Shkoza dhe Baba Arshi Bazaj

[Albo]

SHKOZA NË SHEKULLIN XX

Shpallja e Pavarësisë

Në vitet 1910, 1911, 1912, kur vendi vuante nga pushtimi otoman, megjithëse në grahmat e fundit, lëvizja për çlirim përfshiu tërë vendin. Të gjithë ishin në këmbë, në krah të burrit të moçëm e të urtë, Ismail Qemalit. Dhe Shkoza e shkoziotët në këtë periudhë, dhanë kontributin e tyre për Shpalljen e Pavarësisë. Në ato momente ata dëshmuan se e kundërshtonin sundimin turk, pavarësisht premtimeve e lajkave të deri atëhershme, që mundoheshin ta konsideronin popullsinë myslimane shqiptare, si të lidhur pazgjidhshmërisht me Portën e Lartë. Për shkoziotët pushtuesi ishte pushtues, prandaj ata u përfshinë në kryengritjen antiosmane, deri në Shpalljen e Pavarësisë në Vlorë, duke dhënë dhe jetën për lirinë e vendit.
I tillë qe shkozioti Halil Brahimaj (xhaxhai i Nexhip Ismailit), që ra në luftën e Janinës me armë në dorë. Shembulli i tij ishte nga ngjarjet më të rëndësishme dhe nga faqet më të bukura të historisë së Shkozës.
Me afrimin e ditës së Shpalljes së Pavarësisë, shkoziotët zgjodhën përfaqësuesin e tyre për të qënë i pranishëm në ditën e Aktit të Madh, përkrah Ismail Qemalit. Ata zgjodhën burrin e shquar, trim e atdhetar Nexhip Ismail Brahimaj.
Po pse shkoziotët ia dhanë këtë të drejtë përfaqësimi Nexhipit? Sepse tek ai, përveç burrërisë, zgjuarsisë, urtësisë, shikonin edhe besnikërinë ndaj bindjeve të tyre. Prandaj njëzëri ata i deleguan veten e tyre, besimin e tyre për t’i dhënë ndihmën Ismail Qemalit për Shpalljen e Pavarësisë dhe shkëputjen një herë e përgjithmonë nga pushtimi Osman.
Nexhipi rridhte nga një familje e madhe në lagjen Aligjon të Shkozës, me tradita patriotike të hershme, që ishte dalluar për një qëndresë heroike ndaj Portës së Lartë. Vetë Nexhipi për këtë qëndresë ishte dënuar dhe ishte izoluar në burgun e Beratit nga qeveria turke. Me ndërhyrjen e krerëve të Krahinës së Kudhës-Gërhotit dhe miqve të familjes, iu ul dënimi me jetë burgu dhe u lirua me kusht, duke i mbajtur djalin (Nastradinin) peng.
Roli i tij në krah të Ismail Qemalit, me bekimin e shkoziotëve, kishte një kuptim të veçantë. Ai nuk përfaqësonte vetëm veten, por të gjithë fshatin. Më pas flamuri u ngrit lehtësisht e me gëzim dhe në Shkozë dhe në të gjithë Kudhës-Gërhotin si në gjithë Labërinë. Ismail Qemali mori si besnik në zyrat e tij Nexhipin, duke e vlerësuar jo vetëm si trim, por dhe si nip i trimit shkoziot Halil Hysenit, me të cilin e lidhte miqësia e brezave të fisit të tij.
Kur vdiq Nexhipi, pati një peng të madh në zemër, se Kosova dhe Çamëria iu dhanë Sërbisë dhe Greqisë.
Figura e Nexhip Ismailit i bën nder jo vetëm Shkozës, por gjithë Krahinës së Kudhës–Gërhotit.
Kjo figurë është vënë sot në vendin që i takon, për kontributin e dhënë në momentin më të rëndësishëm të historisë sonë kombëtare, në atë të Shpalljes së Pavarësisë.(F.Telharaj “kujtime” Gazeta “Shkoza” Nr.6 f.2)
Në Kuvendin Kombëtar më 28 Nëntor 1912, morën pjesë 84 delegatë, 40 prej të cilëve janë firmëtarë të Aktit të Shpalljes së Pavarësisë, fill pas të cilit u ngrit Flamuri Kombëtar. Emrat e firmëtarëve dallohen qartë në atë dokument të rëndësishëm, ku shënohet:
“Në Vlorë më 28 të vjeshtës së tretë 1912, pas fjalës që tha zoti Kryetar, Ismail Qemal Beu, me të cilën tregoi rrezikun e madh, ku ndodhet sot Shqipëria, të gjithë delegatët me një zë menduan, që Shqipëria me sot të bëhet më vehte, e lirë dhe e mos varur”.
Emrat e firmëtarëve të këtij akti të rëndësishëm janë:
Ismail Qemali, Don Nikolla, Abdyl Azis Vehbi, Jorgji Karbunara, Elmaz Boçe, Aristidh Ruçi, Abdi Toptani, Abaz Calkupa, Veli Harxhi, Qazim Kokoshi, Jani Minga, Dhimitër Tutulani, Rexhep Mitrovica, Mit`hat Frashëri, Shefqet Dai, Zihni Abaz Kanina, Xhelal Kaprencka, Hajeredin Cakrani, Qemal Elbasani, Iljaz Vrioni, Salih Gjuka, Dhimitër Berati, Murat Toptani, Dhimitër Zografi, Pandeli Cala, Luigj Gurakuqi, Bedri Pejani, Spiro T.Ilo, Thomas V.Floqi, Qemal Bej Mullai, Lef Nosi, Dr.H.Myrteza, Nuvi Sojlliu, Mustafa Kruja, M. Ferid Vokopola, Imer Deliallisi, Nebi Sefa, Zyhdi Ohria.
Ditën e ngritjes së flamurit në Vlorë kanë qenë edhe shkoziotët Ahmet Aliko, Gani Aliko ( nipër ne Bazaj ) e Mane Aliu. Atyre u printe Nexhip Ismaili. Më Korrik 1913 në Mesaplik Ismail Qemali organizoi një takim me krerët e fshatrave të krahinave të ndryshme të Vlorës. Në atë takim nga Shkoza shkuan: patrioti Gani Aliko, Hamdi Çerçizi, Mane Aliu e Pashun Hyseni.
Pas Shpalljes së Pavarësisë, fshatrat e Labërisë vuajtën torturat më çnjerëzore nga dyndjet greke të asaj kohe. Më 1913-1914 forcat greke, që lakmonin Vorioepirin, i vunë vetes detyrë ç`popullimin e plotë të këtyre fshatrave nga popullsia myslimane. Dëmet qenë të pallogaritshme. Njerëzit u përndoqën, fshatrat u dogjën. Burra, gra e fëmijë ikën të lebetitur nga shtëpitë e tyre, pa bukë e pa ujë. Shkoza dhe Kudhës-Gërhoti u ngrit në këmbë dhe u përball me hordhitë greke, deri edhe trup me trup. Krahinën e Kudhësit e udhëhiqte Kapedan Sali Shehu, nip i Bazajve, nga një familje me autoritet absolut në Kudhës-Gërhot. Mes plumbave u dislokuan në Beun e në ullishtet e Vlorës. Pasuria u rrëmbye nga pushtuesit, grurit në ara iu vu zjarri, çdo gjë u bë shkrumb e hi. Periudha 1913-1914 për zonën e Labërisë, ka qenë një nga dramat më të rënda, që ka kaluar në të gjitha kohërat. Më 1 qershor të vitit 1913, Greqia e Sërbia përfunduan marrëveshjen e fshehtë, për të ndarë Shqipërinë. Këto ngjarje rrënqethëse i dokumentojnë këngët:
“Gratë e Kurveleshit,
Shkojnë për në Vlorë,
Me plaçka ngarkuar,
Me foshnja në dorë,
Qaj moj Shqipëri,
Ulërij moj e gjorë”.
Greku po na djeg,
Me urë në dorë”.

Këto masakra që bëri ushtria greke në tërë zonën bektashiane në Jug të Shqipërisë në gati 114 fshatra, kishin për qëllim pastrimin etnik të këtyre trevave. Ato sollën dhimbje të thellë. Vajton motra të vëllanë:
“Vëlla pse s’më vjen në derë,
Të më flisje si një herë?!
Qysh fryjti ajo erë,
U rrëmbye menjëherë,
Mbeç e shkretë dhe e mjerë,
Të dy krahët më janë prerë,
Shumë vëllezër të tjerë”

Vajton gruaja për burrin:

“Ç`pate që më mbylle derën,
Dhe shtëpisë i vure ferrën?!
Mbetëm qyqe pa njeri,
Ti, o bej, mos u mërzit.
Unë nderin nuk ta prish,
Do të bëhem dervish,
Do vesh rrobat burrërisht”.

Shkoza që ishte në skajin verior të Labërisë, afër Beunit priti me ç’mundi të shpërngulurit me dhunë nga fshatrat e tyre. I ndihmoi me sa mundi, megjithëse ishte shumë e vështirë të përballohej një fluks i tillë të shpërngulurish nga vetëm disa fshatra të vogla në Kudhës-Gërhot e në Beun të Vlorës.
Baba Ahmet Turani që drejtonte Teqenë e Turanit të Tepelenës gjatë viteve 1912-1920 luajti rolin e organizatorit dhe të udhëheqësit të lëvizjes kombëtare. Baba Rexhep Hysen Kordha shkruan në studimet e tij: “Baba Ahmet Turani, në krye të mjaft forcave shkoi në frontin e luftimeve. Forcat e Tepelenës, me rreth 250 vetë ishin nën komandën e Baba Ahmet Turanit. Baba Ahmeti ngriti kazanët tek ullinjtë e Vlorës për muhaxhirët e ndjekur nga vatrat e tyre prej ushtrisë greke, në pranverën e vitit 1914. Ai formoi dhe komitetin e shpëtimit të Tepelenës. (S.Vllamasi “Ballafaqime politike shqiptare (1897-1914) bot.v. 1995.)
Në Luftën e Parë Botërore, lumi i Vjosës u bë vija ndarëse midis forcave ndërluftuese të huaja e kryesisht mes italianëve dhe austro-hungarezëve. Kjo i shkaktoi akoma më shumë dëme Kudhës-Gërhotit dhe rrjedhimisht dhe fshatit tonë, Shkozës.

[Albo]

SHKOZA DHE LUFTA E VLORËS (1920)

Burra dhe gra nga e gjithë Shqipëria, morën pjesë në Luftën e Vlorës më 1920 kundër pushtuesve italianë. Të paarmatosur mirë, të paushqyer e të veshur keq, ata luftuan me heroizëm kundër hordhisë italiane, e cila kishte rreth 20.000 ushtarë, të komanduar nga 12 gjeneralë dhe të armatosur me një skuadrilje flote me shumë anije dhe të mbështetur nga aviacioni. Mbi ushtrinë armike dhe armatimin e saj fitoi heroizmi popullor, i drejtuar nga Komandanti i Përgjithshëm i Luftës së Vlorës , Qazim Koculi, nip në Bazaj dhe dhëndërr në Aliaj Shkozë. Ai pati mbështetje po nga nipi i Bazajve, Ahmet Aliko Alikaj (Zykaj), ish kryeintedent (shef i logjistikës) të Luftës së Vlorës më 1920. Ka mbaruar arsimin e lartë në Perëndim, si edhe Sheme Sadiku, Selam Musa Salaria, Kanan Maze nga Shkoza etj.

Gjendja në të gjithë Shqipërinë ishte tepër e rëndë. Kishte përfunduar Lufta e Parë Botërore. Shqipëria në këtë luftë, u bë shesh luftrash midis fuqive kundërshtare, sidomos mes italianëve dhe austro-hungarezëve që vijën e demarkacionit e kishin në lumin e Vjosës, buzë së cilës ndodhej dhe Shkoza jonë. Copëtimi i vitit 1913, i vulosur në Konferencën e Ambasadorëve në Londër mund të ndiqej nga një copëtim tjetër midis Italisë dhe fuqive të tjera ballkanike, Greqisë dhe Jugosllavisë, sipas traktatit të fshehtë të Londrës të vitit 1915.
Mandati i Italisë i vitit 1913 mbi shtetin Shqiptar u tejkalua. Pabesia e saj krijoi një zemërim të natyrshëm, ndërsa autoriteti i administratës shqiptare nuk përfillej. Në këto rrethana Kongresi i Lushnjës, vendosi që administrata vendore të vihej nën autoritetin e Qeverisë së Sulejman Delvinës.
Italia e kundërshtoi atë. Ajo donte të mbante me çdo kusht Vlorën. Kuvendi i Barçallasë e analizoi situatën, ngriti Komitetin e Mbrojtjes Kombëtare dhe vendosi të fillonte luftën. Rrugë tjetër s’kishte.
Komiteti dërgoi një përfaqësi në Tiranë, për të marrë mbështetjen e Qeverisë. Sulejman Delvina premtoi një mbështetje indirekte, që të mos përballej hapur me shtetin italian. Kjo përfaqësi, në kthim nga Tirana për në Vlorë, kaloi nëpër Mallakastër, hodhi Vjosën e qëndroi në Shkozë, në shtëpinë e nipërve te Bazajve, vëllezërve Ahmet e Gani Aliko. Këtu u takuan e biseduan dhe me Mane Aliajn, Kanan Mazen, Remzi Ramajn dhe burra të tjerë shkoziotë.
U vendos që menjëherë t’u bëhej thirrje gjithë fshatrave të Labërisë të mblidheshin “një burrë për derë” me armë në Beun në datën 2 qershor 1920. Në kuvendin e datës 29 maj 1920, që u mbajt në Barçalla të Dukatit, morën pjesë 200 burra nga Vlora e Tepelena, që propozuan miratimin për të filluar sa më parë Kryengritjen Çlirimtare. Ai zgjodhi një Këshill Kombëtar prej 30 vetash, nga i cili u zgjodh Komisioni i Lartë prej 12 vetash, që do të drejtonte luftën. Për këtë moment Halim Xhelo shkruan:
“Këta pleq sot në Kuvendin Historik në 29 maj 1920 lanë tërë thashethemet dhe u bashkuan në një mendim: Shpëtimin e Shqipërisë nga rreziqet e brendshme. Pleqtë d.m.th stërnipat e Dervish Aliut, të Haris Velos e të Zoto Mahmutit dhanë besën se Shqipërinë do ta shpëtojnë”.
Komisioni i Lartë, i mbledhur në Beun të Vajzës së Kudhës-Gërhotit, i dërgoi me Selim Mallkeqin ultimatumin gjeneralit italian Settimo Piacentini, për të tërhequr trupat nga Tepelena e Vlora për 48 orë, ndryshe do të pëlciste lufta. Përgjigja ishte negative dhe përbuzëse, duke i quajtur trimat e Labërisë një grusht brigandësh të pallogaritshëm. Siç duket, ai s’e kishte lexuar Baldaçin që shkruan se në malet e Vlorës, banon një popull nga më trimat e më të fortët e Toskërisë. 76-vjeçari Hamit Selmani tha kështu, kur mësoi përgjigjen e dhënë: ”Paçin neve e veten ne qafë, në këtë e në atë jetë!”.
Më 2 qershor u mblodhën në Beun mijëra fshatarë, gati për luftë. Në shtëpi të Hamit Selmanit u bë një mbledhje e gjerë e Parisë së Dukatit, ku ai sqaroi situatën dhe i vuri detyrë fshatit të ngrihej i tëri në luftë. Në Beun u ndanë çetat, u caktuan vendet e luftimit. U zgjodhën komandatët e çetave të fshatrave e krahinave. Në të gjithë Vlorën u ngritën pesë çeta. Shkoza u përfshi në çetën e Kudhës-Gërhotit, së bashku me Sevasterin, Dushkarakun, Rexhepajn dhe Mërtirajn. Çetat e Shullërit, e Dukatit, e Kudhës-Gërhotit, e Frengut, e Lumit të Vlorës u pasuan dhe me formacionet e Kaninës, Topalltisë, Nartës, Çeprat, Trevëllazër e më pas dhe me të tjerë nga Salaria, Kurveleshi, Fterra, Mallakastra, Skrapari, Berati, Peqini, Gjirokastra, Çamëria, Korça, Tirana e deri emigrantë nga Amerika. Të gjitha këto forca komandoheshin nga Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare dhe Komandati i Përgjithshëm Qazim Malaj, ose siç quhej Qazim Koculi. Forcat e Tepelenës ishin nën komandën e Selam Musa Salarisë. Thotë dokumenti këngë:

“Selam Musain e fole:
-Ti Selam do veç në Vlorë,
-Do vete në paça forë.
Dhe kishte plot trima Tepelena,
Doli Selami si ylli:
-Dukat, Kurvelesh mblidhi,
Nga vate Hodo Zeqiri?”

Më 5 qershor 1920, në të gdhirë, filloi lufta e Vlorës, që u shndërrua në një epokë legjendare. U përballën 4.000 burra lebër me dyfeqe me gjalmë, me kosore dhe armë të tjera rrethanore me 20.000 trupa italiane, tepër të armatosur. Luftimet qenë të përgjakshme. Lufta e Vlorës u kthye në një luftë popullore. Kontributi i Shkozës në këtë luftë qe i madh. Thotë kënga:

”Zunë shkoziotët me radhë,
Dymbëdhjetë istikamë”

Kota qe përplasja e madhe e çetës së Shkozës me forcat italiane. Në këtë betejë u plagos rëndë komandati i çetës së Shkozës, biri i këtij fshati Heroi i Popullit Kanan Maze. Që nga ajo ditë drejtimin e çetës së Shkozës e mori Mane Aliaj. Në Kotë u vra duke luftuar me një trimëri të rrallë Dervish Qerim Sinanaj nga Shkoza. Kënga e përjetëson kështu aktin e madh të bijve shkoziotë, patriotëve Kanan Maze e Qerim Dervishi:

“Kudhësi u mblodhë,
Lidhën fjalë e u betuanë,
Thikat në dorë i muarrë,
Natën Kotës iu hodhë,
Në Kotë kush u hodh i pari,
Qerim Dervishi Kapedani,
Qerim Dervish,o lule,
Mitroloz ç’e zure,
Hodo Mahilit ia dhe”

Shumë historike mbetet kënga kushtuar shkoziotit Kanan Maze, që u plagos rëndë në nofull në Kotë:
“Të xhumanë që në saba,
Komita në Kotë ra,
Shkoza ç’u bë lakëra,
Ç’u vra Kanan Mazeja,
Kanan Mazeja nga Shkoza,
Me një nofull copa-copa,
Kanan t’u prish bukuria,
Le të rrojë Shqipëria,
Shqipëria le të rrojë,
Ç’ka se mbeta unë pa gojë”.

Për luftimet e pabarabarta për të marrë Kotën citojmë vargjet:

“O bobo se ç’qënka Kota,
Bytym mitroloz e topa,
Po vjen Kanani nga Shkoza,
Me një nofull copa-copa,
Kanan t’u prish bukuria,
Le të rrojë Shqipëria”
Shqipëria le të rrojë,
Ç’ka pse mbeta unë pa gojë”.

Italianët, me gjithë humbjet e mëdha, rezistuan. Më 17-18 qershor 1920 ata sulmuan me të gjitha forcat e të gjitha mjetet, por pa sukses. Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare dhe një herë i kërkoi gjeneralit Settimo Piaçentini me një letër, që ia shpuri biri i Shkozës Manxhar Selfo, që të ndërpriste luftën dhe trupat të largoheshin nga Vlora.
Gjenerali, me anë të agjentit të vaporëve “Pulia”, Ulise Bozo, kërkoi që Italisë t’i lihej baza detare e Vlorës. Përgjigja e kryengritësve qe e prerë “Jo”.
Pas tri ditësh mbi forcat kryengritëse u derdhën topa, mitraloza, bombardime nga ajri, por pa dobi. Në luftimet e ashpra që u zhvilluan në Qafë të Koçiut si porta e qytetit të Vlorës, që ruhej nga 7.500 forca italiane, u vranë dhe dy djem të tjerë të Shkozës: Dasho Tahir Aliaj dhe Mahmut Sadedin Bazaj. Ishte ditë e xhuma (e premte). Kënga i kujton kështu këto ngjarje:

“Duke gdhirë të xhumanë,
Në Qafë të Koçiut vanë,
Shkel tel’e instikamë,
Kudhës e Gorrisht u vranë,
Në Shkozë mbenë dy luanë,
Dasho e Mahmut kapedanë”.

Sa heroike ishte Lufta e Vlorës, e pranon vetë armiku në atë periudhë. Musolini shkruan:
“Në Vlorë, në mesin e korrikut 1920 Italia u mund dhe u mund keq. Disa pak mijëra shqiptarë, pa artileri, na kanë përplasur në mënyrë të rrufeshme në Vlorë dhe për të shmangur që të na hidhnin në det, kemi hapur tratativa”. Shqetësimin e italianëve e ka përjetësuar kështu kënga:

”Telatë po venë e vinë,
Punon Kota me Kaninë,
Qysh do bëjmë unë e tinë?
Se shqiptarët errinë
Në Sherishtë, atje te fiku,
Ku bëri yxhym armiku,
Bëri se ashtu i thanë,
Se shqiptarët aty s’janë”.

Me 2 gusht 1920 Kont Manxoni e qeveria e tij, nënshkruan marrëveshjen për zbrazjen e Vlorës nga italianët, dhe më 17 gusht ata ua hipën anijeve dhe lanë Vlorën. Më 3 shtator 1920 kryengritësit, fitimtarë dhe krenarë në të drejtën e tyre, hynë në Vlorë dhe i bashkuan krahinat e tyre me pjesën tjetër të Shqipërisë. Trimat e Labërisë e merituan këtë fitore që habiti gjithë Evropën, se mbronin fëmijët, gratë, dinjitetin e tyre stërgjyshor. Kënga që sjell jehonën e asaj kohe dhe çudinë evropiane, thotë:

“Evropa shkruajnë e thonë,
Ç’është kështu si dëgjojmë,
Bëhet dyfek në Vlorë,
Shqipëtarët po luftojnë,
Me një mbret dyzetë milionë,
Po me se luftojnë vallë?
Me sopata me hanxharë,
Dyfekët lidhur me gjalmë,
Fishekët në xhep i mbajnë”.

Kjo qe luftë e vërtetë. Pikërisht për këtë, kjo luftë mori tiparet e legjendës. Shkoza është pjesë e kësaj legjende të lavdishme të luftës popullore çlirimtare, me çetën e saj që u mbush “me një burrë për derë”, me trimëri dhe guximin e rrallë, me shpirtin e ndezur nga urrejtja për pushtuesin dhe nga ideali i madh i lirisë dhe i nevojës, për të ngritur shtetin shqiptar dhe administratën vendore shqiptare. (Fiqiri Aliaj,gazeta ‘Shkoza” Nr.1 2010 f.6). Poeti nga Vajza e Kudhësit, i madhi Ali Asllani e ka përjetësuar në vargje këtë heroizëm të pashoq:

Andej bomba dhe ballonë,
Mitralozi dhe vaporrë;
Këtej një flamur valon,
Udhëtonte për në Vlorë.

Andej dinamit e topa,
Njëmijë gjyle për një orë;
Këtej palla copa-copa,
Dhe një kobure në dorë

Ai rreth e rrotull hekur,
Ha e pi e vish e ngjish,
Ky edhe kur për të vdekur,
Fshinte gjakun me këmishë...”.

Për momentin më të rëndësishëm të kësaj lufte në Kotë, mësojmë nga kënga popullore:
“Një çetë vate në Kotë,
Shaqe Llapi trim i fortë,
U vërvit me gjak të nxehtë,
Zuri topa,mitrolozë,
Kryetarët mbi çetë,
Luanë me të vërtetë,
U ndanë shtatë e nga tetë,
I shumi gjashtëmbëdhjetë,
Sheme Sadik nga Dukati,
Nuk e lind më nëna, ati,
Me gjithë shokët që pati,
Trima ja përdori fati,
Sheme Sadik stravastoi,
Që kur e panë që shkoi,
Populli pas e mbuloi,
Në Tërbaç Selman Hysenë,
Që dëshiron për atdhenë,
Gjylet e topat e shqepnë,
Memo Metua nga Brataj,
Hidhej me tym e me flakë,
Bën përpara s’hiqej prapë,
I vin armikut me hakë,
Vranisht kapedanë Salinë,
Trim i fortë e shumë i mirë,
S’lij armik që t’i nxirr synë,
Radhimë Salih Asllanë,
Me djemtë e tij si luanë,
Shashicë dual mënjanë”

Ne shkoziotët jemi krenarë për kontributin që dhamë si fshat, në Luftën e Vlorës. Na ushqen dhe na frymëzon heroizmi i tyre. Edhe sot burojnë këngë e këndohen në Shkozë, për ata që s’u kursyen për këtë tokë të shenjtë, për Vlorën e për vendin. Thotë kënga:

“5 qershor viti 20-të,
Shkoza seç i nisi djemtë,
Për liri luftë me një mbret,
Liri për të bërë dhe shtet,
Kanan Mazja prin në ballë
Në nofull plumbin ka marrë”.

Një këngë rrenqethëse këndohet në Shkozë për Dasho Tahir Alinë, Qerim Dervish Sinanajn dhe Mahmut Sadedin Bazajn:
“Dasho Tahir syshkëndija,
Kurban të deshi liria,
Dhe Qerim Dervish petriti,
Në dhëmballë plumbin e priti,
Mahmut Sadedin dragoi,
Me gjak historinë e shkroi”.

Sado që të kalojë kohë, epoka të tilla si lufta e Vlorës, nuk do të zbehen kurrë. Ndërgjegjia jonë ka nevojë të ushqehet nga bëma të tilla të mëdha të historisë.
Për luftën e Vlorës gazeta “Koha” e Korçës shkruante: “Labët, të bashkuar me vlonjatët dhe me trimërinë e tyre të rrëfyer, s’kishin nevojë as për top, as për mitraloza, as për gërshërë të presin telat…, por vinin gunat e tyre të dhirta që të kapërxenin”.
“Dyfekët e lidhur me gjalmë, shpatat e kamat, gunat e leshta, trasta me një copë bukë misri ishin municionet, artileritë, mitralozat, ushqimi, mbrojtja dhe mjetet e luftës përpara të cilave, fortifikatat e hekurta dhe të çelikta, artileria dhe ushtria e madhe, flota, çdo gjë, shkenca heshti, e pushoi dhe u mund”, - do të vinte në dukje Teki Selenica.

Ndërsa Halim Xhelo, duke vlerësuar kontributin e shquar në këtë luftë të Labërisë, theksonte:
“Nëse pati Greqia e lashtë një Spartë e një Termopile, Shqipëria e re ka një Labëri dhe Qafën e Koçiut”.(Gazeta “Labëria”, shtator 2010, f.3)
Po kush ishin kapedanët shkoziotë që e drejtuan çetën e Shkozës e që dhanë edhe jetën në Luftën e Vlorës?
Në krye të tyre qëndronte Kanan Mazja, Komandanti i çetës së Shkozës, ”Hero i Popullit”. Gazeta “Labëria”, gusht 2010 f. 9 e përshkruan kështu Kanan Mazen:
“Hero i Popullit nga Shkoza e Vlorës. Lindi me 1878. Rreth vitit 1900 shkoi nizam në Jemen. Për zotësi ushtarake e futën në një shkollë ushtarake, ku u kualifikua për oficer kavalerie. Pas shkollës mori shërbimin, por me disa bashkëatdhetarë të tij u arratis e erdhi në Vlorë. U përfshi në Lëvizjen Patriotike të kohës dhe u rreshtua në çetën e Bajo e Çerciz Topullit. Përkrahës dhe pjesëmarrës në luftën për Pavarësinë e Kombit Shqiptar më 28 Nëntor 1912 dhe për mbrojtjen e saj nga shovinizmi grek më 1913-1914. Në fillim të vitit 1913 u lidh me Çerçiz Topullin, duke organizuar forcat e Vlorës e kryesisht të zonës së Kudhësit për në frontin e Janinës. Thotë kënga:

“Shkon Çerçizi për në Vlorë,
Kanan Mazesë ti thonë,
Merri shokët, hajt të shkojmë”.

Si komandat çete, udhëhoqi bashkëfshatarët e tij për shkatërrimin e garnizonit italian në Kotë më 1920.
Mori pjesë në kuvendin e Barçallasë, të Beunit etj. Në Beun, iu ngarkua detyra për të hartuar planin e sulmit mbi garnizonin italian të Kotës. Ja si thotë kënga:

”Fol, o Kanan Maze, folë,
Të lumtë mendja, ajo dorë,
Për atë kartën e hollë”.

Kanani ishte një nga komandatët, që siguroi mbrojtjen e Kongresit të Lushnjës në Janar-Shkurt 1920.
Në betejat e Luftës së Vlorës, çetës së Shkozës, të komanduara nga Kanan Maze, i takoi të sulmonte pozicionet e ushtrisë italiane në Kotë, të cilën e mbyllën brenda vijave të fortifikuara. Vetë Kanani printe në krye dhe u plagos rëndë, duke copëtuar krejt nofullën. Shokët e tij që e gjetën duke fshirë gjakun me mëngën e xhaketës, e morën dhe e shpunë në shtëpi. Me ndihmën e patriotëve e familjeve të kamura e çuan në Selanik për ta kuruar.
Kanan Mazja gjatë luftës dhe përpjekjeve në shërbim të atdheut u njoh me shumë personalitete. Një nga ata që e donte dhe e vlerësonte shumë, ka qenë Avni Rustemi. Tregohet një herë, se duke u përshëndetur me Avni Rustemin, Avniu puthi Kananin në mjekër si për ta nderuar e për t’i thënë se rrezikohej të mbetej pa gojë, duke luftuar për vendin e tij. Kanani i puthi gishtin, me të cilin Avniu shkrehu revolen dhe e la te vdekur tradhëtarin Esat Pashë Toptanin në mes të Parisit. Vrasja e pabesë e Avniut i dhëmbi shumë Kananit dhe ai nuk mungoi të betohet për hakmarrje, kur u bë varrimi i Avniut.
Më 1924 u vu në krye të forcave të Kudhësit e marshoi drejt Tiranës. Luftoi në Berat e në Kavajë, deri në rrëzimin e Zogut. Në qeverinë e Nolit shërbeu me besnikëri. Po dhe Zogu, kur erdhi në fuqi, nuk e përndoqi, por e la në ushtri me detyrën e nëntogerit. Më pas Kanani kreu detyrën e Qarkkomandantit në rrethet e Gjirokastrës, të Përmetit e të Tepelenës. Më 1928 Zogu e çmobilizoi. Më 1935 u lidh me forcat antizogiste të Fierit. Zogu e dënoi me vdekje, por u detyrua ta anullonte vendimin (Gazeta “Labëria” shtator 2010 f.3).
Kanan Mazja vdiq i nderuar e i respektuar nga fshati i tij e nga historia, më 1936. Shtypi i kohës e quajti ”Luftëtar Kombëtar”, ”veteran që nderoi lartësisht armët shqiptare”.
Mahmut Sadedin Bazaj ka lindur në lagjen Aligjon të Shkozës më 1880. Ka qenë përkrahës i luftës për Pavarësinë Kombëtare më 1912 dhe mbrojtës i saj nga shovinizmi grek i vitit 1913-1914. Pjesëmarrës në Luftën e Vlorës më 1920. Ra dëshmor në këtë luftë në korrik 1920 në Qafën e Koçiut.
Dasho Tahir Aliaj lindi në Shkozë më 1880. Ka qënë përkrahës i luftës për Pavarësi Kombëtare më 1912 dhe mbrojtës i saj nga shovinizmi grek i vitit 1913-1914. Pjesëmarrës në Luftën e Vlorës më 1920. Ra dëshmor në këtë luftë në Qafën e Koçiut, në korrik 1920.
Qerim Dervish Sinanaj lindi në Shkozë më 1886. Ka qënë përkrahës i luftës për Pavarësi Kombëtare më 1912 dhe mbrojtës i saj nga shovinizmi grek i vitit 1913-1914. Pjesëmarrës në Luftën e Vlorës më 1920. Ra dëshmor në këtë luftë në Kotë.
Atdhetarë nga Shkoza, të dekoruar për veprimtari patriotike deri më 1939 kanë qenë:

1.Kanan Maze
2.Qerim Dervishi
3.Mahmut Sadedini
4.Dasho Tahiri
5.Ahmet Aliko
6.Manxhar Selfo
7.Ramo Rustemi
8.Qerim Telharaj

Më 1924 u vra Avni Rustemi nga një dorë e zezë tradhëtare. Në varrimin e tij morën pjesë nga të gjitha krahinat. Nga Kudhës-Gërhoti morën pjesë: Rrapo Celo, Kanan Maze, Mane Aliu, Hairo Kaso, Mehmet Fega, Remzi Ramo, Myteak Muhameti etj.

[Albo]

Shkoza gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare

Në luftrat për liri Shkoza ka patur vendin dhe rolin e saj, si gjithë Kudhës-Gërhoti e Labëria.
Heroizmi i bijëve të saj ka qënë i lavdishëm, i shkruar dhe i kënduar. Ata që kanë rënë nuk janë pak dhe gjaku që kanë derdhur, ka skuqur tokën e Atdheut, që nga vendi i lindjes, Shkozë, deri në Kosovë, pothuaj në të gjithë hartën e trojeve shqiptare. Dëshmorët e Shkozës janë historia jonë, janë nderi dhe krenaria jonë. Ata luftuan me idealin e lirisë së atdheut, pavarësisht se me këtë ideal u abuzua. Për ata liria qe e shenjtë, ndërsa për komunizmin ata kishin pak ose aspak dijeni. Në ato ditë të vështira të luftës, ata nuk mund ta imagjinonin dot atë të ardhme të zymtë komuniste që do të vinte që do të devijonte historinë dhe do të linte në pluhurin e harresës fiset dhe familjet kryesore të Shkozës. Ata mendonin parajsën e premtuar, ndonëse brezat trashëguan skëterrën. E theksoj: Ata luftuan për lirinë e kombit të tyre dhe për këtë duhen respektuar.
Fshati në kohën e L.N.ÇL. nuk ka patur më shumë se 60 shtëpi dhe numëron 17 dëshmorë. Shumë dëshmorë për një fshat të vogël, por me shpirt të madh guximi, trimërie, atdhedashurie, heroizmi dhe therrorie.
Burrat e Shkozës e kanë patur fjalën të rëndë dhe e kanë pasur besën me okë, jo me gramë. Dhe më shumë se gjithçka, çmohej detyra ndaj Atdheut. Atdheu ka kërkuar gjithmonë lirinë, pavarësinë dhe një jetë të re, të bukur. (Fiqiri Aliaj “Dëshmorët e Shkozës janë historia jonë”,Gazeta “Shkoza” nr.9, v.2011, f.1).
Shkoza është shquar për kontributin që ka dhënë gjatë Luftës Nacionalçlirimtare. Banorët e saj e pritën me zemërim të madh agresionin fashist të 7 prillit 1939. Ata u ngritën në mbrojtje të Atdheut, me armët që mbanin fshehur. Në luftën italo-greke ushtarët e Shkozës në fomacionet italiane sabotuan duke u larguar nga ushtria. Gjatë kësaj lufte në dimrin e vitit 1940-1941 në Shkozë, u strehuan 50 familje nga fshatrat Hormovë, Turhan, Memaliaj, Salari, Luzat, Matohasanaj e deri nga Panariti i Korçës, të shpërngulura nga lufta.
Puna konkrete për organizimin e luftës në Shkozë filloi në qershor të vitit 1942. Në fund të korrikut 1942 ra duke luftuar me trimëri Asllan Nurçe Bazaj, dëshmori i parë i fshatit.
Në nëntor 1942 u formua Këshilli Nacionalçlirimtar i fshatit i përbërë prej 3 vetash.
Në maj 1943 u formua çeta partizane “Kanan Maze”. Kjo ngjarje shprehte qartë rritjen e luftës në krahinën e Sevasterit e kryesisht në Shkozë. Ndër partizanët e parë që u inkuadruan në çetë ishin: Boro Kasaj, Taip Avdullai, Arshi Refati e Cane Ramaj. Ndër aksionet e para të kësaj çete, ishte sulmi dhe asgjësimi i Postkomandës së xhandarmërisë në Sevaster, duke çliruar gjithë Krahinën. Në pritën që iu bë autokolonës italiane në Malin e Bardhë ( Mali Tartar) nga batalioni “Ismail Qemali” e “Halim Xhelo”, në gusht 1943 u vra dëshmori Izet Alush Hançe. Në shtator 1943 u krijua batalioni territorial i Sevasterit, në të cilin bënte pjesë edhe çeta territoriale e Shkozës. Zëvendëskomandant u caktua Bektash Ramaj nga Shkoza.
Gjatë verës së vitit 1943 Shkoza ishte bërë një bazë e sigurtë për çetat e batalionet e qarkut të Vlorës, të cilët çdo herë në fshatin tonë u pritën me dashuri. Çeta territoriale e fshatit, me veprimtarinë e saj luftarake, u shtri dhe në ndihmë të forcave partizane kundër fashistëve në Vasjar dhe, me kapitullimin e tyre, shkoi në Selenicë, në dorëzimin e garnizonit pushtues.
Kapitullimi i Italisë ishte fitorja e parë e luftës. Më pas vendi u pushtua nga nazistët. Ata u pritën kudo me luftë, pa ndarje politike. Një nga betejat më të lavdishme të periudhës së luftës, ishte ajo e Drashovicës. Aty mori pjesë edhe çeta territoriale e Shkozës, e inkuaduar në batalionin territorial të Sevasterit. Luftimet zgjatën 20 ditë që nga 14 shtatori deri me 4 tetor 1943.
Situata e krijuar pas këtij okupimi qe e rëndë. Nazistët filluan masakrat në Vlorë dhe u përgatitën për shtrirje të mëtejshme. Nga ana e Këshillit dhe e Çetës territoriale të Shkozës u morën masa mbrojtëse për këtë situatë. Ndërkohë filloi Operacioni i Dimrit 1943-1944, që u zhvillua në dy faza: nëntor-dhjetor 1943 dhe janar-shkurt 1944. Gjatë kësaj kohe, Shkoza u shkel tri herë nga forcat e huaja. Fshatarësia u strehua në vende të fshehta si në shpellat e Gurit të Lunecit, në brinja e nëpër pyje. Çeta e Shkozës, bashkë me forcat e tjera partizane, prishi urën në rrugën Vajzë-Plloçë. Armiku bombardoi me mortaja fshatin, duke shkaktuar edhe viktima.
Në nëntor 1943 kaloi Brigada I sulmuese, e komanduar nga nipi i fshatit Mehmet Shehu. Në Shkozë dhe në këtë brigadë, u inkuadruan këta partizanë shkoziotë: Boro Kasaj, Eftar Sinanaj, Faik Pajaj, Hajro Binaj, Kuto Hasani, Memo Hadëri, Myfit Zykaj, Qani Bonaj, Qemal Ismailaj, Safet Halili, Xheto Rakipi e Veledin Sheme. Operacioni i Dimrit ishte në kulmin e tij. Populli i Shkozës qëndroi me trimëri. Gratë ndihmuan në mënyrë të veçantë me veshmbathje.
Në janar 1944 u inkuadruan në Brigadën V Sulmuese: Bektash Ramaj, Shamet Breshanaj dhe Shefit Breshanaj , Bari Mazaj, Taip Avdualli, Bilbil Kasaj, Tefik Brahimi, Çize Ago, Drita Dalani, Ismail Qyraj, Laze Lazaj, Memë Dulaj, Nexhip Pajo, Razip Qyraj, Seit Sinanaj, Syrja Aliaj, Shaqo Mukaj, Shaqo Qyraj, Shaban Banaj,.
Ndërsa Jaup Bazaj bënte pjesë ndër drejtuesit kryesorë me gradën oficer në komandën e brigatës 22 Sulmuese, e cila operonte ne Veri të Shqipërisë, deri në fillimin e luftës civile nga komunistët, ku u largua dhe kaloi me Ballin Kombëtar.
Gjatë operacionit të Dimrit ranë dëshmorë: Kuto Hasani, partizan i Br.1 Sulmuese, në janar 1944 në Qarrishtë të Librazhdit, Razip Qyraj, partizan i Br. V S., në Salari të Tepelenës. Bari Mazaj, partizan i Br. V S. u plagos rëndë në prill 1944 në Kropisht. Pas dështimit të operacionit armik të Dimrit, u morën masa për eliminimin e pasojave të rënda të tij dhe për mbjelljet pranverore.
Gjatë muajit prill 1944 u bënë zgjedhjet e reja të Këshillit N.ÇL. të fshatit, ku u zëvendësuan ata që shkuan në radhët e ushtrisë partizane. Kryetar u zgjodh Hazbi Hamzua. Gjithashtu u zgjodhën edhe delegatët për zgjedhjen e Këshillit Krahinor dhe delegatët për në Kongresin e Përmetit. Kryetar i Këshillit Krahinor u zgjodh Remzi Ramo. Gruaja drejtohej nga Zyraka Ramaj, ndërsa rinia pati për sekretar Sihat Mazajn.
Shtëpitë e para që janë goditur në Shkozë kanë qenë shtëpitë e mëdha të Bazajve në vitin 1942, nga një predhë e Italisë në kohën që bëhej mbledhje me personalitetet e Ballit Kombëtar ku ra, por fatmirsisht pa u vrarë njeri.
Po atë ditë është gjuajtur me gjyle topi edhe kubeja e Cane Dervish Bazaj në ballin e Goricës (vendi ku prehen varrezat e fisit Bazaj).
Në qershor të vitit 1944 edhe në fshatin Shkozë nga operacioni armik u bënë dëme të mëdha. Pas goditjes që iu bë forcave armike në Qafë të Luadhit e në majë të Lezhanit nga forcat partizane, fshatarësia e Shkozës u tërhoq në vende të sigurta. Nazistët dogjën 7 shtëpi në Shkozë: të Bektash Ramos, Remzi Ramos, Et’hem Veselit, Duro Begës, Shaqo Dalanit, Rito Shemes e Asqeri Rustemit dhe grabitën shumë gjë të gjallë. Pas disa ditësh populli u kthye përsëri në fshat, por u diktua dhe u qëllua nga gjermanët, në një kohë që ata po tërhiqeshin për në Mallakastër.
Pati të vrarë e të plagosur. Pas dy ditësh, kur familjet u kthyen në fshat, forca të shumta armike erdhën përsëri dhe arrestuan 24 bashkëfshatarë, të cilët i dërguan në burgun e Vlorës, nga ku i nxorri bashkëfshatari ynë Ilmi Aliaj.
Gjatë operacionit e pas tij forcat partizane shtuan veprimtarinë luftarake në Qarkun e Vlorës. Në këtë kohë vepronte edhe Br.XII S., në të cilën u inkuadruan dhe partizanët shkoziotë: Ali Zerfaj, Reis Bonaj, Shefit Breshanaj, Islam Mukaj, Haxhi Brahimaj, Hasim Ismilaj etj.
Gjatë muajit korrik deri në tetor, u zhvilluan luftime të ashpra kundër forcave naziste që ishin vendosur në Drashovicë e Vlorë, deri në çlirimin e Vlorës më 15 shtator 1944. Shkoza ishte mobilizuar tërësisht për fitoren. Partizanët shkoziotë, të inkraduar në Br.V.S, Br I S dhe Br VIII S., luftuan për çlirimin e Shqipërisë së Mesme e të Veriut, Tiranës, Kosovës e deri në Vishegrad në Jugosllavi. Në këto luftime u plagos rëndë Çize Ago Zhupaj, në qershor të vitit 1944, në Godolesh të Elbasanit. Ranë dëshmorë partizanët shkoziotë të Br. V S.,Ismail Qyraj(në Qafë të Sinjës në Peshkopi në korrik 1944) dhe Shaqo Qyraj (në Kolesjan të Kukësit në nëntor 1944). Ra në luftë për çlirimin e Tiranës dëshmori shkoziot Meme Hadëri. Më 24 tetor 1944 ra dëshmor partizani Br V. S. Siet Kaçupaj (në Rugovë të Kosovës). (Cane Ramaj “Shkoza gjate L.N.Çl” , Gazeta “Shkoza” Nr.9 V.2011 f.6,7)
Dëshmorë të L.N.Çl të fshatit Shkozë janë:

1. Asllan Nurçe Bazaj
2. Hamit Fejzo Pajo
3. Kuto Besim Kapaj
4. Izet Alush Hançe
5. Razip Aben Qyraj
6. Seit Sinan Kacupaj
7. Shaqo Hasan Qyraj
8. Çerçiz Jaho Aliaj
9. Meme Hadër Kapaj
10. Qani Shemshedin Bonaj
11. Bari Teki Mazaj
12. Xheto Manxhar Rakipaj
13. Hasan Hodo Qyraj
14. Arshi Refat Mukaj
15. Hetem Muk Mukaj
16. Reshit Zyber Kasaj
17. Hajri Feta Murataj
Po lufta për çlirimin e atdheut kishte dhe forca të tjera veç atyre partizane. Ato ishin forcat nacionaliste anë e kënd vendit, të komanduara nga Mit`hat Frashëri, biri i patriotit të madh Abdyl Frashëri. Ata kishin programin e tyre për çlirimin e vendit nga fashizmi, por dhe një program demokratik, se ku duhej të shkonte Shqipëria pas largimit të forcave naziste. Balli Kombëtar dhe forcat e tjera nacionaliste shpërndanë “Dekalogun“ prej 10 pikash, që, po ta shikosh me këndvështrimin e sotëm, është gjithë programi që po zbatohet sot në kushtet e demokracisë, që po ndërtojmë. Ja se ç’përmban “Dekalogu”:
1. Të luftojmë për flamurin kuq e zi, për mbrojtjen e të drejtave të popullit shqiptar.
2. Luftojmë për një Shqipëri të lirë, etnike, demokratike me baza të shoqërisë moderne.
3. Luftojmë për një Shqipëri të rregulluar ekonomikisht dhe shoqërisht, në mënyrë që të mos ketë të shfrytëzuar dhe shfrytëzues.
4. Luftojmë për një Shqipëri, ku të mbretërojë liria e fjalës dhe e mendimit.
5. Luftojmë për një Shqipëri, ku do të zbulohen, do të përkrahen dhe do të rriten vlerat e fshehura në çdo shtresë të popullit, me anë të shkollës shqiptare.
6. Luftojmë për një Shqipëri, ku do të çmohen drejtësisht të gjitha vlerat pa dallim moshe, krahine, besimi a klase.
7. Luftojmë për të formuar një Shqipëri, të drejtuar nga njerëz të pakompromentuar.
8. Luftojmë për një Shqipëri, që do të dënojë pa mëshirë dhe në mënyrë shembullore antipatriotët, tradhëtarët, të shiturit, ngatërrestarët, spekulatorët, spiunët, për një Shqipëri, ku nuk do të kenë vend dallkaukët, servilët, feudalët dhe të gjithë ata që pengojnë zhvillimin dhe përparimin e Shqipërisë së Rilindur.
9. Luftojmë për të harmonizuar dhe bashkuar energjitë e kombit, për të gatuar bashkimin mendor dhe shpirtëror të të gjithë shqiptarëve.
10. Luftojmë për mobilizimin e të gjitha fuqive të gjalla të Kombit, kundër pushtuesit për realizimin e idealit të lartë kombëtar.
Mbi bazën e këtij programi, u bënë përpjekje për krijimin e strukturave nacionaliste në të gjithë vendin. Siç shikohet dhe nga programi, edhe forcat nacionaliste italianët dhe gjermanët i quanin forca pushtuese e ata duheshin larguar nga vendi, me çdo kusht e me çdo mjet. Forcat nacionaliste u krijuan dhe u mobilizuan dhe në Shkozë më 1943. Në fillim u arritën edhe marrëveshje me forcat partizane për të luftuar së toku, por kjo marrëveshje nuk zgjati shumë. Çdo gjë e prishi Marrëveshja e Mukjes. Partia Komuniste me urdhër te emisarëve jugosllavë, nuk pranoi kompromis si në luftë e aq më tepër të pranonte se pas çlirimit do të bëheshin zgjedhje të lira e të ndershme e pushtetin ta merrte ajo forcë politike, që do ta votonte populli. Që nga ajo kohë, nuk pati më asnjë kordinacion politik apo ushtarak. Forcat nacionaliste të Shkozës drejtoheshin nga nipi i Bazajve djali i Kapedan Sali Shehut , Sulo Shehu fisi më me autoritet në Kudhës-Gërhot. Ato u mbeshtetën edhe nga Baba Bektash Golimbasi, ku shërbente dhe Baba Arshi Bazaj. Ai e ktheu Teqenë në vend takimesh e mbledhjesh të krerëve të Ballit Kombëtar. Në atë kohë në Teqe kishte ardhur disa herë Mit`hat Frashëri, kishte marrë takim e kishte koordinuar veprimet me personalitetet e Kudhësit dhe me nacionalistë të tjerë shkoziotë, si Ilmi Jaho Aliaj, Shaqo Manxhar Bazaj, Muhamet Avdi Kapaj, Kuto Jaho Aliaj, Sabri Mane Aliaj e Jaup Merko Bazaj. Të gjithë këta rridhnin nga familjet me fisnike dhe të kamura të fshatit Shkozë, që kurrsesi nuk mund të pranonin programin e pasluftës të komunistëve për ç`pronësim total të tyre, ashtu siç ndodhi realisht pas vitit 1945. Ndikimi i Ilmi Jaho Aliajt, bëri që nacionalistët në Shkozë të kishin ndikim, por dhe strehë. Ia vlen të ilustrojmë fatkeqësitë ndarëse të Luftës me një vaj të një nëne smokthiote, e cila qan dy djemtë e saj, ku shpreh dhimbjen e një populli të tërë:
“Çerçiz, që ike nashti,
Aty poshtë në thellësi(në varr),
Maso pjek dhe djemtë e mi,
Flasin a mbajnë mëri?
Se kanë qënë dy parti,
Thuaju: rrini gji më gji,
Se jini vëllezër të dy!”


DISA MENDIME TË MIA PËR LUFTËN, HISTORINË DHE NACIONALISTËT E SHKOZËS

Krahas fakteve e ngjarjeve të viteve 1943-1944, dua dhe unë të jap gjykimin tim për ato ngjarje e për ato bëma të kohës, që vërtetë i larguan fashistët e nazistët nga vendi, por mbollën edhe farën e ndasive e të përçarjes vëllazërore midis fshatarëve e midis krahinarëve në Shkozë, në Kudhës-Gërhot e në gjithë Shqipërinë, farë e egër që do vite të shkulet e të mbetet toka mëmë e pastër, siç ka qënë në shekuj. Një moment tepër delikat, është trajtimi dhe debatet për momentet më të rëndësishme të historisë bashkëkohore shqiptare nga një klasë politike e dështuar. Ato kanë krijuar një çrregullim të trishtueshëm, jo të vogël në popullin tejet të çorientuar për momentet e historisë, kryesisht ato të luftës çlirimtare. Ngarkesat politike dhe komplekset e fajësive po ngacmojnë e po fyejnë deri edhe kujtesën e brendshme kombëtare dhe po ngjallin një përçmim të frikshëm tek miqtë e Shqipërisë. Përpjekja dritëshkurtër e luftës dhe post-luftës së dytë botërore nga antishqiptarët, për të provokuar një përçarje të tillë ndër shqiptarët, shtron një domosdoshmëri para shkencës së depolitizuar historike shqiptare, ristudimin e plotë të periudhave historike, të dëmtuara më fort nga ndërhyrja rrënuese e të interesuarit kryesor, për manipulimin e shqiptarëve. Para së gjithash shqiptari i thjeshtë ka nevojë për një përgjigje të shpejtë mbi thelbin e përmbajtjen e periudhës së Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri. Vetëm një studim i çliruar nga komplesket e fajësive të paraardhësve, të çfarëdo ngjyre qofshin, do t'u mundësojnë shqiptarëve të kuptojnë dhe vlerësojnë përgjithësisht realitetin konfliktual shqiptar të asaj periudhe, shkatërrimin institucional dhe përçarjen e thellë civile, të krijuar në Shqipëri, si rezultat i konvergimit të disa faktorëve, pasojave fatale politike të pushtimit nazi – fashist, fuqizimit abuziv në terrenin e varfër social shqiptar të forcave të majta, të lidhura me strukturat politiko-ideologjike sllavo-komuniste me strategjinë e përçarjes dhe pafuqisë, si dhe paqartësisë së forcave nacionaliste për t'u orientuar qartë në realitetin kompleks shqiptar dhe strategjik ndërkombëtar, një politikë ndërkombëtare prapaskenore, krejtësisht e ftohtë ndaj aspiratave dhe të drejtave të një populli të vogël.
Në rrethanat e veçanta historike, kur ushtritë gjermane deklaruan një dislokim strategjik në territorin shqiptar dhe "njohën pavarësinë dhe neutralitetin" e Shqipërisë, nacionalistët e vërtetë menduan të përfitonin nga ky moment i dukshëm kalimtar për të rikuperuar shtetin shqiptar nëpërmjet kthimit të legjitimitetit, për të shmangur rënien e Shqipërisë në një kaos të vërtetë. Në aspektin e së drejtës, konstituimi i Këshillit të Naltë të Regjencës (mbreti pas pushtimit fashist italian ishte larguar, por jo abdikuar), përbënte një hap të parë, të domosdoshëm që do të mund të shmangte vakumin institucional, kaosin dhe rrezikun e ardhjes së udhëheqësve të forcave komuniste, të lidhura qartësisht me agjenturat sllave. Kjo do të mundësonte një shtet shqiptar të ripërcaktuar në një mbarim eventual të luftës dhe një vijimësi të legjitimitetit politiko-institucional të shtetit shqiptar. Rikostituimi i strukturave bazë të shtetit shqiptar më 1943 dhe shpallja e neutralitetit nuk përbënin tradhëti, përkundrazi ishin një përpjekje, që, nëqoftëse do të mund të përfundohej si proçes, do të kishte pasur pasoja krejt të ndryshme nga ç’pati Shqipëria pas Luftës së Dytë Botërore. Të moderoje në mes xhahilash, përbënte një guxim të spikatur intelektual dhe nacional. Nacionalistët kishin orientim te pakthyeshëm perëndimor.
Shqiptarët në vitin 1943-44 duhet të zgjidhnin në mes mendjeve më të mëdha të kombit, bijve të sprovuar të nacionalizmit dhe patriotizmit: Mit`hat dhe Mehdi Frashërit,Qazim Koculin,Anton Harapit, Lef Nosit, Hysni Lepenices,Sulo Shehut e sa e sa të tjerëve të papërlyer nga kolaboracionizmi me pushtuesin e huaj, nga njëra anë, dhe një gjysmaku të panjohur aventurier, që ëndërronte skema kundra-legjitime për marrjen e pushtetit, siç ishte Enver Hoxha. Abuzimi me aspiratat patriotike dhe sociale të shtresave të varfëra, me nivelin e ulët kulturor të popullit tonë dhe me gjakun e partizanëve të thjeshtë nacionalistë, do të përbënte një terren të favorshëm, për mashtrimin e madh që do të ndodhte me shqiptarët, Shqipërinë dhe çështjen e saj kombëtare dhe që do të kishte pasoja fatale të tejzgjatura dhe të paezauruara deri më sot, duke e futur kombin në një luftë civile të vërtetë të pashpallur. 28 Nëntor 1944 forcat e fundit gjermane, të dislokuara strategjikisht në Shqipëri do të largoheshin pa as më të voglin shkëmbim zjarri nga qyteti më i madh i Shqipërisë, Shkodra. Më 28 Nëntor pasdreke, shkodranët do të përkujtojnë në ankth festën e tyre kombëtare, përvjetorin e Pavarësise së Shqipërisë, në një qytet pa këmbë të huaj, me shpresën e një rifillimi, te një rimëkëmbjeje dhe vijimësie të shtetit shqiptar të para pushtimit italian dhe gjerman.
Por ajo që iu imponua, qe diçka e ndryshme dhe fatale. Sot, nga lartësia e gjykimit historik, vërejmë se, duke filluar nga data 29 nëntor 1944, në Shqipëri u instalua një regjim dhunues makabër, që do t‘i kushtonte humbjen e bijve dhe të bijave më të mirë të saj. Elita kombëtare do të zhdukej. Filloi kositja e trurit te kombit dhe do të realizohej shkatërrimi i plotë i institucioneve dhe trashëgimisë kulturore dhe qytetare të saj, eleminimi gradual i primatit moral, kulturor, ekonomik dhe shpirtëror të saj në skenën shqiptare. Nga kjo datë Shqipëria do të përjetonte një ekspansion primitiv nga zbatuesit e skemave komuniste jugosllave, që fatkeqësisht drejtuesit ishin shqiptarë te infiltruar nga agjenturat e huaja dhe sidomos jugosllave , pa arsim dhe pa asnjë njohuri mbi idealet e larta të Ismail Qemalit, Mihal Gramenos, Çerçiz Topullit, Faik Konicës, Sali Nivicës, Mustafa Qullit,Zenel Gjolekes etj etj burra shteti.
Duke nderuar gjakun e bijve të lirisë dhe prosperitetit të Shqipërisë, Shqipëria dhe Shkoza nuk mund të pranojnë në të njëjtën kohë simbolika që fyejnë dinjitetin, madhështinë e qytetarisë e të patriotizmit së saj dhe që shënojnë edhe regrese, vështirësisht të rikuperueshme. Shkoza dhe Shqipëria mund të pranojnë vetëm ngjarje historike që i kanë sjellë popullit të tyre prosperitet, paqë, ideal progresiv dhe integrim europian. Shqiptarët kanë pranuar pa kontestim 5 majin si ditën e përkujtimit të martirëve, jo për oportunitet, por për të nderuar gjakun dhe sakrificat e atyre mijëra idealistëve, që dhanë jetën dhe rininë për një shoqëri më të mirë shqiptare, për të nderuar figura të tilla, simbol të djalërisë dhe mençurisë partizane shqiptare si: Qemal Stafa, Manush Alimani e qindra të tjerë, për të dëshmuar faktin e pamohueshëm të ekzistencës së një disponimi dhe angazhimi antifashist civil, intelektual, krejtësisht të ndryshëm në ambicien nga ligësia e uzurpuesit të përbindshëm dhe për të provuar se dënon çdo krim që individë shqiptarë kanë bërë ndaj djemve idealistë partizanë dhe nacionalistë.
Në histori nuk mund të vlerësohet kuptimi i një date historike, pa analizuar pikësëpari përmbajtjen e asaj epoke, në të cilën kjo datë është e përfshirë. Shqipëria zyrtare tashmë e ka të vetëanalizuar në mënyrë krejtësisht të falsifikuar dhe të njëanshme, sidomos atë pjesë të historisë që sot po argumentojmë. Madje, ato çfarë kanë shkruar historianët komunistë, kanë rezultuar të përkundërta dhe qesharake me analizat e bëra për historinë bashkëkohore shqiptare nga historiografia perëndimore. Një nga testet europiane të kuptimit të seriozitetit të politikës shqiptare, për rindërtim të normalitetit është edhe shkëputja e plotë me të kaluarën komuniste. Shkëputja me të kaluarën e palavdishme të atyre baballarëve të inkriminuar, duhet të fillojë nga lejimi dhe krijimi i mundësive për vlerësimin profesionist të historisë së kontestuar. Para së gjithash, ne nuk kemi akoma një studim të paanshëm të përmbajtjes së epokës së Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri; nuk ekziston një studim, i të tillë parametri, mbi strategjitë, taktikat dhe veprimtaritë konkrete të forcave politike shqiptare në këtë periudhë; nuk është vendosur kufiri real midis ekzistencës së veprimtarisë nacional-çlirimtare, veprimtarisë sociale dhe konfliktimit civil të thellë, që ka mbarsur këtë përiudhë; nuk ka një analizë të qëndrimit, që duhet të merrnin forcat politike shqiptare, që në këtë moment të mund të zgjidhnin një herë e mirë çështjen e pazgjidhur kombëtare; nuk është bërë një analizë e paanshme e periudhës pas kapitullimit të Italisë fashiste, deri në fund të nëntorit 1944 dhe më pas.
Nuk duhet të harrojmë gjithashtu, se çdo etiketim enverian për tradhti ka qenë i bashkëshoqëruar me urdhrat e Beogradit për shfarosje dhe kositje mendjesh kombëtare. Dëshmitarët e ditës së çlirimit nuk duhet të harrojnë se janë njëkohësisht edhe dëshmitarë të një gjuetie të tillë vëllezërish shqiptarë, të mandatuar në botën sllave, të cilën do të duhet ta dëshmojnë për hir të ndershmërisë, seriozitetit dhe pajtimit kombëtar. Të kuptojmë një herë e mirë mekanizmin e vlerësimit të historisë: ajo mbështetet në fakte dhe faktet janë tashmë përfundimisht të qarta. Perëndimi të pranon vetëm kur je serioz e konsekuent në rivlerësimin e mashtrimit të madh që ju bë shqiptarëve pas 29 nëntorit 1944.
Pikërisht referuar kësaj rezumeje, të bërë nga ana ime, nuk mund të le pa përmendur nacionalistët e fshatit Shkozë, të cilët rridhnin nga familjet më të mëdha dhe fisnike shkoziote dhe pasojat u panë para dhe pas asaj periudhe, që përmendëm më lart. Fatkeqësisht gjatë Luftës së Dytë Botërore, po nga partizanë shkoziotë u plaçkitën shtëpitë e Bazajve e të Aliajve, në kohën që djemtë e tyre ndodheshin ne Vlorë, të thirrur nga Mi`hat Frasheri, ku u vendos të shmangej lufta cilive, e nisur nga famëkeqët komunistë.
Baba Arshi Bazaj nga Amerika shprehet:
Forcat partizane kishin rrethuar Dukatin e Vlorës me dy brigada dhe po e qëllonin nga të gjitha krahët, të udhëhequra nga Hysni Kapo, ku në ndihmë të Dukatit kishte ardhur e gjithë Vlora, ku ka qënë edhe vetë Baba Arshiu dhe Shaqo Manxhari. Shaqo Bazaj është plagosur së bashku me Komandant Lahe Nuren nga Bolena.
Shaqo Manxhar Bazajn e kanë marrë dhe e kanë çuar në një vend të fshehtë në Vlorë Më pas ka ikur në Shkozë për disa ditë. Pastaj është nisur së bashku me shumë personalitete të Ballit Kombëtar, për t’u larguar nga Shqipëria. Në Shkodër i arrestuan.

Edhe pas çlirimit të vendit nga fisi Bazaj u arrestuan, u dënuan, u internuan djem, që kishin sakrifikuar për luftën dhe çlirimin e vendit, deri edhe në komandën drejtuese të brigatës 22 sulmuese si Jaup Merko Bazaj. Shpërblimi ishte me varje në litar. Nuk mjaftoi me kaq, por pas vitit 1967 u dogjën dhe u prishën shtëpitë e Bazajve, deri tek tentativa për shkuljen Kubes dhe të varrezve në maj të Goricës dhe arritën deri aty, sa në historikun e vitit 1975, fisi Bazaj nuk u regjistrua për të humbur identitetin e tij, por edhe djegien e shtëpive të Aliajve, arrestimin dhe vrasjen e birit të Shkozës, të ndjerin Sejdi Hyskaj, vetëm tre ditë para lirimit nga ushtria dhe fatkeqsisht mbi të, qëlloi po një i shkoziot.
Fiset e mëdha dhe fisnike të mbarë Kudhës Gërhotit u përdhosën sikur ishin ata që i kishin bërë dëm vendit, që me breza kishin luftuar dhe derdhur gjak për këtë tokë dhe si shpërblim, komunistët u rezervuan dënimin dhe përdhosjen më të rëndë.
U sulmua edhe shtëpia e nipit te Bazajve, Gani Alikos, patriot i njohur, në shtëpinë e të cilit më 1908, është pritur edhe çeta e Çerçiz Topullit.
Fiset dhe figura të papërmendura të fshatit tonë, veç plaçkitjes që pësuan nga forcat komuniste pas vitit 1943, patën edhe persekutime intensive në vitet e tjera të pasçlirimit. U vranë, u rrahën, u burgosën, u internuan, u persekutuan jo një familje e dy por fiset e mëdha , pa bursa shkollash, pa as më të voglin privilegj e përkujdesje. U shpallën kulakë e luftoheshin çdo ditë e çdo orë nga organizata e partisë së punës dhe deri nga kalamajtë e shkollës. Një luftë klasash e paparë. Pasurinë që kishin vënë në shekuj me breza të tërë, ua grabitën si gjatë luftës edhe pas saj pa asnjë lloj shpërblimi e pa asnjë të ardhme dhe përfundimisht i zhveshën me të ashtuquajturën Reformë Agrare, derisa e gjithë pasuria u kolektivizua në koope-rativa bujqësore dhe ish-pronarët e tokave u kthyen argatë me mëditje në tokat e tyre shekullore. U shpallën kulakë: Merko Bazaj, Shaqo Bazaj, Jaup Bazaj, Xhezo Bazaj, babai im Tasim Bazaj, që në kohën e luftës ishte vetëm dy vjeç, Sabri dhe Novruz Aliaj, Ilmi Aliaj, Pashun Hysenji, ndërsa Gani Alikua u propozua për kulak, por nuk u bë. U arrit deri atje, sa banaliteti nuk kishte kufi që këta ish-pronarë dhe familje fisnike të diskretitoheshin përpara fshatit dhe më gjerë, sikur kishin ngrënë pula, por pa argumentuar se të kujt ishin vallë ato, të atyre që s`kishin bukë për të ngrënë?
U krijuan kooperativat bujqësore, që për hir të së vërtetës, fillimisht sollën rritje të prodhimeve bujqësore, por më pas degjeneruan e u kthyen në qendra varfërie, deri sa degraduan plotësisht, bashkë me sistemin që i polli e i krijoi me dhunë për 50 vjet. Dhe në Shkozë më 1955, u krijua kooperativa. U kolektivizua çdo gjë: arat, kullotat, bagëtitë, kafshët e dorës deri dhe truall shtëpie. Më 1967, Teqeja e fshatit Shkozë u prish dhe u kthye në magazinë drithrash të kooperativës bujqësore.
Në fshat u modifikua dhe një vatër kulture, i vetmi mjet i grumbullimit të të rinjve për argëtim kolektiv. Fshati me forcat e tij krijoi grupin polifonik me këngë e valle të krahinës, që në konkurset zonale gjithmonë dilte mbi të tjerët. Në fshat u hap shkolla 8-vjeçare.
Koha e komunizmit ishte tepër e vështirë, por për Shkozën edhe atëherë kanë dalë burra në zë, që shkruan histori e mbetën emblemë e kurajos dhe e sakrificës, duke e pozicionuar veten në anën e njerëzve të thjeshtë e plot halle. I tillë mbeti në histori Dino Lico Licaj,Isuf Nuredin Bazaj,Nein Manxhar Rakipaj,Bektash Ramo Ramaj ,Petref Telha Pashua,Ferik Shemedin Bonaj ,Hasan Sinan Kacupaj,Luftar Medin Mukaj e plotë të tjerë, të cilët luajtën rol pozitiv në përballje me disa dëmbërës shkoziotë, të cilët flisnin në emrin e partisë së punës.
Po kush është Isuf Bazaj ?
Isuf Bazaj ka lindur në Shkozë më 1934, ka mbaruar shkollën 7-vjeçare dhe ka kryer një kurs 2-vjeçar si dhe kurse disamujore për bujqësinë, trajnime, seminare dhe aktivitete në funksion të shtetit të kohës. Gjithashtu ka kryer një kurs për Kryetar Kooperative si dhe ka qënë me detyrë ish-Kryetar i Kooperativës së Shkozë-Mazhar dhe nënkryetar i Kooperativës së Kudhës-Gërhotit për një periudhë rreth 17 vjet. Duke patur parasysh kohën në të cilën ka kaluar, ai ka patur një karrierë në jetën e tij në shërbim të komunitetit dhe ka qënë prezent, por dhe aktor në disa takime të rëndësishme. Isuf Bazaj ka qënë si përfaqësues i Kudhës-Gërhotit në ish- hotel “Adriatik” në Tiranë në darkën qeveritare, të organizuar për nder të Kryeministrit dhe Ministrit të mbrojtjes Kineze të asaj kohe, së bashku me udhëheqjen politike të kohës në vitin 1963. Ai ka darkuar me ta dhe ka mbajtur aty dhe një fjalim. Nga vetë natyra e këtij njeriu inteligjent, të zgjuar e fisnik si dhe humori tepër i hollë lab, bëri që pjesëmarrja e tij të binte në sy e të kishte vlera në atë takim.
Po ajo që i jep vlera këtij njeriu me vizion e me reputacion popullor është ngjarja: Në vitin 1964 Isuf Bazaj ishte Kryetar i Kooperativës Bujqësore për fshatrat Shkozë-Mazhar. Populli i zonës në atë kohë nuk kishte bukë për të ngrënë, gati kishte pllakosur zia e bukës. Ai mori iniciativë e dha urdhër për hapjen e magazinave dhe hambarëve të shtetit, për të shpëtuar popullsinë nga uria e madhe, duke u shpërndarë misër gjithë popullit të Kudhësit, sipas frymëve dhe në proporcion të drejtë. Për këtë veprim u shkarkua menjëherë nga detyra dhe e bënë gati për arrestim e më pastaj ta nxirrnin para gjyqit si armik i popullit. Fshati Shkozë menjëherë iu gjend pranë në këtë rrezik jete, duke shkuar deri në qarqet e larta të shtetit. Si pasojë e vendosmërisë së fshatit, Isufi i shpëtoi ndëshkimit të madh, por u ul në detyrë dhe e dërguan si brigadier të thjeshtë në Mazhar. Fshati Shkozë nuk e la me kaq mbrojtjen e djalit të tyre. Duke parë që veprimi i tij ishte sa human dhe fisnik, ndërsa ndëshkimi i autoriteteve shtetërore të kohës ishte jo i drejtë, caktuan një përfaqësi, të kryesuar nga Haki Brahim Aliaj, po shkoziot, për të bërë një takim me ministrin e Punëve të Brendshme të asaj kohe Kadri Hazbiun, që ishte njëkohësisht dhe nip në Aliaj të fshatit Shkozë. I kërkuan atij kthimin e dinjitetit të cënuar, jo vetëm të Isuf Bazajt, por të të gjithë Kudhësit. Kadri Hazbiu i dëgjoi dhe iu drejtua Haki Brahimit: “Dajo, na u vodh misri”. Mirëpo delegacioni shkoziot nuk u tërhoq. Ata i sqaruan çështjen dhe i kërkuan me insistim, që Isuf Bazaj të kthehej në detyrën që kishte. Kjo u realizua. Kadri Hazbiu e ktheu Isufin në detyrë, duke vënë kështu në vend dinjitetin e tij, por dhe të fshatit Shkozë. Veprimi i Isuf Bazajt ishte për t’u admiruar e jo për t’u ndëshkuar.
Në vitin 1965 në Qishabardhë të Vlorës u paraqit çeta vullnetare e fshatit Shkozë. Ajo udhëhiqej nga Isuf Bazaj. Në mbledhjen me një gjeneral të Ushtrisë Shqiptare, Isufi i shtroi atij situatën, në të cilën ndodhej çeta vullnetare, kooperativa bujqësore dhe populli i zonës në tërësi. Ato ai ia tregoi realisht e pa zbukurime sa të gjithë u habitën. Duke u kthyer për në fshat Kapo Kojdheli (ose Kapo Kapaj), ia mori kësaj kënge labe, që më pastaj këndohej nga shumë grupe mbrëmjeve në fshat:

“Isufi 30 vjeç djalë,
Ç’u llafos me gjeneralë,
Ai fort dhe ky ngadalë,
Për popullin po qan hallë.
O Isuf, o kapedan,
Ti për ne je djalë i rrallë,
Me pak fjalë dhe me rromuze,
E bllokove gjeneralë!
Me ty po krenohet zona,
Prandaj unë po të këndoj,
Për djem si Isuf Bazaj,
Zona jonë ka shumë nevojë”.

Të tillë misionarë historia nuk i harron. Ata shfaqin karakterin e tyre burrëror, por dhe temperamentin dhe karakterin e vetë fshatit Shkozë e të krahinës së Kudhës-Gërhotit nga vijnë ata. Me shtimin e luftës së klasave, e larguan nga drejtimi i Kudhësit, për shkak se një pjesë e fisit Bazaj ishin armiq të popullit.

[Albo]

PJESA E DYTË

BABA ARSHI BAZAJ
EKZISTENCA BEKTASHIANE

Bektashizmi është shkollë e Ehli-Bejit, doktrinë e praktikë fetare që i ka rrënjët në Kur’an dhe mësimet e profetit Muhamet dhe të imamëve të shenjtë. Bektashizmi është pjesë e besimit islam dhe bën pjesë në degën shiite të tij. Ai respekton Profetin Muhamet dhe derivon tek Imam Aliu. (AMR.F.Drejtorisë së Dyte.Viti 1958, dosja 59 fleta, 128).
Bektashizmi mishëron urtësinë hyjnore, që i është zbuluar njeriut qysh nga fillimet e ekzistencës së tij, urtësi e kodifikuar nga ati i madh Haxhi Bektash Veliu dhe nga udhëheqësit e tjerë të ndritur të tij, e pasuruar në një proces të parreshtur shkëmbimi dhe ndikimi të ndërsjelltë me përvojat e njohuritë më pozitive të çdo kohe (Kalendari Bektashian”Urtësia”, Tiranë, V.2000 Fl.3-4).
Misioni i tij është ruajtja dhe manifestimi i thelbit hyjnor të njerëzve, zhveshja e tij nga hiri i pasioneve dhe bujës së kësaj bote dhe përhapja e fesë islame midis tyre. Këtë mision bektashizmi e synon përmes zbatimit të sheriatit në frymën e mistiçizmit e të tolerancës, larg çdo prirjeje fondamentaliste e keqpërdorimi politik, duke vënë në themel të tij vlerat e vërteta të ligjit Islam, duke i dhënë atij gjallërinë e jetës e duke mënjanuar në këtë mënyrë rrezikun e qëndrimeve abuzive, që mbart me vete shndërrimi i misionit fetar në program (“Statuti i Komunitetit Bektashian”, bot V. 2000, F.3)



SI LINDI BEKTASHIZMI DHE SHTRIRJA NË FSHATIN SHKOZË


Lindja e Bektashizmit lidhet me emrin e pirit Haxhi Bektash Veliu, i cili ishte ideatori, themeluesi, organizatori dhe teologu i tarikatit bektashian. Hynqar Haxhi Bektash Veliu konsiderohet frymëzuesi dhe themeluesi i bektashizmit. Ai u lind me 1249 ne Nishabur Horasan të Persisë dhe ndërroi jetë më 1339 në Haxhi Bektash Turqi, rrethinë e Kërshehrit, guverna e Ankarasë. Këtu ai ndërtoi më 1282 Teqenë e parë bektashiane në botë, në të cilën janë fronëzuar pas Hazretit Pirit, në postin e tij tridhjetë dedelerë, nga të cilët tre kanë qenë me kombësi shqiptare: Hasan Dede Selaniku (1849-1850), Fejzi Dede Tepelena (1898-1913) dhe Sali Njazi Dede Kolonja (1913-1925).
Haxhi Bektash Veliu, pasi vendosi t’i përkushtohej veprimtarisë fetare, bëri një udhëtim të gjatë në gadishullin Arabik në Qerbela. Vizitoi Tyrben e Imam Aliut në Nexhef, bëri një vizitë në Mekën e Shenjtë dhe në Medinë, vizitoi vendin e varrit të Profetit Muhamet. Haxhi Bektashi shkoi në Jerusalem, ku vizitoi varrin e Krishtit dhe u njoh me bazën teologjike te Judaizmit, Krishtërimit dhe Myslimanizmit. Në teqenë e tij Haxhi Bektashi mblodhi shumë besimtarë dhe misionarë, të cilëve u predikonte dashuri, vëllazëri, mirëkuptim, tolerancë, harmoni midis besimtarëve të ndryshëm (Haxhi Bektashi e konsideronte Krishtin si “birin e perëndisë”. Ai porosiste distancimin prej dhunës e fanatizmit). (Shyqyri Hysi “Misioni bektashian” fl.14-15) .
Themeluesi dhe misionarët e tij deklaruan:
“Nuk duam fanatizëm e përçarje fetare. Doktrina jonë mëson dashurinë për të gjithë, vëllazërinë dhe bashkimin”. (E.Jacques“Shqiptarët, Kartë e pendë”, bot V.2002, fl.250-251).
Pesë parimet themelore bektashie janë:
Mos e ndiz dritën në ditën me diell.
Mos hidh ujë në tokën e përbaltur.
Mos i ofro të ngopurit një pjatë me gjellë të mirë.
Mos u mundo t’i japesh të verbërit një grua të bukur (mjafton të martohet).
Mos fol me fjalë të mëdha e të bukura përpara injorantit.
Nga “Fletorja e Bektashinjve” po veçojmë disa nga ”nenet” e saj: ...Njeriu është Fletorja që flet; besa është një fjalë...në kraharuar, nuk është një kartë e shkruar. Bektashiu ka zëmrënë, shpirtinë, mendjenë dhe vetëdijenë, pa dhe trupin e rrobën, edhe vendin’ e shtëpinë dhe nder’ e shëndenë të pa- fëlliqurë. ...Po më shumë duanë mëmëdhenë edhe mëmëdhetarëtë, kjo është m’e mirë nga të gjithë të miratë. ...Bektashiu gruan e shokut e ka motrë, plakën e mjerë e ka mëmë, të varfërin e ka vëlla, gjithë njerëzinë e ka mik. ..Udhë e tij është vetëm mirësia.
Se cili është misioni dhe shërbesa e Bektashizmit në këtë botë, e jep plot zjarr më i madhi bektashi shqiptar, Naim Frashëri në poezinë “Falja”:

“Zot i madh e i vërtetë,
Të qofshim falë për jetë,
Falna shënden e fuqinë,
Miqtë e gjithë njerëzinë,
Bëna të urtë e të mirë,
Jepna në zemër mëshirë,
Falna gjthë urtësitë,
Mirësitë,dituritë,
Mos na lerë në errësirë,
Rrëfena udhën e mirë,
Dërgona në shpirt dritë,
Të njohim mirësitë,
Mërgona nga ligësia,
Nga punërat e këqia,
Prej çdo fare marrëzie,
Që s’i ka njeriut hije,
Nga të ligat vetija,
Që nuk i qa vetëdija,
Bëna njerëz të vërtetë,
Të mos jemi fajtorë,
Të ligj, të mjerë e të gjorë,
Të ndyrë e të pabesë,
Të mundur e të pashpresë,
Nga të ligat mërgona,
Në mirësitë afrona,
Mos na lerë në mundime,
Në sëmundje dhe lëngime,
Falna, Zot i madh, uratë,
Të mos biem në mëkatë,
Me vëllazëri të shkojmë,
Jetën të trashëgojmë,
Nga çdo mënxyrë shpëtona,
Udhën e drejtë tregona,
Mos na lerë kurrë të shkretë,
Zot i madh e i vërtetë”.

Pranimi i islamit nga një pjesë e konsiderueshme e popullsisë së krishterë shqiptare, ishte një proces që nuk u zhvillua pa reagime. Një nga format e qëndresës, ishte krishterimi i fshehtë. Bektashizmi, që në fillimet e veta, u paraqit si një sekt islamik liberal, duke qenë i afërt në shumë aspekte e dogma edhe me krishterimin. Tri ishin elementët kryesorë, mbi të cilët mbështetej besimi bektashian: e vërteta (hakikati), dituria (marifeti) dhe ligji (sheriati). Këta tre elemente, konsiderohen si shtylla të këtij besimi dhe si parimet udhëheqëse të veprimtarisë së njeriut. Naimi perifrazon:

Po thelbi i gjithësisë,
Është mëndj’ e njerëzisë,
Atje është Perëndia,
Edhe vetë vetëdija”

[Albo]

BEKTASHIZMI NË TREVËN JUGORE SHQIPTARE

Misionari i parë bektashian në Shqipëri, ka qenë Sari Salltiku në shek. XIV. I veshur me veladonin e një murgu të krishterë, për të mos rrezikuar jetën, ai mbolli besimin bektashian në Shqipëri. Ai rekrutoi shumë Dervishë, që i përhapi në shumë zona të Shqipërisë më 1378. Këta Dervishë i maskoi si murgj ortodoksë, por që predikonin Bektashizmin (Historia e Popullit Shqiptar, bot. V.2002, f.596).
Kënga polifonike labe thotë:
“O njerëz gjeçi belanë,
Si s’e njohët Salltik Babanë,
Kërkoi ujë, po ujë s’i dhanë,
Në det e shtroi harkanë,
Në Korfuz gjeti dermanë”.
Bektashizmi, i hapur dhe liberal, iu përshtat realitetit shqiptar dhe, pa hequr dorë nga parimet islame, vuri në qendër të botëkuptimit të vet, njohjen e kombësisë shqiptare, të atdheut të saj, Shqipërisë si dhe të të drejtave të shqiptarëve për përdorimin e gjuhës së vet të shkruar dhe për zhvillimin e kulturës shqiptare në këtë gjuhë. E dëshmojnë këtë më së miri shkrimet patriotike dhe ato me karakter fetar të Naim Frashërit. Ai u rrit në një vatër kulturore bektashiane, siç ishte Frashëri i shek XIX, ku lulëzoi një letërsi fetare në gjuhën shqipe (Kristo Frashëri “Abdyl Frashëri”, bot. V.1984, f.46-47)
Ai shkruan:
“Gjithe ç’jemi shqipëtarë,
Besë kemi perëndinë,
Mëmë kemi Shqipërinë”
(N.Frashëri “Vepra të zgjedhura”vëll.I,bot V.1980 f.227).
Jo rastësisht, udhëtari francez Gabriel Lui Zharej shkruante se teqetë u bënë “qendra kombëtare sa fetare, aq dhe vatra të kombësisë, që luftonte për lirinë e Shqipërisë”. (G.Lauis Jaray “Au jeune royaume d’Albanie 1914, f.100-101)
Shumë patriotë myslimanë përqafuan bektashizmin, sepse ai kënaqte aspiratat e tyre kombëtare e demokratike dhe shumë bektashinj hynë në lëvizjen kombëtare dhe për shkak të qëndrimit opozitar të bektashizmit ndaj Portës së Lartë.
Një parim themelor i bektashizmit është “Pa atdhe nuk ka fe”, parim që në thelb pranon përparësinë e ndjenjës kombëtare përballë asaj fetare (K.Frashëri “Naim Frashëri dhe bektashizmi shqiptar” bot.V.1995 f.670). Kjo është arsyeja pse te bektashinjtë shqiptarë “ ndërgjegjia fetare nuk e errësoi dhe nuk e mbuloi asnjëherë vetëdijen kombëtare”. (K.Prifti “Diversiteti fetar dhe Uniteti kombëtare te shqiptarët”, bot.V.1995, f.670 ).
Bektashinjtë mbështetën shpesh luftën për liri dhe për gjuhën, për shkollën, për shkronjat, për mësimin shqip (S.Skëndi “Zgjimi kombëtar i Shqiptarëve”, bot.V.2000, f.137 ).

[Albo]

BEKTASHIZMI NË SHKOZË. SHKOZA BEKTASHIE

Shkoza qysh në momentet e para të islamizmit, përkrahu sektin bektashian. Kjo kishte arsyet e veta. Duke qenë për shekuj fshat i krishterë i ritit katolik e më vonë ortodoks (gjë që e vërtetojnë më së miri toponimet kishëtare brenda e në periferi të Shkozës edhe sot pas gati 300 vjetësh), nuk mundej të tjetërsohej në mënyrë të menjëhershme në ritet rigoroze myslimane, bazë e të cilit ishin shtetet arabe, me të cilët vendin tonë kurrë s’e kishte lidhur asgjë. Bektashizmi për ta sikur i zbuste pak konfliktet fetare dhe ishte më pranë shpirtrave të tyre. Bektashizmi aplikonte rite që përqaseshin me ritet kristiane, me të cilat popullsia shkoziote kishte 17 shekuj që i aplikonte. Ai nuk qe sekt i ashpër, i ngurtë e i bezdisshëm e mbi të gjitha nuk i prekte shkoziotët në sedrën kombëtare, të cilën ata e kishin më të shtrenjtë se jetën. Përkundrazi ajo e stimulonte dashurinë për vendin, Shqipërinë, e rrjedhimisht dhe vendlindjen tonë Shkozën, nxiste patriotizmin e duke nxjerrë nga gjiri i saj shumë patriotë e atdhetarë.
Bektashizmi përputhej me shpirtin shkoziot dhe në aspektin e dashurisë për vendin, për Kudhës-Gërhotin, për të cilin duhet theksuar se dhe ai kishte përkrahur ritin mysliman të bektashizmit, duke ndërtuar në vendet e kishave teqetë e para, tybet e kajmekamet.
Këto elemente, këto përputhje, këto rekomandime, këto lehtësira e bënë që shkoziotët, ndonëse me vështirësi, të përvetësonin sektin bektashian. Emrat u kthyen në myslimanë, por aty-këtu mbiemrat u ruajtën të krishterë. Bile ngeli një zakon: Kur në një familje fëmijë të njëpasnjëshëm, të lindur nuk rronin, u vinin emra kristianë, me besim se ata do të jetonin gjatë. Në momentet e para të kthimit në bektashi, shkoziotët aplikonin rite të krishtera. Gratë në shtëpi byrekun e festës me mish në mes, e bënin dhe me mish derri dhe me mish berri (të hante dhe babai bektashi mish berri dhe fëmijët e gruaja që më tepër anonin nga ritet kristiane të hanin mish derri), sa thoshin “u bë si byreku i Kuçe, gjysmë berr e gjysmë derr”.
Ndërtuan teqenë e fshatit mbi rrënojat e kishës. Emrin e kishte të thjeshtë: ”Teqeja e Shkozës”.
Baballarët që shërbenin aty quheshin thjesht, Baba i Teqesë së Shkozës. U veshën dervishë që pasuan njëri-tjetrin: Baba Brahim Luzi, Baba Sherifi, Myhip Hakiu, Dervish Minua, Baba Arshi Bazaj, Dervish Hazbiu, etj.
Në Teqenë e Shkozës shërbyen shumë baballarë vendas, por dhe nga fshatrat e zona të tjera, sikundër dhe baballarë shkoziotë shërbyen në Teqetë e fshatrave të tjera bektashie, si në fshatrat e Tepelenës, të Mallakastrës e deri në Teqenë e Zallit në Lazarat të Gjirokastrës.
I tillë qe dhe Baba Arshi Bazaj.
Në poezinë time unë kam shprehur:

“Sapo dola në ballkon,
Teqenë në Sarandë shikoj,
Baba Sadikun mendoj,
Ky njëri i madh shenjtor,
E zgjodhi Zoti me dorë,
Që nga Kuz-Baba në Vlorë,
Teqeja e Zallit me forë,
Trashëgon shumë Baballarë,
Kë uron i vete mbarë,
Nur,o nur i qofshim falë,
Do mbetet për breza me radhë”.

Fiqiri Aliaj nga Shkoza e Kudhës-Gërhotit, shprehet kështu në tetor 2010 në gazetën “Shkoza” ( Nr.3):
“Unë nga fëmijëria dhe adoleshenca mbaj mend dervish Hazbiun, i gjatë e me një ecje sportive, i qetë dhe i vëmendshëm. Mbaj mend që na ka ardhur në shtëpi në Selenicë baba Sherifi, për të cilin të gjithë kishin respekt e admirim të veçantë. Ai vinte tek ne dhe shkoziotët mblidheshin rreth tij dhe dëgjonin tek fliste me urtësinë karakteristike dhe me plot mençuri. Autoriteti i tij, si baba teqeje, qe absolut. Fjala e Zotit, përmes gojës së tij, vinte e shtruar, e gjithëfuqishme, e plotë.
Më kujtohen dy baballarë të tjerë, të cilëve s’ua mbaj mend emrat, që shkoziotët në Selenicë i prisnin me shumë dashuri në shtëpitë e tyre. Unë kam pasur xhaxhanë myhip. Po Shkoza ishte e gjitha bektashi, prandaj ndodhte kjo pritje e veçantë e baballarëve edhe nga shkoziotët në Selenicë, deri kur feja lejohej. Ato ditë ishin të nxehta. Njerëzit ndjeheshin mirë, më afër Zotit dhe më afër njeri-tjetrit.
Dukej sikur institucioni i Kultit lëvizte së bashku me Babanë, derë më derë.
Po pas vitit 1967 jeta për klerin shqiptar u bë sterrë. Sterrë u bë dhe për baballarët e teqeve. Objektet e kultit u prishën. Feja dhe besimi fetar u ndaluan me ligj. Unë nuk i pashë më baballarët. Ruaj vetëm kujtimet për ta. Nëna ime, Xhania, vuante shumë për këtë”.

[Albo]

PREJARDHJA E FISIT, DJEPI DHE PINJOLLET, KU U LIND DHE U RRIT BABA ARSHI BAZAJ

Nga hulumtimet e mia rezulton, se çdo fis ka pasur paraardhësit e tij të krishterë me emrat dhe mbiemrat përkatës. Ato fatkeqësisht kanë humbur e dokumenta të shkruara ka fare pak. Ato të plota e të rregullta ndoshta ndodheshin në kishën e fshatit, që, bashkë me ndërrimin e fesë, u zhdukën dhe ai dokumentacion me vlerë historike. Por sa kanë mundur njerëzit e fiset i janë futur thellësisë së historisë dhe, sa kanë mundur, diçka kanë zbuluar, kanë shkruar dhe ua kanë lënë brezave që vijnë. Këtë po e japim për sa kemi gjetur për fisin Bazaj.
I pari i fisit Bazaj ka qënë Bazo Cani. Me vdekjen e tij, mbiemri i fisit ndryshoi nga Cani në Bazaj. Kjo tregon hershmërinë kristiane të vetë fshatit, se mbiemri Cani është mirëfilli kristian. Ne kemi një pasuri në fund të Kishës siç quhet, por kjo tregon se edhe Kisha duhet të jetë shërbyer nga njerëzit tanë.
Fakti që ne kemi qënë me një origjinë me Kudhës Perivolin dhe ka një fis me mbiemër Cani, aty ku ata kanë ndërtuar Kishë, të krijon bindje se jemi një fis me të dhe disa fise të tjera kanë të përbashkëta me fise të tjera të Kudhës Perivolit.
Nga fisi Bazaj kanë dalë djem, vajza, nipër, stërnipër, mbesa, stërmbesa me emër dhe me shkollë si : gjeneralë , kadilerë, kapedanë trima e të zotë e me kapital e deri tek Kryeministra të Shqipërisë në epoka të ndryshme si Qazim Koculi para Luftës e Mehmet Shehu, në periudhën e komunizmit.
Nga fisi Bazaj ka paraprirë në vite të historisë Banush Rrokua, i cili ka qënë Kryeplak i krahinës së Kudhës-Gërhotit e për të janë kënduar dhe këngë, meritë që e gëzonin trimat dhe ata që kanë dhënë kontribut për fshatin a krahinën në situata të vështira. Të dëgjuar për bëmat e tyre në interes të fshatit e të krahinës, kanë qenë dhe Cane Dervish Bazaj,Imer dhe Ahmet Bazaj,Jaup Imer Bazaj, Manxhar Jaup Bazaj. Tartar Imer Bazaj ka qënë Kadi (gjykatës) dhe përkthente edhe letrat e kohës për krahinën e Kudhësit.
Dua të ndalem tek figura më e dëgjuar e që ka lënë gjurmë në histori, ajo e Bazo Canit. Po kush ka qenë Bazo Cani?
Bazo Cani njihet si i pari i fisit Bazaj, i vendosur në Aligjon nga më të parët. Ka pasur një stan të madh e toka që nga ara e Canit gjer në krye të Mostovunit deri në krye të Thanishtes. Kishte një autoritet të madh, aq më tepër dhe si kundërshtar sistematik i pushtuesve turq. Sipas të dhënave ka qënë komandant i një çete kaçakësh kundër ushtrisë turke. Tregonte i ndjeri Nazo Memushi , e moçme Xhixho Bazaj dhe Nasip Xhezo Jaupaj (ish-Bazaj) etj:
“Bazo Cani dhe çeta e tij luftoi kundër turkut, se nuk i përballonin dot taksat e rënda të Perandorisë Osmane. Në një përleshje, çeta e tij pësoi humbje të mëdha. Shkoza u nënshtrua. Influenca turke sa po vinte e rritej në krahinë. Bazo Canit nga dëshpërimi i humbjes së çetës, por dhe nga vrasja e shokut të tij të ngushtë në këto përpjekje, u mbyll në oxhakun e shtëpisë së vet, tepër i mërzitur e i shqetësuar. Kur i shkonin kryeoxhakët e fshatrave të krahinës e më gjerë, ai nuk fliste, veç rrinte i menduar, duke pirë duhan. Midis burrave që i preknin ballin e shtëpisë, pas shumë kohësh, njëri mori guximin dhe e pyeti me vargje labçe:
“Ç ke të thuash, o Bazo Cani,
T’u sos rakia dhe duhani?”.
Bazo Cani, ndonëse i dëshpëruar nga fatkeqësia e rëndë, ia ktheu po me vargje labçe:
“Raki e duhan kam vetë,
Mjerë unë për atë çetë!”.
Bazo Cani ka patur katër djem: Imer Bazo Bazaj, Ahmet Bazo Bazaj, Rroko Bazo Bazaj dhe Dervish Bazo Bazaj. Dy djemtë e parë Imeri dhe Ahmeti kishin mbaruar shkolla ushtarake në Napoli dhe kanë shërbyer si ushtarakë të lartë në Vilajetin e Janinës, me grada shumë të larta si oficerë madhorë të Vilajetit. Kur Greqia fitoi pavarësinë më 1827-1829, u krijua një komision, për të ndarë kufijtë mes Greqisë dhe territorit të Perandorisë Osmane, ku ishte e përfshirë dhe Shqipëria. Në këtë komision, si pjesëtarë të delegacionit të Vilajetit të Janinës, u caktuan dhe Imer Bazo Bazaj dhe Ahmet Bazo Bazaj. Ja si e vërteton kënga:
“Imer dhe Ahmet Bazua prin,
Të ndajnë kufijtë me Greqinë”.
Kjo ngjarje ka ndodhur tek vendi i quajtur “Tri furkat”, që mendohet se është pas malit të Gramozit. Kënga e ka përjetësuar këtë moment dhe është ruajtur mirë në kujtesën e njerëzve, deri sa erdhi deri tek Kimet Namik Ramaj, vepra të cilat i sqarojnë thjeshtë e prerë vargjet:
“Tre furkat u bë imet,
Mbetëm për ibret,
Hairet e din,
Po dora s’ e jep”.
Tregohet një histori interesante për një nga djemtë e Bazo Canit e pikërisht për Rroko Bazo Bazajn: Rrokua do të shkonte nizam për 9 vjet përtej Urës së Qabesë. S’dihej në se do të kthehej apo jo. Kishte një pasuri të madhe floriri. Ai e fshehu gjithë floririn në afërsi të Gurit të Lunecit mbi Urën e Nuses. Aty mblodhi vëllezërit e u tha:”Dëgjoni këtu, o vëllezër, në këtë vend kam fshehur floririn. Kini amanet: ”Nuk do ta prekni për 9 vjet të plotë të shërbimit tim ushtarak. Në rast se do të vijë karta e djegur (që nënkuptonte vdekjen e Rrokos ose vrasjen e tij në luftë, aty ku do të shërbente për llogari të ushtrisë turke), do të prisni dhe një vit mbi të, pra 10 vjet. Atëherë ju do ta hapni floririn dhe do ta ndani. Po e morët përpara kësaj kohe, nuk do ta gëzoni, se do të shkelni mbi amanet”.
Vëllezërit u ndanë mes lotësh dhe me premtimin se do ta mbanin amanetin si gjënë më shenjtë, e kurrë nuk do të shkelnin mbi të.
Vitet shkuan e Rrokua u kthye nga nizamllëku. Si u takua me mall me vëllezërit, të gjithë bashkë shkuan tek vendi, ku kishin fshehur floririn. Floririn e gjetën të paprekur. Fjala e dhënë ishte mbajtur. Rrokua, i entuziasmuar, u shpreh: “Amanetin nuk e tret as dheu”. Tha këto fjalë dhe gjithë floririn e ndau në mënyrë të barabartë mes vëllezërve. Që atëherë vëllezëria e fisit ka qenë tepër e bashkuar, duke ia lënë amanet brezi brezit në të mira e në të këqia. Kjo u ruajt dhe atëherë, kur fisi Bazaj u trungëzua në Rrokaj, në Begaj e në Jaupaj. Besa e dhënë në kohën e nizamit Rroko Bazo Bazaj, i la gjurmët e saj në breza e në shekuj.

[Albo]

BABA ARSHI BAZAJ


Baba Arshi Bazaj Detroit , Michigan USA , 23 Dhjetor 2011


Baba Arshi Bazaj lindi më 20 Maj 1906 në fshatin Shkozë. Lindi në një nga familjet e mëdha të Shkozës. Ishte familje me tradita atdhetare. Fisi Bazaj (Jaupaj) ishte një nga fiset e hershme dhe më të vjetra të Shkozës, që me sa mbahet mend në breza, janë etnikisht shkoziotë të pastër. Kanë pasur lidhje gjaku me fisin Telharaj, fisin Aliaj, fisin Alikaj (Zykaj), fisin Ramaj dy herë, fisin Mukaj (Novruz Hazizin), fisin Qyraj, fisin Murataj, fisin Ismailaj, fisin Breshanaj,fisin Lazaj. Kanë qenë e janë gjak me fisin Begaj, të cilët dhe sot e kësaj dite janë pjesë e fisit Bazaj. Me fisin Rrokaj kanë qenë e janë e njëjta vëllezëri dhe një gjak, fisin Jaupaj (Nasip Jaupaj). Të gjithë këta e kanë ndryshuar mbiemrin pas trysnisë komuniste në vitet 1970. Në këtë mjedis, lindi dhe e shkoi fëmijërinë e hershme Baba Arshiu.
Baba Arshi Bazaj në moshën 13 vjeç u sëmur rëndë. Familjarët e tij e çuan në Vlorë dhe e vizituan tek mjekët italianë. Ata nuk i dhanë shpresa për shpëtim. Ai kishte mbi 18 ditë që nuk hante dhe nuk pinte. Zoti i kishte caktuar detyrat, por përpara se ta ngarkonte me mision, e kaloi në një provë shumë të fortë.
Familjarët, pasi e vizituan, e sollën në fshat në Shkozë, duke menduar se nuk e kishte të gjatë. Po ditëgjati kurrë nuk bëhet ditëshkurtër. Aty, kur vinin njerëz për të vizituar Arshiun e vogël dhe të bërë kockë e lëkurë nga mungesa e ushqimit dhe pijes, mendonin se nga dita në ditë do të vdiste. Njëri nga miqtë e familjes së madhe të fisit Bazaj, u propozoi të kërkonin Baba Bektashin, një shenjtor i zonës së Kudhësit, ku gjenin shërim shumë besimtarë bektashi, në atë kohë me mision si Baba i Teqesë së Golimbasit. Baba Bektashi u paraqit menjëherë dhe kërkoi të takonte tek për tek Arshiun, djalë i njomë dhe i katandisur keq.
Baba Bektashi, pas vizitës së djalit të sëmurë, Arshiut, u tha prindërve të tij:
“Ky s’është më për ju, ky është për mua, është për Zotin”. Dhe e mori në Teqenë e Golimbasit, ku shërbente edhe vetë. Aty Arshiu u shërua dhe u bë dervish. Pasi shërbeu për një kohë të gjatë në Golimbas, u transferua në Teqenë e Shkozës. Më pas u transferua në Teqenë e Koshtanit në Tepelenë. Atij fillimisht iu shfaq në ëndërr Haxhi Bektash Veliu, për të cilin po shkruaj pak rreshta për ta bërë më të kuptueshëm.
Haxhi Bektash Veliu, Fryma e Ringjalljes :
“Bektashizmi është dogmë mistike islame, që merret me përsosmërinë shpirtërore të njeriut. Është rruga që e udhëheq ndjekësin dhe e shpie në objektivin e dëshiruar, në afrimin me Zotin. Është ajo vijë vetmitare mistike, e cila e mërgon ndjekësin nga të gjitha shijet e kësaj bote dhe e pajis me dashurinë e Zotit. Ndjekësi në këtë mënyrë, pastrohet nga Masivaja ( nga çdo gjë përveç Zotit), dhe i dehur me dashurinë e Zotit, shkrihet fare në të dhe mbetet tek Ai”.

Lufta N.Çl, Baba Arshi Bazajn e pozicionoi në frontin antikomunist. U inkuadrua në formacionet balliste, duke shërbyer në Teqenë e Koshtanit, Tepelenë dhe në kohën e mbarimit të Luftës së Dytë Botërore në Teqenë e Zallit në Lazarat të Gjirokastrës. Gjatë luftës me të tjerë, strehoi dhe udhëhoqi forcat balliste në vendlindjen e tij, por më tepër lidhje pati me forcat e organizuara të formacioneve balliste të Lazaratit, që ishin tepër aktive në atë kohë kundër dogmave komuniste. Ato forca kishin një koordinacion të çuditshëm me forcat balliste të Dukatit, të Salarisë e të Golemit ( të drejtuara nga Ismail Golemi).
Vit pas viti, ai kishte fituar autoritet dhe emri i tij ishte bërë i dëgjuar në Teqenë e Zallit. Aty ai shërbeu me Baba Rexhepin, me të cilin, veç bindjeve fetare, e lidhnin dhe bindjet antikomuniste dhe shpirti vetë që i bëri një e të pandarë deri në moshën e pleqërisë.
Baba Arshi Bazajn, periudha e komunizmit në vitin 1945, e gjeti në Teqenë e Zallit në Lazarat, duke qenë njeri i Zotit dhe afër me të, më shumë se njerëzit e tij të zakonshëm. Ai e ndjeu të keqen që po vinte për klerin shqiptar dhe sidomos për ata që nuk e mbështetën Luftën Nacionalçlirimtare e u inkuadruan në radhët e Ballit Kombëtar. Si e tillë, një e ardhme e hidhur do të vinte si për fisin Bazaj dhe për vetë Baba Arshi Bazajn. Ndaj Baba Arshi Bazaj, vendosi të arratisej nga Kukësi në vitin 1945.
Çuman Bazaj nga Shkoza, nip i Baba Arshi Bazajt, shkruan disa vargje kushtuar tre fiseve shkoziote, duke përfshrë dhe Baba Arshi Bazajn. Ja ç`thotë konkretisht:

“ Ti, more komunizëm, mos ardhsh kurrë:”

Ti, mor komunizëm, mos ardhsh kurrë,
Ndave fëminë me babanë,
Ndave motër me vëllanë,
Po me fisin Bazaj ç’pate?
60 vjet në qafë e more,
Sulmove një fis të tërë,
Vallë çfarë të kishin bërë,
Pasurinë të gjithë ua more,
Dhe në burg një pjesë i çove,
Një pjesë i internove,
Dhe kulak i deklarove,
Baba Arshiu shpëtoi,
Komunizmin nuk pranoi,
Dhe në Amerikë qëndroi,
Po malli e përvëloi,
Se më njerëzit s’i takoi.
Po për Aliajt e shkretë,
Të gjithë pasurinë ua more,
Gjer tek tigani e çove,
Xha Ilmiun internove,
Xha Kuton në burg e çove,
Xha Sabriu plak njeri,
Me gjithë atë pasuri,
Mbeti pa bukë e shtëpi.
Po për Hyskajt e shkretë,
Djalin ua zhduke për jetë,
Në moshën 23 vjeç,
Nënë Xhania s’pushoi kurrë,
E shkoi jetën me të qarë,
Qante Sejdin djalë,
Si nëna që qan evlanë,
Derisa i shkoi pranë,
Sejdiu djalë i ri,
Ç’kishte atë bukuri,
Që donte demokraci,
Me plumb e pësoi”.

[Albo]

BABA ARSHIU PAS VITIT 1945
(PERIPECITË)

Baba Arshi Bazaj u arratis më 1945. Me vete kishte një torbë, ku mbante librin “Fletorja e Bektashinjve” të Naim Frashërit, që ia kishte dhënë si kujtim Mit’hat Frashëri gjatë Luftës mik me fisin Bazaj dhe nipërit e tyre Shehaj të Sevasterit. Kishte dhe ca bomba dore. Me këto bomba, së bashku me dy-tre shokë çanë brezin e kufirit, por “Fletoren e Bektashinjve” e dogji të mos binte në duar të komunistëve, të pafeve,- siç shprehej ai. Kalimi i kufirit u bë me vështirësi dhe kujdes të madh, pasi nga momenti në moment mund t’i rrezikohej jeta.
I pabesueshëm u bë për regjimin komunist, por po aq i pabesueshëm u bë dhe për forcat e shërbimeve sekrete greke dhe italiane, ku ai shkoi. Ai në Greqi, ndonëse u dorëzua, u mbajt për shumë kohë në kampet e punës, derisa u largua për në Itali. Po edhe aty u mbajt në kampet e punës. Kështu që për 6 vjet si në Greqi dhe në Itali, bëri jetë të izoluar dhe të survejuar nga forcat e shërbimeve sekrete qeveritare vendase, pasi ai në zemrën dhe ëndrrën e tij, kishte kombin shqiptar dhe Shqipërinë, që po binte në dorë të komunistëve, të cilët filluan të vrisnin patriotët dhe gjithë njerëzit me shkollë dhe dalëngadalë po kositej truri i kombit. Përballoi situata të vështira provokative dhe manipuluese. Për të, jeta mori trajtën e një aventure të rrezikshme. Po Baba Arshi Bazaj kishte zgjedhur vetëm një rrugë: rrugën e Zotit dhe shërbimin ndaj kombit të tij për të mirën e njerëzve. Figura e tij mbeti e pastër.




BABA ARSHIU NË SHBA

Një ditë, me ndihmën e Baba Rexhepit dhe të autoriteteve amerikane në Itali, më 1951, u nis për në Detroit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Aty filloi dervish dhe më pas u bë Baba i Teqesë së Bektashinjve në Detroit, ku dhe sot, në moshën 106-vjeçare, vazhdon të veprojë në krye të saj.
Ja çfarë shkruan Syrja Xhelaj për Baba Arshi Bazajn:
Baba Arshi Bazaj, sot 106 vjeç, në teqenë Bektashiane në Detroit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës kujton: ”Në ditët që erdhi Italia në Vlorë dhe në Durrës, isha me detyrën e shenjtë të dervishit në teqenë e Koshtanit. U mbluadhën njerëzit si mizë lisi, të gjithë të armatosur. Baba Shefqeti fillimisht i priti në kafeoxhak. Kur fliste ai, të gjithë dëgjonin. Askush s’ia priste llafin Baba Shefqetit. Të vemë në Gjirokastër, t’u vëmë dyfekun italianëve. Nuk mbahen disa. Babai i dëgjonte, pastaj urtë e butë u tha se nuk mund të luftohej gjithë ajo ushtri e huaj me disa kaçakë. Duhet të merremi vesh me njëri tjetrin,- u tha ai. Një djali nga Rabija i përshkëndisnin sytë për luftë, tha se nuk kishte qeveri e ku duhej të drejtoheshin. ”Ne kemi myrshidin tonë, Sali Njiazi Deden”,- tha babai që i qetësoi trimat. Pas tri- katër ditësh me një letër të fshehur në gjoks, unë u nisa për në Tiranë”.(Revista “Urtësia”, Nr. 81, f. 28)
Ka 60 vjet që shërben në Teqenë e Detroitit. Baba në dy shekuj në shek. XX dhe në shek. XXI. Aty shërben me devotshmëri fetare, që e ka pasë në shpirt gjithë jetën. Dhe ata që venë në Teqenë e Detroitit nuk janë pak, bektashianët me banim në SHBA nga Vlora, nga Tepelena, nga Skrapari, nga Delvina, nga Gjirokastra, nga Kruja, nga Prespa, nga Tetova. Venë dhe i puthin duart babait shekullor. Ai është dhe një pathua popullor. Aty vizitohen dhe shumë prej tyre gjejnë shërim. Aty nuk shkojnë vetëm besimtarë bektashi nga Amerika dhe më gjerë, por edhe të besimeve të tjera si të krishterë e të huaj, që kërkojnë shërim dhe marrin bekimin e këtij shenjtori.
E shtrirë në dy shekuj, jeta e tij gjallon akoma. Ka dhe sy jeshilë plot dritë dhe një energji fizike gati mahnitëse. Ulet në kolltukun e tij, në kafeoxhakun e Teqesë Bektashiane në Detroit dhe për gjithkënd që hyn brenda, çohet si të jetë 18-vjeçar. Kur vizitorët hyjnë brenda, ai çohet në këmbë edhe kur i thonë:
“ Ulu ejvallah, mos u ço për mua”. Ai nuk i pranon këto fjalë dhe mërzitet duke u shprehur: “Ka rregulla teqeja, a, të lutem”.


