Aktori dhe regjisori Ilir Bezhani

[Xhuxhumaku]

“Kam përshtypjen se tri vitet e para mësoja mirë, vetëm se më pëlqente mësuesja”

CV

Ilir (Ilirjan) Bezhani u lind në Tiranë në vitin 1952. Karrierën si aktor e nisi në Teatrin “Bylis” të Fierit, ku spikati në rolin e Rrushkës, në komedinë “Shoku Niqifor” të P. Kullës. Gjatë përvojës disavjeçare në këtë teatër nisi të edhe shkruajë komedi. Vepra e parë që u vu në skenë ishte “Zoti godet me putër”. Në vitin 1982 largohet nga “Bylis” dhe i bashkohet si aktor trupës së Teatrit Kombëtar në Tiranë. Interpreton një duzinë rolesh, nga të cilët më i suksesshmi rezulton Sandri, tek komedia e famshme “Pallati 176” i A. Balashit. Herë pas here luan edhe në filma artistikë, por me kalimin e kohës interesi i tij kryesor bëhet drama. Shkruan disa komedi njëra pas tjetrës dhe fillon të merret me regji, duke i vënë vetë në skenë veprat e tij.

Më 1995 arrin sukses të bujshëm me komedinë “Në katin e dytë është parajsa”. Pas një vënieje modeste në një teatër të vogël privat, komedia, me disa ndryshime të aktorëve, vihet në skenën e Teatrit Kombëtar. Dy vjet më vonë shkruan dhe vë në skenë komedinë “Mashtruesit”.

Në vitet 1998-2002, i detyruar nga indiferenca e Teatrit Kombëtar, vazhdon të shkruajë dhe të vërë në skenë vetë komeditë e tij, në produksione private, në Tiranë, Fier e Sarandë. Listës së titujve i shtohen “Më fal një djalë Adam”, “Mysafiri i mallkuar”, “Sa mirë bëri që vdiq”, “Meduza” etj.

Intervista/Aktori dhe dramaturgu Ilir Bezhani tregon rrugën për në “ferr-parajsën” art

“Vuajtja, josha e përjetshme brenda meje”

“Kam përshtypjen se tri vitet e para mësoja mirë, vetëm se më pëlqente mësuesja”

Për të fëmijëria është substanca e jetës së njeriut, edhe pse shpesh, kur kujton fëmijërinë e vet, përveç mallit ndjen edhe neveri. Neveri për fukarallëkun proverbial, luftrat personale, por edhe për keqkuptimin apo moskuptimin nga ana e të tjerëve. Për Ilir Bezhanin lënda e parë që mësoi në shkollë ishte mirësia. Është kjo dhurata më e bukur që ka marrë nga mësuesja e klasës së parë, për të cilën ai ka pasur një dobësi të veçantë. Dhe me vitet që rrjedhin njëri pas tjetrit, gjimnazisti i shkollës së ndërtimit nuk mundi të dalë nga natyra e vet, pavarësisht mureve pedagogjike që kërkonin të ndrydhnin shpirtin e lirë artist. Në rrugën e fantazisë dhe të krijimit, brenda “ferrit” të madh me emrin art, Bezhani ka gjetur edhe bukurira që flenë në shpirtin e tij, të paprekura nga koha ku jetojmë.

Çfarë kujtimesh të veçanta ruani nga fëmijëria?

Fëmijëria është një gjë tepër e gjatë, e vështirë dhe e komplikuar. Ajo s’mundet kurrë të shpjegohet, sepse është substanca e jetës së njeriut. Kush flet për fëmijërinë me dy fjalë, tregon se nuk ka patur fëmijëri fare. Ajo i përket një të kaluare të trishtuar, plot bëma e harrakatllëqe, luftra personale gjysmë rrugaçe e plot ngjyra dhe fukarrallëk proverbial, që kur sot i kujton, përveç mallit, të kap edhe neveria për veten. Fëmijëria në thelb përcakton profilin e së ardhmes të njeriut. Ai gjithmonë kujton, largohet nga ajo, por mund të them se ajo është një magnet aq i fortë, sa që kot nuk thonë që kur plakesh bëhesh si fëmijë, sepse kthehesh në origjinë, domethënë përqafon të kaluarën tënde me të tashmen.

A e kujtoni ende klasën e parë dhe mësuesen e klasës së parë?

Për fat të mirë kam patur një mësuese shumë të bukur, që quhej zyshë Anifja. Ajo kishte flokë të zezë pis, sy shumë shprehës dhe një trup si një selvi. Unë aq shumë mahnitesha nga bukuria e saj, sa kam përshtypjen se tri vitet e para që isha me të në klasë, mësoja mirë vetëm se më pëlqente ajo shumë. Kishte një buzëqeshje prej fëmije dhe burrin e saj, kur e shihja në rrugë e urreja, se më dukej sikur ai ma rrëmbente shpesh herë gjatë dhe unë nuk kisha mundësi ta shikoja. S’kisha parë kurrë një mirësjellje kaq të butë karshi meje, që shpesh herë ma jepte vetëm mendja ime. Them ajo më ka mësuar lëndën e mirësisë, pastaj të tjerët më vonë, ose janë sjellë keq me mua, ose më kanë keqkuptuar. Dukej se shpeshherë fantazia ime i kalonte muret e ngrira të pedagogjisë. Në përgjithësi mësuesit më janë dukur si inkuizitorë. Kam përshtypjen se ata kurrë nuk kanë shprehur ndonjëherë ndonjë simpati për mua. Ky sfinks misterioz pedagogjik qëndronte mbi ëndrrat e mia dhe i shkelte ato vazhdimisht. Kam përshtypjen se po të jesh pak i komplikuar si tip, ata të fusnin në racat e të pagdhendurve dhe kështu ti futesh heshturazi në radhët e “armiqve” estetikë të tyre.

Po vitet e gjimnazit si kanë qenë për ju?

Të mërzitshme, sepse unë bëja shkollën e ndërtimit, mësoja një zanat që ishte e kundërta e shpirtit tim. Unë pëlqeja diçka që ishte fluide, e pakapshme, që qëndronte midis ëndrrës dhe realitetit. Isha me plot fjalën fantazist i pandreqshëm, ose siç thoshte babai im “fluturoja me presh”. E tërë familja dhe shokët më akuzonin për kokëfortë, inatçi dhe sherrxhi. Vetëm për konceptin e “origjinales” në botën e femrave, mund të ziheshim deri në mëngjes dhe pastaj shkonim hanim paçe koke tek një lokal i shoferave të autobusit urban, që hapej në orën pesë të mëngjesit.

Ç’mund të na thoni për maturantin Ilir Bezhani?

Asgjë më shumë veç kënaqësisë që i vërtetova vetes se nuk do të mbetesha analfabet, kalova mesataren e diturisë nën përçmimin e shumë pedagogëve.

A ruani ende marrëdhënie me ndonjë nga shokët tuaj të rinisë apo fëmijërisë?

Me të tërë ata që sinqeritetin e kanë patur fenë e tyre, jam mik edhe sot e kësaj dite. Por, mos të harrojmë, ata janë shumë të paktë, sepse sëmundja e mashtrimit dhe hipokrizisë është mjeti më i përhapur midis njerëzve.

Si e nisët rrugën e artit dhe ç’vështirësi keni hasur në këtë drejtim?

Nuk e di se si e nisa, ndoshta ai (arti) më ka tërhequr tërë jetën me kapistall, tamam si një i dënuar me vdekje që lufton të shpëtojë nga ai, por duket se ky burg që quhet art nuk ka ndërmend të më lëshojë. Ju pyetët a keni vuajtur? Asnjëherë nuk e mbaj mend veten jashtë këtij dënimi. Vuajtja është bërë tashmë një joshje e përjetshme, e tretur brenda psikologjisë sime. Ajo tani është aq prezente, sa nëqoftëse do të më mungonte, do të habitej e gjithë familja. Subjektivizmi i tërë shoqërisë artistike është aq absurd dhe aq i pavend për seleksionimin e vlerave, sa tani të duket abdsurde të luftosh për cilësi.

Nëse do të ktheheshit pas në kohë, a ka diçka të cilën do të donit ta bënit ndryshe?

Kësaj pyetjeje absurde do t’i përgjigjem me një dëshirë absurde. P.sh që Zoti të mos ma drejtonte pasionin nga arti, nga ky “ferr” i vërtetë mendimesh, sidomos kur mundohesh ta bësh këtu në Shqipëri. Megjithëse, nuk e mohoj se më ka falur edhe shumë bukurira që flenë brenda shpirtit tim si një oaz i paprekshëm nga tërë kjo kohë që vetëm kohë s’mund të quhet: pa rregulla dhe pa respekt për asgjë

marre nga gazeta "dita" E diel 27 mars 2005

[Albo]

INTERVISTA/ Flet aktori, regjisori dhe autori i komedive Ilir Bezhani: Njeriu që bën më shumë humor është më seriozi


Albert ZHOLI

Dramaturgjia është nëna e teatrit, regjia babai i spektaklit

Autor, regjisor, aktor. Një trio që ai po e vazhdon me të njëjtin pasion qysh në kohën kur doli nga auditorët e Akademisë së Arteve. Mund të themi se në të tre këta profesione, ai i ka ngjitur shkallët me kujdes, për të mos u dhënë kurrë pas sasisë, por pas cilësisë. Disa komedi të tij janë përkthyer në gjuhën franceze dhe ai ka krijuar jo pak, por rreth 30 të tilla. Në skenë dy nga rolet e tij Rrushka tek komedia “Shoku Niqifor” dhe Sandri tek “Pallati 176” mbeten dy role të arrirë që koha sa më shumë ikën atë aq më shumë e afron me spektatorin. Sipas tij, Rushka, kjo figurë pati vështirësi teknike për tu luajtur sepse atëherë ishte një aktor i ri dhe nuk arrinte dhe ta kuptonte mirë tragjikomizmin e figurës së Pëllumb Kullës, por Pëllumbi si regjisor interesant bëri të pamundurën për t’ja thjeshtësuar. Ne e dimë shumë mirë, se vetëm njerëzit qeshin dhe kafshët nuk e njohin këtë dhunti. Pra, duhet të jetë i vetmi instinkt që na çon drejt inteligjencës. Ose më mirë të themi njeriu që bën më shumë humor është më seriozi, thekson Bezhani. Ndërsa roli i tij i Sandër Mafishes tek komedia “Pallati 176”, mbetet ndër rrolet më të arrirë, që sa më shumë e shikon, aq më shumë mendon se ky rol ka arritur perfeksionin në portretin e Ilir Bezhanit.


