto mund tė jenė emra njerėzish, ndėrmarrjesh apo organizatash, apo edhe adresa ose fusha tė caktuara. Kur haset nė gjėrat e kėrkuara, mesazhi veēohet dhe shqyrtohet mė tutje.
Echelon qė nė shqip do tė thotė; skalion (njėsi ushtarake), ėshtė pėrshkruar shpesh si njė frut i luftės sė ftohtė. Sistemi u krijua nga shėrbimi amerikan i gjurmimit National Security Agency, NSA. Prej disa vitesh marrin pjesė nė kėtė sistem edhe Britania e Madhe, Kanadaja, Austrialia dhe Zelanda e Re. Nė mėnyrė jo tė drejtpėrdrejtė merr pjesė edhe Gjermania, duke lėnė qė instalime pėrgjuese tė Echelon-it tė vendosen nė tokėn e saj.
Meqėnėse Echelon ka qenė pjesė e shėrbimit tė fshehtė, deri vonė nuk ėshtė ditur mbi tė. Pėr herė tė parė ky sistem u zbulua nė njė artikull gazete nė vitin 1980.
Por lajmi u pėrhap vetėm nė vitin 1998 mbas njė raporti tė BE-sė. Zyrtarisht nuk ėshtė pranuar kurrė qė ka njė sistem tė tillė. Pas hetimesh mė tė gjėra, kuvendimesh me shkenctarė, ekspertė, gazetarė hetues dhe dezertorė nga shėrbimet sekrete tė vendeve tė ndryshme, Parlamenti Europian ka marrė guximin tė pranojė nė raportin se ka njė Echelon.
Provat e mbledhura janė tė pakundėrshtueshme. Hetuesit mendojnė se shumė vende tė tjera duhet tė kenė sisteme tė tilla tė ngjashme, para sė gjithash Rusia.
Me marrjen fund tė luftės sė ftohtė Echelon ėshtė shndėrruar nga njė sistem nė shėrbim tė ushtrisė nė njė sistem pėrgjimi qė drejtohet nė rradhė tė parė ndaj personave privatė dhe ndėrrmarrjeve.
Hetuesit e BE-sė vėnė nė dukje se ka shumė mundėsi qė SHBA pėrgjon edhe komunikacionin midis ndėrmarrjeve.
Zyrtarisht qėllimi pas Echelon sot ėshtė luftimi i korrupsionit. Por ka kohė qė flitet se tė dhėnat shfrytėzohen pėr tė vėnė nė dijeni ndėrmarrjet amerikane mbi ofertat e konkurentėve nė raste pazaresh tė mėdha.
Megjithėse pėr shkaqe praktike ėshtė e pamundur tė kryhet lidhje me ēdo kabėll apo tė pėrgjohet ēdo mesazh i dėrguar, gjurmuesit e BE-sė u bėjnė thirrje si personave privatė ashtu edhe ndėrrmarrjeve tė bėjnė kujdes dhe tė mbrohen, midis tė tjerash duke kriptuar mesazhet e-mail.
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt