Identiteti Islam i lidhjes se Prizrenit.

[angmokio]

IDENTITETI ISLAM I LIDHJES SË PRIZRENIT

Mbi karakterin Islam të Lidhjes së Prizrenit në librin e Noel Malkolmit ''Kosovo a short history'' kujton citimet e një zyrtari britanik në Kosovë më 1878 i cili thoshte se: Lëvizja është më shumë një lëvizje fetare sesa shekullare, dhe udhëhiqet nga myftilerët, ulematë dhe kadijtë.... Jam i mendimit se tashmë është mëse e qartë se Porta e Lartë dhe Lidhja janë në një mendje, dhe po punojnë për të arritur një qëllim të përbashkët - mbrojtjen e provincës. [ Noel Malcolm, Kosovo a short history, Harper Collins, 1999, fq.222 ]

Xhaferr Belegu në librin 'LIDHJA E PRIZRENIT E VEPRIMET E SAJË' kujton që përpara se ky takim të zhvillohej, në rjedhën e ngjarjeve kishte hyrë vetë sulltan ABDYLHAMITI II.Ai kishte thirrur në Stamboll SHEH MUSTAFA TETOVËN dhe ABDYL BE FRASHËRIN për t'i udhëzuar për zhvillimin e lëvizjes.Ndërsa në aparencë sulltan Hamiti tregohej sikur donte të përmbushte kërkesat e fuqive të mëdha, nën rogoz nxiste muslimanët që të mobilizohen dhe përballojnë agresionin.Belegu thotë që sulltani i shkroi gjithashtu edhe kadiut të GJAKOVËS AHMET EFENDI KORONICËS, myderizit të PRIZRENIT YMER EFENDIUT dhe myftiut të DIBRËS JONUZ EFENDIUT, ndërsa ju dha urdhër komandantëve ushtarakë në Shqipëri që të mos e pengonin zhvillimin e Lidhjes. Këtë fakt e përmend edhe EQREM BEJ VLORA i cili thotë që qeveria qëndrore në Stamboll jo vetëm që u tregua dashamire ndaj idesë, por mori pjesë aktive në themelimin e Lidhjes në Prizren: pasi ishte në interesin e saj të nxiste një lëvizje kundër kërkesave sllave e pak më vonë edhe kundër atyre greke ... që të tërhiqte vëmendjen e Evropës. [Xhafer Belegu (1939), Lidhja e Prizrenit e veprimet e sajë, 1878-1881, Tirana, fq.17-18] [Eqrem bej Vlora, Kujtime-Vëllimi i parë 1885-1912,Tiranë,fq. 159]. Anëtarët që morrën pjesë në Lidhje ishin të gjithë MUSLIMANË. Kjo kuptohet edhe në rastin e delegatëve shkodranë ku asnjë emër KATOLIKU nuk lexohet. Lidhja zhvilloi takimet e saj në datën 10 QERSHOR 1878 në XHAMINë E BAJRAKLISË dhe në medresenë e MEHMET PASHËS në Prizren.Në Lidhje (Ittifak)erdhën edhe delegatë nga SELANIKU,JENIPAZARI dhe SJENICA. Në Prizren por edhe mbarë Kosovën, krijimi dhe organizimi i lidhjes u njoh me emrin e saj osman,PRIZREN ITTIFAKI apo PRIZREN ITTIHADI.Pas disa ditë bisedimesh me 18 qershor 1878 Lidhja botoi vendimet e saj (KARAR-NAME) të cilat ishin:

1. Lidhja jonë forumar me qëllim që të mos njohë asnjë qeveri tjetër përveq PERANDORISË OSMANE dhe të mbrojë integritetin tokësor me të gjithë mjetet.

2.Qëllimi ynë i lartë është të mbrojmë të drejtën e lartmadhërisë së tij SULLTANIT, sovranit tonë. Në do quajmë armiq të kombit (osman) dhe atdheut të gjithë ata që kundërshtojnë dhe prishin qetësinë, ata që dobësojnë qeverinë dhe bashkëpunëtorët e tyre. Në rast se turbulluesit nuk heqin dorë do i dëbojmë jashtë shtetit .

3.Ata delegatë të krahinave të tjera që duan të hynë në Lidhjen tonë do i pranojmë me gëzim dhe regjistrojmë si miq të qeverisë dhe vendit .

4.Në bazë të SHERIATIT do të mbrojmë jetën, pasurinë dhe nderin edhe të atyre që nuk janë muhamedanë, por janë besnikë, tamam si për veten tonë. Ndërsa kryengritësit do ti dënojmë sipas fajit.

5. Të gjitha shpenzimet për luftëtarët që do të mbledhin krahinat do të rregullohen dhe perballohen në bazë të dispozitave që do japim. Ndihmat që do na vinë nga jashtë do ti pranojmë me kënaqësi.

6.Duke patur parasysh gjendjen e Ballkanit nuk do pranojmë në asnjë mënyrë fuqitë e huaja në tokat tona. Ne nuk do të njohim në asnjë mënyrë Bullgarinë dhe as duam t'ia dëgjojmë emrin; edhe Serbia në rast se nuk na i dorëzon tokat me të mirë që na ka marrë, do të dërgojmë kundër saj një fuqi dhe t'ia marrim me pushkë.Edhe kundër Malit të Zi do veprojmë në të njëjtën mënyrë.

7.Bashkatdhetarëve besnikë të qeverisë që kanë hyrë në Lidhjen tonë do ti japim dorën dhe ndihmojmë sipas mundësisë .

8.Në rast se një krahinë ka probleme për të zbatuar vendimet, krahinat fqinje do ti shkojnë në ndihmë .

9.Kushdo që del nga Lidhja jonë, Zot na ruaj! Kushdo që spiunon, dhe vepron sipas qejfit dhe dëgjon urdhërat e të parëve do të marrë dënimin që meriton .

10.Asnjë vendas i kujtdo krahine që do me dalë nga Lidhja, i çfarëdo feje qoftë nuk do lejohet të shkojë as në Serbi e as në Mal të Zi. Në rast se shkon do njihet si spiun dhe dënohet.

11.Kushdo që ka vënë në dispozicion të Lidhjes diçka dhe i shmanget detyrimit, s'dëgjon urdhërat, sillet brutalisht apo bën ndonjë ç'nderim do të dënohet sipas fajit .

12.Dërgimi i fuqive, thirrja dhe përdorimi i tyre do të bëhet udhëzimeve të përpiluara .

13.Për të zbatuar këto nene do ti jepet rëndësi korespondencës .

14.Është rënë dakort që qeveria nuk do hyjë në punët e Lidhjes dhe as Lidhja në punët e saj; përndryshe ky do shihet si cënim i të drejtës.

15.Një kopje i këtij vendimi do i paraqitet çdo krahine dhe qyteti .

16.Në bazë të besës së lidhur nga burrat e patrembur të Shqipërisë së Veriut, Jugut dhe Bosnjes, të atyre që kur kanë lindur nuk kanë njohur tjetër zanat por pushkën dhe që për Din, Devlet dhe Vatan japin jetën, kanë zgjedhur Prizrenin si kryeqytet të Lidhjes . Siq lexohet në pikën 4 por edhe në fund të Karar Namesë, Lidhja ishte një organizatë që synonte të mobilizojë muslimanët ballkanas për vetëmbrojtje, implementojë Sheriatin në të gjithë territorin e saj dhe shtrihet nga Bosnja deri në Jug të Shqipërisë. Edhe pse ishte konceptuar si një Lidhje Pan-Islamike, ajo shquhet nga toleranca për të krishterët ku në pikën 4 Lidhja zotohet që të mbrojë edhe jomuhamedanët.

[Dar_di]

IDENTITETI ISLAM I LIDHJES SË PRIZRENIT


1. Lidhja jonë forumar me qëllim që të mos njohë asnjë qeveri tjetër përveq PERANDORISË OSMANE dhe të mbrojë integritetin tokësor me të gjithë mjetet.

2.Qëllimi ynë i lartë është të mbrojmë të drejtën e lartmadhërisë së tij SULLTANIT, sovranit tonë. Në do quajmë armiq të kombit (osman) dhe atdheut të gjithë ata që kundërshtojnë dhe prishin qetësinë, ata që dobësojnë qeverinë dhe bashkëpunëtorët e tyre. Në rast se turbulluesit nuk heqin dorë do i dëbojmë jashtë shtetit .

3.Ata delegatë të krahinave të tjera që duan të hynë në Lidhjen tonë do i pranojmë me gëzim dhe regjistrojmë si miq të qeverisë dhe vendit .

4.Në bazë të SHERIATIT do të mbrojmë jetën, pasurinë dhe nderin edhe të atyre që nuk janë muhamedanë, por janë besnikë, tamam si për veten tonë. Ndërsa kryengritësit do ti dënojmë sipas fajit.

5. Të gjitha shpenzimet për luftëtarët që do të mbledhin krahinat do të rregullohen dhe perballohen në bazë të dispozitave që do japim. Ndihmat që do na vinë nga jashtë do ti pranojmë me kënaqësi.

6.Duke patur parasysh gjendjen e Ballkanit nuk do pranojmë në asnjë mënyrë fuqitë e huaja në tokat tona. Ne nuk do të njohim në asnjë mënyrë Bullgarinë dhe as duam t'ia dëgjojmë emrin; edhe Serbia në rast se nuk na i dorëzon tokat me të mirë që na ka marrë, do të dërgojmë kundër saj një fuqi dhe t'ia marrim me pushkë.Edhe kundër Malit të Zi do veprojmë në të njëjtën mënyrë.

7.Bashkatdhetarëve besnikë të qeverisë që kanë hyrë në Lidhjen tonë do ti japim dorën dhe ndihmojmë sipas mundësisë .

8.Në rast se një krahinë ka probleme për të zbatuar vendimet, krahinat fqinje do ti shkojnë në ndihmë .

9.Kushdo që del nga Lidhja jonë, Zot na ruaj! Kushdo që spiunon, dhe vepron sipas qejfit dhe dëgjon urdhërat e të parëve do të marrë dënimin që meriton .

10.Asnjë vendas i kujtdo krahine që do me dalë nga Lidhja, i çfarëdo feje qoftë nuk do lejohet të shkojë as në Serbi e as në Mal të Zi. Në rast se shkon do njihet si spiun dhe dënohet.

11.Kushdo që ka vënë në dispozicion të Lidhjes diçka dhe i shmanget detyrimit, s'dëgjon urdhërat, sillet brutalisht apo bën ndonjë ç'nderim do të dënohet sipas fajit .

12.Dërgimi i fuqive, thirrja dhe përdorimi i tyre do të bëhet udhëzimeve të përpiluara .

13.Për të zbatuar këto nene do ti jepet rëndësi korespondencës .

14.Është rënë dakort që qeveria nuk do hyjë në punët e Lidhjes dhe as Lidhja në punët e saj; përndryshe ky do shihet si cënim i të drejtës.

15.Një kopje i këtij vendimi do i paraqitet çdo krahine dhe qyteti .

16.Në bazë të besës së lidhur nga burrat e patrembur të Shqipërisë së Veriut, Jugut dhe Bosnjes, të atyre që kur kanë lindur nuk kanë njohur tjetër zanat por pushkën dhe që për Din, Devlet dhe Vatan japin jetën, kanë zgjedhur Prizrenin si kryeqytet të Lidhjes . Siq lexohet në pikën 4 por edhe në fund të Karar Namesë, Lidhja ishte një organizatë që synonte të mobilizojë muslimanët ballkanas për vetëmbrojtje, implementojë Sheriatin në të gjithë territorin e saj dhe shtrihet nga Bosnja deri në Jug të Shqipërisë. Edhe pse ishte konceptuar si një Lidhje Pan-Islamike, ajo shquhet nga toleranca për të krishterët ku në pikën 4 Lidhja zotohet që të mbrojë edhe jomuhamedanët.

KARAKTERI KOMBËTAR I KUVENDIT THEMELUES TË LIDHJES SHQIPTARE TË PRIZRENIT

Për nenin 1. Qëndrime të tilla kishte edhe në reagimet që shqiptarët i bënë Fuqive të Mëdha me rastin e nënshkrimit të Traktatit të Shën Stefanit. Dhe, sado që do bëheshin përpjekje ose merreshin vendime të reja që fusnin shqiptarët nën ndonjë sundim të ri, ata nuk do ta pranonin këtë dhe për më tej do të luftonin në mbrojtjen e tokave të tyre në rast se rrezikoheshin për t`i kaluar ndonjë shteti fqinj. Në rrethana të tilla, pranimi i qeverisë osmane si i vetmi pushtet në viset shqiptare ishte më i përshtatshëm, duke marrë për bazë edhe të kaluarën e saj administrative dhe përfshirjen e faktorit shqiptar në të.

Për nenin 2. Ndonëse me këtë rast shfaqet vendosmëria e ruajtjes së autoritetit të Perandorisë në viset shqiptare dhe se çdo plan tjetër që cenon pozitën e saj do të luftohej, kjo provon për shfaqjen e një elementi të baraspeshuar në përshtatje ndaj qeverisë osmane, në mënyrë që ajo të mos e shoh karakterin dhe programin politik të Lidhjes si rrezikues për pushtetin, por edhe interesat e saj, megjithëse siç vendoset më poshtë, pranimi i delegatëve të tjerë nga vise të ndryshme, të cilët arritën më pas, nuk u bashkëngjit me pikëpamje të tilla që plotësisht do të orientonin Lidhjen nën drejtimin e qeverisë osmane. Prandaj, karakteri i hapur i saj tregon për hapësirën dhe mundësinë e ndryshimeve të programit politik, gjithnjë mbi bazën e një dominimi me pikëpamje të njëjta dhe në përputhje me programin e Rilindjes Kombëtare.

Për nenin 3. Ky nen demanton njoftimin e datës 18 qershor 1878 të konsullit austro-hungarez Jelinek dhe disa historiografëve, se në Kuvendin e Prizrenit nuk janë ftuar shqiptarët e besimit të krishterë.

Për nenin 4. Respektimi i legjislacionit të kohës, përfshirë edhe traditën zakonore, dhe mbrojtja e shqiptarëve, pa dallime fetare, ishte njëri ndër qëllimet kryesore të Lidhjes.

Për nenin 14. Me gjithë shpërputhjet në raport me natyrën kombëtare, shtetërore dhe fetare që e shoqërojnë Aktin e vendimeve, ky nen dëshmon edhe për frymën kombëtare që e ka karakterizuar Kuvendin e Prizrenit dhe qëllimin e orientimit të tij për të vetëqeverisur dhe krijuar administratë e forca ushtarake të reja, që do të drejtoheshin e kontrolloheshin nga vetë shqiptarët. Në pikëpamje të përgjithshme, kjo nënkupton për frymën autonomiste që ka qenë e shfaqur që në fillim të punimeve të Kuvendit, duke bërë kështu të qartë raportin mes Lidhjes dhe qeverisë osmane, ndonëse shprehimisht synohet një mirëkuptim i dyanshëm i veprimeve në interesa të përbashkëta dhe interesa të veçanta.

Akti i vendimeve (Kararname) nuk duhet shikohet si bazë e vetme për të nxjerrë përfundime të prera lidhur me karakterin dhe programin e Kuvendit të Prizrenit (Lidhjes Shqiptare të Prizrenit), ngase kështu në mënyrë të reduktuar apo të pjesshme, i shmanget një rrjedhe të kaluar të vijës kombëtare të shqiptarëve dhe ngjarjeve që do të zhvilloheshin më vonë.

Dar_di

[mesia4ever]

Kjo Lidhje ishte demagogji, udhehiqej nga hoxhallaret e tipit Shefqet Krasniqi. Eshte normale se ka deshtuar sepse fuqite e medha kishin vendosur qe Perandorine osmane ta deportojne nga Ballkani. Populli yne qe udhehiqej nga fetaret, ulemate, xhamite dhe kryesisht njerez te pa shkolle qe jetojne ne endere kete e kuptoi i fundit. Ku dijne keta diplomaci kur 3 fjale i kane ne koke, muhamedane, sheriat, Stamboll. Ishin patriotet rilindase qe shpetuan ate qe mund te shpetohej. Shqiptaret e asaj kohe njiheshin si 'muhamedane' dhe 'kaure'. Nese nuk do te kishte vetedijesim kombetar fqinjet do te na shkatrronin totalisht. Ende ka shqiptare qe e dojne Perandorine Osmane, cudi ne jemi popull i cuditshem nganjehere, dikush qe na ben keq e dojme e ate qe na ben mire e urrejme.

[Le dévoué]

Duhet urgjentisht nje lidhje e re, e cila do ta binte ne vete kete shoqeri e cila po devijon drejt servilizmit perendimor.
Shqiptari eshte njeri, e jo skllever i kurrves evrope !

[Albo]

Lidhja e Prizrenit nuk ishte nje "lidhje kombetare" sic u mundua ta shiste historigrafia komuniste shqiptare, si per te mbushur boshllekun e nje levizje kombetare apo faktit qe shqiptaret asnjehere nuk i ngriten armet e tyre kunder pushtuesit osman. Por eshte gabim ta quash Lidhjen e Prizrenit si nje "lidhje islamike", pasi ajo nuk ishte e tille. Ajo mund te ishte e tille ne syte e popullsise se thjeshte analfabete muslimane shqiptare, por nuk ishte e tille as ne syte e Sulltanit qe e thirri e organizoi Lidhjen, e as ne syte e atyre bejlereve shqiptare besnike te Sulltanit qe ai vete thirri nga kater vilajetet osmane ku banonin shqiptaret.

Lidhja e Prizrenit u thirr nga Sulltani per ti perdorur shqiptaret si koka turku per te fituar kohe e vonuar permbushjen e traktatit te paqes qe Sulltani nenshkroi me ruset, pasi e humbi luften me ta. Ky njihet si Traktati i Shen Stefanit. Sulltani i thirri besniket e tij bejlere shqiptare ne Prizren, per ti ndersulur shqiptaret kunder Mbreterise se Malit te Zi dhe asaj Serbe, pasi mareveshja i kalonte territore te vilajeteve osmane Malit te Zi dhe Serbise. Duke qene se vete Porta e Larte nuk mund te dilte kunder mareveshjes, pasi ruset do t'i riktheheshin luftes, Sulltani i perdori shqiptaret si mashe per te ndezur zjarrin. Qellimi i Lidhjes se Prizrenit ishte qe te deshmonte se "popullsia vendase eshte kunder mareveshjes se Shen Stefanit, dhe besnike ndaj Portes se Larte". Dhe duke e bere kete gje, Sulltani mund te shfajesohej: "Une nuk kam gisht ne kete pune, keto i kane organizuar vasalet e mi vete."

Por nuk ishte thjeshte besnikeria qorre ndaj Sulltanit qe i mblodhi bejleret shqiptare ne Prizren. Motivi tjeter i madh ishte motivi i pasurise e pushtetit te tyre. Gjithe pushteti, gjithe pronat, gjithe pasuria qe keta kishin arritur te benin, ishte e lidhur ne menyre te pazgjidhshme me fatin e perandorise osmane. Keta bejlere shqiptare shkuan ne Prizren jo thjeshte per te deshmuar besnikerine e tyre ndaj Sulltanit e Portes se Larte, apo per t'iu drejtuar armet fqinjeve, ata shkuan atje per te bere nje ujdi per te mbrojtur me cdo kusht Perandorine Osmane e per te mos e lene ate te kapitullonte, pasi bashke me te merrte fund edhe pushteti e pasuria e tyre. Pra motivet e ketyre bejlereve nuk ishin vetem politike, por edhe personale.

Grupi i trete i shqiptareve ne ate Lidhje te Prizrenit ishin njerezit e thjeshte qe keta bejlere kishin sjelle me vete ne Prizren, burra te armatosur qe ishin gati t'i sherbenin beut te tyre. Mendohet se ne Prizren u mblodhen mbi 30,000 burra te armatosur, qe pa shume mundim, pa shkrepur asnje arme, mund te kishin shpallur Shperine te pavarur nga Prizreni, ashtu sic kishin bere edhe popujt fqinje tane disa dekada me pare. Por nuk e bene nje gje te tille pasi asimilimi osman si ne fe, si ne kulture, si ne pushtetin e bejlereve, ishte bere nje me pushtuesin turk. Ironia eshte se keta 30,000 shqiptare te armatosur, ishin gati te vriteshin ne lufte ne hir te Sulltanit nese ai do t'ua kerkonte kete gje, por nuk ishin gati ta benin kete gje per vendin e popullin e tyre.

Dhe jo vetem kaq...

Lidhja e Prizrenit iu kushtoi shume shtrenjte shqiptareve, dhe kjo eshte ana tjeter e medaljes se historise shqiptare qe vazhdon te mbete "tabu". Demi qe Lidhja e Prizrenit u shkaktoi shqiptareve nuk ishte vetem nje shans i humbur per pavaresine e tyre, ajo coi edhe ne ndarjen e territoreve shqiptareve dhe ngeljen e Kosoves e Shkupit jashte Shqiperise e pavarur. Mesazhi qe Fuqite e Medha moren nga Lidhja e Prizrenit ishte nje deshmi me shume qe shqiptaret nuk jane gje tjeter vecse "turq ne zemer te Evropes", apo sic njiheshin ne ate kohe, Turqi Evropiane. Dhe kjo ishte nje prove qe vendet fqinje si Serbia, Mali i Zi, Greqia, Bullgaria perdoren ndaj fuqive te medha, ne perpjekjet e tyre per te shkaterruar njehere e mire ate qe kish mbetur nga Perandoria Otomane e per te ndare mes tyre Turqine Evropiane te Ballkanit, ne te cilen shqiptaret kishin mbetur.

Kjo eshte nje tjeter e vertete historike, qe historianet shqiptare nuk kane gjetur kurajon ta artikulojne, por e anashkalojne duke e mbulur me retoriken komuniste te "Shqiperise Londineze" apo Shqiperise qe e ndau Evropa, dhe jo Shqiperise qe e ndau e perdori si koke turku Sulltani. Ajo Lidhje jo vetem qe nuk e ndihmoi aspak ceshtjen tone kombetare, por une edhe sot e kesaj dite, mahnitem se si Ismail Bej Vlora me nje grusht patriote ia dolen qe te shpallnin Shqiperine e pavarur.

Albo

[Plaku me kostum]

dikush qe na ben keq e dojme e ate qe na ben mire e urrejme.[/B]

Ne "urrejm" me shume Serbet dhe Greket. Cte mira na kane bere keta? Genocide?
Kush na ka bere mire qe i urrejm ne?

[Ardi_Pg_ID]

Duhet urgjentisht nje lidhje e re, e cila do ta binte ne vete kete shoqeri e cila po devijon drejt servilizmit perendimor.
Shqiptari eshte njeri, e jo skllever i kurrves evrope !

Sa bukur shkruan budallai. Po prej asaj evrope jeni te lire ju arabo magjypet te besoni fene tuaj po mos ishte per ate akoma do numuronit serbisht

[essie]

Sa bukur shkruan budallai. Po prej asaj evrope jeni te lire ju arabo magjypet te besoni fene tuaj po mos ishte per ate akoma do numuronit serbisht

po me vrasin syte cfare po lexoj, ke mundesi per te shkruar fjale me te kendshme. lol

[Korcar-L1]

....mahnitem se si Ismail Bej Vlora me nje grusht patriote ia dolen qe te shpallnin Shqiperine e pavarur.

Albo

Teoretikisht shqiperia u njoh e pavarur 1913 dhe kjo per hir te te tjera interesave. Megjithate nuk ri dot pa shtuar se dhe I.Qemali etj bejlere e bene per te mbajtur pronat e tyre. Te gjitha ata ish deputete te PO-se qe pa pritmas u bene figura te lirise, ishin thjesht bejlere qe po humbisnin pozitat dhe influencat ne oborrin turk. Xhon turqit po ja u mernin ne kthese.

Eshte njelloj si te degjosh Berishen apo cilindo politikan shqiptar qe te pellase per te miren e popullit shqiptar dhe rendesine qe ka mbajtja e pushtetit nga ana e tij, me ndryshimin qe populli shqiptar sot eshte me i ndergjegjshem duke perjashtuar te semuret mendore e fanatiko militante

[Dar_di]

Është për të ardhur keq që këtu lexon elementë që me nihilizëm e shohin Lidhjen Shqiptare të Prizrenit si organizatë që i solli dëm çështjes kombëtare shqiptare, aq më tepër kur vëren pohime të atilla, që kanë për bazë historiografinë ndërkombëtare, me theks të posaçëm atë sllavo-greke, e cila kryekëput, në mënyrë subjektive, e cilëson Lidhjen Shqiptare të Prizrenit si produkt dhe vegël të sulltanit. Pavarësia e Shqipërisë, ndonëse e vonë në raport me formimin e shteteve ballkanike, nuk duhet shikuar si akt aksidental, por si bërthamë e produkt i programit të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.

T`i kthehemi edhe njëherë kësaj çështje dhe shtrojmë problemin në kontekstin kohor dhe hapësinor, duke shpalosur disa argumente historike dhe historiografike për karakterin dhe programin e Kuvendit të Prizrenit.

Në rrjedhat historike për ngritjen e vetëdijes kombëtare shqiptare në një shkallë më të lartë, rol të rëndësishëm pa dyshim luajti themelimi i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit më 10 qershor 1878. Ajo ishte rezultat i zhvillimeve brenda Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe situatës ndërkombëtare të gjeneruar nga Kriza Lindore e viteve 1875-1878. Rilindësit kombëtarë shqiptarë, duke parë rrezikun e copëtimit të Shqipërisë, formuan në Stamboll Komitetin Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare (Komiteti i Stambollit), organizatë e cila i parapriu Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Traktati i Shën Stefanit, nënshkruar ndërmjet Rusisë dhe Perandorisë Osmane, në mënyrë të drejtpërdrejtë copëtonte viset shqiptare, prandaj shqiptarët të organizuar në forma të ndryshme, kudo në vise të Perandorisë, protestuan kundër vendimeve të tij. Si shkak për formimin e kësaj Lidhje ishte edhe Kongresi i Berlinit (13 qershor – 13 korrik 1878) që u organizua për rishikimin e Traktatit të Paqes së Shën Stefanit. Aktet e para të Kuvendit të Prizrenit, Akti i vendimeve (Kararname) dhe Urdhëresa (Talimat), të miratuara më 17 qershor 1878, kishin përmbajtje kontradiktore në relacionin kombëtar, shtetëror e fetar dhe kështu nuk kënaqnin interesat e qarqeve radikale ose atdhetare shqiptare dhe nuk përputheshin me platformën e Rilindjes Kombëtare. Prandaj, në pjesëmarrjen e përfaqësuesve të të gjitha krahinave shqiptare në Kuvend, më 2 korrik 1878, u shpall një Rezolutë (Vendim) i cili kishte elemente të atilla që e bënin Kuvendin e Prizrenit dhe Lidhjen e formuar në të me tipare kombëtare. Mbi vazhdën e këtyre vlerësimeve të karakterit dhe programit politik të Kuvendit të Prizrenit, ekzistojnë pohime të ndryshme historike dhe historiografike, të cilat kanë reflektuar në krijimin e vlerësimeve, ndonjëherë edhe të gabueshme, mbi karakterin dhe programin politik të Kuvendit të Prizrenit (qershor-korrik 1878) dhe në përgjithësi Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878-1881).

Traktati i Shën Stefanit dhe vendimet që u morën në të ishin mjaft të dëmshme për tokat shqiptare të cilat tani do t`u ndaheshin Bullgarisë, Serbisë, Malit të Zi dhe Perandorisë Osmane. Tashmë dihen klauzolat e këtij Traktati.

Si rrjedhojë e luftës ruse-osmane (jo turke siç përpiqen disa ta ngushtojnë këtë nocion nga kënvështrimi i tanishëm) dhe Traktatit të Shën Stefanit, terrori i ushtrive serbo-malazeze u rrit edhe më tej ndaj shqiptarëve të viseve të pushtuara prej tyre dhe shpërngulja me dhunë nga krahinat e pushtuara e dhjetëra mijë familjeve shqiptare, të cilat u vendosën si muhaxhirë në krahinat e papushtuara nga ushtritë ballkanike. Shqiptarët, tani filluan të shprehin zemërimin e tyre në mënyrë paqësore ndaj vendimeve të Traktatit të Shën Stefanit, përmes protestave, promemorieve e telegrame dërguar përfaqësuesve diplomatikë të Fuqive të Mëdha të akredituar në Perandorinë Osmane.

Sipas një memorandumi të cilin një personalitet shqiptar ia kishte dhënë sekretarit shtetëror anglez për Punë të Jashtme, A. H. Layard, më 1 prill 1878 përshkruhej me argumente të fuqishme përkatësia historike dhe etnografike e viseve të banuara nga shqiptarët, të cilat ishin në rrezikun e copëtimit nga vendet fqinje, slave. Për më tepër, në këtë memorandum shprehej edhe pakënaqësia e popullit shqiptar ndaj administratës së dobët osmane, rreziku i shembjes së saj, lindja e konflikteve të reja në Ballkan, gatishmëria dhe e drejta e shqiptarëve për të marrë në duart e tyre qeverisjen e vendeve të banuara nga shqiptarë dhe përfundimisht, vendosmëria e tyre për të mbrojtur çdo pëllëmbë tokë po që se praktikisht vendosej t`u kalonte nën sundim sllavëve të jugut. Ata, jo vetëm që ishin lodhur nga sundimi osman, nuk e pranonin as një sundim edhe më të keq sllav, dhe në rast se nuk do e fitonin autonominë, më tepër do e preferonin sundimin e tyre nga ndonjë shtet tjetër evropian. “Në qoftë se shqiptarët nuk do ta fitojnë autonominë, por kanë për të zgjedhur në mes të nënshtrimit një shteti të vogël sllav, apo aneksimit nga një shtet i madh evropian, ata unanimisht nuk do të ngurrojnë për t`u deklaruar në të mirë të alternativës së dytë”. (Skënder Rizaj, Lidhja Shqiptare e Prizrenit në dokumente angleze (1878-1881), ARKIVI I KOSOVËS – PRISHTINË, Prishtinë, 1978, f. 55-58.) Reagime të ngjashme u paraqitën edhe në vise të tjera të rrezikuara si dhe nga Komiteti i Stambollit. (Ramiz Abdyli, Lidhja Shqiptare e Prizrenit në burimet angleze (1878-1881), Libri II, INSTITUTI I HISTORISË – PRISHTINË, Prishtinë, 2004, f. 39; Beqir Meta, Ferit Duka & Marenglen Verli, Lidhja Shqiptare e Prizrenit në dokumentet austro-hungareze (1878), Vëllimi I, ALBANICA, Tiranë-Prishtinë, 2008, f. 36-38, 54-55, 75-77, 80-83, 95-97; Akademia e Shkencave të RPS të Shqipërisë (Instituti i Historisë), Akte të Rilindjes Kombëtare Shqiptare (1878-1912), përgatitur nga Stefanaq Pollo dhe Selami Pulaha, Tiranë, 1978, f. 12-19; Gjyltekin Shehu, Lidhja Shqiptare e Prizrenit në dokumentet diplomatike franceze (1878-1881), INSTITUTI I HISTORISË – PRISHTINË, Prishtinë, 2010, f. 31; Qemajl Morina, Lidhja Shqiptare e Prizrenit në shtypin egjiptian (1878-1881), DITURIA ISLAME, Prishtinë, 2006, f. 16. Traktati i Shën Stefanit si dhe Kongresi i Berlinit do të kritikohej më vonë edhe në shtypin shqiptar të kohës. Shih më gjerësisht: Akademia e Shkencave e RP të Shqipërisë, Universiteti i Tiranës & Instituti i Historisë dhe i Gjuhës, Mendimi politik e shoqëror i Rilindjes Kombëtare Shqiptare (Përmbledhje artikujsh nga shtypi), vëllimi I-II (1879-1910), Tiranë, 1971-1976, f. 158, 252, 272, 459.)

Qarqet diplomatike evropiane dhe ballkanike të kohës dhe historiografia e mëvonshme e tyre, rolin e “nxitësit” dhe të “organizatorit” të Kuvendit të Prizrenit ia atribuojnë Perandorisë Osmane me arsyetimin e ekzistencës së interesave të përbashkëta të shqiptarëve me qeverinë osmane për të mos pranuar copëtimin e trojeve shqiptare, që ishin njëkohësisht edhe territore të Perandorisë Osmane, brenda kufijve të shteteve fqinje. Duke i dhënë Kuvendit të Prizrenit karakter fetar mysliman me orientim antikristian, këto qarqe e konsideronin Lidhjen e formuar në këtë Kuvend si një vegël të interesave të Portës së Lartë.

Në këtë mënyrë, lidhur me karakterin dhe programin politik të Kuvendit të Prizrenit (qershor-korrik 1878) janë ngritur dy pohime: 1. Se ai në fillim kishte tipare të karakterit fetar islamik dhe se në përbërjen e tij qëndronin elementët myslimanë të pjesës evropiane të Perandorisë dhe 2. Se Kuvendi i Prizrenit kishte tipare kombëtare, të cilat në vazhdimësi kishin burimin e tyre nga lëvizjet kryengritëse dhe kërkesat kombëtare që kishin bërë shqiptarët ndaj qeverisë osmane.

Në këtë fazë shqiptarët përfaqësoheshin nga rryma të brendshme radikale, të moderuara dhe prosulltaniste. Rrethet atdhetare shqiptare, të përfaqësuara në përgjithësi nga Komiteti Kombëtar i Stambollit, që formuan grupin ose, siç u quajt nga përfaqësuesit diplomatik të huaj të kohës, rrymën radikale, synonin të themelonin një lidhje shqiptare, e cila duhej të mobilizonte popullsinë e vendit në emër të të drejtave kombëtare dhe ta udhëhiqte atë në luftë për ruajtjen e tërësisë tokësore të atdheut, duke kërkuar në të njëjtën kohë krijimin e një vilajeti autonom shqiptar ose një shteti shqiptar, varësisht nga rrethanat ndërkombëtare. Ky grup atdhetarësh ishte i gatshëm të luftonte me gjithë armiqtë e jashtëm dhe ata të brendshëm vetëm e vetëm të realizonte synimet e tij. Një grup ose rrymë e dytë në Lëvizjen Kombëtare ishte ai i të moderuarve, siç u cilësua po nga bashkëkohësit, që kërkonte njëjtë sikur grupi i radikalëve karakterin kombëtar të lidhjes së përgjithshme, të formohej një vilajet i bashkuar e autonom shqiptar, por nuk e pranonin idenë e krijimit të një shtetit të pavarur shqiptar. Në raport me qeverinë osmane, ky grup synonte të mbante marrëdhënie të mira dhe çështjen e vilajetit autonom shqiptar e konsideronte si rezultat i vullnetit të sulltanit, i cili do duhej të kishte interes në formimin e tij. Për dallim nga dy grupet e paraqitura më sipër, ekzistonte edhe grupi i tretë me ide prosulltaniste dhe pro politikës së qeverisë osmane. Këtë grup e përbënin elementë klerikë e feudalë të administratës së vilajeteve, që ishin të privilegjuar nga pushteti osman. (Ekzistojnë qëndrime të ndryshme lidhur me rrymat që ishin prezente në prag të Kuvendit të Prizrenit. Ndër to përmenden: 1. Rryma e shqiptarëve që kishin për qëllim mbrojtjen e tokave shqiptare nga copëtimi i huaj, por që njëkohësisht dëshironte të ruante besnikërinë ndaj sulltanit. Kjo rrymë përbënte shumicën e përfaqësuesve të Lidhjes së Prizrenit. 2. Rryma e dytë përbëhej nga përfaqësues që ishin të interesuar për arritjen e autonomisë së Shqipërisë me anë të Lidhjes së Prizrenit. 3. Në rrymën e tretë hynin përfaqësues që kishin për qëllim realizimin e aspiratave personale si anëtarë të Lidhjes së Prizrenit. Shih për këtë: Instituti i Historisë – Prishtinë, Lidhja Shqiptare e Prizrenit dhe vendi i saj në histori (Materiale nga Konferenca Shkencore kushtuar 125-vjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit mbajtur më 9-10 qershor 2003 në Prizren), Prishtinë, 2008, f. 227. Në anën tjetër nuk mungojnë as pohime të tjera që grupet politike i rendisin në dy rreshtime. Nëpunësit reaksionarë myslimanë dhe kleri mysliman, që ishin bashkëpunëtorë të ngushtë të qeverisë osmane, u munduan ta shndërronin Lidhjen në një organizatë myslimane ballkanike, që synonte të forconte besnikërinë ndaj Perandorisë. Kurse patriotë të tjerë që merrnin pjesë në mbledhje, synonin të ngrinin një organizatë, ku të gjithë shqiptarët, pa dallim feje, të bashkëpunonin për mbrojtjen e integritetit territorial të Shqipërisë dhe të arrinin pavarësinë e plotë nga Perandoria. Shih: Edvin Jasques, Shqiptarët - Historia e popullit shqiptar nga lashtësia deri në ditët e sotme, Kartë e Pendë, Tiranë, 1996, f. 289. Në një burim serb thuhej: “... se në Vilajetin e Kosovës u formuan dy parti të mëdha e jo të barabarta: e vogla, e cila ishte me Qeverinë Osmane, dhe e madhja, që ishte kundër saj. Në Partinë e parë ishin ata që i takonin shtresës së pasur, me autoritet dhe që zinte pozitë të lartë në pushtetin osman. Në partinë e dytë përfshihej turma popullore e përgjithshme: proletarët, hamejtë, mëditësit, të pashtëpitë, me një fjalë, elementët të cilët nuk kishin ç`të humbnin, prandaj shpresonin se me një kryengritje kundër Portës pozita e tyre do të përmirësohej”, cituar sipas Skënder Rizaj, Çështja e administrimit të viseve shqiptare në kohën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (Konferenca Kombëtare e Studimeve për Lidhjen Shqiptare të Prizrenit 1878-1881, I, Tiranë, 1979, f. 213; Sipas Bogumil Hrabak, tek shqiptarët që u grumbulluan në Kuvendin e Prizrenit ishin formuar tri rryma politike: proturke, e cila përbëhej nga feudalët e mëdhenj, e dyta përbëhej prej feudalëve të imët, intelektualët dhe kleri i ulët dhe e treta nga malësorët e Pejës dhe të Gjakovës që më vonë ishte për pavarësinë kombëtare, cituar sipas Marjan Prenkaj, Prizreni dhe rrethina në shekullin XIX dhe Në fillim të shekullit XX, Instituti i Historisë i Kosovës, Prishtinë, 1998, f. 203. Sipas Petër Bartl, Porta e Lartë ka marrë pjesë në krijimin e Lidhjes Shqiptare, por nuk potencon masën në këtë aspekt, e cila, sipas tij, ka mundësi t`i ketë dhënë nxitjen e fundit ngjarjeve në Prizren, që krijimin e Lidhjes Shqiptare ai e pranon si një gjë të volitshme për Portën e Lartë, e cila edhe e ka mbajtur atë me paratë e qeverisë. Peter Bartl, Myslimanët shqiptarë në lëvizjen për pavarësi kombëtare (1878-1912), përktheu: Nestor Nepravishta, Dituria, Tiranë, 2006, f. 145-146. )

Mirëpo, proklamata që Komiteti i Stambollit i kishte dërguar Portës së Lartë më 30 maj tregonte që shqiptarët kishin vendosur të marrin atë që u takon atyre dhe se tokat e tyre u përkasin shqiptarëve. (Akte të Rilindjes..., f. 19.) Në këto rrethana, pas një mbledhje të mbajtur në Gjakovë, shqiptarët lidhën besë dhe vendosën që më 10 qershor të mbahej një Kuvend në Prizren, në të cilin do të merrnin pjesë përfaqësues nga të gjitha viset shqiptare. (Kristaq Prifti, Lidhja Shqiptare e Prizrenit në dokumentet osmane (1878-1881), AKADEMIA E SHKENCAVE E RPS TË SHQIPËRISË & INSTITUTI I HISTORISË, Tiranë, 1978, f. 3; Xh. Belegu, vep. e cit., fq. 16-17. Sipas një relacioni të konsullit të Austro-Hungarisë në Prizren, Jelinek, për konsullin e përgjithshëm në Shkodër, Lippich, të datës 18 qershor 1878, më 10 qershor në Prizren ishte mbledhur paria dhe krerët e të gjitha fiseve të Shqipërisë së Veriut, është fjala për ata të Vilajetit të Kosovës, më pas delegatë nga Hercegovina dhe prej sanxhakut të Novipazarit dhe se ishin duke pritur të marrin pjesë edhe delegatë të tjerë nga Shqipëria e Veriut dhe Shqipëria e Jugut, nga Epiri, Thesalia e Maqedonia. Vihet në dukje se në këtë relacion konsulli Jelinek njofton se shqiptarët e besimit të krishterë deri në këtë kohë nuk ishin ftuar të merrnin pjesë në Kuvend. Shih më gjerësisht: B. Meta, F. Duka & M. Verli, Lidhja..., f. 140.)

U ftuan të merrnin pjesë udhëheqës lokalë, përfaqësues shpirtërorë fetarë dhe njerëz të tjerë me ndikim nga të gjitha viset shqiptare. Me gjithë dallimet e kursit politik që ndiqnin rrymat e brendshme, ato ishin në një mendje që të formohej një Lidhje në Prizren. Kështu, Kuvendi i Prizrenit filloi punimet më 10 qershor 1878. Atë ditë në Prizren nuk kishin arritur të gjithë delegatët e krahinave shqiptare. Mungonin delegatët e vilajetit të Shkodrës, nisjen e të cilëve e kishin penguar veprimet e fshehta të valiut Hysen Pasha. (Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë & Instituti i Historisë, SHQIPËRIA në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (Dokumente arkivash franceze) I (1876-1879), Përgatitur nga Ligor Mile, Tiranë, 1978, dokumenti nr. 127.) Sipas kësaj, Porta e Lartë, nuk luajti rolin e nxitësit, por e pengoi që në fillim organizimin e këtij Kuvendi. Po ashtu, nga vilajeti i Janinës arritën vetëm dy delegatë (Abdyl Frashëri dhe Qazim Konica), pasi të tjerët ishin ende në udhëtim. Ndër figurat më të shquara që merrnin pjesë në Kuvendin e Përgjithshëm njihen: Ali bej Gucia, Iljaz pashë Dibra, Hasan pashë Tetova, Ymer Prizreni (kryetar i komisionit organizator të Kuvendit), Abdullah pashë Dreni, Ahmet Koronica, Shaban bej Prizreni, Zija bej Prishtina, Jashar bej Shkupi, Shaban bej Peja, Filip Doda, Sulejman Vokshi, Shuajp Spahiu, Ali Ibra, Abdyl Frashëri etj. (K. Frashëri, Noel Malcolm, Miranda Vickers).

Kështu, gjatë kohës që Kuvendi i zhvillonte punimet e tij, filloi të nxirrte aktet e para me të cilat paraqitej një platformë e rrugës që do të ndiqte Lidhja e formuar.
Aktet e para të Kuvendit të Përgjithshëm ishin: një peticion për çështjen shqiptare, dërguar Kongresit të Berlinit, një peticion, dërguar Portës së Lartë, Akti i vendimeve (Kararname) dhe Urdhëresa (Talimat). Edhe pse peticionet e dërguara Kongresit të Berlinit dhe Portës së Lartë kishin përmbajtje autonomiste dhe të krijimit të një vilajeti të bashkuar shqiptar, në Kararname dhe Talimat, kishte një përmbajtje shumëdimensionale, madje edhe thellësisht kontradiktore, për shkak të polarizimeve në punimet e vendimet e Kuvendit. Sipas kësaj mund të thuhet se qëndrimet dhe orientimet e kundërta që janë përballur në Kuvendin e Prizrenit, kanë reflektuar edhe në karakterin dhe programin politik të tij. Kësaj iu bashkëngjit edhe mungesa e delegatëve të vilajeteve të Janinës dhe Shkodrës, të cilët ishin përkrahës të autonomisë.

Duke u pasqyruar në këto akte, sipas disa qëndrimeve, Lidhja mori karakter fetar, proqeveritar dhe ekspansionist për shkak të mbizotërimit të myslimanëve në të. Forcat që sundonin në Kuvendin e Prizrenit ishin forca myslimane konservatore dhe nëpërmjet tyre Porta mund të ushtronte një ndikim për interesat e veta. Kjo shpjegon përse shqiptarët e Prizrenit luftonin në fillim, bashkë me boshnjakët myslimanë, për një kauzë të përbashkët. Nga pohime të tjera të ngjashme, sulltan Abdyl Hamiti II kishte për qëllim që aktivitetin e Lidhjes së Prizrenit, të cilën ai e mbështeti në mënyrë të fshehtë, ta mbante në vijë të plotë me interesat e Perandorisë. (Oliver Jens Schmitt, Kosova – histori e shkurtër e një treve qendrore ballkanike, KOHA, Prishtinë, 2012, f. 131-132.). Me këtë mbështetje, ai synonte pengimin e depërtimit sllav në pjesën evropiane të zotërimeve osmane. Këto pohime i ka nxjerrë edhe konsulli i Austro-Hungarisë në Prizren, Jelinek, i cili njoftonte Vjenën se në fillim kishte ekzistuar bindja se organizimin e Lidhjes së Prizrenit e kishte bërë populli, por tani për tani drejtimin e saj e bën Porta e Lartë, e cila nuk pengon mbledhjet që mbahen aty, në të cilat marrin pjesë edhe zyrtarë të vilajetit e të mytesarifllëkut si protokollistë në konsultime. (B. Meta, F. Duka & M. Verli, Lidhja..., f. 142, 148.) Kjo ka ndikuar edhe në krijimin e përshtypjeve se gjoja karakteri dhe programi politik i Kuvendi dhe Lidhjes së Prizrenit ishte jokombëtar (Robert Bideleux & Ian Jeffries, The Balkans: a post-communist history, New York, 2007, f. 518.), duke mos iu referuar edhe akteve të mëvonshme, që si rrjedhojë edhe e arritjes së delegatëve të tjerë të nxirren akte që i japin Lidhjes së Prizrenit një pasqyrë të plotë kombëtare. Mirëpo, Akti i vendimeve (Kararname) pranohet edhe si akt autonomist, jo i dalë në mënyrë ekskluzive, por që është ndërtuar mbi bazën e kërkesave të mëhershme të shqiptarëve, që kishin përmbajtje pothuajse të ngjashme, gjë e cila e bënë Lidhjen me tipare të një organizate të mirëfilltë kombëtare mbarëshqiptare. (Instituti i Historisë – Prishtinë, Lidhja Shqiptare e Prizrenit dhe vendi i saj në histori (Materiale nga Konferenca Shkencore kushtuar 125-vjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit mbajtur më 9-10 qershor 2003 në Prizren), Prishtinë, 2008, f. 87; N. Bozbora, Shqipëria dhe nacionalizmi shqiptar në Perandorinë Osmane (Osmanli Yönetiminde Arnavytluk ve Arnavut), përktheu nga origjinali në turqisht: Dritan Egro, DITURIA, Tiranë, 2002, f. 170-171.) Më 29 qershor 1878, ideologu i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, Sami Frashëri, kryeredaktor i gazetës “Terxhuman-i Shark” (“Zëdhënësi i Lindjes”) që botohej në Stamboll, duke përgënjeshtruar gazetat evropiane për gjoja “fanatizmin fetar” që e karakterizonte Kuvendin e Prizrenit, shkruante se “...midis udhëheqësve shqiptarë që janë mbledhur e po mbajnë Kuvendin në Prizren, ka edhe të krishterë dhe se kanë shkuar përfaqësues edhe nga Mirdita..” – dhe vazhdon se po të ishte e vërtetë shpifja e shtypit evropian për “antikrishterizmin e Kuvendit të Prizrenit” – “...nuk do të ishin mbledhur nënshkrime nga të krishterët” – dhe vërteton se “...qëllimet e shqiptarëve nuk mbështeten në fanatizmin fetar, por në idenë e kombësisë”. (Akademia e Shkencave e Shqipërisë & Instituti i Historisë, Sami Frashëri – Zëdhënësi i Lindjes (vepra 14), Përktheu nga gjuha turke-osmane: Kristaq Prifti dhe Vexhi Buharaja, Logos –A, Shkup, 2004, f. 40-41, 88, 110, 119, 127, 132, 134. Deri në fund të botimit të saj, Sami Frashëri mbron me këmbëngulje të drejtat e shqiptarëve, kufijtë e Shqipërisë, viset shqiptare nga rreziku i intrigave të shteteve fqinje ballkanike, kërkon bashkimin e vilajeteve shqiptare në një njësi të vetme autonome, shkrimin e gjuhës shqipe etj.) Historiani Sadulla Brestovci në studimin e tij me titull “Kararnameja – program i parë i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit”, tërheq vëmendjen dhe kujdesin që duhet vënë në pah gjatë zhvillimit të punimeve të Kuvendit të Prizrenit, mbi Aktin e vendimeve (Kararname), domethënien dhe karakterin e saj, duke pasur parasysh se shqiptarët në këtë kohë ishin të bashkuar pa asnjë dallim që “të mbronin integritetin territorial dhe ta krijonin shtetin e tyre autonom, në mes edhe të pavarur”, pohim të cilin e nxjerr nga burime të shumta relevante të kohës. Në këtë kontekst, sipas tij Akti i vendimeve (Kararname) nuk përmbante elemente të prera që i jepnin Lidhjes karakter proislamik-ekspansionist, por njëkohësisht nuk përmbante elemente të plota që e bënin atë me karakter kombëtar shqiptar, mirëpo që nga fillimi atë e përcjellin nene kontradiktore si pasojë edhe të situatës mjaft komplekse për kohën. Me sa u paraqit më sipër, Akti i vendimeve (Kararname) nuk duhet shikohet si bazë e vetme për të nxjerrë përfundime të prera lidhur me karakterin dhe programin e Kuvendit të Prizrenit (Lidhjes së Prizrenit), ngase kështu në mënyrë të reduktuar apo të pjesshme, i shmanget një rrjedhe të kaluar të vijës kombëtare të shqiptarëve dhe ngjarjeve që do të zhvilloheshin më vonë.