Baba Arshiu në teqenë e Detroitit Michigan SHBA


TË FSHEHTAT E JETËS SË BABA ARSHI BAZAJT

Shumë të fshehta pati në jetë Baba Arshiu. Pak njerëz dinë për familjen e harruar të tij. Shumë të fshehta, ai ia pati besuar vetëm Baba Rexhepit, të cilin e kishte idhull, gati perëndi. Një mjegullnajë gati shkatërruese, endet akoma mbi familjen, fisin, fëmijërinë dhe rininë e këtij kleriku stoik bektashian. Po ai për vete flet pak. Është i rezervuar në këtë drejtim. Me një mburrje karakteristike labe, donte të fliste vetëm për Shkozën dhe për të gjitha fshatrat e Sevasterit, Baba Bektash Golimbasin Vlorën dhe djemtë e saj. Tregonte se kishin miq e të afërm të familjes Skënder Muçon, Qazim Koculin që ishte nip i Bazajve, kishin miq si Mit’hat Frashërin, Enver bej Risilinë, Hysni Lepenicën, Hysen Lepenicën, me të cilin kishin luftuar krah për krah dhe nuk e hiqte nga goja, Osman Haxhi Muhametin, nacionalistin dhe njeriun me autoritet në Kudhës-Gërhot, Gjeneral Temo dhe Sulo Shehun, djemtë e kapedan Sali Shehut nga Sevasteri, edhe ky nip i Bazajve, e shumë personalitete të krahinës dhe të Vlorës, por edhe të rretheve të tjera. Nga Mit’hat Frashëri kishte pasur si kujtim një libër të Naim Frashërit “Fletore e Bektashinjve”, por kur e ndiqnin komunistët në malet e Kukësit, në vitin 1945, gjithë çantën e librave e dogji. Thotë: “E bëra për të mos rënë në dorë të të pafeve”.
Ka vuajtur plot 6 vjet në kampet e punës në Greqi e Itali. Është përballur me aventurierë e agjentuara gjithfarësh, por midis miqve që ka patur atje ka qenë Haxhi Veli Bektashi. Mban si hajmali në gjoks një thënie të Salih Njazi Dedeit, i cili një natë dimri të vitit 1940, ndërsa kishte bujtur në Tiranë në Selinë e Kryegjyshatës Botërore Bektashiane, i kishte thënë: “Dëgjo evlat! Mund të ndodhi në jetë të kalosh nga njëra fatkeqësi në tjetrën, nga njëri hidhërim në tjetrin, nga një sakrificë në tjetrën, Haxhi Veli Bektashin mos e ndaj nga besimi i shpirtit dhe do t’i kalosh të gjitha”.
Me ndihmën e Baba Rexhepit, si dhe të autoriteteve shtetërore amerikane, i ardhur nga kampet e punës në Itali, u vendos në Teqenë bektashiane të Detroitit.
Ka një dashuri të thellë dhe të dukshme për Baba Rexhepin. Gjithçka që ndodh sot në Teqe, e sheh me sytë e udhëheqësit të dikurshëm shpirtëror. Shkon disa herë në ditë tek tyrbja. Në muzg, me perëndimin e diellit ndez çirakët. Kur sheh diçka që nuk shkon, thotë me gjysmë zëri: “Ah, jo, jo, këtë s’e donte Baba Rexhepi”. Fragmente historish, legjendash, këngësh apo setenca bektashiane shpalosen në kafeoxhakun e hijshëm, aty ku rri zgjuar kurdoherë mirësia dhe dashuria. Baba Arshiu rri aty, i vëmendshëm, i gatshëm të japë përgjigje në telefon, i heshtur kur e pyesin për të kaluarën e vet dhe të familjes së tij.
Të vetmin merak në këta 100 vjet jetë, e ka që nuk e pa dot dhe një herë familjen e tij, të përndjekur nga komunistët, rrënojat e shtëpisë së tij në Shkozë. Do të shikojë Vlorën, Sazanin, Karaburunin.
Ai thotë: “Shtëpinë tonë e bombarduan italianët në vitin 1942, kur ishte duke bërë një mbledhje me personalitetet e Ballit Kombëtar, po disa mure patën mbetur”. Shpesh shprehet: “Ai i flamosuri komunizëm, ma luftoi padrejtësisht familjen time”.
Për Shkozën emri i Baba Arshi Bazajt, përbën mburrje dhe krenari. Mbetet detyrë që kjo figurë të njihet dhe të bëhet publike, duke hulumtur për gjithçka që plotëson figurën dhe personalitetin e këtij kleriku bektashian të shquar. Për shkoziotët, figura e Baba Arshiut ka mbetur për 60 vjet enigmë e duke hedhur edhe baltë mbi të, si për shumë baballarë dhe personalitete të tjere si Baba Bektash Golimbasin, pse jo edhe për Baba Dervish Rakipin nga Mazhari, një personalitet dhe një burrë i mençur dhe shumë i dashur nga të gjitha fshatrat e Kudhësit dhe të Vlorës.
Me vendimin Nr.14 datë 26.12.2011 Këshilli i Komunës Sevaster, në unanimitet e shpalli Baba Arshi Bazaj ”Qytetar Nderi”.
Tani Shkoza dhe gjithë Kudhës-Gërhoti njihen me këtë realitet të veçantë, me këtë pesonalitet të nacionalizmit shqiptar. Ata nuk e kanë ditur këtë, ose kane qenë pak vetë, që kanë ditur se Baba Arshiu rron, se është në SHBA dhe se nga fisi Bazaj kishte dalë edhe një personalitet i tillë, e se ai s’e ka harruar atdheun dhe Shkozën. Se ai, që andej larg dërgoi dhe bëri varroshet e prindërve të tij Merko e Fatime Bazaj, aty në ballë të Goricës. Atje larg në Amerikë, ai nuk pranon lëvdata për vete nga ata që i venë për vizitë dhe kërkojnë shërim tek ky shenjtor, por nëse i flasin për Shqipërinë, Vlorën dhe Shkozën, çelet menjëherë e gëzohet shumë.
Ai kohët e fundit, është gëzuar tej mase që ka shkuar me shërbim një djalë nga Sevasteri, nga fisi Pashaj, i cili është veshur Dervish.
Atje larg në Amerikë ia merr këngës labe dhe duket sikur fjalët dhe melodia e saj vijnë deri tek ne, deri në Aligjon, tek kroi me ujë të ftohtë, tek Rrapi i Madh. Kënga labe e ushqen, e përtërin dhe i zgjat jetën.
Në të vërtetë, mendojmë se në kujtimet dhe këngët që këndon Baba Arshiu është Shkoza që ai la, atëherë në vitin 1945. Është brenga për vëlla Jaupin, që e burgosën. Është brenga për persekucionin e njerëzve të tij, por dhe malli që e zhurit. Ndoshta mosha s’e ka lënë e s’e lë që të vijë një herë në Shkozën e tij të dashur.
Baba Arshiu, si klerik bektashi, për vlerat e kontributin që ka dhënë, renditet ndër bijtë e denjë të Shkozës dhe Shkoza krenohet me të. Në muajin qershor 2011, nëpërmjet numrit të telefonit kërkova Baba Arshiun dhe më doli një djalë nga Sevasteri, dervish Pashaj quhej, i sapovajtur, të cilin e pyeta për Baba Arshiun, duke i thënë se jam nipi i Baba Arshiut. Ai m’u përgjigj se Baba Arshiu është mirë, u dërgon të fala e u puth me mall nga larg gjithë shkoziotët e të jeni gjithë të bashkuar, pavarësisht viteve që shkuam, të ndarë e të luftuar vëlla me vëlla. Kur dëgjova këto fjalë testament u gëzova e thash me vete: ”Të mençurit që dinë ç’është jeta, dinë edhe të falin, në emër të dashurisë e vëllazërisë shkoziote e atdhetare”. M’u kujtuan fjalët e Jezu Krishtit, kur thotë:“Fali, o Zot se s’dinë ç’bëjnë”. Dhe vërtet marrëzia për 60 vjet disa të verbuar të komunizmit, i bëri të mos kuptonin se ç’bënin.
Kam folur dhe flas aktualisht shpesh me të dhe më përgëzon për telefonatat që i bëj.
Një vizitor bektashian dhe koordinator i Kryegjyshatës Botërore Bektashiane, Syrja Xhelaj, shkruan në kujtimet e tij për takimin me Baba Arshi Bazajn: ”Ende e kam në kujtesë agun e asaj dite marsi, derisa po përgatitesha të merrja avionin nga Detroiti në Nju Jork, kur Baba Arshiu erdhi në dhomën time dhe sikur po më zbulonte ndonjë sekret shtetëror, me gjysmë zëri më tha: ”Të kam zier nja dhjetë kokrra vezë, t’i kesh për rrugës se kështu bënte dhe Baba Rexhepi”. Brenda atij çasti zbulova të vërtetën e madhe, se duke jetuar me dashurinë për Krijuesin, mund të jetosh dhe një shekull me dashuri për njerëzit”.
Tregon Baba Sadik Ibrokodheli: “Një patrioti jonë nga Durrësi, i shkoi Baba Arshiut dhe e takoi atë në Detroit , ku Baba Sadiku ka qenë prezent. Si u çmall me të ia kërkoi dhe një hall që kishte#8220;Dua, Baba Arshi që djalin të ma sjellësh nga Italia në Amerikë”-“Jo ,-i tha Baba Arshiu. Por patrioti i tij nguli këmbë duke i puthur duart shumë herë me lutje dhe këmbëngulje. Atëherë Baba Arshiu mori një peshqir të palosur dhe e mbajti para duarve të tij. Me kokë ulur qëndroi 10 minuta. Të gjithë po habiteshin, se ç’po bënte Baba Arshiu. Baba Arshiu ngriti kokën e i tha Baba Sadikut ”Shko në oborr në varrin e Baba Rexhepit dhe ndiz dy qirinj se unë po bëj një mëkat”. Pastaj iu drejtua patriotit: ”Dëgjo more bir, unë, ndonëse bëj mëkat, djalin do të ta sjell në Amerikë, po dije se s’ka për t’i vajtur mbarë”. Djali shkoi në Amerikë, dhe shume shpejt vrau njerin dhe u vra dhe vetë.

FOTO:

Baba Arshiu në Detroit 2011
Ekrem Bardha duke folur ditën e Sulltan Novruzit në Teqenë e Detroitit, viti 2011
Baba Arshiu, Baba Vafiu dhe z. Fehmi Yildirim
(Drejtor edukativ i Qendrës Kulturore turke në Nju Jork York)
Baba Arshiu dhe Baba Vafiu , viti 2011
Baba Arshiu duke kënduar Ashura Lamentin(Mersyye), që ishte shkruar nga Baba Rexhepi shumë vjet më parë,viti 2011
Baba Arshiu dhe Dervish Eliton viti 2011
Baba Arshiu dhe Ekrem Bardha në Detroit, viti 2011
Baba Arshiu
Baba Arshiu duke mbajtur fjalimin, Sulltan Novruzi, viti 2011.
Baba Arshiu, duke biseduar me një vizitor kroat para dreke, viti 2011
Z. Novruz Nazarko drejtuesi i evenimentit,viti 2011
Imam Shuajb ef. Gerguri i Qendrës Islamike Shqiptare në Michigan,viti 2011
Vendi ku prehet Baba Rexhepi, Teqeja e Detroitit USA

[Albo]

SHOQATA “SHKOZA E KUDHËS-GËRHOTIT” KOMUNIKON ME BABA ARSHIUN

Më 23 Nëntor 2010 shoqata “Shkoza e Kudhës-Gërhotit”, i dërgoi një letër Baba Arshi Bazajt në Amerikë.
Në letër shkruhet:
“I dashur Baba Arshi,
Që në fillim dua të shpreh respektin e madh të veçantë që ndiej për Ju, si bir i shquar i Shkozës dhe personalitet i dalluar i klerit bektashi.
Gati para një muaji, nga kjo ditë që po ju shkruaj, unë nuk dija asgjë për Ju. Tani di dhe ndihem i gëzuar që Ju kemi, sado larg, por në një vend që është atdheu i dytë, siç është SHBA.
Ne kemi krijuar shoqatën “Shkoza e Kudhës-Gërhotit” që më 21 shkurt 2010. Qendrën e kemi në Vlorë. Kemi krijuar degët e saj në Sarandë, në Fier, në Durrës e në Tiranë. Kemi statutin, vulën, librezën e anëtarit dhe kemi nxjerrë tre numra të gazetës “Shkoza”. Gazetën dhe statutin po jua dërgojmë. Në numrin e parë, kemi shkruar për ju. Shkruam aq sa dinim. Po të dimë më shumë do të shkruajmë prapë, sepse shkoziotët duhet të mësojnë çdo gjë për Ju, se jeni një bir i shquar i fshatit tonë me emër dhe se ne e çmojmë së tepërmi veprimtarinë tuaj në shërbim të Zotit dhe të njerëzve.
Shpresojmë kjo letër, gazeta dhe statuti do t’u sjellin aty në Detroid Shkozën e dashur dhe urimet tona më të mira për shëndet e jetë të gjatë.
Me shumë dashuri
Fiqiri Shato Aliaj
Kryetar i Shoqatës “Shkoza e Kudhës-Gërhotit” Vlorë.
Vlorë më 23.11.2010”
(Botuar në gazetën “Shkoza”,Nr. 4, 2010)



KERKESË E SHOQATËS KULTURORE-ATDHETARE “SHKOZA E KUDHËS-GËRHOTIT”

Drejtuar: Kryetarit të Komunës Sevaster.
Këshillit të Komunës Sevaster.

Kryesia e Shoqatës “Shkoza e Kudhës-Gërhotit” i parashtron Këshillit të kësaj Komune kërkesën për shpalljen “Qytetar nderi” të Komunës Baba Arshi Bazaj.
Baba Arshi Bazaj ka lindur në Shkozë në vitin 1906. Ai që në rininë e hershme ka shërbyer si dervish në fillim në Teqenë e Golimbasit, pastaj në Koshtan dhe më pas në Teqenë e Zallit në Gjirokastër. Në vitin 1945 Baba Arshi Bazaj, duke qënë kundërshtar i regjimit komunist që u vendos në Shqipëri dhe duke ndjerë rrezikun si klerik, u arratis jashtë vendit. Për gati 60 vjet ai ka shërbyer në Teqenë e Bektashinjve në Detroit Michigan të SHBA-së.
Në Teqenë e Detriodit ku shërben, shkojnë dhe kërkojnë ndihmë për shërim të gjithë ata shqiptarë me banim në Amerikë, bektashinj ose jo, nga Vlora, Tepelena, Gjirokastra, Delvina, Berati, Kruja, Dibra, Prespa e Tetova. Baba Arshi Bazaj u ka shërbyer me një devotshmëri të rrallë shembullore, prandaj ai gëzon dashurinë e respektin e të gjithë atyre që e njohin. Ai është një personalitet i veçantë, përfaqësues i shquar i klerit bektashi.
Gjatë gjthë jetës ai s’e ka harruar dashurinë për Shkozën dhe për Shqipërinë. Ata që kanë patur mundësinë të njihen nga afër me të, dëshmojnë se çelësi i vetëm që e detyron Baba Arshi Bazajn të flasë është Shkoza, Vlora dhe Shqipëria.
Duke vlerësuar kontributin e tij dhjetravjeçarë në shërbim të Zotit dhe të njerëzve, dashurinë e tij për Shkozën dhe për vendin, kryesia e shoqatës “Shkoza e Kudhës-Gërhotit” i paraqit këtë kërkesë Këshillit të Komunës Sevaster për të shpallur “Qytetar nderi” të Komunës Baba Arshi Bazajn.
Me besim në përmbushjen e kësaj kërkese dhe me falenderim për Ju.

Kryetari i shoqatës
Fiqiri Aliaj

Ja faksimile drejtuar Komunës Sevaster


REPUBLIKA E SHQIPËRISË
SHOQATA KULTURORE – ATDHETARE
“Shkozë e Kudhës Grehotit”
Lënda: Kërkesë për dhënie titulli “Qytetar Nderi” i Komunës Sevaster.
Drejtuar: Kryetarit të Komunës Sevaster.
Këshillit të Komunës Sevaster.
Kryesia e shoqatës “Shkozë e Kudhës Grehotit” i parashtron Këshillit të kësaj Komune, kërkesën për shpalljen “Qytetar Nderi” të Komunës Baba Arshi Bazaj.
Baba Arshi Bazaj ka lindur në Shkozë në vitin 1906. Ai që në rininë e hershme ka shërbyer si dervish bektashi në fillim në Teqenë e Golimbasit, pastaj në Koshtan dhe më pas në Teqenë e Zallit në Gjirokastër. Në vitin 1945-1946, Baba Arshi Bazaj, duke qënë kundërshtar i regjimit komunist, që u vendos në Shqipëri dhe duke ndjerë rrezikun si klerik, u arratis jashtë vendit.
Për gati 60 vjet, Ai ka drejtuar teqenë e bektashinjve në Detroit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Në teqenë e Detroitit, ku shërben, shkojnë dhe kërkojnë ndihmë e shërim të gjithë ata shqiptarë me banim në Amerikë, bektashinj ose jo, nga Vlora, Tepelena, Gjirokastra, Delvina, Berati, Kruja, Dibra, Prespa, Tetova e tj. Baba Arshi Bazaj u ka shërbyer me një devotshmëri të rrallë e shëmbëllore, prandaj Ai gëzon dashurinë e respektin e të gjithë atyre që e njohin. Ai është një personalitet i veçantë, përfaqësues i shquar i klerit bektashi.
Gjatë gjithë jetës, ai s’e ka harruar dashurinë për Shkozën dhe për Shqipërinë. Ata që kanë patur mundësinë të njihen nga afër me të, dëshmojnë se çelësi i vetëm që e detyron Baba Arshiun të flase është Shkoza, Vlora dhe Shqipëria.
Duke vlerësuar kontributin e tij dhjetra vjeçar në shërbim të Zotit dhe të njerëze, dashurinë e tij për Shkozën dhe për vendin, Kryesia e Shoqatës “Shkoza e Kudhës Grehotit” i paraqet këtë kërkesë Këshillit të Komunës Sevaster, për të shpallur “Qytetar Nderi” të Komunës Baba Arshi Bazaj.
Me besim në përmbushjen e kësaj kërkese dhe me falenderimin për Ju
Kryetari i Shoqatës
Fiqiri ALIAJ