-Autor komedish, aktor, regjisor ku e ndjeni veten më mirë. A ka lidhje mes këtyre tre profesioneve?
Në asnjërën, besoj ose përpiqem ta ndjej veten komod pasi arti ka lindur për të torturuar artistin ai është element që nuk mposhtet. Nëse dramaturgjinë do ta quanim nënën e teatrit, regjisurën nuk meriton ta quajmë babain e spektaklit.
Po fëmijët kush janë? Personazhet, domethënë aktorët. Këta të tre kundërshtarë që e urrejnë njëri-tjetrin, vetëm kur harmonizohen ekstremist (vëllazërohen) kemi bukurinë skenike që të tërë e adhurojmë.
-Sa drama dhe komedi ka krijuar Iliri dhe cilat janë vlerësimet për ta?
Mbi 30, vlerësimet e shkrimeve të mia nuk i njoh. Nga këto kam vënë në skenë mbi 15, të tëra komedi. Por veprat e mia nuk kanë pranuar kurrë të flasë sepse ato duhet të kenë gojë vetë. Në të kundërt do të bëjnë mirë të heshtin.
-Cila ka qenë drama ose komedia që ju ka nxjerrë më shumë telashe gjatë vënies në skenë si regjisor?
Për këtë duhen pyetur nënat a kanë a kanë rritur ato një fëmijë pa telashe. Unë s’besoj kë kanë dashur më shumë, besoj atë që është më sakatë.
-Si aktor ju keni dy role brilantë “Rrushka” dhe tek Sandri “Pallati 176”. Pse keni spikatur në rolet komike?
Këtu meriton të përmendet ajo fraza steriotipe “dashuria e parë që për mua ishte Rrushka” tek komedia e Pëllumb Kullës “shoku Niqifor” nën këtë titull u luajt një komedi që habiti tërë opinionin publik. Dhe ky spektakël me thjeshtësi dhe humor çarmatosësh detyroi një njeri skeptik si Aleksandër Baben të shkruajë një artikull që për nga thellësia i ngjan metaforave të Niçes. Kjo figurë pati vështirësi teknike për tu luajtur sepse unë isha aktor i ri dhe nuk arrija dhe ta kuptoja mirë tragjikomizmin e figurës të Pëllumb Kullës, por ai si regjisor interesant bëri të pamundurën për të ma thjeshtësuar. Ne e dimë shumë mirë, se vetëm njerëzit qeshin dhe kafshët nuk e njohin këtë dhunti. Pra, duhet të jetë i vetmi instinkt që na çon drejt inteligjencës. Ose më mirë të themi njeriu që bën më shumë humor është më seriozi.
-Cilët janë rolet që i keni peng dhe doni që t’i luani në skenë?
Njeriut pengjet nuk i ndahen deri sa të vdesë. Por kjo s’do të thotë se ai mund t’i realizojë të gjitha. Vudi Alen thotë: “Megjithëse, doja të shkruaja romane tragjike mua zoti më kishte lindur për të parë botën në mënyrë komike”. Pra, edhe atij që ishte i famshëm në botë, pengu s’ju nda.
-Çfarë mund të na thoni për kritikën teatrore. A është ajo profesioniste?
Në qoftë se artikujt nuk paguhen. Në qoftë se në shkollën e gazetarëve s’ka profil të veçantë për këtë gjë atëherë duhet t’i themi lamtumirë kritikës. Teatri është gjini e vështirë për t’u zbërthyer. Sot gazetarët që mbulojnë artin bëjnë gabime aq infantile sa ne na vjen për të qeshur.
-Përse tentohet gjithmonë për të vënë në skenë drama apo komedi të autorëve të huaj?
I keni parë fshatarët kur duan të tregohen qytetarë të klasit të parë. Vishen me ekstravagancë aq qesharake sa bien në sy për kloun. Kështu ndodh edhe me këta pseudo-regjisorë që majën e kthejnë kokëposhtë. Çështja është tek zbërthimi në art i ADN- së së kombit pa këtë, nuk do të ketë kurrë teatër. Ne e mbajmë mend teatrin kombëtar vetëm për ty tre tituj (Prefekti, Karnavalet e Korçës, Hijet e natës, Pallati 176), të tjerët as kanë hyrë kurrë në memorien e kombit. Snobët shpesh herë i përdorin si parashutë kryeveprat e letërsisë botërore që t’i shpëtojë nga paaftësia e tyre.
-Ku e gjen më mirë veten Iliri në film apo në teatër?
Teatri është një profesion i vështirë dhe këtë rrugë e ndjekin vetëm ata që rrezikun e quajnë dëfrim.
-Kur e ke ndjerë veten më keq në skenë dhe pse? Si keni vepruar?
Kur roli ishte skematik dhe nuk i jepte dot jetë asnjë njeri. Si kam vepruar? E kam lënë turpin në shtëpi.
-Në regjimin komunist thuhet se kishte më shumë interes për teatrin. A kanë ardhur ish- udhëheqësit në teatër dhe a kanë dhënë vlerësim?
Është e vështirë të them se po, por interesi ishte shumë më i madh sepse lidhej me propagandën. Ata vinin shpesh për të verifikuar ndonjë gabim ideologjik, por në përgjithësi zhvillohej anti-kulturë. Raporti me lirinë ishte në kuotën zero, atëherë si mund të flitej për krijimtari!
-Shkolla shqiptare e aktrimit a konkurron me ato europiane?
Ti lëmë europianët në punët e tyre se ata janë univers tjetër, s’besoj se i arrijmë dot. Por shkolla jonë e aktrimit është diçka me vlerë sepse teknikat e saj fillestare vijnë nga rusët (Stanislavski), i cili ka qenë pa diskutim një filozof dhe patriark i madh i teatrit botëror.