Si rezultat i një kundërshtimi dhe mobilizimi të masës së përgjithshme me pikëpamje kombëtare dhe për shkak të kontradiktave që kishin dalë me rastin e miratimit të akteve të para të Lidhjes (17 qershor 1878), më 2 korrik 1878, pasi kishin arritur edhe delegatë nga viset e tjera të Shqipërisë, Kuvendi i Përgjithshëm i Lidhjes, e zëvendësoi Aktin e vendimeve (Kararname) me një Rezolutë ose Kanun të ri. Kuvendi i Përgjithshëm u mblodh në Prizren më 1 korrik 1878. Nga 300 delegatët që, sipas disa dëshmive, kishin ardhur në Prizren, njihen të paktën 140 emra, nga të cilët 96 nga Kosova, 26 nga Shkodra dhe 20 nga vilajeti i Janinës. Pas dy ditë diskutimesh Kuvendi i Përgjithshëm miratoi, më 2 korrik 1878 këto vendime:
1. Nuk duam të pranojmë tjetër qeveri, përveç asaj të Portës së Lartë. (Përderisa në Aktin e vendimeve shprehej një besnikëri edhe ndaj fesë, tashmë ishte bërë një shkëputje e plotë në këtë drejtim. Edhe në këtë akt pranohej pushteti osman, por ishte e qartë se çdo lëvizje tjetër që çonte shqiptarët drejt një pushteti tjetër ose copëtimi të mëtejshëm, ishte i papranueshëm. Lidhja e formuar në Prizren nuk ishte e interesuar që në fillim të krijonte raporte armiqësore me pushtetin osman, ngase ishte me rëndësi pengimi i copëtimit të mëtejshëm të viseve shqiptare.)
2. Po qe se kërkesa jonë, drejtuar Portës së Lartë dhe Kongresit, që Serbia dhe Mali i Zi të zbrazin viset e okupuara prej tyre, nuk do të merret parasysh, ne të gjithë do të rrokim armët për çlirimin e tyre. (Me gjithë kontradiktat e paraqitura edhe në këtë akt, dëshmohet fryma kombëtare që po e zbërthente Lidhjen nga disa elemente proqeveritare drejt një organizate me karakter dhe program politik plotësisht kombëtar. Me këtë rast si Kongresi i Berlinit, po ashtu edhe qeveria osmane, kërcënoheshin për respektimin e kërkesave të drejta që kishin shqiptarët për ruajtjen e tërësisë tokësore dhe të qenies kombëtare.)
3. Po qe se trupat tona nisen në luftë, ne do t`u përmbahemi dispozitave të Vendimeve dhe të Urdhëresës.
4. E gjithë fuqia jonë e armatosur do të ndahet në pesë korpuse; këto do të përqendrohen në Shkodër, Shkup, Kosovë, Novipazar dhe Hercegovinë, nga një (korpus) në secilën.
5. Trupat që do të mobilizohen në Shkodër, do të sulmojnë Malin e Zi. Oficerët dhe flamurtarët e tyre do të zgjidhen prej popullit.
6. Përveç trupave të veta, për në Guci do të dërgohen 2000 burra prej kontingjentit të Gjakovës dhe në Beranë 1000 burra prej Pejës.
7. Novipazari do të dërgojë për në Kolashin 1000 burra prej trupave të tij.
8. Për Bjelopoljen do të mjaftojë kontingjenti i mobilizuar prej banorëve vendas.
9. Për në Priepolje, Çajnicë, Tashlixhë dhe Foçë, përveç kontingjenteve të tyre, do të dislokohen 2000 burra prej korpusit të Novipazarit.
10. Për mbrojtjen e vijës Gaçkë-Trebinjë, përveç trupave që do të japë Hercegovina, do të dërgohen 10.000 burra prej Sarajevës. Të gjitha këto së bashku do të formojnë korpusin e Hercegovinës.
11. Trupat që do të mblidhen nga Shkupi, Kosova dhe Novipazari do të sulmojnë Serbinë në përputhje me udhëzimet tona.
12. Kur armiku do të kërcënojë ndonjë prej vendeve të sipërtreguara, do të lajmërohen nga komandanti i përgjithshëm të gjithë komandantët e tjerë. Sulmi kundër armikut do të fillojë atëherë prej të gjitha anëve njëherësh.
13. Në qoftë se, në rast lufte me Malin e Zi, Serbia mbetet neutrale, do të dërgohet në ndihmë një korpus nga trupat e caktuara përkundër Serbisë, për të vepruar në Mal të Zi, dhe anasjelltas, një kontingjent i caktuar përkundër Malit të Zi do t`u shkojë në ndihmë trupave që veprojnë kundër Serbisë.
14. Në qoftë se duhet të luftohet kundër të dyve, Serbisë dhe Malit të Zi, atëherë, trupat e mobilizuara përkundër të dyve do të zhvillojnë luftën në mënyrën e sipërshënuar dhe burrëria e qëndresa nuk do t`i lënë gjë mangët frymës së marrëveshjes dhe betimit tonë. (Me gjithë kontradiktat e paraqitura edhe në këtë akt, dëshmohet fryma kombëtare që po e zbërthente Lidhjen nga disa elemente proqeveritare drejt një organizate me karakter dhe program politik kombëtar. Me këtë rast si Kongresi i Berlinit, po ashtu edhe qeveria osmane, kërcënoheshin për respektimin e kërkesave të drejta që kishin shqiptarët për ruajtjen e tërësisë tokësore dhe të qenies kombëtare. (Akte..., f. 56.)
Është me rëndësi të përmendet edhe një vendim i ditëve të para të muajit korrik 1878, që ka nxjerrë Komiteti Kombëtar i Lidhjes në Prizren mbi marrjen e masave administrative dhe ushtarake të nevojshme për ruajtjen e tërësisë territoriale të Shqipërisë. Në këtë vendim thuhet:
1. Krijimi i një komiteti qendror, selia e të cilit është caktuar në Prizren, dhe që do të jetë i ngarkuar me detyrën e kontrollit.
2. Në çdo kryeqendër të sanxhakëve të Shqipërisë do të zgjidhen nënkomitete; mobilizimi i njerëzve, vjelja e të dhjetave, blerja e ushqimeve, shpërndarja e armëve dhe e municioneve do të jenë detyrat e tyre.
3. Të gjithë burrat e aftë, të paktën një njeri për familje, duhet të marrin armët.
4. Sanxhaku i Shkodrës, duke përfshirë malësinë, duhet të japë 30.000 burra.
5. 30.000 burra të rretheve të Tiranës, Elbasanit, Ohrit, Matit dhe Dibrës duhet të shkojnë në Shkodër për të formuar një korpus të vetëm me kontingjentin e këtij sanxhaku.
6. Pikat e grumbullimit të korpuseve do të jenë Prizreni, Peja, Kosova Novipazari dhe Shkodra.
7. Për të plotësuar nevojat e korpuseve, të dhjetat, nizameja (e drejta për përjashtimin e të krishterëve nga shërbimi ushtarak), si edhe një taksë që do të vihet mbi ata që nuk do të marrin pjesë në luftë, do të vilen nga nënkomitetet për këtë qëllim.
8. Porsa të njoftojë Kongresi i Berlinit vendimet e tij, dhe, në qoftë se këto përmbajnë lëshime territoriale ndaj Malit të Zi dhe Serbisë nga ana e Shqipërisë, këtyre principatave do t`u bëhet thirrje të zbrazin pozicionet që kanë pushtuar dhe, në rast se nuk pranojnë, do të hidhen me forcë në kufijtë e tyre të vjetër.
9. Është vendosur dënimi me vdekje për cilindo që nuk do t`i përgjigjej thirrjes së nënkomiteteve për të marrë armët ose që do të ikte përpara armikut... (Akte..., fq. 58; IHP, Lidhja Shqiptare e Prizrenit në dokumentet diplomatike franceze (1878-1881), hulumtoi, përzgjodhi dhe përgatiti: Prof. dr. Gjyltekin Shehu, Prishtinë, 2010, f. 36.)

Ky vendim e bëri organizatën e Lidhjes së Prizrenit si Lidhje Kombëtare Shqiptare, e ndërtuar mbi platformën e Rilindjes Kombëtare. Ajo tani do të përfaqësonte të drejtat kombëtare të shqiptarëve si brenda, por edhe jashtë territorit të Perandorisë Osmane. Çdo vlerësim tjetër që i është bërë karakterit dhe programit politik të Kuvendit të Prizrenit (qershor-korrik 1878), për motive të ndryshme dhe tendencioze, është jo objektiv dhe nuk përkon me realitetin kohor, por edhe të mëvonshëm të veprimtarisë së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Vendimet e Kuvendit të Prizrenit në fillim të korrikut 1878, e forcuan organizatën e formuar në Prizren dhe i dhanë asaj një fizionomi përmbajtjesore të gërshetuar me kërkesat dhe nevojat kombëtare të shqiptarëve dhe, siç ka vlerësuar akademik Kristo Frashëri, e vënë Lidhjen e Prizrenit “në shinat e Rilindjes Kombëtare”.
Kështu, në emër të kombit shqiptar ajo do të paraqiste kërkesat themelore, si: njohjen e kombit shqiptar si një e të pandarë dhe respektimin kundrejt tij të parimit të kombësisë në të gjitha drejtimet, ruajtjen e paprekshmërisë e të tërësisë së trojeve kombëtare shqiptare dhe bashkimin e tokave shqiptare në një njësi të vetme me administratë shqiptare me gjuhë shqipe dhe kryeqendrën e vet.

Dar_di